B o ıl c .ı m e vo D iy e t D e rg is i / J . N u t r . and D io t ., 1!» : 11 - 2 0 , 196?
0 -3 6 AY ARASI İSHALLİ ÇOCUKLARIN EM ZİRİLM E DURUMU VE M ALNÜTRİSYONUN G E L İŞM E Sİ
Ü Z ER İN D E K İ E T K İS İN İN İN C E L E N M E Sİ
D oç. Dr. Perran TOIvSÖ7> P ro f. Dr. E rsen İLCİN"
Bıı araştırm a, D iyarbakır il m erk ezin d e b u lu n an bir sağlık c cağıııa b aşvurup ish al ta ıu sı k o y u la n 0 -3 6 ay arası 968 ço cu k ü zerin d e y ü rü tü lm ü ştü r. A raştırm ad a, 0 -1 2 ay arası çocu k ların % 54.4’m in m a ln ü trisy o n lu old u ğu sa p ta n m ıştır. A nnenin e ğ itim dü zeyi y ü k sel dikçe ç o cu k ta m a ln ü trisy o n gö rü lm e o ra n ın ın ön em li dereced e d ü ştü ğü v e !3 aydan daha uzun sü re em zir m enin an n en in eğ itim düzeyi ile ö n em li d ereced e iliş kili olduğu son u cu n a v a rılm ıştır. 0 -1 2 ay a ra sı ço- cılkların % 72.0'sinm ish a l sıra sın d a em zirild lğ i, e m zirilenlerin Ç,' 37.3 ü m a ln ü trisy o n lu ik en , em ziriim e- yenlerde hu oranın c' 62.7’ye çık tığ ı sa p ta n m ıştır. İs hal sırasın d a, 0 -1 2 oy arası ç o cu k la rın % 12.3'iuıe yoğurt, 9î 9.1'iııe inek sütü, % 4.2’sin e şe fta li, elm a gibi m eyvelerin verildiği. 13-36 aylarda ise en b aşta kurubaklagil ve ek m eğin yer ald ığı, bun u yoğu rt, p a ta tes, şe fta li, elm a ve s ü iü n izled iği b elirlen m iştir. Ç ocukların yaşad ık ları çevresel k o şu lla rın o ld u k ça y etersiz olup, paraziter ve en fe k siy o n h a sta lık la r ın ın yayılm ası için uygun b ir zem in o lu ştu rd u ğ u sa p ta n m ıştır.
G İR İŞ
İ s h a l , g e liş m e k te olan ü lk e le r d e ç o c u k la r ı ö lü m e s ü r ü k l e y e n en b ü y iik e tk e n ve çoğu kez de ç o c u k lu k ç a ğ ın d a k i k ö t ü b e s le n m e n in b a ş lı c a n e d e n id ir. S o n a r a ş t ı r m a l a r , is h a le b ağ lı e n f e k s iy o n l a r ın k ö t ü b e s le n m e ü z e rin d u ö n c e k i ta h m in l e r in ço k ü s t ü n d e rol o y n a d ığ ım g ö s t e r m e k l e d i r (1, 2).
12 To ks oz , P ., İ l ç l n , E .
A n n e s ü t ü ile b e s le n e n b e b e k l e r d e t ü m e n f e k s iy o n l a r , d a h a az g ö r ü l m e k t e d i r . M a m a ile b e s le n e n b e b e k l e r i n s i n d i r i m y o lu e n f e k s iy o n la r ın a , a n n e s ü t ü a la n b e b e k l e r e o r a n l a 3 d e f a d a h a f a z la y a k a l a n d ı k l a r ı g ö s t e r i l m i ş t i r (3).
