Özet
lasik dönem Osmanl› mimarisinin örne¤i olan Haydarpafla Külliyesi cami, çifte hamam ve bir çeflmeden oluflmaktad›r. Medrese d›fl›nda kalan yap›lar harap durumdad›r. 16 odal› medrese kare planl› bir dershaneye sahiptir. Külliye, XIX.yüzy›lda önemli restorasyonlar geçirmifltir. ‹stanbul’da, külliyenin özellikle medresesi ile benzerlikler arz eden benzer örnekler de mevcuttur.
Anahtar Kelimeler: Külliye, medrese, Klasik Osmanl›, mimari.
"A classical Ottman Building in Fatih; Haydarpafla complex, with the guide of Madrasah"
Abstract
As an example of Classical Otoman architecture Haydarpasa Complex, consist of a mosgue, double baths and a fountain. Madrasa outside buildings is in ruins. Classroom has 16 rooms in a sguare madrasa. Complex, in XIX. century has undergone major restorations. ‹stanbul, the complex with the similarities of the madrasas, especially the supply of similar examples are also available.
Key Words:Complex, madrasa, Classic Otoman, architecture. Dr. Olcay AYDEM‹R Mimar Murat SAV Müze Araflt›rmac›s›
Osmanl› Yap›s›
Medresenin Rehberli¤inde
Haydarpafla Külliyesi
K
Her ne kadar bir külliye olarak tasarlansa da Haydarpafla yap› toplulu¤undan tek sa¤lam eser olarak medreseye ba¤l› olarak dershane k›sm› günümüze kadar ulaflm›flt›r. Bu bak›mdan makalemizde medrese üzerinde daha detayl› durulacakt›r.
Medreseler, ilim ö¤renilen yer ya da ö¤rencilerin içinde oturup ders okudu¤u bina anlam›na gelen, Osmanl› e¤itim düzeninde orta ve yüksek ö¤retimi örgütleyen kurumlard›r. Arapça “derese” kökünden gelen sözcük, genel olarak ‹slâm ülkelerinde geleneksel yöntemlerle e¤itim verilen ö¤retim kurumlar› olarak alg›lanm›flt›r. Bu adla an›lan ilk yap›lara, 11.yüzy›lda Horasan ve Maveraünnehir bölgesinde rastlanmakla beraber ilk Selçuklu Medresesi ayn› yüzy›l›n bafllar›nda Gazne’de kurulmufltur.(Kuran 1969:5; Aslanapa 1993:32). Dikdörtgen avlunun iki yan›nda s›ralanan odalar› ön veya arka bölümde tamamlayan eyvanlarla, sonraki y›llarda yap›lacak medreseler için de plansal örnek teflkil edebilecek dönem medreseleri Semerkand, Niflabur gibi merkezlerde infla edilmifltir.
Anadolu’da Türkler taraf›ndan infla edilen ilk medreseler ise, Daniflment ve Artuklu dönemlerinde, yani 12.yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren ortaya ç›kmaya bafllam›fl, Anadolu Selçuklular› zaman›nda ivme kazanm›flt›r.(Aslanapa 1993:85,135; Aslanapa 1963:3443). Döneme damga vuran medreseler kapal› veya aç›k avlulu olarak infla edilmifl olup, avluyu çevreleyen tonozlu hücreler ile eyvanlar medrese bütünlü¤ünü tamamlay›c› nitelikteydi.(Altun 1973:229232).
Osmanl› ‹mparatorlu¤u zaman›nda Bursa, Edirne, ‹stanbul gibi baflkent mertebesi kazand›r›lm›fl flehirler haricinde de önemli say›da medrese yap›lm›flt›r. Ortadaki aç›k avluyu, ikiüç veya dört yandan hücrelerin tamamlad›¤›, bazen Darü’l Hâdis ve Darü’l Kurrâ’lar›n yer ald›¤› mekânlar kuflatmaktayd›. En güzel örnekleri aras›nda Fatih Külliyesi medreselerinin yan› s›ra, ‹stanbul, Edirne ve Amasya’daki Bayezid Külliyesinin medreseleri, Süleymaniye ve sonras›nda Gazanfer A¤a, Amcazâde Medreseleri say›labilir.
