Girifl
Kemik döngüsü iki yönlü bir aktivitedir. Bir yandan osteok-lastik aktivite ile eski kemik y›k›l›rken bir yandan da
oste-oblastlar ile yeni kemik oluflumu sürer. Kemik y›k›m ve ya-p›m›n›n oran›n›n belirlenmesi yeniden yap›lanma s›ras›nda dolafl›ma geçen kemik matriks bileflenlerinin ölçümü ile mümkündür. Kemik döngü belirteçlerinin postmenopozal
Postmenopozal Osteoporozlu Hastalarda 6 Ayl›k Risedronat
Tedavisi ile Serum ve ‹drar N-Telopeptid Düzeylerinin De¤iflimi
Changes in Serum and Urine N-Telopeptide Levels of Postmenopausal Osteoporotic
Patients Within 6-months of Risedronate Treatment
A
Ammaaçç:: Kemik döngü belirteçleri olan N-telopeptidlerin (NTX) osteoporozun erken tan›s›nda, kemik k›r›k riskini belirleme-de ve tedaviyi takipte kullan›m› gibelirleme-derek yayg›nlaflmaktad›r.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Bu çal›flmada tedavi edilmemifl postmenopozal osteoporozu olan 11 hastan›n (60-83 yafl aras›, ortala-ma yafl 69,45) 6 ayl›k risedronat tedavisi öncesi ve sonras› serum ve idrar N-telopeptid düzeyleri ve yafl uyumlu 11 gönül-lüde oluflan kontrol grubunun (57-73 yafl aras›, ortalama yafl 64,64) serum ve idrar NTX de¤erleri karfl›laflt›r›lm›flt›r. B
Buullgguullaarr:: Yap›lan incelemelerde postmenopozal hasta grubunun tedavi öncesi serum NTX (sNTX) düzeyleri kontrol gru-buna göre anlaml› düzeyde düflük bulundu. Tedavi sonras› sonuçlar karfl›laflt›r›ld›¤›nda ise sNTX düzeyleri tedavi öncesi-ne göre anlaml› derecede yüksekken tersiöncesi-ne idrar NTX (iNTX) düzeyleri anlaml› derecede düflüktü. Ayr›ca tedavi öncesi ve sonras› hem idrar (r: 0,909) hem de serum NTX (r: 0,700) düzeyleri aras›nda kuvvetli pozitif bir iliflki oldu¤u gözlendi. S
Soonnuuçç:: Sonuç olarak kemik döngü belirteçleri osteoporozun tan›s›nda ve tedavinin takibinde önemli yer tutmaktad›r. Ay-r›ca tedavi sonras› ve öncesi idrar ve serum NTX düzeyleri aras›ndaki negatif ancak kuvvetli iliflki bu yöntemlerin duyarl›-l›k ve özgüllü¤ünün yüksek olabilece¤ini düflündürmüfltür. Bu nedenle tedaviye yan›t›n de¤erlendirilmesinde, özellikle er-ken de¤ifliklilerin ortaya konulmas›nda kemik dansitometrisine bir alternatif ya da yard›mc› olarak kullan›labilece¤i sonu-cuna var›labilir. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2006;12:55-9)
Anahtar kelimeler: Kemik belirteçleri, üriner N-telopeptid, serum N-telopeptid, risedronat, postmenopozal osteoporoz
A
Aiimm:: N-Telopeptides (NTX), which are known as bone turnover markers are being increasingly used in early diagnosis of osteoporosis, determining the fracture risk and following up of the treatment outcome.
M
Maatteerriiaall aanndd MMeetthhoodd:: In this study serum and urine NTX levels of postmenapousal patients [ages 60-83 (mean 69.45), n: 11] with no previous treatment of osteoporosis are compared with the levels after 6-months of risedronate treatment and serum and urine NTX levels of the control group [ages 57-73 (mean 64.64), n: 11].
