Bazı Aydınlarımıza Bir Türlü Sevdiremediğimiz Halk Edebiyatımız Prof.Dr.Saim Sakaoğlu

BAZI AYDINLARIMIZA BİR TÜRLÜ SEVDİREMEDİĞİMİZ

HALK EDEBİYATIMIZ

"Bııııca âşığın koşmalarını, tekke mensuplanma

g e re k ir. .

P ro f. D r. S a in ı S A K A O Ğ L U ^ Ü n iv ersite talebeliğim 1960-1965 yılları

a ra sın d a İsta n b u l Ü n iv ersitesi E d e b iy a t F ak ü le tesi T ü rk D ili ve E d e b iy a tı B ölüm ü sıra la rın d a g eçm iştir. B izim neslim iz, değil h a fta d a ta leb e lik h ayatı b o y u n ca b ir te k sa at bile halk ed e b iy a tı d e rsi o k u m a m ıştır. Şu a n d a b ir halk ed e b iy a tı P ro fe sö rü o la ra k çalışıyorsam , b ilgilerim in b ir b ö lü m ü n ü iki b u çu k yıllık e d e b iy a t ö ğ retm en liğ im ile on u tak ip e d e n asistan lık d e v re sin e borçluyum . Z a te n , yakın z a m a n a k a d a r d a bu d ersi ü n iv e rsitelerim iz d e ne o k u ta n çıktı, ne d e e k ­ sikliğini h issed en . Z ira b u d e rsle ri o k u ta ca k e lem a n b ile yoktu, d a h a d o ğ ru su yetiştiril- m em işti. Bu d e rs a d e ta , b a şta A ta tü rk ve H a c e tte p e olm ak ü ze re bazı ü n iv e r­ sitelerim ize ha'oscdilm iş gibi idi. Ş im di b ü tü n ü n iv e rsitelerin ilgili b ö lü m le rin d e bu d e rs o k u tu lm a k ta d ır. K im lerin o k u ttu ğ u m eselesi ayrı bir k o n u d u r; eski e d e b iy a tç ıla r o k u tu r­ m uş, dilciler o k u tu rm u ş, doğu dilleri ve e d e b iy a tla rın a m e n su p e le m a n la r o k u tu rm u ş, biz o n a karışanlayız! B elki bir yazım ızda da fırsatım b ulur, b u konuya şöyle b ir d eğ ip geçeriz!

H alk ed eb iy atım ızın n e o ld u ğ u n u uzun uzun a n la ta c a k değilim ; b u k o n u d ak i g ö rü şlerim i çeşitli v esilelerle u ile g e tir­ m iştim . K ısaca te m as e d ip geçm eyi faydalı buluyorum . K an a atim ce , -halk ed e b iy a tı k a v ­ ra m ı, a n o n im o la n m a h s u lle ri içine a lm a lı, b ir e r a d a bağlı olan â ş ık ed e b iy a tı ile tek k e ed eb iy atı m a h s u lle ri d ış a r ıd a b ıra k ılm a lıd ır . Y ani, m asal, fıkra, te k e rle m e ,

m an i gibi m a h su lle r halk ed eb iy atın ı m ey d an a g etirm eli, K a ra c a o ğ la n ’ın ko şm aları, se m aileri, varsa ğ ıla r; H alil K a ra b u lu t’un d e s ta n la rı, T aşlıova ile R e y h an î’nin atışm a ları ile Y u n u s E m r e ’nin ilahileri, vs. halk ed e b iy a tın ın d ışın d a kal­ m alıdır. B öylecc, âşık ed e b iy a tı ile tasavvuf! halk ed e b iy a tın ı avrı b ire r e d e b iy a t dalı o la ra k ele alm ış o lacağız. B u iki ed e b iy a tın d ışın d a k alan m a h su lle ri d e "A nonim T ü rk E d e b iy a tı7' başlığı a ltın d a to p la m a m ız so n d e r e c e faydalı o la ca k tır.

