(Salata M ev lev ih an esin d e H alet E fendi K ü tü p h an esi — B ib lio th èq u e de H alet E fendi, M inistre des Aff. E tran g ères
de M ahm oud II, au T ek k é - B eyoğlu
Halet Efendi Kütüphanesi
T ü rk zekâ ve d ehasının v e rim li b ir m ah sulü ve b u g ü n k ü ve y a rın k i te tk ik ve teteb b ü âlem inin b e rra k ve k an d ırıcı b ir k aynağı olan eski k ita p la rım ızın toplu b u lu n d u k la rı k ita p hâzineleri, d ah a doğ ru su k ita p d e fin e le ri h a k kın d a az çok b ir fik ir v e reb ilm ek üzere, b u n lard a n b ir iki ta n e sin in m ah iy et ve ehem m i y e tle rin i te b a rü z e ttirm e k fay d alı olur.İlk önce k ü tü p h an e lerim iz d en en küçük ve çoklarım ıza h em en h em en m eçhul olan H a let efendi k ü tü p h an e sin i ele alıyorum . O sm an
l I ta rih le rin d e iyi, kö tü b ir nam b ırak m ış olan
m eşh u r H a le t M ehm et S ait efen dinin k ü tü p hanesi G alata M ev levihanesinin dış kapısının sağ ta ra fın d a , k u rşu n ku b b eli çok m etin ve k ü tü p h an e o lara k yapılm ış güzel b ir b in ad ır.
A ltın d a ve e tra fın d a çeşm esi ve b ir de za rif sebili v a rd ır. 1230 ta rih in d e tesis edilm iş tir. K ü tü p h a n e ve k ita p la rın iki vakfiyesi v a r dır. B irin cisin in ta rih i 1235, İkincisinin de 1237 dir. İlk m ü tev elli Keçeci Zade İzzet Mol ladır. B irinci v ak fiy ed ek i k ita p m ik tarı 266. İkincisinde 547 olm ak üzere 711 dir. V akfiye nin tan zim in d en son ra yine H alet E fendi ta rafın d an k ü tü p h a n e y e kon ulan bazı k itap larla
TEMMUZ 1947 13
b ir kısm ı M evlevi olan ashabı h a y ır tara fın dan bu k ü tü p h a n e y e te b e rrü edilm iş ve ay rı b ir kısm ında kay d o lu n m u ş daha 232 k itap v a r d ır ki, b u g ü n k ü tü p h a n e m evcudu 1081 dir.
K ü tü p h a n e n in idaresi, k ita p la rın k o ru n ması, m e m u rla rın tem in i m aişeti ve kendisinin çok bağlı b u lu n d u ğ u M evlevihanenin ve vazi fe sa h ip le ri d e d e le rin h u z u r ve refa h ile yaşa m aları için ta h sisle r yapm ış ve b u n lara k a r şılık olm ak ü zere çoğu Y u n a n ista n ’da m ühim arazi ve ç iftlik le r v e sair a k a rla r vakfeylem iş- tir.
H alet E fen d in in k ita p la rın ın hepsi yazm a dır. İçlerin d e çeşitli yazı, cilt, tezyin, tezhip ve m in y a tü r b ak ım ın d an b ir çok nefis ve nadide eserler b u lu n d u ğ u gibi, m evzu ları itib ariy le bilhassa tasav v u f, m ev lev ilik ve onun m enki- bi, divan, e d e b iy a t ve fa risi e serler m ühim b ir m ik tar teşk il e tm e k te d ir; d en ile b ilir ki bu k ü tü p h ane ta sa v v u f â lim lerin d en , divan edebi yat m en su p la rın d an ve m evlevi reislerinden m ü rekkep b ir h e y e ti m ahsusa tara fın d a n ve H alet E fe n d in in p arası hiç esirgenm eden top lanan e se rle rle ve E fen d in in haiz olduğu siya si ve İçtim aî n ü fu z ve m evkii ve m evlevi- liğe olan fe rti in tisab ve m u h abb eti k a r şısında ona y a ra n m a k ve ondan nasip alm ak em elinde k o şa n la rın h ed iy e e ttik le ri nefis ki tap la rla d o lu d u r.
M eşhur h a tta tla rd a n Y edikuleli Zadenin, Ü sküdarlı İzzettin in , Y usuf dedenin, Y ahya- nın h a tla riy le yazılı m u sh afı şeriflerle T ürkçe tefsirli b ir m u sh a fta n ve h e r bakım dan em sali nadir te fs ir ve h adise a it eserlerd en başka, bil hassa y u k a rd a işa re t ettiğ im iz gibi tasavvuf, divan ve ta rih k ita p la rı m ebzul ve hepsi b irb i rinden n efis ve k ıy m e tlid ir. 168 adedi bulan tasav vuf k ita p la rı a rasın d a 169 - 173 n um ara larda k a y ıtlı beş ta n e M esnevi, 185- 187 de üç
aiıe M arifetn am e, Ş ahidin G ülşen tevhidi 225, G ülşenraz şerhi 227, S u lta n V eledin Rebabna- mosi 239, S a rih in el yazısiyle M esnevi şerhi 274. Şeyh A ta rın M usibetnam esi 240, İshak hocanın V ah d etnam esi 344, başka k ü tü p h an e lerde az tesad ü f edilen çok m ühim asarı nefi- sedendir.
