2 NİSAN 1945
' >
VYV-D i l B a h i s l e r i
Klasik Ve Klasizm
>u
iki tâbir
nrnnasebetile yeni
bazı mülâhazalar ve misaller
K
lâ s is iz m m e s le ğ in in e sa s i p r e n sip le rin e d a ir b ir ta k ım f i k ir le r ve m ü lâ h a z a la r b e y a n e d e rk e n b a h sim iz i Öyle b ir m e rh a le y e 'ile tm i şiz k,i o r a d a b ir m ü d d e t d u ru p , a d a- ı..al;ıilı d ü ş ü n m e k " m e c b u riy e ti y ü z g ö s te r m iş tir . B in a e n a le y h bu m e sle k h a k k ın d a -m e ş h u r F r a n s ız ş a ir i ve k lâ s isiz m in F r a n s a d a m ü e s sis i- Bo- Heau’y a a tf e tt iğ i m iz fik ir le r i h a k inle te n k i t e tm e d e n b a h s inize d e vam etm e m e liy iz . V a k ıa bu m e r h a le ye h em e n ik in ci a d ım d a (y a n ı ik in c i m a k a l e d e ') g e ld ik . P e k u z u n b ir yold an g itm e ğ e v a k tim iz o lm a d ığ ı için b u b a h s in b ir ço k m ü h im c ih e t le rin i y a ln ız iş a r e tle g e ç tik . N ite k im bu m e se le le rin k ü l t ü r ta r ih in d e y e r leri o ld u ğ u n a d a iş a r e t e tm iş tik . Ş ü p he yo k k i A v ru p a n m (u y a n ık lık dev ri) n d e p e y d a o lan b u e h e m m iy e tli fik ir c e re y a n la rın ı -belli b a şlı se b e p le rd e - ta h k ik ed ip m a h iy e tin i a n la m a k için k a y n a k la r ın a k a d a r g itm e k lâzım g e lird i ve d a h a iyi o lu rd u . L â kin (K u rfln i v u s t a ) ta r ih in in pek d o lâ m b a ç ve b ira z loş k o rid o rla r ın a -şim dilik- g ir m e k is te m e d ik . Şu m e s lek h a k k ın d a , ev v e lâ e tr a f l ıc a ve d o ğ ru b ir m a lû m a t a la lın ı da, v a k tim iz o lu rsa p e k y a n lış a n la ş ıla n K u rû n i v u sta y ı d a z iy a r e t ed eriz. Ş im di şu m e rh a le d e te s a d ü f e ttiğ im iz g ü ç lü k leri h a lle tm e ğ e ç a lışa lım . C iddî b ir d ııra k y e rin d e y iz !.. D isip lin b ah sin - deyiz, ve b u n u n a ltın d a n t ü l l ü m e s e leler b a ş g ö s te riy o r k i t e t k ik i elze m dir.r
Y a z a n :
F i l o z o f
RIZA TEVFIK
K lâ sisiz m m e sle ğ in d e b irin c i p r e n sip o la r a k k a b u l ed ilm iş o lan bu fr a n s ız c a k e lim e n in lııg a t m â n a s ı (a k lı te r b iy e e tm e k ) d e m e k tir. Ş iir de b o tu m t a t b i k a t ı m a lû m ; evvelki m a k a le m d e t a r i f e tm iş tim . M a k a le le rim i d ik k a tle o k u y a n b ir dost ile v â k i o la n m u h a z a ra m ız o t a r if te n y a n lış n e tic e le r ö (k a r m a k m ü m k ü n o ld u ğ u n u isb a ı e tti. O y a n lışları b u m a k a le d e ta s h ih e tm e k is te rin i. V a k ıa bu b a h is te - h iç b irim i zin k u s u r u vok! Y a ln ız k u s u r, bn m eslek m ü n a s e b e t ile ism in i çok d e fa la r z ik r e tm e ğ e m e c b u r b u lu n d u ğu m ş a i r (B u alo ) n u n m a n z u m e se rin d en h e n ü z d e lille r g e tirm e y iş im - dir. B u a d a m ın f ik ir le r in i y a n lış t e lâk k i e tm e m e k için (Ş iir s a n 'a t ı - l’a r t p o é tiq u e ) in d en k en d i sö z le rin i z ik red eceğ im . V â k i o lan m ü n a z a r a m ızın ru h u ş u idi;