İşte, b azı ay dınlarım ız, b u e d e b iy a tla rın b a z e n h ep sin e, b a z e n d c b ir veya ikisine olm ak ü ze re h ü cu m e tm e k te , a d e ta varlığını in k â r yolu n a g itm e k te d irle r. B u n c a âşığın ko şm a la rın ı, te k k e m e n su p la rın ın ilahilerini ve an o n im m a h su lle ri g ö rm em ezliğ e gelm ek için in sa n ın ed e b iy a tın ço k u za ğ ın d a olm ası g e re k ir diyesim geliyorsa d a diyem iyoruz. Ç ü n k ü , b u g ö rü ş!e k ile rin bazıları, m a a le se f e d e b iy a tın içinde o lan kişilerd ir; İçle rin d e u nvan sa h ip le rin in b u lu n m a sı ü zü n tü m ü zü d a h a d a a rtırm a k ta d ır. B ir e d e b iy a tçı d ek a n k alk a r d a size, " D ö rt yıl b o y u n ca ne o k u tu y o rsu n u z A lla h aşkına?" d e rse , ne y aparsınınz! B ü tü n b u n la r h alk edebiyatı o k u m a y an n esille rin g ö rü şü d ü r; aksi ta k ­ d ird e , vaktiyle bu d e rsle ri o k uyanların d a aynı şe k ild e d ü şü n m e si g e re k e c e k ti ki d u ru m h iç d e böyle değ ild ir.

Bir konuyu, m eselâ m a sa l’ı e le alalım ; E vvelâ m a sa l’ın ne o ld u ğ u n u b ilm ek te fayda ( " ') S e ld ik Ü n iv e rs ite s i E ğ itim F a k ü lte s i D e k a n ı. 4

vard ır. B u g ü n p e k ço k aydınım ız m asal ile e f­ san e, h a tta h ikâye ara sın d a k i farkı b ile m e m e k te d ir. B ir z ira a tç id e n , b ir m ü h e n ­ d isten , b ir tıp d o k to ru n d a n b u farkı in c elik ­ leriyle b ilm elerin i e lb e tte bekleyem eyiz. Biz d e a rp a çe şitlerin i bilebiliyor m uyuz? A m a b ir e d e b iy a t h o c a sın d a n b u fark ı g ö re b il­ m elerin i e lb e tte istey ecek ve bekleyeceğiz.

M a sa l’m tarifin i en gü zel şek ild e yapabiliriz, a n c a k dinled iğ im iz veya o k u d u ğ u m u z b ir m e tn in m asal mı, efsa n e mi, yoksa hikâye m i o ld u ğ u n u an la m a k d a b aşlıb a şın a b ir bilgi işidir. Ç o k ü n lü m a sa l­ larım ızı, m eselâ "M u ra d ın a N ail O lm a y an D il­ b e r i , "S a b ırta şfm , "Üç. T u r u n ç la r ! d in le d ik ­ te n so n ra n e o ld u ğ u n u söyleyem em ek, bir gazelle b ir rübaiyi ayırt ed e m e m e k k a d a r büyük b ir ilgisizliği o rtay a koyacaktır.

" M o tif ve "Tip" te rim leri, b ilh a ssa m asal düny asın ın en ço k kullanılan k elim e lerid ir, b u n la rın öğ ren ilm esi, m e tin le re ta tb ik e d il­ m esi, m u k a y ese lerin in y apılm ası b ile bir som estreyi d o ld u ra b ile c e k zenginlik ve g ü z e l­ lik ted ir. A srım ızın b a ş la rın d a A n tli A a rn e ve ark a d a şla rın ın ça lışm alarıyla F in lan d iy a’d a b aşlayan m asal in c ele m e leri, S tith T h o m p so n ve a rk a d a şla rın ın ça lışm alarıyla d a A m e rik a B irleşik D e v le tle rin d e zirveye ulaşm ış, kalıcı ve klasik e s e rle rle ken d isin i kabul ettirm iştir.

Şim di, b ü tü n b u n la rı bilm em ezliğe g elerek , "Ne o k u tu y o rsu n u z?" d e m e n in ne m ânâya g eleb ileceğ in i sizlcr d e ta h m in edebilirsiniz. K aldı ki, "gazelin g clişm e si'n i, "niitüralizm in ta rih i’ni o k u tu r gibi b ir d e "m asal a ra ştırm a la rın ın ta rih i'n i o k u tm a ğ a kalkarsanız, b ir yıl bile kâfi gelm eyebilir.