R
Reessuullttss:: Consequently serum NTX (sNTX) levels of postmenapousal patients before risedronate therapy were significantly higher then the sNTX levels of the control group. After risedronate therapy sNTX levels were significantly higher and uri-ne (uNTX) levels were lower when compared with the NTX levels before treatment. Also either sNTX or uNTX levels be-fore and after the treatment were positively and strongly correlated.
D
Diissccuussssiioonn aanndd CCoonncclluussiioonn:: Eventually bone turnover markers carry much importance in diagnosis and follow-up the tre-atment. Also the strong correlation between levels of NTX before and after the treatment shows that the sensitivity and specifity of these methods are high. Therefore they can be used as an alternative and adjunct method to bone densito-metry to assess the response to treatment, especially to demonstrate the early changes. (Osteoporoz Dünyas›ndan
2006;12:55-9)
Key words: Bone markers, Serum N-telopeptide, ürine N-telopeptide, risedronate, postmenopausal osteoporosis
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Dr. ‹lknur Aktafl, Olimpos No: 229 Akmerkez, Etiler, ‹stanbul, Türkiye Tel.: 0212 257 63 41 Fax: 0212 282 07 79 E-mail: iaktas@hotmail.com
Murat Zinnuro¤lu, Aylin Sepici Dinçel*, Vesile Sepici, Gülçin Kaymak Karatafl
Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› ve *Biyokimya Bilim Dal›, Ankara, Türkiye
Summar
y
Summary
Özet
hastalarda kullan›m›n›n kemik y›k›m oran›n›n öngörül-mesinde yararl› oldu¤u bilinmektedir. Ayr›ca baz› kemik y›k›m belirteçlerinin kemik mineral yo¤unlu¤undan ba-¤›ms›z olarak kalça k›r›¤› riskini öngörmede katk›da bu-lundu¤u yönünde bulgular saptanm›flt›r (1). Bifosfonatla-r›n osteoklastlar arac›l›¤›yla kemik y›k›m›n› engelledi¤i bilinmektedir (2).
Ayr›ca kemik döngü belirteçleri osteoporozlu hastalarda antirezorptif tedavi ajanlar›n›n etkinliklerinin izleminde kullan›lmaktad›r. Antirezorptif tedavi premenopozal dö-nemde de 3-6 ay içerisinde kemik y›k›m ve yap›m belir-teçlerinde % 30-60 aras›nda azalmaya yol açmaktad›r. Bunun aksine, dual enerji X-ray absorpsiyometri (DEXA) ile tedavi bafllang›c›ndan sonra etkinli¤in gözlenmesi için 1-2 y›l geçmesi gerekmektedir. Araflt›rmalar sonucunda çeflitli bifosfonatlar ve hormon replasman tedavisi ile iz-lenen postmenopozal hasta gruplar›nda 3-6 ay içerisinde belirteçlerde geliflen de¤iflikliklerin kemik mineral yo-¤unlu¤unun düzeyinde 1-2 y›l içerisinde geliflecek de¤i-fliklikleri öngörebildi¤i bildirilmifltir (1).
