genel patoloji 13.hafta tumor bilgisi 1

(1)

Veteriner Onkoloji

• _{Bu sunum Prof. Dr. Mehmet ALİBAŞOĞLU ve Prof. Dr.}

Tahsin YEŞİLDERE’nin «Veteriner Genel Patoloji ve Tümör Bilimi»

• _{Prof.Dr. Hüdaverdi ERER ve Prof. Dr. Metin Münir KIRAN’ın}

«Veteriner Onkoloji»

• Kumar’ın «Robbins Temel Patoloji» kitapları ve

• Prof. Dr. Seçkin Serdar ARUN’un ders notlarından hazırlanmıştır. 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 1

(2)

2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 2

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(11)

(12)

(13)

2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 13 Papağan kanadından alınan yangısal kitle

(14)

(15)

(16)

(17)

(18)

(19)

(20)

(21)

(22)

Tümör=Şişlik (Celsus tarafından yangıdaki şişliği tarif etmek üzere kullanılmış.)

TÜMÖR NEDİR?

 _{Organizmadaki hücrelerden herhangi birinin otonomi} kazanarak;

 _{Canlının kontrol mekanizmalarının etkisinde kalmadan} sınırsızca çoğalan;

 _{Normal dokulara göre hızlı büyüyen;}

 Büyümeyi uyaran sebepler ortadan kalksa bile büyümeyi sürdüren;

(23)

Terminoloji

Neoplazi, kanser ve tümör kelimeleri halk dilinde aynı anlamda kullanılmaktadır.

Neos= yeni plasia=oluşum

Neoplazi kelimesi normal doku büyümesini aşan ve bulunduğu doku ile paralel olmayan bir büyümeyi anlatır. Neoplastik dokular belli bir otonomiye sahiptir. Kendi damar sistemini ve destek dokusunu oluşturur. Örneğin hasta genel olarak zayıflarken tümör dokusu büyüyebilir.

(24)

(25)

(26)

Kanser kelimesi halk arasında kötü huylu (habis, malign) neoplastik yapılar için kullanılır.

Genel kullanımda Neoplazi yerine Tümör kelimesi kullanılır. Tümörün teşhis, tedavi gibi tüm konularını da içeren bilime ONKOLOJİ denir.

(27)

Tümör dokunun mikroskobik ve makroskobik özellikleri ve bölgesinde lokalize kalması, yani yayılmaması gibi özellikleri göz önüne alınarak bu tip tümörlere selim=benign karakterdedir denilir.

Bu tip tümörler opere edildiğinde hasta hayatta kalır. Buna rağmen selim tümörler ödem, basınç, konjesyon, fonksiyon bozukluğu, iskemi gibi bir çok patolojik bozukluğa neden olabilir.

(28)

Malign (habis veya kötü huylu) olarak değerlendirilen tümör;

çevreye veya uzaklara yayılan,

bulunduğu veya gittiği (metastaz) bölgede yıkım oluşturan tümörlerdir.

(29)

Parankim

Neoplastik hücrelerden veya değişen hücrelerden oluşan kısımdır.

Stroma

Bağ dokusu, kan damarı gibi kısımlardan oluşur. 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 29

(30)

Selim-Benign-İyi huylu Tümörler

Tümörün kaynaklandığı dokunun hücre tipine göre –om veya --oma

son ek ilavesi ile isimlendirilir.

Fibroma, Fibröz bağ dokudan köken alıyorsa (Fibrosit) Kondroma, Kıkırdak dokudan (Kondrosit)

Osteoma, Kemik dokudan (Osteosit)

(31)

İsimlendirmede bazı genel kural dışı durumlar vardır. Bazen Mikroskobik ve makroskobik özelliklerine göre

sınıflandırılır.

Örneğin Adenom kelimesi bez yapıları oluşturan veya bezlerden kaynaklanan selim tümörler için kullanılır. Bazı tümörlerde ise yeterli kadar bez yapısı göstermeyen, böbrek tubuluslarından kaynaklanan iyi huylu tümörler gibi, tümörlere de Adenom adı verilir. Papilloma, derinin epitel kökenli iyi huylu viral

tümörüdür. 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 31

(32)

(33)

(34)

Malign-Habis Tümörlerde İsimlendirme

• Kötü huylu tümörler köken aldıkları dokunun histogenezisine göre adlandırılır .

• Mezenşimal Epiteliyal 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 34 Sarkoma veya sarkom Sarcoma

Karsinom veya karsinoma Carcinoma

(35)

Fibrositlerden dokudan köken alan habis tümör

Fibrosarkom,

Kıkırdak dokudan köken alan habis tümör

Kondrositlerden köken aldığı için Kondrosarkom olarak adlandırılır.

