0-6 YAŞ GRUBU ÇOCUKLARDA BÜYÜME-GELİŞME VE BESLEN
ME DURUMU ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA
Doç. Dr. Osman HAYRAN*/ Dr. Melda KAYHAN*
Uzm. Seçil AKSAYAN*
Kocaeli il m erkezinde.örneklem e ile seçilen 0-6 yaş grubu 922sağlıklı çocuğun incelendiği bu çalışmada, yaşa-görc-ağırlığı normalin atında olan çocuk oranı %32.0 bulunmuştur. Anne öğrenim düzeyi, ailedeki yaşayan çocuk sayısı ve anne sütü alma durumu ile çocukların büyüme-gclişme durumu arasın da anlam lı ilişkiler olduğu görülmüştür.
GİRİŞ
Gelişm ekte olan ülkelerde yüksek olan bebek ve çocuk ölüm lerinin başlıca nedenlerinin enfeksiyon hastalıkları olduğu bilinm ektedir. Her ülke için geçerli olm ası gereken enfeksiyon haskalıklannm özellikle geliş m ekte olan ülke çocuklarında daha sık görülmesi ve öldürücü olm asının çeşitli nedenleri arasında büyüm e-gelişm e geriliğine yolaçan beslenm e bozukluklarının önem li bir yer tuttuğu görülm ektedir. Bu ülkelerde 5 yaş altındaki ölüm lerin yandan fazlası doğrudan ya da dolaylı olarak beslenm e bozuklukları ile ilişkilidir (1-8).
Bu nedenle çocuk sağlığının geliştirilm esi, ölüm lerin azaltılm aşı açı sından büyüm e-gelişm enin, dolayısıyla beslenm e durum unun izlenm esi özel bir önem taşır (9-10). Büyüm e-gelişm enin izlenerek beslenm e
bozuk-* Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. Araştırmayı Yürütenler:
Int. Dr. Semahat EVLlYAOĞLU, Int. Dr. Sena TOKAY, Int. Dr. Şerif ŞADAN, Int. Dr. S. Mehmet BAYRAKTAROĞLU, Int.Dr. Özlem İNCE, Int.Dr. Nilüfer ESEN
İlıklarının erk en dönem de saptanm ası am acıyla çeşitli an trop om etrik in deksler kullanılm aktadır (11-12). Söz konusu indekslerin birb irlerin e olan üstünlükleri halen tartışm a konusu olm akla birlik te en p ratik ve geçerli yöntem in yaşa göre ağırlık olduğu kabul ed ilm ektedir (5,6,13).
Sanayileşm iş bir bölge olan Kocaeli ilind e hızlı ve çarp ık k en tleşm e nin gözlendiği kenar m ahallelerde, okul öncesi çocu kard a bü yü m e- gelişm e durum unu tanım lam ak ve çeşitli d eğişken lerle ilişkisin i in cele m ek am acıyla bu araştırm a yapılm ıştır.
A R A Ş T IR M A Y Ö N T E M İ VE A R A Ç L A R I
Araştırm a Eylül-A ralık 1989 tarihleri arasında K ocaeli ilind e y enido- ğan ve Bekirdere Sağlık O cakları bölgesind e y apılm ıştır. O cak k ay ıtların dan yararlanılarak, 8322 kişiden oluşan 0-72 ay lık çocu k evren in d en b asit sistem atik örneklem e yoluyla seçilen ve u laşılabilen 922 çocu k araştırm a grubunu oluşturm uştur. H er haneden bir çocu k seçilm iş, örn eğ e çıkan hanedeki çocuk evde bulunam adığında bir sonraki evdeki ço cu k örneğe katılm ıştır. Birden fazla çocuğun bulunduğu h anelerd e y aln ız bir ço cu k seçilm iş, bu seçim de çocuğun o anda herhangi b ir rahatsızlığı o lm am ası na dikkat edilm iştir.
Veriler, Tıp Fakültesi son sınıf öğrencileri tarafından toplan m ıştır. A raştırm a grubuna giren çocuklarda ağırlık, boy , baş çevresi ve kol çev resi ölçülm üş ayrıca annelere anket uygulanm ıştır. B oy, b aş ve kol çe v re leri m ezür ile, ağırlık ise iki yaşından küçük ço cu klard a el kantarı, daha bü yü k çocuklarda kalibre edilm iş yer baskülü ile ölçü lm ü ştü r. Ç o cu k lar atlet ve kilot ile , ayakkabısız olarak tartılm ıştır. A ğırlık ö lçü m leri el k an tarı ile en yakın 100 gram a, yer baskülü ile en y akın 500 gram a y u v arla narak kaydedilm iştir. Yaş, doğum tarihinden h areketle, 0-29 g ü n lü k= 0 ay, 30-59 g ü n lü k = l ay örneğinde olduğu gibi en yakın tam am lan m ış aya yuvarlanarak saptanm ıştır.