( E d e b iy a tta ve h u s u s ile ş iird e k lâ s isiz m 'in en m ü h im itik a d ı ve e- sâsi id d ia s ı (d isip lin d iscip lin e) ise. p e k â lâ !. V a rs ın ö y le o lsu n !. F a k a t (m a k u l b ir te r b iy e ) n a m ın a b ir ta k ın ı k a n u n i k u y u d a ta - k a f i y e n r i a y e t e tm e k ş a r tı, ne ş iird e ş a ir in ilh a m ın a g em v u ra b ilm e lid ir, n e i- lim den â lim in te t k ik a t m a yol g ö s t e r m elidir, n e de F ilo z o fu n d ü ş ü n c e le ri ne sille ç e k m e lid ir. K u rû n i v u s ta d a A v ru p a k ü lt ü r ü n ü n ta r ih i b ize g ö s te r iy o r ki din in h e r şey e m u tla k iy e t ü z re ta h a k k ü m ü , ilm in de fe lse fe n in de d a la le te d ü şm e sin e b a ş lıc a seb ep o lm u ştu r. (D e h â le g é n ie ) n in in k i ş a fın a h iç b ir ş a r t ve k a y ıt ile m â n i o lm a m a lıd ır. Ö yle b ir s a lâ h iy e ti t a b ia t h iç k im sey e v e rm e m iş tir. D âlıî bir a d a m h e r t ü r l ü k u y u d a tın fe v k in d e y a r a d ılm ış tır . O n u n h a r e k â t ı n;. d ü ş ü n c e le rin i k e ş f iy a tın ı id a re e- den k a n u n k en d i ilh a m ıd ır. K a n u n la rın n ıu eid i ve m iiessişi olan (a k ıl) hile ilh a m a ıâ m o lu r , o n u n h ü k m ü n te b a iy e t ed e r. O hald e, a k lın h ü k m ü ile lü z u m u n a k a il o ld u ğ u m u z ve lia bul e ttiğ im iz bu tc k a y y ü d a tln hiç o lm a z sa şiird e, ilim d e ve fe lse fe d e h u d u d u o lm a k lâ z ım g e lm e z m i? Şiir, v icd an ım ızın hâlâ tim , h em b ü tü n h â lâ tln ı h e y e c a n lisa n ile dile g e tirm e k h ü n e ri d e ğ il m id ir? ..- E ğ e ı ö y le ise v ic d a n ın ı d a lg a la n d ır a n il h am ı iste d iğ i şe k le so k u p t a d ü ş ü n celerin i, d u y g u la n ın -hiç k im se n in re y in i s o r m a ğ a lü z u m g ö rm e d e n - i- fa d e eden h a k ik î b ir şa ire , n a s ıl ş a r t k o ş u la b ilir ?.. A n la şılıy o r ki, (b a ş k a - l a n ta r a f ın d a n k o n u lm u ş b ir n iz a m a r ia y e t m e c b u riy e ti) d em e k olan bu (d isip lin ) p re n s ip i ile k lâ s isiz m m esleği, g ü z e l s a n 'a t l a r d a ve b ilh a s s a ş iird e { is tib d a t re jim i) m â n a s ın a g e liy o rm u ş!.. H e n ü z b ir b e y it söyle-!; m e le n , b ir ş a ir e (a k ıl ve m a n tık h a rie in d e hiç b ir sö z söylem iv e c e k sin !., H u s u s a sö z ü n ü n ü slû b u g a y e t d ü z - j1
"•i, a ğ ır, v a k a rlı ve te m k in li o laca k , '« « .a le y h k en d i h is s iy a tın d a n
•erek sin !. V e d en siz gönlü-*
\
ıh la r ın a te r c ü m a n o kı.ı" te n b ih le rd e bulup-*' *unl p ro to c o l y an i
bi tu t m a k gibi h a r e k e t ti r .
