r
-Fikirler ve insanlar
Cenap Şehabettin Bey
C en a p Ş a h a b e ttin B ey ö ld ü . D a- | h a m e z a rın ın to p ra ğ ı k u ru m a d a n b e n im ve b e n im gib i d ü şü n e n le rin susm am ız, sö y liy ecek lerim izi b a ş k a b ir z a m a n a b ıra k m a m ız b elk i
d a h a d o ğ ru o lu rd u . F a k a t o n u b ir ç o k k im se ler, iç le rin d e y a şlıla r gi
bi e n g e n çle ri d e b u lu n a n b irç o k ş a irle r v e m u h a rrirle r, z am an ım ız T ü rk e d e b iy a tın ın e n m ü h im sim a la rın d a n s a y a rla rd ı; şim d i eseri u- zu n , k ısa b irç o k y a z ıla rla m eth ed i- le c e k tir. B u n u n için su sm ağ ı, san a- ti h a k k ın d a d ü şü n d ü k le rim i söyle m em eğ i b ir “ k açış,, sa n ıy o ru m v e e se ri k a rş ıs ın d a k i v a ziy e tim i — m a te m g ü n le rin d e d e o lsa — ta y in e tm e ğ i lü zu m lu gö rü y o ru m .
H iç şü p h esiz k i o d e ğ ersiz b ir m u h a rrir d e ğ ild i; öyle o lsay d ı k e n d irin e h em y a şç a b ü y ü k le ri ve y a ş ıtla rı, h e m d e k ü ç ü k le ri a ra s ın d a n b u k a d a r ta r a f t a r b u la m a z d ı. İlk m a n z u m e le rin i M u allim N aci ta k d ir e tm iş; g eçen sen e a ru z vezn i için sö y led ik lerin e itira z e d e n genç le rin çoğu, g a y e t h ü rm e tk â ra n e söz le r k u lla n d ı. D eğ ersiz b ir s a n a tk â r bu k a d a r sen e h ü rm e t g ö rm ezd i.
F a k a t d e ğ e ri n e id i? M u h telif n e sille rd e n in s a n la rı c e lb e d e n m e ziy eti n e id i? ... C e n a p Ş e h a b e ttin B ey b ir şek ilci id i; h e m o n d a şekil, n a h v e d eğ il, sad e c e k elim ey e isti n a t e d e n b ir şeydi. N ahve is tin a t e d en şekil, iyi ta h lil ed ilin c e m a n a d a n b a ş k a b ir şey d e ğ ild ir, çü n k ü b ir d ü şü n ü şü n ta k ip e ttiğ i h a ttı gös te rir. B u m a n a d a şek le h â k im o la n h e r s a n a tk â r o rta y a y en i fik irle r, y en i b ir h a ssa siy e t, h a y a t k a rş ısın d a y en i b ir v a z iy e t g e tirm iştir. C e n a p Ş a h a b e ttin B eyin e se rin d e bö y le b ir şey y o k tu r.