Yaşa göre ağırlık değerlendirm esi N eyzi'nin T ü rk iy e ço cu k ları için g e liştirm iş olduğu şu kriterlere göre yapılm ıştır (14):
Ç ocuğun ölçü len kilosu
Yaşa göre kilo y ü z d e s i= x l0 0 -Yaşa göre olm ası g ereken kilo
Yaşa göre k ilo yüzdesi Büyüme-gelişme durumu
110< Fazla tartılı
90-100 Normal
80-90 Hafif beslenme bozukluğu
60-80 Orta beslenme bozukluğu
60> Ağır beslenme bozukluğu
D enek sayısının az oluşu nedeniyle ayrıntılı analize girm em ek için, hafif, orta ve ağır beslenm e bozukluğu olanlar yani yaşa göre kilo yüzde- si 90'm altında olan çocuklar risk altındaki grup kabul edilerek, bu grup ile norm al ve fazla tartılı çocuklar çeşitli özellikler yönünden karşılaştırıl- rnıştır.
Toplanan veriler kodlanarak elde değerlendirilm iştir. Halen sürm ekte olan çalışm a tam am landığında ayrıntılı analizler bilgisayarla yapılacak tır.
BULGULAR
A raştırm a grubunda yaşa göre ağırlığı norm alin altında olan çocuk oranı % 32.0 bulunm uştur. Deneklerin büyüm e ve gelişm e durum una göre dağılım ı Tablo l'd e görüldüğü gibidir.
Tablo 1: Deneklerin Büyüme-Gelişme Durumuna Göre Dağılım
Büyüme-Gelişme
durumu Sayı %
Fazla tartılı 150 16.3
Normal 477 51.7
Hafif beslenme bozukluğu 174 18.9
Orta beslenme bozukluğu 114 12.4
Ağır beslenme bozukluğu 7 0.7
A raştırm a kapsam ına giren çocukların an nelerinin% 14.5'i o k u r-y azar değildir, % 65.6'sı okur-yazar ya da ilkokul bitirm iş, % 19.9’u ise o rtao k u l- lise bitirm iş annelerdir. Büyüm e-gelişm e durum u n orm alin altın d a o lan çocukların anne öğrenim düzeyine göre dağılım ı Tablo 2'de g örü ld ü ğ ü gibidir.
Tablo2: Anne Öğrenim Düzeyine Göre Büyüme-Gelişme Durumu
Anne Öğrenim Büyüme-Gelişme Durumu
Düzeyi Normalin altı normal ve üstü Toplam
Sayı %* Sayı % Sayı
Okur yazar değil 55 41.0 79 59.0 134 Okur yazar+llkokul 201 33.2 404 6608 605 Ortaokul-lise 39 21.3 144 78.7 183
Toplam 295 32.0 627 68.0 922
X2=14.143 p<0.001 *Yüzdeler satır yüzdesidir.
O kur yazar olm ayan anne çocu klarında % 41.0 olan b ü y ü m e-g elişm e geriliği oranı ortaokul-lise bitirm iş annelerde % 21.3 olu p g ru p lararası fark istatistiksel olarak anlam lı bu lu nm uştu r (p<0.001). A nne ö ğ ren im düzeyi yüksekliğinin çocuklarda bü yü m e-gelişm e d u ru m u nu o lu m lu yönde etkilediği görülm ektedir.
Tabo 3’te çocuğun yaşayan çocu klar arasında d oğu m sırasın a g öre k a çıncı çocuk olduğu ile bü yü m e-gelişm e durum u arasındaki ilişki g ö rü l m ektedir.
T a b lo 3: Y aşayan Ç ocuk S ıra sın a G öre B ü y ü m e-G elişm e D urum u Y aşayan Ç ocuk B ü y ü m e-G elişm e D u ru m u
S ırası N o rm alin a ltı N orm al ve ü stü T o p lam
Say ı % * Sayı % Say ı
Birinci 100 28.1 256 72.9 356 İkinci 96 32.6 198 67.4 294 Üçüncü ’ 54 35.5 98 64.5 152 D ördüncü 30 36.1 53 63.9 83 Beşinci ve+ 15 40.5 22 59.5 38 T o p lam 295 32.0 627 68.0 922 . X2=4.948 p>0.05 *Yüzdeler satır yüzdesidir.