Bi-ziııı en b ü y ü k ş a irle rim iz d e n F u z u lî ile A b d ü lh a k H â m it, h iç bu ta k a y - y ü d a ta k u la k a s m ıy a r a k ş iir s ö y le m iş le r ve o n u n iç ü ı g ü z e l sö y le m iş le r d ir. H a t t â A b d ü lh a k H â m it, h iç d isip lin k a id e le rin e u y n ıly a n en g ü zel eserin d e, (M a lib e rin m u k a d d e - n ıe s in d e !) şu m ü h im ve d o ğ ru s ö z le r i s ö y le m iş tir:
(E n g ü z e l, en b ü y ü k , e n d o ğ ru şiir, b ir h a k ik a ti m ü th iş e ııin ta z y ik i a ltın d a h iç b ir şey sö y liy em en ıek - t i r — İn s a n b a z ı k e re h a t ı r ı n a g elen b ir hayali- ta n ım a z , O k a d a r g ü z e l d ir. Z ih n in d en u ç a n b ir f i k r e y e tiş e m ez. O k a d a r , y ü k s e k tir . K a lb in d e d o ğ a n b ir hissi b u la m a z . O k a d a r d e r in d ir . B u a c iz ile b ir f e r y a t k o p a r ır . y a lu ıt p ek k a r a n lık b ir -şey sö y le r ; y a h u t hiç b it şey sö v liy e n ıe z de | k a le m in i a y a ğ ın ın a lt ın a a lır d a e- z e r. B u n la r ş iird ir!)
E v e t ş iir d ir ve d isip lin ş a r t l a r ı n a ta m a m e n m u h a lif v e â s i ş iirle r n e- v in d e n d ir. Ş ö y le y a p a c a k s ın , böyle y a p m ıy a c a k s m !.. Y ollu te n b ih a t, y a k u n d u ra c ıy a k u n d u ra ıs m a r l a n ır k e n v e rilir, y a h u t re s m î g ü n le r d e s a r a y a re s m e n g id e c e k o la n la r a v e r i li r t a l im a tt a n d ır . Ş a ir in ve a r t i s t i n igile böyle ta l im a tı n m ü n a s e b e ti y o k tu r .) H u lâ s a o la r a k a r z e ttiğ im şu m ü lâ h a z a la r m ü s â h a b e m iz in r u h u d u r . B u n d a n a n la ş ılıy o r k i p e k m ü h im m e s e le le rin k ö r d ü ğ ü m o ld u ğ u b i r n o k ta d a y ız . B u sö z le rd e lib e ra liz m ile k o n s e rv a to riz m , y â n i lı ü r r iy e t- p e rv e r lik ile m u h a f a z a k â rlığ ın , r o m a n tiz m in ve k lâ s isiz m u s u lü n e k a r şı is y a n ed en v e g ü z e l s a n 'a t l a r â le m in d e h ü k ü m e t n ü f u z u n a b e n z e r b ir s a lâ h iy e t, ve b ir n ü f u z k a b u l e tm e y e n b ü t ü n a r t is t le r in se s i iş itiliy o r. B u g ü r ü l t ü a r a s ın d a d o ğ ru b ir h ü k ü m v e rip te m e se le y i h a k ik a t e te v f ik a n halledebilm ek, iç in ev v elâ , y a n lış a n la ş ılm ış b a z ı p re n s ip le ri v e id d ia la rı ta s h ih e tm e k g e r e k tir . B e n şiird e, s a n ’a tt a , ilim de, fe lse fe d e h iç b ir k im s e n in v e h iç b ir h ü k ü m e tin h ü k ü m v e s a lâ h iy e tin i k a b u l e tm e d iğ im h a ld e e d e b iy a t v e ş iir b a h sin d e k lâ s isiz m in k a id e le rin i ta y in ve t a lim ed e n (B o ile a u ) ııın p e k g ü z e l ve s a r ih b ir e r d ü s t u r şe k lin d e ifa d e e t m iş o ld u ğ u k a id e le rin b ir ç o ğ u n u k a b u l v e ta s d ik ed erim . Ç ü n k ü bu b a h sim izin d a h a b ir in c i m a k a le s in d e p e k a ç ık b ir lis a n ile s ö y le m iştim k i şi