B e b e ğ in sağ lığ ım ve g e liş m e s in i k o r u m a k iç in a n n e n i n y a p a b ileceği en iyi şey b e b e ğ in i ilk a y l a r d a e m z i r m e k t i r . A n n e s ü t ü n ü n e n sık r a s t l a n ı l a n ç o c u k h a s t a l ı k l a r ı n d a n b a z ı l a r ı n a k a r ş ı e n a z ı n d a n 6 b a ğ ış ık lık m a d d e s i ta ş ıd ığ ı a r t ı k b i l i n m e k t e d i r ( 4 - 6 ) . Ay nı z a m a n d a a n n e s ü t ü b e b e ğ in ala b ile c e ğ i e n b e s ley ici ve en te m iz g ıd a d ır.
Anne ve b a b a l a r ı n is h a l h a s t a l ı k l a r ı s ı r a s ı n d a k i o r t a k r e a k s i y o n u ço c u ğ a v e rile n b e s in le r i h a t t a s ü t ü n ü k e s m e k o l m a k t a d ı r . Oy sa ishalli ç o c u ğ u aç b ı r a k m a k k ö t ü b e s le n m e y i b a ş l a t a b i l i r v ey a v a r o la n k ö tü b e s le n m e y i a r t ı r a b i l i r . B u n o k t a d a n h a r e k e t l e ish al d u r u m u n d a ç o c u k l a r ın e m z ir il m e d u r u m l a r ı n ı b e l ir le m e k , e m z i r m e ile m a l n ü t r i s y o n a r a s ı n d a k i ilişkiyi o r t a y a k o y a r a k b u k o n u d a y a p ıla c a k eğ ilim ç a l ı ş m a l a r ı n a y ö n v e r m e k a m a c ıy l a b u a r a ş t ı r m a p l a n l a n m ı ş t ı r
ARAŞTIRMA YÖNTEM İ V E ARAÇLARI
A r a ş tır m a , D iy a r b a k ı r il m e r k e z i n d e b u l u n a n b i r s a ğ lık o c a ğ ı n d a 1987 T e m m u z-A ğ u sto s ay la rı iç e r is in d e y ü r ü t ü l m ü ş t ü r . B u s ü r e iç e r is in d e sa ğ lık o c a ğ ın a b a ş v u r a n v e is h a l ta n ıs ı k o y u l a n 968 ç o c u k a r a ş t ı r m a n ı n ö r n e k le m in i o l u ş t u r m a k t a d ı r .
Ç o c u k la r ın a ğ ırlık y ö n ü n d e n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e T ü r k i y e için g e liş tirilm iş s t a n d a r t l a r k u l l a n ı l m ı ş t ı r (7). O lm a s ı g e r e k e n a ğ ırlığ ın % 30’ine s a h ip o l a n l a r h a fif, % 60’m d a a ş a ğ ı o l a n l a r a ğ ı r m a l n ü t r i s - y o n lu o l a r a k d e ğ e r l e n d ir i lm i ş t ir .
A r a ş tır m a d a ç o c u k l a r ı n e m z ir il m e d u r u m l a r ı ile v e r ile n e k b e sin ler, s o r u ş t u r m a ve g ö zlem y o lu y la b e l ir le n m iş , a n n e n i n e ğ itim d ü z e y in in ç o c u ğ u n g elişim i v e b e s le n m e d u r u m u ü z e r i n d e k i e t k is i is ta tis ti k s e l y ö n te m le r l e te s t e d ilm iş tir .