Kemik dokudan köken alan habis (Osteositlerden)

tümöre Osteosarkom adı verilir.

Habis tümör dokusu epitel kökenli ise Karsinoma adını alır. 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 35

(36)

Yüzey epitelinden köken alıyorsa Skuamoz Hücreli Karsinoma,

Bez epitellerinden köken alıyorsa Adenokarsinoma

gibi.

Renal Tubuller epiteller (mesodermden - Renal cell carcinoma), derinin epitelleri (Ektoderm) ve bağırsak epiteli (endoderm) kökenli tümörler karsinomdur.) (Epitel hücrelerinin ekto ve endoderm’den köken aldığı unutulamamalıdır.) 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 36

(37)

Malign tümör isimlendirmesinde de kurala

uymayan tümör tipleri vardır.

Lenfositlerin habis tümörlerine

Lenfoma

Beyin zarının habis tümörüne

Meningioma

Melanositlerin habis tümörüne

Melanoma

(38)

Serozayı örten mezotel hücrelerinin habis tümörüne

Mezotelyoma denmesi sonları –oma ile bitmesine rağmen, bu tümörlerin habis olması kural dışı

tümörlere örnektir.

• _Blastoma_{’ son eki tümörün embriyonal karakterli}

olduğunu belirtir.

Hepatoblastom, Nefroblastom, Medülloblastom

(39)

• _{Birden fazla germ yaprağından köken alıyorlarsa;}

Miks Tümör ;

• ₍_{Teratom: Gonadlarda gelişen bir miks tümör çeşiti)} • _{Birden fazla benzer tümörün olması ‘atozis’ son eki}

ile belirtilir. Papillomatozis, Adenomatozis, Fibromatozis vb. 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 39

(40)

(41)

(42)

(43)

(44)

(45)

Tümörlerin bünyesi yani yapısı genellikle iki temel dokudan oluşur.

a. Tümörün parankimi, tümörün en önemli unsuru olup sınırsız olarak üreyen, çeşitli hücre ve dokuları simgeler. Kısaca parankim tümöre özgü olan bir dokudur ve tümör bu dokudan adını alır.

(46)

b.Tümörün stroması; tümörün içinde bulunan bağ doku ile kan ve lenf damarlarının oluşturdukları dokudur.

Aslında stroma tümörün bir dayanak = destek

dokusudur. Bu doku tümörün kök aldığı dokunun bağ dokusundan gelişir ve bütün tümörlerde benzer

nitelikte olan bir dokudur.

Tümörler, söz konuşu parankim ve stromanın tümör yapısındaki durumuna göre şu alt bölümlere ayrılır.

(47)

Tümörlerin Yapısı

Tümörler parankim ve stromasının tümör içindeki yapısına göre

Organoid (parankim ve stroma birbirinden belirgin olarak ayrılmış)

Histioid (Parankim stromadan belirgin olarak fazla)

Miks (parankim birden fazla değişik dokudan oluşur, Kemik, kıkırdak, epitel gibi)

tümörler olarak 3 grupta sınıflandırılır.

(48)

Tümör Büyümesi

Ekspansif Yumru şeklinde Benign tümörler 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 48

(49)

Tümör Büyümesi

İnfiltratif Saçaklı kök Malign tümörler 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 49

(50)

2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 50 Ekspansif Büyüme İnfiltratif Büyüme

(51)

2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 51 Hücrenin embriyonik (İlkel) Hali Gelişmiş Normal Hücre

Kötü diferensiye _{İyi diferensiye}

Atipik, indiferensiye

Andiferensiye, Anaplastik

(52)

Bilindiği gibi hücreler ve dokular genetik kontrol ve yönetimi altındadır. Tümör hücreleri ise değişime uğramış genetik yapıya sahiptir. Bu nedenle kendi başlarına ve kontrolsüz olarak çoğalırlar.

Tümöral hücrelerin genetik yapıları çok yönlü olarak ortaya konmuş değildir.

Ama onkogenlerin, Tümör supresyon geni ve duyarlılık, direnç, invazyon ve antiinvazyon genleri tümör hakkındaki temel bilgilerini değiştirmiştir.

(53)

2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 53 ONKOGEN NEDİR?

Hücrelerin büyümesi ve farklılaşmalarını kontrol eden genler protoonkogenler olarak tanımlanmıştır.

Onkogen ise bu genin mutasyona uğramış halidir. Bu genler tümör hücrelerine nasıl üremeleri gerektiğini kodlar.