Üriner deoksipiridinolin ve çapraz ba¤l› Tip I kollajen te-lopeptidlerinin ölçümünün hem premenopozal hem de postmenopozal osteoporozlu hastalarda lomber kemik mineral yo¤unlu¤u ölçümündeki de¤ifliklikleri öngörme-de baflar›l› oldu¤u gözlenmifltir. Garnero ve arkadafllar› yapt›klar› araflt›rma sonucunda günlük 10 mg alendronat ile tedavi edilen geç postmenopozal osteoporozlu hasta-larda 24. ay sonunda lomber kemik mineral yo¤unlu¤u ile özellikle üriner çapraz ba¤l› N-terminal telopeptidleri (NTX) düzeyleri aras›nda anlaml› ve kuvvetli iliflki oldu¤u-nu saptam›fllard›r. (3)
Gereç-Yöntem
Hasta ve kontroller
Çal›flmaya Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Re-habilitasyon Anabilim Dal› Poliklini¤i'ne baflvuran 22 postmenopozal dönemdeki gönüllü kad›n (11 hasta, 11 kontrol) al›nd›. Postmenopozal osteoporozu olan hasta grubuna 5 mg / gün Risedronat ve 600 mg elementer kal-siyum ve 400 I.U. D3 vitamini baflland›. Hasta ve kontrol grubu çal›flma bafllang›c›nda, hasta grubu ise tedavinin 6. ay›nda de¤erlendirildi. Araflt›rma için fakülte etik kurulu-nun onay› al›nd›. Hem hasta hem kontrol grubundaki gö-nüllüler araflt›rma öncesi sözel ve yaz›l› olarak bilgilendi-rildi ve bilgilendirilmifl olur formunu doldurmalar› istendi. H
Haassttaa ggrruubbuu:: Postmenopozal dönemde olan ve çeflitli ne-denlerle poliklini¤e baflvuran hastalarda yap›lan incele-meler sonucunda dual X-Ray absorpsiyometri (DEXA) ile lomber ya da kalça T-skoru -2,5'un alt›nda olan gönüllü-lerden oluflturuldu. Hastalar sekonder osteoporoz yapan nedenler yönünden de¤erlendirildi. Sekonder osteopo-rozu olan ve son 6 ay içerisinde kemik yap›m ve y›k›m›n› etkileyebilecek ilaç (kalsiyum, D-Vitamini, antirezorptif ilaçlar, tiroksin, hormon replasman tedavisi, glukokorti-koid, antiepileptikler vb.) kullan›m› olan hastalar çal›flma d›fl›nda b›rak›ld›.
K
Koonnttrrooll ggrruubbuu:: Postmenopozal dönemde olan ve yap›lan DEXA sonucunda osteoporoz saptanmayan gönüllüler-den oluflturuldu. Kemik yap›m ve y›k›m›n› etkileyebilecek
ilaç (kalsiyum, D-Vitamini, tiroksin, hormon replasman tedavisi, glukokortikoid, antiepileptikler vb.) kullan›m› olan gönüllü kontroller çal›flma d›fl›nda b›rak›ld›. Y
Yöönntteemmlleerr
Gönüllülerin kan örnekleri 12 saatlik açl›k sonras›nda sa-bah saat 08:30 ve 09:30 aras›nda al›nd› ve 30 dakika içe-risinde santrifüj edildi. Yine gönüllülerden günün ikinci idrar örne¤i ayn› saatlerde al›narak 30 dakika içerisinde santrifüj edildi. Örnekler kullan›ma kadar gerekli koflul-larda sakland›. Örneklerden enzyme-linked immunosor-bent assay (ELISA) yöntemiyle serum NTX (sNTX) ve idrar NTX (iNTX) düzeyleri (nmol BCE/mmol Cr) ölçüldü. ‹drar konsantrasyonlar› idrar kreatin düzeylerine oranlanarak tekrar hesapland›. Bunlara ek olarak tüm gönüllülerin os-tekalsin ve alkalen fosfataz ve gamaglutamil transferaz (GGT) düzeyleri dahil olmak üzere rutin biyokimyasal la-boratuar incelemeleri yap›ld›. Bu incelemeler sonras›nda postmenopozal osteoporozu olan hastalara 5 mg / gün Risedronat ve 600 mg elementer kalsiyum ve 400 I.U. D3 vitamini baflland›. Tedavi süreci içerisinde ilaç kullan›m›-n›n takibi ve yan etkiler yönünden hastalar ayl›k olarak izlendi. Tüm hastalar herhangi bir yan etki görülmeden tedavi süresini tamamlad›. Tedavi öncesi ve sonras›nda hastalardan ve bafllang›çta kontrol grubundan al›nan se-rum ve idrar örnekleri uygun koflullarda saklanarak tüm laboratuvar incelemeleri ayn› günde yap›ld›.