Ç ocuğun ailedeki yaşayan çocuklar arasında doğum sırasının artışı ile büyüm e-gelişm e geriliği oranının da arttığı ancak bu artışın istatistiksel olarak anlam lı olm adığı dikkati çekm ektedir.
Tablo 4'te ailede yaşayan çocuk sayısına göre büyüm e-gelişm e duru mu açısından istatistiksel olarak anlam lı bir fark yarattığı görülm ektedir (p<0.01). İleri istatistiksel analizde bu farkın ailede yaşayan çocuk sayısı "bir" olan gruptan kaynaklandığı ortaya çıkm aktadır. Bir başka deyim le ailede birden fazla yaşayan çocuk olm ası durum unda çocuklardan her hangi birinde büyüm e-gelişm e geriliği görülm e oranı önem li şekilde art m aktadır.
Birden fazla çocuklu aileler için hesaplanan tahmini relatif risk (odds ratio) 1.7'dir. Yani iki ve daha çok çocuklu ailelerin çocukları tek çocklu- lara kıyasla büyüm e-gelişm e geriliği yönünden tahm inen 1.7 kez daha fazla risk altındadır.
T a b lo 4: A ile d e Y aşay an Ç o cu k S a y ıs ın a G ö re B ü y ü m e -g e liş m e D u ru m u Y aşay an Büyü:m e -G e lişm e D u ru m u
Ç o cu k S a y ısı N o rm alin a ltı N o rm al ve ü stü T o p la m Sayı % * S ay ı % S a y ı Bir 64 23.9 203 76.1 2 6 7 İki 113 32.3 237 67.7 3 5 0 Üç 68 36.4 119 63.6 187 Dört 34 41.9 47 58.1 81 Beş ve+ 16 43.2 21 56.8 3 7 Toplam 295 32.0 627 68.0 922 X2=l 4.766 pcO.Ol *Yüzdeler satır yüzdesidir.
Tablo 5'te 0-24 aylık çocuklar arasında anne sütü olma durum una
göre büyüme-gelişme durumu verilmiştir. 25 ay ve üzerindeki çocuklar
arasında halen anne sütü alan bulunmadığından bunlara tabloda yer ve
rilmemiştir.
T a b lo 5: A n n e sü tü A lm a D u r u m u n a G ö re B ü y ü m e -G e liş m e D u r u m u A nne Sütü Alm a Durum u
Yaş grubu (ay) Halen alıyor B G G *(% ) n A lm ıyor B G G (% ) n 0-6 12.1 107 .19.0 21 7-12 19.4 72 34.0 47 13-24 45.2 73 38.1 118 Toplam 23.8 252 34.9 186 ‘ Büyüme-Gelişme Geriliği X2=27.839 p<0.01 X2=2.078 p>0.05
H alen an ne sütü alm akta o lan 0-24 ay lık ço cu k lard an % 23 .8 'in in y a şa g öre ağırlığının n orm alin altın d a o ld u ğu , a n n e sü tü a lm a y a n la rd a bu oranın % 34.9 oldu ğu g örü lm ek ted ir. A nn e sütü alm a d u ru m u n a g ö re b ü yüm e-gelişm e geriliği farklı y aş g ru p ların d a in celen d iğ in d e 13-24 a y lık
olup ta h alen an n e sütü alanlarda BGG oranının en yüksek (% 45.2) oldu ğu dikkati çekm ektedir. G ru plar arası fark istatistiksel olarak anlam lı bu lunm uştur. ;
T A R T IŞ M A V E SO N U Ç :
Kocaeli ilinde iki sağlık ocağı bölgesinden örneklem e ile seçilen 0-72 aylık 922 çocuğun incelendiği bu araştırm ada, tüm çocukların % 32.0'sinde çeşitli düzeylerde büyüm e-gelişm e geriliği olduğu saptan m ıştır. Bu oran, Türkiyeyi tem sil eden bir örnekten elde edilen oran olan % 20'den oldukça yü ksektir (15). Etim esgut ve Ç ubuk bölgelerinde benzer yöntem le yapılan araştırm alarda aynı oranın% 19.2 ile %30 arasında de ğiştiği görülm ektedir (16). Bu oran, H indistan'da yapılan bir çalışm ada %45, H aiti'de %27, A vrupa'nın en yoksul toplum larından birisi kabul edilen Ispanya'nın A ndalusia bölgesinde ise %2.9 bulunm uştur (17,18,19). A ncak, bu araştırm alarda kullanılan standartların birbirinden farklı olduğunu, bu nedenle sonuçların karşılaştırılm asında dikkatli olunm ası gerektiğini belirtm ekte yarar vardır.