‹stanbul medreselerinin 15.yy ve 16. yüzy›llar› hakk›nda çok kapsaml› kaynaklar olmamakla birlikte en iyi kaynaklardan biri 1546 tarihli ‹stanbul Vak›flar› Tahrir Defteri’dir.(Canatar 2004). Bu defterlere göre; ‹stanbul’da* toplam 27 medrese, 1 darükurra, 1 darrülhadisin ad› geçmektedir.
17.yy ortalar›na kadar ‹stanbul’daki 122 medresenin yan› s›ra Eyüp ve Kas›mpafla ile beraber toplam 131 medreseden bahsedilmektedir. (Kütüko¤lu 2000:4; Özergin 1974:268). Bugün ‹stanbul’da mevcut medreselerin kent içindeki da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda genel olarak, sur içinde büyük bir yo¤unluk kazand›¤›, sur d›fl›nda daha az olmakla beraber Eyüp ve Üsküdar da topland›klar› görülmektedir. 16.yy’da Fatih’teki medrese say›s› artm›fl ve yay›lma alan› Draman, Fethiye, Edirnekap›’ya do¤ru uzanm›flt›r. Vefa Süleymaniye çevresi ikinci yo¤unluk bölgesi olmufltur.(Kütüko¤lu 2000:6; Hezarfen Hüseyin Efendi’den Tekinda¤ 1973:21).
16.yy’da yap›lan medreselerin konumlar›na bak›ld›¤›nda kent s›n›rlar›n›n oldukça geniflledi¤i görülmektedir: Kas›mpafla, Sütlüce, Tophane, Atik Valide, Kanl›ca ve Befliktafl yeni medreselerin yap›ld›¤› alanlard›r.
15–19.yy’lar aras›nda ‹stanbul’daki 500’ü aflk›n e¤itim kurumunun mimari özellikleri hakk›ndaki bilgiler oldukça k›s›tl›d›r. Bununla birlikte 16.yy medreselerinde “Karfl›l›kl› ‹ki Dizi”, “U Plan”, “Sekizgen Plan” tiplerinin hâkim oldu¤u görülmektedir.(Ahunbay 1994:325326).
fiekil 1. Medrese plan tipleri
Medrese e¤itimi, verilen bilgilerin kapsam ve düzeyine göre iki grupta toplanmaktayd›. Birincisi
s›byan mekteplerinden sonraki e¤itim basama¤› olarak köylere kadar yay›lan genel medreselerdi. ‹kincisi ise, özel e¤itim programlar› olan darülkurra, darülhadis ve t›p medreseleriydi.(Demiralp 1999:6; Baltac›:1976; Uzunçarfl›l› 1988:153; Ergin 1977:1125). Müderris yevmiyesi esas al›narak yap›lan gruplamaya göre de Osmanl› Medreseleri dörde ayr›l›rd›: Yirmili (2025 akçe), Otuzlu (3035 akçe), K›rkl› (40 akçe) ve Ellili (50 akçe).(Uzunçarfl›l› 1988:153). Ö¤renim süreleri ise, 3 ile 5 y›l aras›nda de¤iflmekteydi.
Devlet içerisinde önemli bir etkinli¤e sahip olan ve medreselerde yetiflen ilmiye s›n›f›n›n içinde fieyhülislâm, Kazasker ve padiflah hocalar› yer almaktayd›.(‹hsano¤lu 1992:336).
16.yy’›n sonunda Osmanl› Devlet yönetiminde aksakl›klar ve disiplin d›fl› uygulamalar sonunda medrese e¤itiminde de bozukluklar bafl göstermeye bafllam›flt›r.(‹hsano¤lu 1992:336).