‹‹ssttaattiissttiikksseell aannaalliizz::
Elde edilen veriler SPSS 13 istatistik paket program› kul-lan›larak de¤erlendirildi. Gruplar aras›ndaki bafllang›ç la-boratuvar de¤erleri ve yafl yönünden fark olup olmad›¤› Mann-Whitney U testi ile hasta grubunun tedavi öncesi ve sonras› laboratuvar de¤erleri aras›ndaki farklar ise Wilcoxon efllefltirilmifl iki örnek testi ile incelendi. Ayr›ca de¤iflkenlerin aras›ndaki iliflkinin incelenmesine yönelik Spearman rho testi uyguland›. P de¤erinin 0,05'in alt›nda oldu¤u durumlar istatistiksel olarak anlaml› olarak kabul edildi.
Sonuçlar
Hasta grubunun (n=11) yafl ortalamas› 69,45 (60-83) ve kontrol grubunun (n=11) yafl ortalamas› 64,64 (57-73)'tü. Gruplar aras›nda yafl yönünden inceleme yap›ld›¤›nda is-tatistiksel fark yoktu (p<0,05).
Hasta grubundaki tedavi öncesi ortalama serum ve idrar NTX düzeyleri kontrol grubundaki ortalama serum ve id-rar NTX düzeyleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda ortalama serum NTX düzeylerinin hasta grubunda kontrol grubuna göre anlaml› düzeyde daha düflük oldu¤u gözlendi (p<0,05). Bunun yan›nda osteoporozu olan hasta grubunda kont-rollerden daha yüksek olmas›na karfl›n, ortalama idrar NTX düzeyleri ile aras›nda anlaml› farkl›l›k yoktu (p>0,05) (Tablo 1) (fiekil 1) (fiekil 2).
Postmenopozal hasta grubunda tedavi öncesi ve sonra-s›nda ölçülen ortalama serum ve idrar NTX düzeyleri kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda tedavi sonras› serum NTX düzeyleri teda-vi öncesi de¤erlere göre anlaml› düzeyde daha yüksek-ken (p<0,05) bunun aksine ortalama idrar NTX düzeyle-rinde tedavi sonras›nda tedavi öncesine göre anlaml› dü-zeyde düflme izlendi (p<0.05) (Tablo 1) (fiekil 3-4).
Postmenopozal osteoporozlu hasta grubunda her hasta-n›n tedavi öncesi ve sonras› serum ve idrar NTX düzeyle-rindeki de¤ifliklikler incelendi¤inde idrar NTX (r: 0,909) ve serum NTX (r: 0,700) tedavi öncesi ve sonras› de¤erle-ri aras›nda kuvvetli pozitif bir iliflki saptand› (fiekil 3-4). Hasta ve kontrol grubunda ALP düzeyleri gözden geçiril-di¤inde hasta ve kontrol grubundaki tüm gönüllülerinin serum ALP düzeylerinin normal oldu¤u gözlendi ve ista-tistiksel olarak gruplar aras›nda farkl›l›k gözlenmedi (p>0,05). Hasta grubunda tedavi öncesi ve sonras› düzey-ler karfl›laflt›r›ld›¤›nda yine istatistiksel olarak fark görül-medi (p>0,05). Tedavi öncesi ALP düzeyleri ile idrar ve se-rum NTX düzeyleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda idrar NTX düzeyle-ri ve ALP aras›nda negatif zay›f (r: -0,417, p:0,054) , serum NTX ve ALP düzeyleri aras›nda ise pozitif zay›f bir iliflki (r: 0,312, p: 0,157) saptand›.