ir d e ve fe lse fe d e h e r 'frreslek kendi n o k ta i n a z a r ın a g ö r e d o ğ ru d u r, e ğ e r M okıiâ ' n a z a r ı ve in s a n la , â le m i gö- 'vihiu d o ğ ru ise!.. D em ek o lu r s a d in m e z h e p le rin d e de fe lse fe v e s a n ’a t m e s le k le rin d e de z e rr e k a d a r te a s s u - b u m y o k tu r . .San’a t t a u s u l v e k a id e b u lu n m a s ı lü z u m u n a d a k a n iim , a- n a rş id e n f e n a h a ld e m ü te n e f f ir im L â k in o u su l ve k a id e le rin v a z ıı s a n a t t a da, ilim d e de, fe lse fe d e d e a n c a k d â h i s a n ’a t k â r l a r , d â h i â lim le r, ve d â h i F ilo z o fla rd ır, itik a d ın d a v e id d ia s ın d a y ım ; y a n i ( s a n ’a t. ilim ve fe ls e fe a tıto n o m e 'd ır, y a n i k en d i k a n u n u n u k e n d i y a n a r ) d iy e n le r sm i- fıu d a n ım , fa a liy e tim iz in b u y ü k s e k ta b a k a la r ı n d a a r t ı k b u g ü n b a ş k a b ir h ü k ü m e t ta n ıy a n b ir te k s a n ’a tk â r , b ir te k âlim , b ir te k filo z o f y o k tu r . G a r ip tir k i On D ö rd ü n c ü L u i’n in m e d d a h ı ve n ed im i o lan B oilo d a bu fik ird e v e b u i t i k a t t a d ı r . O n u n ria y e t e tt ir m e k is te d iğ i d isip lin d e h â y i b e ş e r in is tik lâ lin e m â n i olm az, b ilâ k is o n a t a r a f t a r d ı r . P e k a z iz d o s tu m e ş h u r M o liere y a z m ış o ld u ğ u y ü z nıls- r a iık b ir m a n z u m e d e ( k a f iy e ) m ese le s in d e n e h e m m iy e tle b a h s e d e rk e n M o lier'i h a k k ile ta k d i r ed iy o r, b iro ç k â d i ş a ir le r le is tih z a e tm e ğ e vesile b u lu y o r ve bu a la y l a r a r a s ın d a p ek d o ğ ru f ik ir le r i p e k g ü z e l if a d e e d i y o r. Ş u b e y ite b a k ın ız :
M alheureux mille fois celui dont 1< raanû V eut aux règles de l ’a r t asse rv ir soi génie T ü r k ç e s i: [K e n d i (d e h â ) sm ı s a n a t k a id e le rin e e s ir e tm e k d iv an eli ğ in d e b u lu n a n a d a m b in k e re bed b a h tt ır .] d e m e k tir . Ş u d a a y n i m a n zvım esinden n a k le ttiğ im iki k ıy m e ti b e y it ti r :
M audit soit le prem ier, dont la verve insensée D ans les bornes d ’un v ers rem ferm a s a p en see, E t, d o n an t â ses m ots une é tro ite p riso n , V uiut avec la rim e en ch âm er la raiso n !.. T ü r k ç e s i: [D iv a n e c e W r h e y e c a n ate.şile fik r in i b ir m ıs r a ın h u d u tl a r ı n a s ık ış tır ıp k a p a y a n , ve k e lim e le ri n i d a r b ir h a p is h a n e y e s o k u p t a a k - i —i K afiye ile z in c irle m e k is tiy e n a- d a n ıa h e r k e s te n ev v el l a n e t o ls u n !] D ü n y a n ın e n m a ğ r u r b ir p a d iş a h ı n a v e (H ü k ü m e t b en im = l’E t a t , c ’e s t m o i!) d ü s t u r u n u ic a t ed e n m ü s t e b i t b ir h ü k ü m d a r a k a s id e y a z a n b u s a r a y ş a iirin in y u k a r ıd a k i sö zle r in i k a b u l e tm iy e c e k b ir ş a i r ta s a v v u r e d e b ilir m is in iz ? .. İlm e, şiire, fe ls e fe y e k e y fi m ü d a h a le e tm e k z e v k in d e n A v ru p a h ü k ü m e tle r i ç o k ta n v a z g e ç m iş tir. A n la ş ıly o r k i Bualo- nıın ta v s iy e e tm iş o ld u ğ u k a id e le r d a n a iy i a n la t m a k v e h u s u s a k en d i s in d e n o d ü s t u r l a r ı n a k le d e re k ta s rih e tm e k ic a p ed iy o r.
Taha Toros Arşivi