Haydarpafla Medresesi ve Di¤er Külliye Yap›lar›
Fatih ilçesi, Haydar Mahallesi, B›çakç› Alâeddin Sokak ile Haydar Hamam› sokaklar› aras›nda, 2183 ada, 17 parselde bulunan 772 metrekare yüzölçümlü medresenin banisi, Kanuni Sultan Süleyman’›n vezirlerinden olan Had›m Haydar Pafla’d›r. 1563 y›l›nda vefat etti¤inden dolay›, bir külliye olarak tasarlanan yap›lar toplulu¤unun bitifline flahit olamam›flt›r.(Fatih Camileri 1991:238; Neftçi:167).
Vak›flar Genel Müdürlü¤ü Arfliv kay›tlar›nda, Merhum Haydar Pafla’n›n Vakf›’na kay›tl› “‹stanbul ve gayride vaki mescid ve mekteb ve medrese/vakf›” diye geçmekte ise de mescit ve medrese hakk›nda vakfiyede bahis bulunmamaktad›r.1
Cami, çifte hamam ve bir çeflmenin bulundu¤u
külliye içindeki medresenin inflaat›n›n bitim tarihi, kitabesine göre 1569’dur.(Öz 1987:69). Avlu kap›s›n›n üstündeki kitâbede; intikal eyledi Haydar
Pafla, gitdi hak rahmetine ol merhum, vasfi düb dedi niâdi tarih, dâr› tahsil mevâli ulûm 1277 yaz›s› görülmekle beraber, kitâbe koruma alt›na al›nm›flt›r.
1 Vak›flar Genel Müdürlü¤ü Arflivi, Evahiri Safer/969 tarihli vakfiye Arapça’d›r.
2 Mimar Sinan hakk›nda bilgi veren Tezkire tül-bünyân, Tezkire tül-Ebniye, Tuhfet ül-Mi’marin, Risâlet ül-Mi’mariye, Ads›z Risâle
ve Selimiye Risâlesi adl› yazma ve belgelerde Haydarpafla Külliyesi ile ilgili bir kay›t mevcut de¤ildir; 16 Kas›m 1940 Asar› Atika krokilerinde kitabesi
Harita 1:Pervititch Haritas› (1928) (Vak›flar ‹stanbul Bölge Müdürlü¤ü Arflivi)
Her ne kadar Mimar Sinan’›n dönemine rastlasa da, kendisine atfedilen yap›lar aras›nda Haydarpafla Hamam› bulunurken Haydarpafla Medresesi bulunmamaktad›r.(Sönmez 1988; Kuran 1986:20; Sözen 1997:1824; Erzen 1995:6; Günay:55)2Ancak,
Hassa Mimarl›k teflkilat›n›n (Turan 1963:174) eseri olmas› ve Sinan’›n Sermimaranl›¤› dönemine (1537-1587) ait olmas›, ister istemez dönemsel ve üslupsal bütünlü¤ün ortaya ç›kmas›na neden olmufltur. (Nalbanto¤lu:1719).
Hamam› ve mescidi oldukça harap külliyenin asl›nda klasik dönem gelenekleri içinde ele al›nm›fl bir camisinin olmas› gerekmektedir. Ancak, günümüze kal›nt›s› gelen yap›, 19. yüzy›lda yap›lm›fl, mimari aç›dan fazla özelli¤i olmayan bir mescit olmufltur.
3 6 sefer 1286 (18.5.1869) tarihli ilmuhaber kayd›:Env.no.18486,vr. 6b.
4 Konuyla ilgili olarak, zaman›n Evkâf Nezâreti taraf›ndan al›nan izin mazbatas›, ‹rade-E,nr.1311 flevval/3.
5 Pervititich haritalar› Vak›flar ‹stanbul Bölge Müdürlü¤ü Arflivi; Ekrem Hakk› Ayverdi Haritas›, Vak›flar ‹stanbul Konyal›
Kütüphanesi; Alman Mavileri, Yay›na Haz›rlayan:i.Da¤delen,‹stanbul: ‹stanbul B.fi.B.Yay.