G elelim "tahkir" ve " te z y if m eselesin e. . E fe n d im , b u n la rı o rta y a k o y an lar ca h il kim ­ selerm iş, sa n atlı söyleyişleri yokm uş, vs. A ca b a , "H elvacı G üzeli" m asalını ilk d e fa o r ­ taya koyan k im d ir? O n a b u g ü n k ü m ü k em m el şeklini v ere n veya v e re n le r hangi hikâye u s ­ ta la rı idi? N ec ip F azıl’ın, S e b a h a ttin A li’nin, Sait F a ık ’in hikâyelerini in celey en ler m asal in ­ celem esi y ap m ağ a ten ezzü l etm işle r m id ir? M a sa lla rd a k i bu sağlam yapı e lb e tte acem i

a n la tıc ıla rın d ilin d e k ay b o lu p g id c ce k tir; a n c a k u s ta b ir an latıcın ın d ilin d en d in ­ le n ile ce k m asalın ta d ın ın hiç b ir hikâyede b u lu n m ay acağ ın ı, bilm em ki bu zevata nasıl an latsak ?

S a n a t en d işesin i ise âşık e d e b iy a tın ın m a h su lle rin d e a ra m a ğ a çalışalım . E ğ e r san at, şiiri yabancı kelim e yığını h alin e g etirm ek se e lb e tte âşık e d e b iy a tın d a y oktur; e ğ e r san at, şiiri k elim e oyunlarıylc için d en çıkılm az, h e r m e ra k lın ın ayrı ayrı şe k ille rd e yorum layacağı k a lıp la ra d ö k m e k se e lb e tte âşık e d e b iy a tın d a y ok ıu r, vs. A m a, K a ra c a o ğ la n ’d ak i, E rcişli E m r a h ’taki, D a d a lo ğ lu ’daki, H alil K a r a b u lu tta k i söyleyiş - güzelliğini y ak a la y am a m ak şiire k o rsa n gözüyle b a k m a k ­ tan ö te m illî e d e b iy a tım ıza sırt çevirm ek d e m e k tir. D ivanü L ü g at-it T ü rk ’ten sü z ü le re k g ü n ü m ü z e k a d a r g e le n şiir p ın arı, n e A r a b ’ın, ne F a rs ’ın kireçli söyleyişiyle b u la n d ırılab ilın istir.

H a k la rın ı yem eyelim , bazı ay dınlarım ız halk ed e b iy a tım ıza sa h ip çık m a k ta d ırla r. H a tla iç lerin d e , "H alk Y azım ", "halk mazını" gibi "yapıtlar" bile o rta y a k oyanları vard ır. A n ca k o n la r d a " d e rin 'd e n g itm e k te d irle r. B a n a g ö re o n la r, "halk" k elim esinin sih rin e kap ılm ış " m e c z u p la r olm ayıp sam an altın d a n su y ü rü tm e y e çalışan " a ç ık g ö z le rd ir. Biz bö y lesin e ilgiyi de, ilgisiz­ lik k a d a r faydasız, h a tla za rarlı görü y o ru z.

O . h ald e bu e d e b iy a ta ay dınlarım ızın da sa h ip çıkm asını nasıl sağlayacağız? Evvcia, halk e d e b iy a tın ın ne o ld u ğ u n u an latm ak tu tu la c a k cn akılcı yol o la ca k tır. A yrıca, bu e d e b iy a tın en güzel ö rn e k le rin i g ö ste re re k yabancısı o la n ların d ik k a tin i ç e k m e k te de fayda v a rd ır k an a atin d ey iz. K ısacası, bazı ay d ın ların bu ed e b iy a tı ta n ım a m a ve sev­ m e m elerin i, o n la rın zevksizlik lerin d en d a h a çok ta n ım a 'f ır s a t ın ı b u la m am ış o lm a la rın a Sağlam alıyız, Böylecc, o n la ra a s lın d a k e n ­ d ile rin in o ld u ğ u h ald e g ü zellikleri g ö re m e d ik ­ leri b ir ed e b iy a tı ta n ım a fırsatın ı tanım ış olacağız,

E vet, aydınlarım ız, bizim o la n b u millî ed e b iy a tın güzellik lerin i yakalam ağa, o ed e b iy a tı sevm eye h az ır m ısm ınz?