A nnenin öğrenim düzeyinin, çocuğun büyüm e ve gelişm e durum unu istatistiksel olarak anlam lı şekilde etkilediği bu araştırm adan elde edilen bir başka sonuçtur (p< 0.001). A nnenin okur yazar olm am ası ya da ilko kul m ezunu olm ası büşüm e-gelişm e yönünden anlam lı bir fark yaratm a m akta, ancak orta öğrenim ve üzerinde öğrenim görm üş olm ası büyüm e- gelişm e geriliği oranının önem li şekilde düşm esine neden olm aktadır. Türkiye'de ve başka ülkelerde yapılan çeşitli araştırm alarda da buna uyan sonuçların elde edildiği görülm ektedir (6,15,18,20).
A nne öğrenim düzeyinin, çocuk sağlığı ile ilgili bilgi düzeyini doğru dan etkilem esi yanında (15,18), anne öğrenim düzeyinin ailenin sosyal statüsünü değitirerek çocuğun büyüm e vegelişm esinde dolaylı rol oyn a dığı da ileri sürülm ektedir (6,20).
Ç ocuğun ailedeki yaşayan çocuklar arasında kaçıncı çocuk old u ğu nun büyüm e-gelişm e yönünden anlam lı bir farklılığa neden olm adığı, ancak ailede yaşayan çocuk sayısının artışı ile birlikte bü yü m e-gelişm e geriliği görülm e oranının arttığı görülm ektedir. Bu artış, özellikle bir ço cuktan sonra anlam lı olm aktadır. (p<0.01). A ilede birden fazla yaşayan çocuk olm ası durum unda, çocuklardan herhangi birinde bü yü m
e-gelişm e geriliği görülm e riskinin bir çocuklulara kıyasla 1.7 kez daha fazla oldu ğu tahm in edilm iştir (odds ratio=1.7).
Bu sonuç başka araştırm alardan eld e edilen sonuçlarla u yu m lu d u r (6,20,21). Y aşayan çocuk sayısının gerçek b ir risk faktörü olm aktan çok, ailed e kişi başın a düşen geliri değiştirerek çocu ğun b ü yü m e-g elişm esin in dolaylı olarak etkilediği ileri sürülm ektedir ki bu m antıklı b ir açık lam a d ır (6,20). •
Ç ocukların anne sütü alm a durum u ile bü yü m e-g elişm e d u ru m u n u n anlam lı şekilde değiştiği saptanm ıştır. Ö zellikle 13-24 ay anne sütü alm a yı sürdüren çocuklarda bü yü m e-gelişm e geriliği oranı önem li şekild e yüksek bulunm uştur. Bu konuda H aiti'de yapılan b ir dizi araştırm ada ta m am en tersine sonuçlar elde edilm iş, 13-24 ay arasında an ne sü tü nd en kesilen çocuklarda büyüm e-gelişm e geriliği ve bu na bağlı ölü m lerin b e lirgin şekilde arttığı gösterilm iştir (19). Bu sonuçlar her ne k ad ar çelişkili gibi görünüyorsa da gerek em zirm e, gerekse ço cu k beslen m esi k o n u su n da çok çeşitli sosyo-kültürel etkenlerin rol oynadığı, bu n ların birbirin i et kilediği de bilinm ektedir. Bu nedenle en azından araştırm anın yapıldığı bölgede anne sütünün 13 aydan daha uzun süreler verilm esinin ço cu k sağlığı açısından olum suz bir etken olduğu söylenebilir. Bunun g eçerlili ği ve neden-sonuç ilişkisi yönünden anlam lılığı için izlem araştırm aları yapılm alıdır.
Sonuç olarak, araştırm anın yapıldığı bölged e 0-72 aylık çocu klarda yaşa göre ağırlık standardı yönünden norm alin altında olm a oranının %32 gibi yüksek bir oran olduğu, anne öğrenim d ü zeyi, ailedeki yaşayan çocuk sayısı ve anne sütü alm a süresinin bu oranı anlam lı şekilde etk ile diği saptanm ıştır.