Külliyenin, baflta dershanesi olmak üzere baz› k›s›mlar› sa¤lam kalm›fl olarak bugünü yaflayan Medresesinin 16 odas›, kare planl› bir dershanesi, çamafl›rhane, gusülhane, abdesthane ve flad›rvan ile su kuyusunun var oldu¤u bilinmekle beraber, bugün bunlar oldukça harap durumdad›r.
Mimari Özellikler: 19. yy’de yeniden ahflap olarak yap›ld›¤› düflünülen medrese 1914’de ahflap bir yap› olarak kaydedilmifltir. 1869 y›l›ndaki kapsaml› restorasyon çal›flmas›n›, Yorgi Kalfa gerçeklefltirmifltir.3 Avlunun iki yan›nda bulunan
hücrelerden kuzeydo¤udakilerin kâgir oluflu,
müdahaleler s›ras›nda baz› k›s›mlar›n eski fleklini korudu¤unu göstermektedir.(Kütüko¤lu 2000:174).
1891-92 y›llar› civar›nda bir tamir daha gören yap›n›n kurflunlar› kald›r›larak, yerlerine kiremitler konulmufl; ancak, 1894 y›l›nda kurflun örtüye geri dönülmüfltür.4 K›sa bir süre sonra, 1906 y›l›nda da
yap›n›n onar›lmas› gerekmifltir.
1933 y›l›nda haz›rlanan Pervitich plan›nda “eski tekke” olarak ve harabe hamam›n karfl›s›nda gösterilen (Harita 1) medresenin bulundu¤u alan ile ilgili olarak Alman Mavileri ve Ekrem Hakk› Ayverdi Haritalar›nda da baz› bilgilere ulafl›lmaktad›r (Harita 2–3).5
Do¤uya do¤ru hafif e¤imli bir yamaç üzerine yerlefltirilen medresenin, günümüzde Haydar Caddesi ve Haydar Hamam› Sokaktan olmak üzere iki özgün girifli bulunmaktad›r. Haydar Caddesi üzerindeki an›tsal giriflinden aynal› tonozla örtülü bir iç sahanl›¤a ulafl›lmakta, oradan dört basamakla dershanenin bulundu¤u düzleme inilmektedir.
Medresenin kap›n›n yan›nda biri fevkani, di¤erleri zemin seviyesinde olmak üzere 16 odas›ndan günümüzde Haydar Hamam› sokaktaki almafl›k örgülü tafl d›fl cephe duvarlar›ndan baflka kal›nt›s› bulunmamaktad›r. Çamafl›rhane, gusülhane, abdesthane ve flad›rvan ile kuyusuna ait bir ize rastlanmamaktad›r. Kap›n›n üzerindeki kitabesi depoda saklanmaktad›r. Dershanenin solunda bulunan kap›dan içeri girildi¤inde, tonozlu bir geçiflten sonra merdivenlerle inilen avluda sadece tek odan›n zemin kat seviyesindeki k›sm› görülmekte olup, eski foto¤raflarda ahflap oldu¤u anlafl›lan yap›, betonarme olarak tamamlanm›fl ve bu flekilde kullan›lm›flt›r. Yap›da odalar›n zemin kotu, dershane girifli ile ayn› kottad›r ve zemin, odalar›n bulundu¤u duvar boyunca devam etmemektedir.
Kare planl› olan dershanenin girifli kuzey yönündendir; girifl yönünde bir saçak oldu¤u, bu
Harita 3:Ayverdi Haritas› (19.yy-Vak›flar ‹stanbul Konyal› Kütüphanesi)
cephedeki kap›n›n kemeri üzerinde yer alan beflik çat› izinden anlafl›lmaktad›r. Saça¤› tafl›yan sisteme ait izler yok olmufltur. Dershanenin içi lambri kapl› olup tavan›, yani kubbesi ile as›l iç kaplamas› ve hal› kapl› oldu¤u için de döflemesi görülememektedir. Giriflin iki yan›nda birer alt pencere, profillerle çerçevelenen an›tsal girifl ekseninde ise, bir üst pencere bulunmaktad›r. Haydar caddesinden daha alçakta olan dershanenin bat› cephesine alt pencere aç›lmam›flt›r.