İlk onkogen 1970 yılında keşfedilmiştir ve src olarak adlandırılmıştır «sarc» olarak telafuz edilir, kelimenin kökeni sarcoma’dan gelmektedir. (Civcivlerde rous sarcoma virus)

Bugüne kadar otuz faklı onkogen hücre genomu içinde ayrıca otuz tane de tümör virusları içinde saptanmıştır

(54)

1976 yılında,

J. Michael Bishop

ve

Harold E.

Varmus

adlı doktorlar onkogenlerin hasarlı

proto-onkogenler olduğunu kanıtlamış ve insanlar dahil

birçok organizmada var olduklarını bulmuşlardır.

Bishop ve Varmus bu buluşları nedeniyle 1989

yılında

Nobel Tıp Ödülü

almışlardır.

(55)

Onkogenler «i.d.R» harflerinden oluşan üç harf

ile tanımlanırlar. Bununla beraber

viral onkogenler “ v-onk”,

hücresel onkogenler “c-onk“ harfleriyle de

belirtilir.

Onkogenin genlerdeki yerine bağlı olarak nüklear

veya sitoplazmik onkogenler olarak ayrılırlar.

(56)

2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 56 Tümör hücrelerinin metastazı kompleks bir mekanizmaya sahiptir ve metastazik potansiyelleri heterojendir. Metastazda temel olarak ektrasellüler matriksin invazyonu ve tümör hücrelerinin

vasküler yayılımı olarak iki evre vardır .

Tümör Metastazı

https://www.youtube.com/watch?v=bdW RZd19swg

(57)

Hücre Dışı Matrikse İnvazyon

Ekstrasellüler matriks başlıca membran ve interstisyel doku kompenentlerinden oluşur.

Farklı şekilde organize olmalarına rağmen her ikisi de kollagen, glikoprotein, ve proteoglikanlardan oluşur.

Tümör Metastazı

(58)

Tümör dokusu önce alt bazal membranı geçer ve interstisyel bağ dokusunu da aşıp vaskuler bazal membrana penetre olarak kana karışır.

Bu süreç tümör hücrelerinin birbirinden ayrılması (1), tümör hücrelerinin matriks kompenentine tutunması (2), ekstrasellüler dokunun parçalanması (3) ve tümör hücrelerinin göçü (4) aşamalarını kapsar.

Tümör Metastazı

(59)

Tümör Metastazı

(60)

Tümör Metastazı

(61)

Metastazda önce hücreler gevşer. Bu aşama E-cadherin

denilen ve hücreler arası zamk görevi yapan maddenin azalması ile sağlanır.

Bu madde antagonistlerinin ortamda bulunması veya bu maddenin üretimini sağlayan genlerin mutasyonuna bağlı olarak azalır.

Bu olaya immunoglobulin ailesinde yer alan hücre adezyon moleküllerindeki değişiklerde yardım eder. Bu aşamadan sonra tümör hücreleri Laminin, fibronektin gibi ektrasellüler kompenentlere kendi yüzey reseptörleri aracılığı ile tutunur.

(62)

Üçüncü basamak bazal membran ve interstisyel dokunun lokal parçalanmasıdır.

Tümör hücreleri preolitik enzimler salgılarken, çevresindeki hücreleri de proteaz salınımı için uyarır.

Ayrıca jelatinaz, kollegenaz ve stromelizin dahil olmak üzere

metaloproteinaz adını alan değişik matriks parçalayan enzimler sürece katılır.

(63)

İnvazyonun son basamağında tümör hücreleri parçalanmış bazal membran ve matriks bölgesinden itilmesidir.

Bu aşamada tümör hücrelerinden kaynaklanan otokrin motilite faktörü gibi sitokinler etklili olur.

Kollegen, laminin, ve bazı büyüme faktörleri tümör hücreleri için kemotaktik etkiye sahiptirler.

(64)

Tümör Hücrelerinin Gelişimi ve Vasküler yayılımı

Damar dışına çıkış bölgesi ve metastazın olacağı alan

genellikle primer tümörün yerleşim yeri ile vasküler veya lenfatik drenajı ile önceden tahmin edilebilir. Buna rağmen vakaların çoğunda doğal drenaj yolları metastaz dağılımını açıklamaz.

Bazı tümörler adrenal bezleri tutmaya eğilim gösterirken bazıları iskelet kasına yerleşmez. Bu organ tropizmi tümör hücrelerinden salınan adezyon molekülleri ile açıklanabilir. Bu mekanizma tam olarak açılanabilmiş değildir.

