B eslenm e ve D iye t D ergisi / J. A'utr. a n d D ie t., 24(2): 279-291, 1995
A N K A R A P İY A SA SIN D A SATILA N Ç E Ş İT L İ D O N D U R M A , Ş E K E R L E M E VE PASTA SÜ SL E R İN E K A T IL A N S E N T E T İK G ID A B O Y A L A R IN IN K A N T İT A T İF O L A R A K A R A Ş T IR IL M A S I U zm .K im .M üh . A lev K A L Y O N C U * / Doç.D r. M in e Y U R T T A G Ü L ** B u a r a ş t ı r m a A n k a r a p i y a s a s ı n d a s a t ı l a n v e b ü y ü k b i r b ö l ü m ü ç o c u k l a r t a r a f ı n d a n t ü k e t i l e n ş e k e r l e m e , p a s t a s ü s ü v e d o n d u r m a l a r d a k i s e n t e t i k g ı d a b o y a l a r ı n ı n k u l l a n ı m s ı k l ı ğ ı n ı , t ü r l e r i n i v e m i k t a r l a r ı n ı s a p t a m a k a m a c ı y l a p l a n l a n ı p y ü r ü t ü l m ü ş t ü r . B u p l a n ç e r ç e v e s i n d e A n k a r a ' n ı n d e ğ i ş i k s e m t l e r i n d e n r a s t g e l e ö r n e k l e m e y ö n t e m i y l e s e ç i le n 2 5 a y r ı p a s t a n e d e n y i n e r a s t g e l e ö r n e k l e m e y ö n t e m i y l e a l ı n a n 1 00 a d e t d o n d u r m a , 1 0 0 a d e t ş e k e r l e m e v e 4 0 a d e t p a s t a s ü s ü o l m a k ü z e r e t o p l a m 2 4 0 a d e t ö r n e k k u l l a n ı l m ı ş t ı r . B ü t ü n ö r n e k l e r d e k i b o y a l a r ı n k a l i t a t i f t a y i n i n d e y ü n b o y a m a v e k a ğ ı t k r o m a t o g r a f i s i y ö n t e m i k u l l a n ı l m ı ş t ı r . K a n t i t a t i f t a y i n l e r ise U V - v i s i b l e s p e k t r o f o t o m e t r e k u l l a n ı l a r a k g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . Y a p ı l a n a n a l i z s o n u ç l a r ı n a g ö r e ; p a s t a s ü s l e r i n i n % 8 0 ' i n d e , ş e k e r l e m e l e r i n % 5 3 ' ü n d e v e ü l k e m i z d e b o y a n m a s ı y a s a k o l a n d o n d u r m a l a r ı n % 5 2 ' s i n d e b i r v e y a b i r d e n f a z l a b o y a m a d d e s i b u l u n m u ş t u r . G ı d a K a t k ı M a d d e l e r i Y ö n e t m e l i ğ i n e ( G K M Y ) g ö r e ü l k e m i z d e k u l l a n ı m ı y a s a k o l a n e r i t r o s i n e ve f a s t - g r e e n b o y a l a r ı n ı n t o p l a m ö r n e k l e r i n % 7 . 9 ' u n d a k u l l a n ı l d ı ğ ı t e s p i t e d i l m i ş t i r . D i ğ e r b o y a l a r ı n ( s u n s e t - y e l l o w , p o n c e a u 4 R , i n d i g o t i n e , k i n o l i n s a r ı s ı v e t a r t a r a z i n e ) m i k t a r l a r ı n ı n ise ö r n e k l e r i n % 6 . 3 ' ü n d e G K M Y ' n d e iz in v e r i l e n d e ğ e r l e r e u y g u n o l d u ğ u , % 4 2 . 9 ' u n d a ise iz in v e r i l e n d e ğ e r l e r i n ç o k ü s t ü n d e o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . S o n u ç t a A n k a r a p i y a s a s ı n d a k i d o n d u r m a , ş e k e r l e m e v e p a s t a s ü s ü ü r e t i c i l e r i n i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n ü r e t i m l e r i e s n a s ı n d a G K M Y ' n e u y m a d ı k l a r ı v e p i y a s a d a k i d e n e t l e m e m e k a n i z m a l a r ı n ı n d a y e t e r l i o l m a d ı ğ ı g ö r ü l m ü ş t ü r . A n a h t a r s ö z c ü k l e r : D o n d u r m a , ş e k e r l e m e l e r , s e n t e t i k g ı d a b o y a l a r ı K e y w o r d s : I c e c r e a m , c a n d i e s , f o o d d y e s
* Refik Saydam Hıfzı ssıhha M erkez Başkanlığı. G ıda Güvenliği ve Beslenm e Araştırm aları Müdürlüğü.