Medresenin cadde cephesini oluflturan duvar sa¤›r b›rak›lmam›fl, kemerli iki niflle alt kesimine derinlik kazand›r›lm›flt›r. Kald›r›m seviyesi yükseltildi¤i için flu anda mevcut nifllerin ifllevinin tam olarak ne oldu¤u anlafl›lamamaktad›r. Bitiflikte eski foto¤raflar›nda tek katl›, günümüzde ise 4 katl› bina bulunmas› sebebiyle dershanenin güney cephesine pencere aç›lmam›fl; içte iki nifl
kullan›lm›flt›r. Dershanenin do¤u duvar›nda ise avluya aç›lan iki katl› pencere bulunmaktad›r. Asl›nda üç pencere s›¤abilecek genifllikte olan duvar›n güney ucunda cephenin düzgün olmamas›, dershaneye bu noktadan birleflen bir yap›n›n varl›¤›n› düflündürmektedir. Dershaneye güney noktada saplanan revak, üçüncü pencerenin aç›lmas›n› engellemifl olmal›d›r.
Girifl cephesinin iki köflesi de afla¤› seviyede pahl›d›r ve geçifller mukarnaslarla sa¤lanm›flt›r. Arfliv bilgilerine dayan›larak girifl sövelerinde Marmara mermeri ve Gebze’den ç›kar›lan pembe renkli parçac›kl› kalkerin renk almafl›kl›¤› içinde kullan›ld›¤› ö¤renilmektedir. Kap› kemeri de benzer flekilde almafl›k düzenli olup, pencere sövelerinde de ayn› malzemeler kullan›lm›flt›r. Duvar örgüsü bir s›ra tafl, üç s›ra tu¤ladan oluflmaktad›r. Girifl cephesinde pencerelerin üstten te¤etli hafifletme kemerleri
Çizim 2. Haydar Caddesi (Bat›) Cephesi görünüflü (Çizen:O.Aydemir v.d.)
kesme küfeki tafl› ile yap›lm›flt›r. Üst pencere kemeri ise, duvar örgüsünde oldu¤u gibi bir s›ra tafl üç s›ra tu¤ladan oluflan almafl›k düzenine sahiptir. Dershanenin avlu cephesi daha yal›nd›r. Bu yöne aç›lan kap›n›n yan› s›ra altta bulunan iki pencere ile üst pencere söveleri küfeki tafl›ndand›r.
Yap›n›n içi günümüzde tümüyle lambri ile kapl› oldu¤undan detaylar› konusunda fazla veri elde edilememektedir. Ancak eski bilgilere bak›ld›¤›nda bu mekân›n, tromplu bir kubbeye sahip oldu¤u, geçifl ö¤elerinde ve tepesinde sekizgen göbek bulundu¤u ve iç k›sm›n›n da badanal› oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Çizim 4. Avlu Cephesi görünüflü (Çizen:O.Aydemir v.d.)
Giriflin yan›nda, dershanenin karfl›s›nda, beyaz badanal› kârgir bir yap› bulunmaktad›r. Avluda s›ralanan hücreler, yap›n›n spor kulübü olarak kullan›ld›¤› dönemden kalm›fl olmal›d›r.
Medresenin do¤usunda wc ve depo (kitabenin de bulundu¤u) olmak üzere iki muhdes yap› yer almaktad›r. Eskiden odalar›n bulundu¤u duvar boyunca da, ahflap bir sundurma uzanmaktad›r. Ne yaz›k ki avlunun as›l döflemesine ait herhangi bir ize rastlanamamaktad›r.