Tart›flma
Osteoporozda kemik belirteçlerinin kullan›m› giderek yayg›nlaflmaktad›r. Koruyucu hekimlik kavram› yönün-den ele al›nd›¤›nda erken kemik kayb›n›n saptanmas› ve engellenmesinin her zaman hem maliyet hem de etkinlik yönünden tedavi kadar önemli oldu¤u gerçe¤i kabul edilmektedir. Ancak giderek kullan›m› yayg›nlaflan bu belirteçlerin farkl› durum ve hastal›klarda çok fazla de-¤iflkenlik gösterdikleri belirlenmifltir. Hatta günün de¤i-flik saatlerinde, yaflam aktiviteleri ile, kullan›lmakta olan
ilaçlar, yafl, cinsiyet, menopoz, kan ya da idrar örne¤inin al›n›fl›, saklanmas› gibi birçok faktörden etkilenerek bek-lenenden farkl› sonuçlarla karfl›m›za gelebilece¤i bildiril-mifltir (4-7). Bizim araflt›rmam›zda bafllang›ç serum NTX düzeylerinin hasta grupta anlaml› düzeyde düflükken, id-rar NTX düzeyinin aksine hasta grupta daha yüksek an-cak istatistiksel olarak anlams›z düzeyde oldu¤u görül-müfltür. Daha önceki ço¤u araflt›rmada serum NTX düzey-lerinin bizim araflt›rma sonuçlar›m›z›n aksine osteoporo-zu olan hasta gruplar›nda idrar NTX düzeyleri gibi yüksek saptanm›flt›r (8,9). Serum NTX düzeylerinin daha önceki baz› araflt›rmalarda idrar NTX düzeylerine göre duyarl›l›-¤›n›n daha düflük, de¤iflkenli¤inin daha yüksek oldu¤u ve kemik y›k›m› belirteci olarak çok güvenilir bir para-metre olmad›¤› bildirilmifltir (10). Araflt›rmam›zdaki idrar NTX düzeylerindeki tedavi sonras›ndaki anlaml› düzeyde düflüflü geçmifl literatür bilgisi ile paraleldir. Biraz önce sa-y›lan nedenlerden dolay› araflt›rmam›zda elde edilen bafl-lang›ç serum NTX düzeyleri yaln›zca bu belirtecin duyar-l›l›¤›n›n düflük, de¤iflkenli¤inin yüksek olmas› ile aç›kla-namaz. Serum NTX düzeylerinin tedavi sonras›nda an-laml› düzeyde yükselmesi, tedavi öncesi ve sonras› serum NTX düzeyleri aras›nda kuvvetli pozitif iliflki olmas› ve ay-n› zamanda idrar NTX düzeyleri ile serum NTX düzeyleri aras›nda kuvvetli ancak negatif bir iliflki saptanmas› bu de¤iflimin ve de¤erlerin anlaml› sonuçlar olarak yorum-lanmas› gereklili¤ini ortaya koymaktad›r. Daha önceki araflt›rmalarda idrar NTX düzeylerinin de¤iflkenli¤inin
in-G Göönnüüllllüü SS ee rruu mm NN TT XX ((nn mm oo ll BB CC EE //nn mm oo ll CC rr)) 1 30 25 20 15 10 5 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 sNTX-Osteoporoz sNTX-Kontrol
fiekil 2. Postmenopozal osteoporozlu hastalar ve kontrol gru-bunda idrar NTX düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas›
G Göönnüüllllüü ‹‹dd rraa rr NN TT XX ((nn mm oo ll BB CC EE //nn mm oo ll CC rr)) 1 60 50 40 30 20 10 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 iNTX-Osteoporoz iNTX-Kontrol
Tablo 1. Hasta ve kontrol gruplar›nda serum ve idrar NTX düzeyleri
Hasta grubu Kontrol grubu
Ortalama ± Standart sapma
N N Ortalama ± Standart sapma
Tedavi öncesi* Tedavi sonras›*
Serum NTX (nmol BCE/mmol Cr) * 11 10,74 ± 2,50 20,52 ± 3,05 11 17,55 ± 6,59
‹drar NTX (nmol BCE/mmol Cr) 11 32,02 ± 13,70 12,22 ± 5,45 11 28,11 ± 13,59
*: p<0.05, N- gönüllü say›s›
fiekil 1. Postmenopozal osteoporozlu hastalar ve kontrol gru-bunun serum NTX düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas›
H Haassttaa SS ee rruu mm NN TT XX ((nn mm oo ll BB CC EE //nn mm oo ll CC rr)) 1 30 25 20 15 10 5 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
fiekil 4. Postmenopozal osteoporozlu hastalarda tedavi öncesi ve sonras› serum NTX düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas›
fiekil 3. Postmenopozal osteoporozlu hastalarda tedavi öncesi ve sonras› idrar NTX düzeylerinin karfl›laflt›r›lmas›
H Haassttaa ‹‹dd rraa rr NN TT XX ((nn mm oo ll BB CC EE //nn mm oo ll CC rr)) 60 50 40 30 20 10 0 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 sNTX-önce sNTX-önce sNTX-sonra sNTX-sonra
celendi¤i bir araflt›rmada intravenöz kalsiyum infüzyonu ile idrar NTX düzeylerinin de¤iflkenlik göstermedi¤i belir-lenmifltir (11). Ancak serum kortizol düzeyleri ile etkile-nebildi¤i gözlenmifltir (7). Bu nedenle bu de¤iflkenliklerin araflt›rma sonuçlar›n› etkilemesini engellemek için kan ve idrar örneklerinin ayn› saatlerde al›nmas› ve ayn› koflul-larda saklanmas›na özen gösterilmifltir. Bununla birlikte yine yap›lan araflt›rmalarda mevsimsel de¤iflkenlik hatta aydan aya de¤iflkenlik olabildi¤i ayn› kiflide efl zamanl› öl-çümlerde % 13 oran›nda de¤iflkenlik olabildi¤i gözlen-mifltir (12).