GİRİŞ
Gıdaların üretiminden tüketimine kadar geçen sürede bozulmalarını önlemek, lezzet ve kalitelerinin devamını sağlamak, görünümlerini daha güzelleştirmek ve teknoloji gereği yapılan işlemler sırasında gıda maddesinin kaybolan niteliklerinin tekrar kazandırılması amacıyla çeşitli gıda katkı maddeleri kullanılmaktadır. Gıda katkı maddelerinin önemli bir bölümünü boyalar oluşturmaktadır(l).
Deneysel olarak gerçekleştirilen çeşitli çalışm alarda sentetik gıda boyalarının sindirim sistemi, kan ve metabolizma üzerine etkileri araştırılmış, bunların toksisite ve karsinojeniteleri üzerine çeşitli sonuçlar alınmıştır (2,3).Gıda boyalarının en sık olarak astma, ürtiker, anjionörotik ödem, egzama gibi allerjik kökenli hastaları ve hiperaktif çocukları etkilediğini bildiren bir çok yayın bulunmaktadır (4,5). Bu boya maddeleri hayatı tehdit edici bir allerjik reaksiyon olan anafilaksiye neden olabilecekleri gibi, akut ürtiker ve anjioödem ataklarını başlatabilmekte veya astmalı bir hastayı astma krizine sokabilm ektedir (6,7). Boyalara karşı allerjik reaksiyon gösteren kişilerin genellikle aspirin ve diğer nonsteroid antiinflam atuar ilaçlara karşı da duyarlılık sahibi olduğu bildirilmiştir (8-10).
Bütün bunların ışığında, kullanımı yasaklanmış olan sentetik boyaların gıdalarda kullanılmalarının veya izin verilen boyaların özellikle güvenilir dozdan fazla kullanılm alarının sağlık için önem li ölçüde risk ortaya çıkaracağı aşikardır. Bu nedenle araştırmada Ankara piyasasında satılan ve özellikle çocukların çok tükettiği şekerleme ve pasta süslerine katılan gıda boyaları ile Gıda M addeleri Tüzüğüne göre boya katılm ası yasak olan dondurmaların boyanma durumu ve bu boyaların kantitatif olarak tayini gerçekleştirilmiştir.
ARAŞTIRM A YÖNTEM İ VE ARAÇLARI
A raştırm ada Ankara'nın değişik sem tlerinden rasgele örneklem e yönetimiyle seçilen 25 ayrı pastaneden yine rastgele örnekleme yöntemiyle alınan 100 adet dondurma, 100 adet şekerleme ve 40 adet pasta süsü olmak üzere toplam 240 adet örnek kullanılmıştır.
Araştırmaya alman dondurma örneklerinin tümü pastanelerin kendi im alatları olup, külahlar içinde satışa sunulan ürünlerdir. Pasta süsü örneklerinin 15 tanesi satışa sunulm uş olan yaş pastaların üzerinden, 25
tanesi ise yine pastanelerde ambalajlar içinde satılan granüller halindeki örneklerden seçilmiştir. Şekerlemelerin yarısı pastanelerin kendi imalatları olan değişik renk ve şekildeki örneklerden oluşmaktadır. Diğer şekerlem e örnekleri ise pastanelerde özel ambalajları içerisinde satılan değişik yerli ve yabancı firmalara ait ürünlerden seçilmiştir.