C e n a p Ş a h a b e ttin B ey b ü tü n m u h a rrirlik h a y a tın ı s a n k i e d e b i y a t k ita p la rın d a k i k a id e le re m isa l le r y a z m a k la g e çirm iştir. E se rin in g ü zelliğ in i a n la m a k ve a n la tm a k için iyi b ir re to rik a k ita b ın ı d ik k a tlic e okum uş, e zb erlem iş o lm ak k â fid ir. S a n a ti, e d e b iy a tı y aln ız h a y a tta n d e ğ il, “ c an ,, d a n d a tam a- m ile a y ırm ış tı; g e re k şiirin i, g e re k n e srin i o k u rk e n , b ü y ü k ş a irle rin d em iy o ru m , m eselâ b ir T e v fik F ik r e t’in, h a ttâ b ir Ş in a si’n in a te şin i b ile d u y m ay ız. E seri b ir söz yığ ı n ıd ır; b iz z a t d ü şü n m iy en ve hisset- m iy en ’e re m ah su s d ü şü n ce le rin ve h isle rin k a ta lo g u gib i b ir şey d ir. Z a n n e d e rim k i g ö rd ü ğ ü ra ğ b e t s a n a ti, hissi ve fik ri h e rk e sin a n la y ı şın a e lv erişli b ir h â le ko y m u ş o l m asın ın m ü k â fa tıd ır. K elim eleri n in “ s a n a tk â ra n e ü slûp,, lu g a tın - d a n alın m ış o lm ası d a b u n a y a r dım e d e r ; ç ü n k ü a s a n a tte n a n la m a k id d ia s ın d a b u lu n a n la rın h e p si b u n u n a n c a k b a z ı k im selere m ahsus, b ir ç alışm a say e sin d e el de e d ile c e k b ir m eziy et o ld u ğ u n a k a n id irle r. L ü g a t ezb e rle m e k , “ bu- h a y re ,, n in , “ gud ey r,, in “ göl,, d e m e k o ld u ğ u n u ö ğ re n m e k d e — g er çi z a m a n a m ü te v a k k if, f a k a t güç o lm ıy a n b ir şey d ir — C en a p Ş a h a b e ttin B eyin şiirleri, n e sirle ri işte b u a d a m la ra h ita p e ttiğ i için ra ğ b e t g ö rd ü . O n u n e se rin in g ü zelli ğ in i a n la m a k ve a n la tm a k k o la y d ı, d e d im ; h a k ik î g ü zelliğ i a n la t m a k ise h e m e n h e m en im k â n sızd ır. C en a p Ş a h a b e ttin B ey b ir re y b î o ld u ğ u n u sö y lerd i. A m a n a sıl b ir re y b î? B ir M o n aig n e, b ir G our-m o n t g ib i our-m i? H a y ır; ç ü n k ü o n d a h iç b ir fik ri d e rin le ştirm e k , h iç b ir h a le tle n ü fu z e tm e k h ev esi yo k tu . D a im a m ü teb essim d i ; h e r n e söylense, h e r n e te k lif e d ilse : “ A - d a m sen d e ! d ü n y a d a h a k ik a t y o k tu r ki !„ d e r gibi k a rş ıla rd ı. B u re y bî, h e r şey in b ir d o ğ ru , b ir d e y a n lış ta r a f ı o ld u ğ u n u k e n d i te c rü b e si ile te v sik a lü zu m g ö rm e z d i; h e r şey in n isb i, h e r şey in g ö rü n ü şte n ib a re t o ld u ğ u n u a priori k a b u l e t m iş, o n a im a n etm işti. B ü yük re y b î J u le s Soury, re y b iliğ i “ ru h u n k a n se ri,, diye ta r if e d e r ( “ le scep ticism e, ce c a n c e r d e l ’e sp rit.,,) C en a p Ş a h a b e ttin B ey için ise rey- b ilik u c u zc a h e r şey in k ü n h ü n e v a k ıf g ö zü k m ek çaresi, k a rş ısın d a k i n i teb essü m le su stu rm a k im tiy azı idi. B u h â li d e ra ğ b e t g ö rm esine, ü s ta t say ılm asın a ço k y a rd ım e t m iştir. Ç ü n k ü ço k k im se ler d ü şü n m ek, cev ap v e rm e k y e rin e te b e s süm e tm e k gibi k o la y b ir şey in ik a m e e d ile b ilec e ğ in i g ö rü n ce, p e k se vim ler.