Mescitten geriye kalanlar, 16.yüzy›l ile ba¤lant›l› olmasa da, 1980 y›l›nda yap›lan rölöve çal›flmas› s›ras›nda alt›gen tu¤ladan oluflan döfleme kal›nt›s› bulunmufltur. Arka cephesi yüksek bir istinat duvar›na dayanan yap› hakk›nda Fikret Çuhadaro¤lu taraf›ndan 1980 y›l›nda yaz›lan raporda 16.yüzy›l yap›s› olan caminin, bugünkü yolu da içeri alacak flekilde genifl tutuldu¤u ve üzerinin de kubbe ile
örtülü olmas› gerekti¤i belirtilmifltir.6 Rapordan anlafl›ld›¤› kadar›yla, 19.yüzy›lda infla edilen küçük mescit yap›s›, daha çok yak›nlar›nda bulunan Tahir A¤a Mescidi ile benzeflmektedir. Düzensiz bir dikdörtgene raptedilen ve girifl bölümünün üst k›sm›nda, kuzeyde yer alan kad›nlar mahfiline ç›k›fl, girifle göre sol yanda bulunan ahflap merdiven vas›tas›yla sa¤lanmaktayd›. Kaide, pabuç gibi elemanlar› olmayan minare, ahflaptand› ve cami beden duvar›na yaslanm›fl halde idi.
Hamam›n Mimar Sinan taraf›ndan yap›ld›¤›na dair kaynaklarda bilgiler mevcuttur.(Sönmez 1988). ‹nfla tarihininse, medresenin yap›m tarihine yak›n olmas› gerekmektedir. Kad›n ve erkek k›s›mlar›n›n bulundu¤u çifte hamam fleklinde uygulanm›fl; kârgir yap›, simetrik biçimde ele al›nm›flt›r. ‹ki kubbenin bulundu¤u dikdörtgen halvet ile ara bölümlerde s›cakl›klar bulunmaktad›r. S›cakl›k duvar›na bitiflik
6 Vak›flar ‹stanbul 1.Bölge Müdürlü¤ü arflivinde bulunan yap›n›n dosyas›nda yer alan rapora eklenmifl halde, rekonstrüksiyon projesi
tafltu¤la sistemati¤i bak›m›ndan birbirini and›rmaktad›r. Ancak, Esekap›’daki dershane,
yaln›zca d›fla do¤ru ç›kma yapacak flekilde tasarlanm›fl olufluyla di¤erlerinden ayr›lmaktad›r. su depolar› ile külhan yer almaktad›r. Yang›n ve
depremler neticesinde zarar gören hamam, zaman içinde tahrip olmufltur.(Ertu¤rul:147).
Külliyenin bak›ms›z haldeki çeflmesi, klasik mimari anlay›flta ve 1569 y›l›nda yapt›r›lm›fl olup, kesme tafltan infla edilmifltir.(Fatih Camileri 1991:321).
Karfl›laflt›rma ve Sonuç: Günümüzdeki görüntüsüyle düzensiz bir da¤›l›m flemas› gösteren Haydar Külliyesi, dönemsel aç›dan yaklafl›ld›¤›nda,
baz› yap›larla benzerlik arz etmektedir. Medrese plan› itibariyle ise, Fatih’te bulunan Klasik Osmanl› mimarisinin temsilcilerinden Niflanca Medresesi ile karfl›laflt›r›labilir. Dershanesinin bir bütün olarak dikdörtgen plan d›fl›na taflmas›yla hem Niflanca hem de So¤ukkuyu Medresesiyle özdefltir.
Niflanca’daki yap› ile olan plansal benzerli¤in yan›nda malzeme kullan›m flekilleri de paydaflt›r. Kârgir olarak karfl›m›za ç›kan bu iki yap›n›n yan› s›ra Mimar Sinan’›n di¤er yap›s› Esekap› Medresesi de
Çizim 5. Fatih Niflanca Medresesi (Ali Saim Ülgen, Vak›flar ‹stanbul I. Bölge Müd.Arfl.)