S U M M A R Y
A STU D Y O N TH E GOVVTH A N D N U TR İTİO N A L ST A T U S O F C H İLD REN A G ED 0-6 Y E A R S O LD
H ay rın , O ., K a y h a n , M ., A k say an , S . In this cross-sectional study the grovvth and nu trition al statu s o f a sam pte group of 922 children aged 0-6 y ears old is assessed b y u sin g w eight-for-age standards. It is found that 32.0% o f the study grou p vvere
underw eight. The educational level of the m others, num ber o f living children in the fam ily and the duration of breastfeeding vvere found to be the m ost significant factors affecting the grow th and nutritional status o f the children.
KAYNAKLAR
1. Puffer, R.R., Serrano, C.Y.: Pattems of Mortality in Childhood. Saentific Publication No. 262, VVashington DC: Pan American Health Organization, 1973.
2. DeMaeyer, E. M.: PEM. ın: Beaton G.H., Bengoa J.M. ed. Nutrition in Preventive Medi- cine. The Majör Deficiencey Syndrome, Epidemiology and Approaches to Control. Gi- qeneva, WHO, p 23-53,1976.
3. Waterlow, J.C Childhood Malnutrition-The Global Problem. Proceedings of the Nutri tion Society, 38:1-9,1979.
4. Cesar, G.: Risk Factors for Malnutrition in Brazilian Children. The Role of Social and Environmental Variables. Bulletin of VVHO, 64(2): 299-309,1986.
5. Sommer, A.S., Loewenstein, M.S.: Nutritional Status and Mortality; A Prospective Va- lidation of the QUAC stick. Am. J. Clin. Nutr., 28:287-92,1975.
6. Kielmann, A.A., McCord, C.: Weight-for-age as an Index of Risk of Death in Children. Lancet, ii:1247-50,1978.
8. The Kasango Project Team: Anthropmetric Assessment of Young Children's Nutritio nal Status as an Indicator of Subsequent Risk of Dying. J. Trop. Pediatr.,29:69-75,1983. 9. Herbert, J.R.: Grovvth Monitoring the "G" in GOBI-FFF. In: Cash R, Keusch G, Lamste-
in J, eds. Child Health and Survival-UNICEF GOBI-FFF Program. London: Croom Helm, 11-20,1987.
10. Morley, D.: Grovvth Monitoring. In: Grant JP, ed. State of the VVorld's Children, 1984. Oxford: Oxford University Press, 77-81,1983.
11. Jelliffe, D.B.: The Assessment of the Nutritional Status in the Community. Monograph Seies No. 53, Geneva, Svvitzerland, VVorld Health Organization, 1966.
12. National Çenter for Health Statistics: Vital and Health Statistics. Series II, publication No. (PHS) 78-1650.
13. Trowbridge, F.L., Sommer, A.: Nutritional Anthropometry and Mortalilty Risk. Am. J. O in . Nutr., 34: .2591-92,1981.
14. N eyzi,0.: Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları. İstanbul Tıp Fakültesi Vakfı Yayını, cilt. 1:268 269, İstanbul, 1983.
15. Koksal, O.: Türkiye Beslenme-Sağlık ve Gıda Tüketimi Araştırması. Ankara, s. 48-50, 1977.
16 Tezcan, S.: Türkiye’de Bebek ve Çocuk Ölümleri. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yayın No. 26, Ankara, s. 46-49,1985.
17. Steinhoff, M.C., Hilder, A.S.: Prevalance of Malnutrition in Indian Preschool-age Children: A Survey of VVastihg and Stunting in Rular Tamil Nadu, 1983. Bulletin of
the WHO, 64(3): 457-463,1986. '
18. Bionas, E., Perea, E: The Andalusion Nutritional Survey: Comparison of the Nutritio nal Status of Andalusian Children Aged 6-60 Months with that of the NCHS/CDC Re- ference Population Bulletin of the WHO, 67(4): 409-416,1989.
19. Berggren, G.G., Herbert, J.R.: Comparison of Haitian Children in a Nutrition Interven- tion Programme with Children in the Haitioqan National Nutrition Survey. Bulletin of the WHO, 63(6):1141-1150,1985.
20. Victoria, C.G.: Social and Environmental Factors in Child Mortality in Brazil. Logistic Regression Analysis of Census Fileş. Journal of Biosocial Science (in press).