Bütün örneklerdeki boyaların kalitatif tayininde yün boyam a y öntem i kullanılmıştır (11). Yün boyama yöntemiyle örneklerdeki boyaların doğal yada sentetik olup olmadıkları tesbit edilmiş ve sentetik gıda boyası içeren örneklerdeki boyaların cinsleri kağıtkromatograflsi yöntemiyle saptanmıştır (12,13). K a lita tif tayin sonucu tek boya içeren örneklerdeki boyaların kantitatif tayinleri direk olarak U V - visible spektrofotom etre kullanılarak gerçekleştirilmiştir (14,15). İçinde birden fazla boya b ulunan örneklerdeki boya m iktarı ise C 18 Sep-pak kartuş yardım ıyla ayrıldıktan sonra U V -v is- ible spektrofotom etre yardım ıyla tesbit edilmiştir (16).
Elde edilen sonuçlar gıda katkı maddeleri yönetm eliği v e gıda m a d d e leri tüzüğünün sınırlamaları çerçevesinde değerlendirilmiştir (17-19).
BULGULAR VE TARTIŞMA
A raştırm ada analize alınan toplam 240 adet örneğin genel b o y a n m a durum ları tablo 1 ve grafik l'de görülmektedir.
Tablo 1:Analize Alınan Toplam 240 Adet Örneğin Genel Boyanma Durumları.
Öınek Boyalı Boyasız Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Pasta süsleri 32 80 8 20 40 100
Şekerlemeler 53 53 47 47 100 100
Dondurmalar 52 52 48 48 100 100
Pasta süsleri Şekerlemeler Dondurmalar
Grafik 1. Analize Alınan Toplam 240 Adet Örneğin Genel Boyanma Durumları.
Değerlendirmeye alınan pasta süslerinin % 20'sinin (8 tanesinin) boya içermediği, %80'inin (32 tanesinin) ise herhangi bir gıda boyası içerdiği saptanmıştır. Şekerlemelerin %53'ü (53 tanesi) boyalı, % 47'si (47 tanesi) boyasız iken; GMT'tıe göre herhangi bir gıda boyası katılması y asak olan dondurmaların %52'sinin (52 tanesinin) boyalı olduğu tesbit edilmiştir.
Toplam 240 adet örneğin renklere göre boy anm a durum ları tablo 2'de gösterilmiştir. Boya katılmadığı saptanan vc boyasız olarak değerlendirilen çeşitli renklerdeki örnekler, renklerini doğal kaynaklardan alm aktadır
Gıda boyası içeren pasta süsü ve şekerlem e örneklerinin içerdikleri b o y a l a r ı n G M T 'n e g ö r e d e ğ e r l e n d i r i l m e s i t a b l o 3 v e g r a f i k 2 'd e görülmektedir.
Tablo 3 ve grafik 2'de görüldüğü gibi gıda boyası katılan pasta süslerinin %28.1 G M T 'n d e g ıd a la ra k a tılm a sı y a s a k la n m ış o lan gıd a b o y a la rın ı içermektedir. Pasta süslerinin ancak % 12.5'i G M T 'nd eki sınırlar içinde boya içerirken, 59.4'ünün ise G M T 'n d e k i sınırların çok ü zerinde boya içerdiği tesbit edilmiştir.
Tablo 2. Toplam 240 Adet Örneğin Renklerine Göre Boyanma Durumları Renk Boyasız İZİN V E R İL M E Y EN BOYA İZİN V E R İL E N BOY A Toplam Her besinde Dondurmada GMT'deki sınırlar içinde GMT'deki sınırın üzerinde Beyaz 18 - - - _ 18 Sarı 15 - 9 - 17 41 K ırm ız ı 14 - 5 - 14 33 Turuncu 10 - 12 9 6 37 K ahve 30 - 1 - 2 33 Yeşil 6 6 12 - 4 28 Pe m b e 10 11 13 6 2 42 M avi - - - - 4 4 Karışık - - - - 4 4 Toplam 103 17 52 15 53 2 40 % 42.9 7.1 21.6 6.3 22.1 100
Tablo 3. Gıda Boyası İçeren Pasta Süsü ve Şekerleme Örneklerinin İçerdikleri Boyaların GMT'ne Göre Değerlendirilmesi.