Tümör Metastazı

(65)

METASTAZ-invazyon

Damarlara (Kan veya Lenf)

Kapsulaya

Çevre Dokulara Metastaz

Primer tümörle beraber benzer tümörlerin veya farklı tümörlerin oluşması her zaman metastazı Sonucu

olmayabilir. Bazen bir etiyoloji aynı anda benzer/farklı tümörlerin oluşmasına neden olabilir.

https://www.youtube.com/watch?v=Ep_nCSEDeAE

Kana Uzak doku ve organlara

(66)

• İnfiltrasyon

• Lenfojen

• Hematojen

• Retrograt

• Kanaliküler

• Sinir Kılıfları

• Transplantasyon-İmplantasyon

• Değme ve baskı

Tümör Metastazı

(67)

TÜMÖR SEBEPLERİ

Tümörler hem edinsel hem de kalıtsal faktörlere bağlı olarak gelişebilir. Sebepler genel başlıklar halinde sıralanırsa:

Genel doku anomalileri Fiziksel Kronik İrritasyonlar Aktinik Işınlar Kimyasal Karsinojenler Radyoaktif Maddeler Parazitler Hormonlar Kalıtım Viruslar Bakteriyel Hastalıklar Vitaminler 2 0 2 0 D o ç. D r. F u n d a Y IL D IR IM V e te rin er O n ko lo ji Te m e l B ilg ile r 67

(68)

Doku Anomalilerinin Tümör Oluşturma Mekanizması

Heterotopi, distopi ve ektopi olaylarında hücre ve

dokulardaki bozukluklar, yer değiştirmeye veya mitoz

zamanının karışmasına ilgili olur.

Bu doku artıkları kendilerinde bulunan üreme yeteneği ve

gücü ile veya bulundukları yabancı ortamın yaptığı

uyarımlar ile üreyip tümörleri oluşturabilirler.

Böylece aynı tür hücrelerden oluşan doku tomurcuklarında

fibrom, adenom gibi basit tümörler oluşur.

(69)

Doku Anomalilerinin Tümör Oluşturma Mekanizması

Değişik türde, hücrelerin oluşturduğu doku

tomurcuklarında da karma-miks tümörler oluşur.

Heterotopi =

Bir dokunun normal olarak bulunması

gereken yerde değil de başka bir yerde bulunması

Distopi, ektopi= Bir organın bulunmaması gereken bir

yerde bulunması

(70)

Fiziksel kronik irritasyonların

Tümör oluşturma mekanizması

Sürekli irritasyonlar, etkidikleri vücut bölgelerinde

sürekli yaralanmalara sebep olur. Geniş yanıklar ile

geniş

yaralardaki

nedbe

dokularında

ise

damarlanmanın az oluşuyla ilgili olarak iyileşme

gecikir. Nedbelerin epidermizasyon ile örtülmesi

uzun sürer.

Kısaca rejenerasyon süreci kronikleşir. Bir dereceden

sonra bu tür yaraların iyileşmesini ve onarımını

sağlamak üzere aşırı üreme gücüne sahip, prolifik,

hücre tipleri ortaya çıkar.

(71)

Söz konusu bu özellikler ise tümörleri yapan

hücrelerin özellikleri arasındadır. Bu tip hücreler

kronik irritasyona uğrayan yerlerdeki tümörleri

oluştururlar.

Ancak koşum hayvanlarında hamudun, koşum

takımlarının ve hele ense boyunduruğunun

basıncına ilgili olan sürekli sürtünme yerlerinde

hiç tümör gelişmeyebilir de.

(72)

Aktinik ışınların tümör oluşturma mekanizması

Aktinik ışınların; özellikle güneşin ultraviole ışınlarının deri üzerine uzun süre etkimesi sonucu deride önce hiperemi ve kabarcıklar oluşur.

Daha sonra da yüzlek doku yıkımı ile karakteristik olan

dermatitis solaris ortaya çıkar. Zararlı etkenin uzun sürdüğü olaylarda ise olay ekzama solarise dönüşür. Sonunda da kronik irritasyonlar konusunda açıklanan mekanizma ile buralarda kanserler oluşur.

(73)

Kimyasal Karsinojenlerin Etki

Mekanizmaları

• Malign değişim protoonkojen ve kanser baskılayıcı genleri etkileyen mutasyonlara bağlı olduğundan, kimyasal karsinojenlerin çoğunun mutajenik olması sürpriz olmayacaktır.

• _{Etlerin ızgarada pişirilmesi sırasında hayvansal yağlardan}

polisiklik hidrokarbonlar oluşabilir ve tütsülenmiş et ve balıkta mevcuttur. Birçok hidrokarbondaki esas aktif ürün

epoksidlerdir, hücredeki moleküllerle, özellikle DNA’ya, fakat aynı zamanda RNA ve proteinlerle de kovalent bağlar (ek ürünler) oluşturur.