Esekap› mescidinin (Sav 2007:4854) eski bir Bizans fiapelinden devflirilmifl oldu¤u göz önüne al›nd›¤›nda, tek nefli yap›n›n plan› de¤il, yaln›zca malzeme kullan›m fleklinin di¤er külliye yap›lar›yla kaynaflt›r›ld›¤›n› düflünmek daha do¤ru olabilir. Dolay›s›yla, var olan mescidin çevresinde bir yap›m faaliyeti ortaya ç›km›flt›r. Halbuki, Niflanca ve So¤ukkuyu medreselerindeki durum farkl›d›r. Haydar Külliyesi içindeki caminin, muhtemelen
y›k›lmas›ndan sonra yerine yap›lan düzensiz dikdörtgen plan›ndaki ve k›rma çat›l› mescidin külliye eleman› olmas›, Esekap› ile benzerlik arz etmektedir.
Kuflkusuz Haydar medresesinin plansal konumland›rmas› ve dershanesinin kütle olarak ba¤›ms›z hali ve kârgir olarak infla edilmesi, Niflanca Medresesi ile daha çok benzerlik arz etmektedir.
Mevcut hali, hem malzeme kullan›m üslubu hem de plan flemas› ile yap›ld›¤› dönemin bir çeflitlemesi olan Haydar Medresesinin, üzerine oturtuldu¤u topo¤rafik flartlar›n zorlay›c›l›¤›na ra¤men sahip oldu¤u kuvvetli bünyesi, mevcudiyetini sa¤lam k›lm›flt›r. Belki de tek noksan yan›, bir zamanlar muhtemelen kârgir olan medrese hücrelerinin ahflap olarak yeniden yap›lmas›d›r. Mescidi, hamam› ve çeflmesi ile beraber, küçük külliye hüviyetini geçen zamana karfl›n koruyan
yap›da bezemeyle ilgili kal›nt› günümüze ulaflmam›flt›r. Bezeme elemanlar› olsa bile, klasik dönemin bir gere¤i olarak bunlar›n oldukça sade tutulduklar›n› tahmin etmekteyiz.
Zeyrek yenileme alan› içinde kalan ve klasik Osmanl› külliye bütünlü¤ünün çeflitlemesi olarak karfl›m›za ç›kan Haydarpafla yap› toplulu¤u onar›l›p, bünyesine uygun ifllev verildi¤inde, çevresiyle beraber estetik bir görünüme kavuflmufl olacakt›r.
KAYNAKLAR
Ahunbay,Z. (1994). Haydarpafla Medresesi, ‹stanbul Ansiklopedisi, C.4, s.325–326.
Altun,A. (1973). Anadolu’da Artuklu Devri Medreselerinin Plan fiemas› Üzerine Notlar, Vak›flar,(S.X),s.229232.
Aslanapa,O. (1963). Ortaça¤›n En Eski Yat›l› ‹lim Müesseseleri, Türk Kültürü,(S.12),s.3443.
Aslanapa,O. (1993). Türk Sanat›,‹stanbul:Remzi Kitabevi. Baltac›,C. (1976). XVXVI.As›rlarda Osmanl› Medreseleri, ‹stanbul:‹rfan Matbaas›.
Demiralp,Y. (1999). Erken Dönem Osmanl› Medreseleri, Ankara.
Ergin,O. (1977). Türk Maarif Tarihi, C. I, ‹stanbul. Ertu¤rul,A.D. (Tarihsiz). Hamamlar,Fatih ‹lk ‹stanbul, ‹stanbul: Fatih Belediyesi Yay›n›.
Erzen, N. (1995). Mimar Sinan’da Tezyinat Anlay›fl›,Ankara:Kültür Bakanl›¤›.
Fatih Camileri ve Di¤er Tarihi Eserler. (1999). ‹stanbul:Türkiye Diyanet Vakf› Yay›nlar›.
Günay,R. Sinan The Architect And His Works, ‹stanbul:Yem Yay›nlar›.
‹hsano¤lu,E. (1992). Tanzimat Öncesi ve Tanzimat Dönemi Osmanl› Bilim ve E¤itim Anlay›fl›, 150.Y›l›nda Tanzimat,Yay›na Haz..H.D.Y›ld›z, Ankara.