İZİN VERİLEN BOYA
Örnek Yasak boya
GMT'deki sınırlar içinde
GMT'deki sınırın
üzerinde Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Pasta süsü 9 28.1 4 12.5 19 59.4 32 100
Şekerlemeler S 15.0 11 20.8 34 64.2 53 100
TOPLAM 17 20.0 15 17.6 53 62.4 85 100
Tablo 4'de g ranüller halinde kullanılan pasta süslerinde, tablo 5'de ise yaş pastalar üzerinde değişik şekillerde bulunan süslerde tesbit edilen boyalarla ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.
a Yasak boya İD G M T’ne uygun □ Y ü ksek m iktar
Grafik 2. Gıda Boyası İçeren Pasta Süsü ve Şekerleme Örneklerinin İçerdikleri Boyaların GMT'ne Göre Değerlendirilmesi.
Tablo 4. Granül Halinde Kullanılan Pasta Süslerinde (ıı=19) Tesbit Edilen Boyalarla İlgili Ayrıntılı Bilgiler.
GMT'de izin
Örnekteki miktar verilen miktar
Renk Adet Türü (mg/kg) (mg/kg)
Mavi 3 îndigotine 556.5-593.2 300'e kadar
Yeşil 3 Fast-green 69.7-76.4 Yasak
Sarı 3 Tartrazine 249.6-357.5 200'e kadar
Kırmızı 3 Ponceau 4R 621.3-644.7 200'e kadar Turuncu 2 Ponceau 4R 100.3-209.7 200'e kadar Turuncu 2 Sunset yellow 206.2-209.7 200'e kadar Pembe 2 Erythrosine 1177.2-1196.8 Yasak
Tablo 5. Yaş Pastalarda Üzerinde Değişik Şekillerde Bulunan Süslerde (n=13) Tesbit Edilen Boyalarla İlgili Ayrıntılı Bilgiler.
Renle Adet Tiirii
Örnekteki müetar (mg/kg)
GMT'de izin verilen miktar (mg/kg)
Sarı (Tavşan) 1 Tartrazine 468.5 200'e kadar
Sarı (Yaprak) 1 Taitrazine 483.1 200'e kadar
Pembe (Gül) 1 Ponceau 4R 177.6 200'e kadar
Pembe (Yaprak) 1 Erytrosine 1138.3 Yasak
Kırmızı (Gül) 2 Ponceau 4R 566.1-623.3 200'e kadar
Kırmızı (Böcek) 1 Ponceau 4R 391.3 200'e kadar
Mavi (Çiçek) 1 Indigotine 617.1 300'e kadar
Yeşil (Tavşan) 1 Fast-green 1158.8 Yasak
Yeşil (Yaprak) 2 Fast-green 69.72-244.0 Yasak Turuncu (Çiçek) 1 Sunset-yellow 204.9 200'e kadar
Turuncu (Yaprak) 1 Ponceau 4R 97.6 200'e kadar
L i t e r a t ü r d e ü l k e m i z d e d a h a ö n c e p a s t a s ü s le ri ile ilgili a r a ş t ı r m a b u l u n a m a d ı ğ ı n d a n bu s o n u ç la r ilk o lm a sı a ç ıs ın d a n da önem lidir.