T arih k ita p la rı a rasın d a M üverrih Hoca S ad ettin in çok nefis b ir T ac ü tte v arih i 585, I'ercüm ei Esam ii B ü ld an 607, A hvali S alâtini O sm aniye 610, Â şık Ç elebinin kendi el yazı- siyle olduğu k ay d ed ilen M enazirilavalim 616
cidden n e v a d ird en say ılacak dereced e k ıy m e t lid ir.
H ele div an k ısm ını teşk il eden k ita p la r a ra sın d a S aip D ivanı 648, Ş ah in in 651, Nazı m ın 658, N asip D edenin 659, M uhteşem in 665, Ş ey hü lislâm Ş erif E fe n d in in 672, M ekki E fen d inin 674, N edim in 675, R agıp P a şa n ın 676, N abinin 683, Y u nus E m re n in 688, Hoca N eşe tin 692, H ak a n in in 700, K eçeci zade L eylâ H a nım ın 701, Bosnalı F azıl P a şa n ın 702 n u m a ra da k a y ıtlı d iv an la rı h e r b a k ım d a n k ü tü p h a n e n in k ıy m e tin i a rtıra n güzide e serlerd e n ve b ü y ük k ıy m e tle r ta şıy a n e c d at y a d ig â rla rın d a n - d ır. Bu k ü tü p h a n e y e k a tıld ığ ın ı söylediğim 252 k ita p a ra sın d a da M a h b u b ü lk u lü p , G ülşe-
ni - irfan , M olla C en an in in Ş akinam esi, F ir-
devsin in Şehnam esi, E flâk i D eden in M enakib-i
E vliyası, G alip D ed enin H üsn-ü - Aşkı, ve
Y ahya B eyin Şahü G edası yazı, c ilt ve tezyin ve tezh ip b a k ım ın d an k ü tü p h a n e n in k ıy m etin i çok a rttırm ış tır.
E v kaf n e z are ti zam an ın d a seçilen b ir h e y e tin H alet E fendi K ü tü p h a n e sin d e k i m üzelik k ita p la rı te frik ve b u n la rın m üzeye k a ld ırıla ra k te şh irin i tem in için k ü tü p h a n e d e g ü n lerce m eşgul o ld u k la rın ı b iliy o ru m . H a tırım d a
kal-G alata M e v lev ih an esin d e H alet E fen d i T ürbesi M ausolée de H alet E fen d i
14 TÜRKİYE TURİNĞ ve OTOMOBİL KURUMU
dığına göre h ey et içinde A li E m irî efendi,
B u rsalı T a h ir Bey ve E v k a fta n A m asy ah m ü v e rrih H üseyin H ü sa m e ttin E fen d i vard ı. B un lar K ü tü p h a n e d e iki yüzdsn. fazla k itab ın , y a ni H alet E fen di K ü tü p h a n e sin d e k i k ita p la rın hem en üçte b irin in ta m m üzelik a sarı nefise- den o ldu ğ u n u tesb it e tm işle rd ir. F a k a t k ü tü p
h an ey e n e z are ti o lan G a la ta M evlevihanesi
şeyhi A h m et C e lâ le ttin D ed en in n ezaretin e m ü ra c a a tla k ü tü p h a n e n in iyi bakıldığı, m ü sta kil, k u rşu n k u bb eli, m etin, h e r tü rlü ta a rru z d a n ve y a n g ın d a n m asu n b u lu n d u ğ u n u ve M evlevih an enin de b ir şe re fi olduğu gibi Ga la ta ve B ey o ğlu nu n y e g ân e b ir k ü tü p h an esi olduğu için k ita p la rın en m ü h im kısm ının b u ra y a k a ld ırılm a sın d a n s a rfı nazarla, b u rasın ın b ir m üze o lara k y e rin d e ib kasın ı rica ve ısra r
ve bizzat S u lta n R eşat m erh u m a m ü ra c a a t e t m esi üzerine, k ita p la r tam am en ona b ıra k ıl
m ıştı. F a k a t b ir m üd d et g eç tik te n sonra ve
k ü tü p h a n e le rin tevhidi sırasınd a yaln ız m üze lik le r değil, b ü tü n k ita p la r S ü leym an iy edeki V akıf K ü tü p h a n e y e k a ld ırılm ıştır. K ü tü p h a ne b u g ü n G alata polis k arak o lu o larak k u lla n ılm ak ta d ır.
Bu k ü tü p h an e d e n yalnız iki k ita b ın İslâm ve T ü rk E serleri (eski Evkaf) M üzesinde ol d u ğ u n u biliyorum . B irisi hiç b ir k ü tü p h a n e d e b u k a d a r nefis b ir n ü sh ası b u lu n m a y a n 343 n u m a ra lı H am sei - atâi, d iğ eri de a y n ı n efaseti ve b ü y ü k b ir k ıym eti haiz olan 375 n u m ara d a k a y ıtlı Ş ehnam ei - F ird e v s’tir.
Esat SEREZLİ
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