Daha önce yap›lan birçok araflt›rmada üriner NTX düzey-leri ile lomber BMD düzeydüzey-leri aras›nda anlaml› ters iliflki oldu¤u gösterilmifltir (13,14). Iwamato ve arkadafllar›n›n yapt›klar› araflt›rmada idrar NTX düzeylerinde alendro-nat tedavisi ile 3. aydan itibaren anlaml› azalma oldu¤u ve bu art›fl›n 12. aydaki DEXA de¤erlerindeki art›flla iliflki-li oldu¤u saptanm›flt›r (15). Bizim araflt›rmam›zda da bu ve di¤er bisfosfonatlarla yap›lan çal›flmalarla paralel ola-rak 6. ayda idrar NTX düzeylerinde istatistiksel olaola-rak an-laml› düzeyde olan düflüklük saptanm›flt›r. Bizim araflt›r-mam›zda oldu¤u gibi araflt›rmalar›n ço¤u k›sa dönem (ortalama 1 y›l) izlem sonuçlar›na dayanmaktad›r. Az sa-y›da uzun dönem izlem bulunmaktad›r. Ste-Marie ve ar-kadafllar›n›n yapt›¤› araflt›rmada Risedronat ile tedavi so-nucu 5 y›ll›k izlemde idrar NTX düzeylerinin k›sa dönem-dekine benzer flekilde anlaml› olarak düfltü¤ü gözlenmifl-tir (16).
N-telopeptidler özellikle son 10 y›lda daha çok araflt›rma düzeyinde kemik metabolizmas›n› etkileyen durumlar›n incelendi¤i çal›flmalarda s›kl›kla kullan›lm›flt›r. Özellikle erken dönemde de¤ifliklikler gösterdi¤inden kemik y›k›-m›n› daha BMD ölçümlerinin etkilenmedi¤i süreçte orta-ya koorta-yabildi¤i birçok araflt›rma sonucunda saptanm›flt›r (1,15,9,17). Bu durum tedavinin izlemi için de benzerlik göstermektedir. Y›llarla ifade edilebilen BMD izlem so-nuçlar›n› beklemeden aylar içerisinde erken tedavi yan›-t›n›n belirlenmesi ve buna göre daha erken ad›mlar›n at›lmas› önemlidir. Özellikle y›k›m belirteçlerinin tedavi-nin erken dönemlerinden itibaren (1-3 ay) de¤ifliklikler gösterdi¤i bildirilmifltir (13,18). Ayn› zamanda lomber BMD ile kesin karar verilemeyen olgularda tan› ve tedavi izleminde BMD sonuçlar› ile birlikte de¤erlendirilerek da-ha objektif sonuçlara ulafl›labilir. Yine 6 ayl›k ilaç kullan›-m› ile hem idrar hem de serum NTX düzeylerinde istatis-tiksel olarak anlaml› de¤ifliklikler gözlenmifltir. Bu farkl›-l›k hem tan› hem de tedavinin baflar›s›n› de¤erlendirme-de kullan›labilir.