T a b lo 3 v e g ra fik 2 'd e n de g ö rü ld ü ğ ü gibi a ra ştırm a k a p s a m ın a a lm a n g ı d a b o y a s ı k a tılm ış ş e k e r le m e le r in % 15'inde G M T 'n e göre k u lla n ılm a s ı y a s a k o l a n b o y a , % 6 4 .2 's i n d e izin v e rile n m ik ta rın ço k ü z e rin d e b o y a v e s a d e c e % 2 0 . 8 'in d e izin v e rilen sın ırlar içinde b oya bulunm uştur. B o y a tesb it e d i l e n ş e k e r l e m e l e r i n % 8 8 . 7 's i n d e (4 7 a d e d i n d e ) b ir a d e t g ıd a b o y a s ı b u l u n u r k e n , % 11.3 'ü n d e (6 a d e d in d e )iki a d e t gıd a boyası te s b it e dilm iştir. B o y a t e s b i t e d il m e y e n 4 7 a d e t ş e k e r le m e n in b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u p iy a s a d a g e n e ll ik l e j e l i b o n adı a ltın d a s a tıla n v e b irle şim in d e je l a ti n b u lu n a n m eyv eli y u m u ş a k ş e k e rle m e le rd ir. T ablo 6'da ş e k e r le m e le r d e te s b it e d ile n b o y a la rla ilg ili a y rın tılı b ilg ile r verilm iştir.
Tablo 6. Şekerlemelerde Tesbiî Edilen Boyalarla İlgili Ayrıntılı Bilgiler (n=53) Cinsi Adet Türü Örnekteki miktar (mg/kg) GMT'de izin verilen miktar (mg/kg)
Sarı jöle 1 Kinolin sarısı 235 100'kadar
Yeşil akide 4 Iııdigotine 372-420 200'e kadar
Kavuniçi akide 9 Sunset-yellow 20.3-227.3* 100'e kadar
Pembe akide 9 Erytrosine 250-3478 Yasak
Pembe akide 6 Ponceau 4R 23.8-101.3** 100'e kadar Sarı akide 11 Tartrazine 114.3-304.8 100'e kadar Kırmızı akide 8 Ponceau 4R 257.5-321.3 100'e kadar Kahverengi akide 2 Sunset yellow_
Ponceau 4R 280.2-314.0 100'e kadar Pembe/Kavuniçi 2
Taıtrazine-top şeker Ponceau 4R 295.6-307.0 100'e kadar
Yeşil/Turuncu 2 Sunset yellow
Ayıcık şeker Tartrazine 384.5-397.0 100'e kadar * 3 adedi GMT'deki sınırların üzerindedir.
** Bir adedi GMT’deki sınırların üzerindedir
Daha önce A nkara ve İzmir'de 1974, 1985, 1991 yılında şekerlemelerle ilgili olarak yapılan çeşitli araştırm a sonuçları da bizim sonuçlarım ızla paralellik gösterm ektedir (20-23).
G ıda M addeleri Tüzü ğ ün ü n 463'üncü m addesine göre dondurm alara boya katılması yasaktır. O ysa araştırmada analize alm an 100 adet dondurm a örneğinin 52 adedinde boya tesbit edilmiştir. Boya tesbit edilenlerin 51 tanesi meyveli, bir tanesi ise karamelli dondurmadır. Tablo 7'de analize alınan d o n d u r m a la r ın b o y a n m a d u r u m la rı, ta b lo 8'de ise boya te s b it e d ile n d o n du rm aların çeşitleri ve içerdikleri boya miktarları ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.
Tablo 7. Analize Alman Dondurmaların Boyanma Durumları.
Cinsi Boyalı Boyasız Toplam
Sade - 5 5 Karamelli 1 1 2 Çikolatalı - 8 8 Kakaolu - 15 15 Meyveli 51 19 70 Toplam 52 48 100
Boya tesbit edilen dondurmaların 2 tanesinde G K M Y 'ne göre gıdalara katılması yasak olan fast-green boyası, bir tanesinde ponceau 4R +sunset yellow, bir tanesinde tartrazine +poııceau 4R boyası ve bir tanesinde ise dörtlü boya karışımı (sunset yellow + tartrazine +indigotine + ponceau 4R) tesbit edilmiştir. Tablo 8'de görüldüğü gibi boyaların miktarının da oldukça yüksek olduğu gözlenmiştir.
Daha önce 1985 ve 1991 yılında Ankara 'da yapılan iki ayrı araştırmada d o n d u rm a la rd a çeşitli sentetik boyaların varlığı k a lita tif olarak tesb it edilmiştir.(21,23).