C en a p Ş a h a b e ttin B eyin a v ru p a î b ir m u h a rrir o ld u ğ u id d ia e d ilir. A v ru p a ’d a n n e g e tirm iş tir? b ilm i yoruz. H a y ır, b iliriz : E d e b iy a tı - C e d id e ’c ile r için d e “ so n n et,, şek li n i en iyi b ile n ve ta tb ik e d e n o idi. “ S o n n e t rég u lier,, y a z a n ilk T ü rk şa iri o d u r. K a p ıla r a lm a k ta m a h a re ti v a rd ı, ç ü n k ü y aln ız o n la rı a n la r, y a ln ız o n la ra e h em m iy et v e rir di. E se rin in b ü tü n m alzem esin i es k i e d e b iy a tım ız d a n a lm ıştır d em i y o ru m ; b ilâk is, şiirle rin d e olsun, n e sirle rin d e olsu n F re n k m u h a rrir le rin in fik ir ve “ im a g e ” la rın ın iz leri v a rd ır. F a k a t “ b ü tü n ,, de, z ih n iy e tte böyle b ir şey y o k tu r. B u h u su sta C e n a p Ş a h a b e ttin B ey tam a- m ile ş a rk lıd ır ve asıl u stası, Tazar- ruat sa h ib i S in a n P a ş a ’d ır. F ik rî ve e d e b î a n a n e le rim iz e itir a f e ttik le rin d e n , z a n n e ttik le rin d e n çok d a h a fa z la b a ğ lı o la n z am an ım ız genç, ih tiy a r şa ir v e m u h a rrirle ri n in o n a b u d erece e h em m iy et v er m eleri b u n u n la d a iz a h o lu n a b ilir.
O n u n şiirle rin i v e n e srin i b itta bi b ir z a m a n la r b e n d e sev d im : m e k te p te h o c ala rım ö ğ re tti, o n la r d a o n u n “charm e,, m a ta b i id iler. F a k a t çocu k lu k y aşım ı g eçtiğ im d en , y a n i h o şlan a c ağ ım , k e n d ile ri n e u y a ca ğ ım ş a irle ri, m u h a rrirle ri b iz z a t seçm eğe b a şla d ığ ım g ü n d e n b e ri o n u n b ir te k s a tırın ı z ev k le o- k u d u ğ u m u h a tırh y a m ıy o ru m . B e n im için d e eh em m iy etli b ir sim a id i: s a h te ve k o la y e d e b iy a tın m em le k etim iz d e, S ü ley m an N azif B ey ile b e ra b e r, e n u s ta m üm essili o l m ası itib a rile.
B u g ü n su sm ad ım sa, o n u n h a k k ın d a d ü şü n d ü k lerim i, s a n a tin i se v e n le rin m a te m in e ra ğ m e n a ç ık ç a söyledim se seb eb i e se rin i eh em m i y etsiz say m a d ığ ım d ır. O e se r p a r la k tır, ço k p a rla k tır, h a ttâ E d e b i y a tı - C e d id e ’n in e n p a rla k e se ri d ir. T e v fik F ik re t’in de, H a lit Z i y a B eyin d e e se rin d e n d a h a göz k a m a ştırıc ıd ır. F a k a t b en ce ç ab u k sö n ecek tir, R übabı şikeste ile A ş k ı m em nu, hiç o lm a z sa te n k it için o- k u n a c a k , fa k a t H aç m ektu p la rı da,
E vrakı eyyam d a, b ir g ün to p la n ıp b a sıla c a k o lu rsa E vra kı leyal de u- n u tu lu p g id ecek tir. K en d isin i ş a h sa n ta n ım a zd ım , z a rif ve n a z ik b ir a d a m o ld u ğ u sö y len ird i. H a y a tın d a d a ğ d a ğ a lı, üzü cü g ü n le ri de o ld u ; e tra fın d a n h ü rm e t, h a y ra n lık g ö rd ü ğ ü için el b e tte — h iç o lm a z sa b ir s a n a tk â r o la ra k — sev in ç v e iftih a r d a d u y du. E lb e tte k i k e n d isi d e s a n a tin e e se rin e in a n ıy o rd u . İn a n d ığ ı san a- te e lin d e n g eld iğ i k a d a r h iz m e t e t ti. A sıl h ü k ü m n e h a y ra n la rın ın v e re c e ğ id ir, n e d e m u a rız la rın ın ; a'.ıl h ü k m ü , y e g ân e b ita ra f h â k im o la n z a m a n v e re ce k tir.
Nurullah A T A
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