N-Telopeptid düzeyleri ve k›r›k geliflimi üzerine yap›lan çe-flitli araflt›rmalarda hem geçmiflte k›r›¤› olan olgularda hem de izlem s›ras›nda k›r›k geliflen olgularda kemik y›k›m belirteçlerinin anlaml› düzeyde yüksek oldu¤u gösterilmifl-tir (19,20). Benzer sonuçlarla yine k›r›k riski olan olgular›n seçilmesinde kemik y›k›m belirteçlerinin yararl› olabilece¤i öne sürülmüfltür (21). Bizim araflt›rmam›zda ise kontrol ya da hasta grubunda yak›n zamanda k›r›¤› olan gönüllü ol-mad›¤›ndan bu konuda yorum yap›lmam›flt›r.
Araflt›rmam›z sonuçlar›na göre ALP düzeyleri yönünden hasta ve kontrol grubu aras›nda anlaml› farkl›l›k gözlen-memifltir. Ancak NTX düzeyleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda
beklenildi¤i gibi idrar NTX düzeyleri ile negatif zay›f, se-rum NTX düzeyleri ile ise pozitif zay›f bir iliflki saptanm›fl-t›r. Serum NTX düzeylerinin zay›f da olsa osteoblastik ak-tivite düzeyi ile do¤rusal bir iliflkiye sahip oldu¤u görül-mektedir. Bu iliflki de serum NTX düzeylerini inceleyen di-¤er araflt›rmalara bak›ld›¤›nda farkl› oldu¤u görülen so-nuçlar›m›z›n güvenilirli¤ini desteklemektedir. Araflt›rma-m›zda ALP düzeyleri ile ilgili tart›fl›labilecek bir yön izole kemik enzim düzeyleri olmay›fl›d›r. Ancak tüm hastalarda gama glutamil transferaz enzim düzeyleri incelendi¤i ve di¤er karaci¤er fonksiyon testlerinin tüm gönüllülerde normal olmas›, hiçbir gönüllünün bilinen karaci¤er has-tal›¤› olmamas› ve ayn› zamanda di¤er kemik belirteçleri ile aras›nda zay›fta olsa iliflki olmas› nedeniyle bu sonuç-lar›n kemik ALP düzeylerini yans›tt›¤›n› düflünmekteyiz. Sonuç olarak kemik yap›m ve y›k›m belirteçleri osteopo-rozun erken tan› ve tedavisinde, izleminde günlük pra-tikte kullan›lan yöntemlere yard›mc› olarak kullan›labilir. Yak›n dönemde yap›lan di¤er araflt›rmalarda oldu¤u gibi özellikle idrar NTX düzeylerinin kemik metabolizmas›yla paralel de¤ifliklikler gösterdi¤i, bunun yan›nda serum NTX düzeylerinin de benzer özelliklere sahip oldu¤u an-cak de¤iflkenli¤inin daha fazla oldu¤u, yine daha önceki araflt›rmalarda duyarl›l›¤›n›n daha düflük oldu¤u gösteril-mifltir. Bu sonuçlara dayan›larak özellikle idrar NTX dü-zeyleri osteoporoz tan› ve izleminde kullan›lan di¤er yöntemlere yard›mc› ve destekleyici bir yöntem olarak kullan›labilir ancak serum NTX düzeylerinin güvenilirlik ve do¤ruluklar›n›n kan›tlanmas› için daha fazla say›da hasta ve/veya sa¤l›kl› gönüllüyü kapsayan çal›flmalara ge-reksinim vard›r.
Kaynaklar
1. Kim SW, Park do Jve ark. Early changes in biochemical mar-kers of bone turnover predict bone mineral density respon-se to antiresorptive therapy in Korean postmenopausal wo-men with osteoporosis. Endocr J. 2005;52:667-74. 2. Iwamoto J, Takeda T ve ark Comparison of effect of
treat-ment with etidronate and alendronate on lumbar bone mi-neral density in elderly women with osteoporosis. Yonsei Med J. 2005;46:750-8.