SONUÇ VE ÖNERİLER
G ı d a l a r d a k u l l a n ı l m a s ı n a iz in v e r i l e n b o y a la r ın A D I ( g ü n l ü k a lın a b ile c e k m iktar)değeri aşılarak alınması d u ru m u nd a toksik etkiler y a ra t tı ğ ı ke sin o la r a k b ilin m e k te d ir. Bu n e d e n le b u n la r ın g ıd a la rd a gelişigüzel miktarlarda kullanımları halk sağlığı açısından oldukça zararlı sonuçlar doğurabilecektir.
Gıda m addelerinin etiketleri üzerine kullanılan boya m addesinin ticari ism i ve k u l la n ıl a n m ik ta r y a z ılm a lıd ır. K u lla n ıla n b o y a la r ın ne tü r rahatsızlıklara neden olduğu ve bu tür maddelere karşı duyarlı olan kişilerin dikkatini çekecek uyarıların da etiket üzerinde belirtilmesi gerekmektedir.
Tablo 8. Boya Tesbit Edilen Dondurmaların Çeşitleri ve İçerdikleri Boya Miktarları ile İlgili Ayrıntılı Bilgiler.
Cinsi Adet Boyamn Cinsi Miktarı(mg/kg)
Portakallı 1 Sunset-yellow 182.8
Çilekli 7 Ponceau 4R 81-286.3
Limonlu 7 Tartrazine 25.4-364.5
Meyve kokteyli 6 Ponceau 4R 60.6-152.3
Vişneli 2 Ponceau 4R 453.4-513.4 Vişneli 1 Ponceau 4R + Sunset-yellow 417 Kayısılı 3 Tartrazine 47.1-101.1 Kayısılı 2 Ponceau 4R 75-85.5 Kayısılı 1 Tartrazine + Ponceau 4R 103.8 Ananaslı 2 Tartrazine 104.4-202.3 Frambuazlı 2 Ponceau 4R 136.7-160 Elmalı 2 Indigotine 148.3-206 Şamfıstıklı 2 Indigotine 107.2-140.7 Mangolu 4 Ponceau 4R 134.3-446 Mangolu 1 Tartrazine 25.4 Kivili 4 Tartrazine 112.9-630.4 Kivili 2 Fast-green 69.9-120.2 Kivili 2 indigotine 154-169.4
Karamel li 1 Sunset-yellew+ Tartrazine+
İndigotine+Ponceau 4R= Miktar tayini yapılamamıştır.
Gıda katkı maddeleri konusunda üreticilerin ve tüketicilerin daha duyarlı olabilmeleri için eğitilmeleri ve bilinçlendirilmeleri gerekmektedir. Özellikle tüketicilerin gıda katkı maddeleri konusunda eğitilmeleri tüketici sağlığının korunması ve mevzuatlara uygun davranan üreticilerin de haksız rekabetten korunması açısından çok önemlidir.
Araştırmanın sonuçları ülkemizdeki üreticilerin büyük çoğunluğunun G M T 'n e uymadığım göstermesi ve piyasa kontrollerinin ne kadar yetersiz kaldığını meydana çıkarması açısından önemlidir.
ABSTRACT
THE QUANTITATIVE ANALYSIS OF SYNTHETIC FOOD D YE S ADDED TO ICE CREAM, CANDY AND PASTRY ORNAMENTS
SOLD AT THE MARKETS
Kalyoncu, A. Yurttagiil, M.
This study was carried out to determine the type, amount and the frequency o f use o f dyes which are added to ice cream, candies and pastry ornam ents found in the markets. For this purpose 240 samples, o f which 100 were candies, 100 were ice creams and 40 were pastiy ornaments, were random ly collected from 25 different pastry shops from various section o f Ankara. Wool dying and paper chromatography methods were used for the qualitative detection o f dyes in these samples. Quantitative determination were m ade by using UV-visible spectrophotometry. The results showed that there was one or more than one dye material in 80% o f pastiy ornaments, 5 3 % o f candies and 52% o f ice creams. Erythrosine and fast-green dyes, which are forbidden to use in food coloring by the law, were detected in 7. 9% (1 9 sam ples) o f all samples. Other dyes (sunset-yellow, ponceau 4R. indigotine, quinoline yellow and tartrazine) were found to be over the limit perm itted by the law in 42. 9% o f the samples. As a result, most o f the ice cream , candy and pastry ornam ent producers in Ankara market do not obey the food production laws and the control mechanisms in the market are not enough.