‹zgi,C. (1997) Osmanl› Medreselerinde ‹lim, ‹stanbul. Kuran,A. (1969) Anadolu Medreseleri,C.1,Ankara. Kuran,A. (1986). Mimar Sinan, ‹stanbul: Hürriyet Vakf› Yay›nlar›.
Kütüko¤lu, M. (2000). XX Asra Eriflen ‹stanbul Medreseleri, Ankara:Türk Tarih Kurumu.
Nalbanto¤lu,Ü. Sinan’›n Ortam›, Mimarl›k,81/6 (S.168), s.1719.
Neftçi,A.Y. (Tarihsiz). Medreseler, Fatih ‹lk ‹stanbul, ‹stanbul: Fatih Belediyesi Yay›nlar›,s.167.
Öz,T. (1987). ‹stanbul Camileri, C.I, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›.
Sav, M. (2007). ‹sakap› (Esekap›‹brahim PaflaManast›r) Mescidi, Kültür, Yaz 2007 (S.7), s.4854.
Sönmez,Z. (1988). Mimar Sinan ‹le ‹lgili Tarihi YazmalarBelgeler, ‹stanbul: M.S.Ü. Yay›n›.
Sözen,M. (1970). Anadolu Medreseleri,Selçuklu ve Beylikler Devri,Aç›k Medreseler,C.1,‹stanbul.
Sözen,M. (1972). Anadolu Medreseleri,Selçuklu ve Beylikler Devri,Kapal› Medreseler,C.2,‹stanbul.
Sözen, M. (1997). Yaflayan Sinan, Sanatsal Mozaik, S.20, s.1823.
Tekinda¤, fi. (1973). Medrese Dönemi, Cumhuriyetin 50.Y›l›nda ‹stanbul Üniversitesi, ‹stanbul: Sermet Matbaas›.
Turan, S. (1963). Osmanl› Teflkilat›nda Hassa Mimarl›¤›, Tarih Araflt›rmalar›, C.1 (S.1),s.174.
Uzunçarfl›l›, ‹.H. (1988), Osmanl› Devletinin ‹lmiye Teflkilat›, Ankara 1988.
SEÇ‹LM‹fi KAYNAKÇA
Alman Mavileri,Yay›na Haz›rlayan:‹rfan Da¤delen, ‹stanbul: ‹stanbul B.fi.B.Yay›nlar›.
Canatar,M. (2004). ‹stanbul Vak›flar› Tahrir Defteri 1009 (1600) Tarihli, ‹stanbul: ‹stanbul Fetih Cemiyeti.
Hezarfen Hüseyin Efendi,Telhisü’lbeyân fi Kavânini Âli Osman.
Özergin,M.K. (1974), Eski Bir Rûznâmeye Göre ‹stanbul ve Rumeli Medreseleri,Tarih Enstitüsü Dergisi, S.45.
Süreyya,M. (H.1308). Sicili Osmani,C.4, ‹stanbul. Vak›flar Genel Müdürlü¤ü Arflivi, Evahiri Safer/969 tarihli vakfiye.
6 sefer 1286 (18.5.1869) tarihli ilmuhaber kayd›, Env.no:18486,vr. 6b.
Resim 1:Haydar Caddesinden görünüfl ve an›tsal kap›s› (1940’lar;‹stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi)
Resim 3: Medresenin niflli cephesinden görünüfl (1940; ‹stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi)
Resim 5: Avludaki medrese odalar› (1940; ‹stanbul Koruma Bölge Kurulu Arflivi)
Resim 7: Mescidin 1970 sonlar›ndaki hali (‹stanbul Vak›flar I.Bölge Müd.Arfl.)
Resim 9:Haydar Caddesinden görünüfl
Resim 11:Haydar Caddesi üzerinden niflli medrese cephesine bak›fl
Resim 13:Haydar Külliyesi genel görünüfl
Resim 15:Avludan Medreseye bak›fl ve pencere detay›
Resim 19: Mescitten geriye kalan duvar