3. Garnero P, Shih WJ, Gineyts E, Karpf DB, Delmas PD. Com-parison of new biochemical markers of bone turnover in la-te postmenopausal osla-teoporotic women in response to alendronate treatment. J Clin Endocrinol Metab. 1994; 79:1693-700.
4. Takahashi M, Kawana K ve ark. Biological variability of bi-ochemical markers of bone turnover in healthy women. En-docr Res. 2002;28:257-64.
5. Seibel MJ, Lang M ve ark. Interlaboratory variation of bioc-hemical markers of bone turnover. Clin Chem. 2001;47:1443-50.
6. Seibel MJ, Meier C ve ark. Seasonal variation of bone turno-ver? J Bone Miner Res. 2004;19:168-9.
7. Heshmati HM, Riggs BL ve ark. Effects of the circadian vari-ation in serum cortisol on markers of bone turnover and calcium homeostasis in normal postmenopausal women. J Clin Endocrinol Metab. 1998;83:751-6.
8. Gertz BJ, Clemens JD ve ark. Application of a new serum as-say for type I collagen cross-linked N-telopeptides: assess-ment of diurnal changes in bone turnover with and witho-ut alendronate treatment. Calcif Tissue Int. 1998;63:102-6. 9. Greenspan SL, Rosen HN ve ark. Early changes in serum N-telopeptide and C-N-telopeptide cross-linked collagen type 1
predict long-term response to alendronate therapy in el-derly women. J Clin Endocrinol Metab. 2000;85:3537-40. 10. Eastell R, Mallinak N ve ark. Chesnut C 3rd. Biological
variabi-lity of serum and urinary N-telopeptides of type I collagen in postmenopausal women. J Bone Miner Res. 2000;15:594-8. 11. Ledger GA, Burritt MF ve ark. Role of parathyroid hormone
in mediating nocturnal and age-related increases in bone resorption. J Clin Endocrinol Metab. 1995;80:3304-10. 12. Swaminathan R. Biochemical markers of bone turnover.
Clin Chim Acta. 2001;313:95-105.
13. Leung JY, Ho AY, Ip TP ve ark. The efficacy and tolerability of risedronate on bone mineral density and bone turnover markers in osteoporotic Chinese women: a randomized pla-cebo-controlled study. Bone. 2005;36:358-64.
14. Iwamoto J, Takeda T ve ark. Comparison of the effect of alendronate on lumbar bone mineral density and bone tur-nover in men and postmenopausal women with osteoporo-sis. Clin Rheumatol. 2006 Mar 25.
15. Iwamoto J, Takeda T ve ark. Early changes in urinary cross-linked N-terminal telopeptides of type I collagen level cor-relate with 1-year response of lumbar bone mineral density
to alendronate in postmenopausal Japanese women with osteoporosis. J Bone Miner Metab. 2005;23:238-42. 16. Ste-Marie LG, Sod E ve ark. Five years of treatment with
ri-sedronate and its effects on bone safety in women with postmenopausal osteoporosis. Calcif Tissue Int. 2004;75:469-76. Epub 2004 Oct 14.
17. Raisz L, Smith JA ve ark. Short-term risedronate treatment in postmenopausal women: effects on biochemical markers of bone turnover. Osteoporos Int. 2000;11:615-20. 18. Christenson RH. Biochemical markers of bone metabolism:
an overview. Clin Biochem. 1997;30:573-93.
19. Obrant KJ, Ivaska KK ve ark. Biochemical markers of bone turnover are influenced by recently sustained fracture. Bo-ne. 2005;36:786-92. Epub 2005 Mar 31.
20. Minisola S, Pacitti MT ve ark. Bone turnover and its relati-onship with bone mineral density in pre- and post-menopausal women with or without fractures. Maturitas. 1998;29:265-70.
21. Gerdhem P, Ivaska KK ve ark. Biochemical markers of bone metabolism and prediction of fracture in elderly women. J Bone Miner Res. 2004;19:386-93. Epub 2003 Dec 22.