KAYNAKLAR
1. Weber RW. Food additives and allergy. Ann Allergy 70:183-90, 1993.
2. Hallström H. Colours in foodstuffs-Toxicological Aspccts, Var Föda, 39:415- 19,1987.
3. Yoshimoto M. Yamaguchi M. Hatano S. Watanabe T. Configurational changes in rat liver nuclear chromatin caused by azo dyes. Fd azo dyes. Fd Chem Toxic 22:337-44, 1984.
4. Metcalfe DD. Food hypersensitivity. J Allergy Clin Immunol 73:749-62, 1984.
5. Moneret-Vautrin DA Food antigens and addivives. J Allergy Clin Immunol 78:1039-46, 1986.
6. Finn, R.Pharmacological actions of foods. Ed: Brostoff, J ve Challacombc, B.'Tood Allergy and Intolerance". Baillierc Tindall, London. 425-30,1989. 7. Weber RW. HoffinanM. Raine DA. Nelson HS. Incidence ofbronchoconstriction
due to aspirin, azo dyes, non azo dyes and preservatives in a population of perrenial asthmatics. J Allergy Clin Immunol. 64:32-7,1979.
8. Lockey RF. Bukantz SC. Primer on allergic and immunologic diseases. JAMA 258:2851-99,1987.
9. Stenius BSM. Lemola M.Hypersensitivity to acetylsalicylic acid and tartrazine in patients in patients with asthma. Clin Allergy 6:119-29,1976.
10. Settipane GA. Pudupakkan RK. Aspirin intolerance. 111. Subtypes, familial occurence and cross-reactivity with tartrazine. J Allergv Clin Immunol 56:215- 21,1975.
11. Keskin H.Gıda Kimyası. İstanbul Üniversitesi yayın no: 1980:712-46,1975. 12. Bandelin FJ. Tuschoff JV. Paper chromatography of some certified dyes. J Am
phamace Assoc. 49:302-9,1960.
13. Gıda Maddeleri Muayene ve Analiz Yöntemleri Kitabı. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Gıda İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara. Genel vavın no:65:89- 103,1983.
14. Temizer A. TMMOB Kimva Mühendisleri Odası Spektroskopi Bilgi Dizini no:14,1987.
15. William S. Official Methods o f Analysis of the Association of Official Analitical Chemists XlV.edition; 639-58,1984.
16. Young ML. Rapid identification of color additives using the Cl 8 cartridge. J Assoc Anal Chem 71:458-62, 1988.
17. Sağlık Bakanlığı Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği. Resmi Gazete (20541):2- 41,7.6.1990.
18. Sağlık Bakanlığı Gıda Katkı Maddeleri Ek Yönetmeliği. No:5336,17.8.1993. 19. Sağlık Bakanlığı Gıda Katkı Maddeleri Ek Yönetmeliği. No:6519,5.10.1993. 20. Dem irer MA. Şekerlerdeki boyaların ince tabaka kromatografîsi ile
tanımlanmaları üzerine araştırmalar A Ü Vet Fak Derg21:145-50,1974. 21. Yentür G. Karakaya AE. Kullanımı yasaklanan aromatik azo yapısındaki gıda
boyalarının bazı gıda maddelerinde araştırılması. Gıda 10:371-76,1985. 22. Demirağ K. Altuğ T. İzmir ve çevresinde satılan bazı gıdalardaki sentetik organik
boyaların saptanması Gıda Sanayii 19:31-36 1990.
23. Topsoy H. Demirer MA. Bozkurt M. Bazı şekerli gıdalara katılan sentetik organik gıda boyalarının miktar tayini. Türk Hij Den Biyol Derg 48:21-37, 1991.