BULGULAR V E TA R TIŞM A
Ö rn ek lern i o l u ş t u r a n ç o c u k l a r ın % 52’si 0 - 1 2 ay, % 4 8 'i 1 3 - 3 6 ay a r a s ı o lu p 0 - 1 2 ay lık ç o c u k l a r ın % 43.1 'i, 13 -3 6 a y lık ç o c u k l a r ı n ise % 52.5'i a ğ ırlık y ö n ü n d e n s t a n d a r t l a r ı n a l t ı n d a b u l u n m u ş t u r
Ço c u k l a r d a İs h a l v e m a l n ü t r i s y o n 13 (T ab lo 1). M a l n ü t r is y o n u n g ö r ü lm e s i b a k ı m ı n d a n iki v aş g r u b u a r a s ı n d a k i fa rk lılığ ın ö n e m li o ld u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (p < 0.005). Aynı y ö r e d e y a p ılm ış b i r b a ş k a a r a ş t ı r m a d a (8) m a l n ü t r i s y o n o r a n ı n ı n % 37.6 c i v a r ın d a b u lu n m a s ı, b e s le n m e y e te rsiz liğ in in g id e re k a r t m a k t a o ld u ğ u n u g ö s te r m e k te d i r . D iy a r b a k ı r b ö lg e si k ır s a l k e s i m i n d e 0 - 6 yaş g r u b u ç o c u k l a r ın % 22.9'u m a l n ü t r i s y o n l u ik e n ish alli ç o c u k l a r d a b u o r a n ın % 48.6’y a ç ık m a s ı, ishal d u r u m u n d a b e s le n m e y ete rsiz liğ in in ç o c u k sağlığı ü z e r i n d e k i e tk is in i o r t a y a k o y m a k t a d ı r (9).
T ablo 1: 0 -3 6 Ay A rası İsh a lli Ç ocukların A ğırlık Y ön ü n d en D eğerlen d irilm esi
Y aş Grupları Ö lçülen Ç ocuk Sayısı N orm al s % H a fif M ahıut. S % Ağır M alnut. «i o /o 0 - 12 ay 504 287 56.9 oo -vj 30 6.0 13-36 ay 464 211 45.5 205 44.2 48 10.3 T oplam 963 498 51.4 392 40.5 78 8.1 X- = 15.47 SD = 2 p < 0.005 A n n e le rin e ğ itim d u r u m l a r ı n a g ö re d a ğ ılım la r ı ve b u n u n , ç o c u k t a m a l n ü t r i s y o n u n g e liş m e s in d e k i e tk is i T a b lo 2 ’d e g ö s te r i l m iş tir . A n n e le rin % 69.6’sın ın o k u r - y a z a r o lm a d ığ ı, a n c a k % 10.5 o r a n ı n d a a n n e n i n ilk v e o r t a o k u l d ü z e y in d e e ğ itim g ö r d ü k l e r i s a p ta n m ış tı r . K a y s e ri Sağlık G r u p B a ş k a n l ığ ın a b ağ lı k ö y le r d e a n n e le rin e ğ itim düzeyi b u y ö re y e g ö re o ld u k ç a y ü k s e k t i r (10). Ç o c u ğ u n sağlıklı g elişim i ü z e r in d e a n n e n i n e ğ itim d u r u m u n u n ö n e m li ro l oy n ad ığ ı b ilin m e k te d ir . B u ç a l ış m a d a o k u r y a z a r o lm a y a n a n n e l e r in ç o c u k l a r ın d a m a l n ü t r i s y o n g ö r ü l m e o r a n ı % 52.4 iken, o r t a o k u l m e z u n la r ı n d a b u o r a n % 52.0'ye d ü ş m e k t e d ir . B u f a r k lı lık is ta tis tik s e l y ö n d e n ö n e m li b u l u n m u ş t u r (p < 0.005). B ir ç o k ç a lış m a d a , a n n e e ğ itim i y ü k s e ld ik ç e m a ln ü tr i s y o n h ız ın ın d ü ş t ü ğ ü g ö s te r i l m i ş t i r (11, .12).
Anne s ü tü , b e b e k l e r için en ideal b e s in o lu p o n u n y e r in e t a m a m e n g eçe b ilecek b a ş k a hiç b i r b e sin y o k tu r . A n n e s ü t ü ish alli ç o c u k l a r için, özellikle d e a n n e s ü t ü n ü n b ir ic ik y ü k s e k k a lite li p r o tein k a y n ağ ı ola b ild iği y o k s u l t o p l ıım la r d a d eğ erli b i r b e s in d ir .
T o k s ö z , P ., İ !ç in, £ .
T ablo 2 : A nnenin E ğ itim D urum u ile M a ln ü tıisy o n A rasın d ak i İlişk i
Anne N o rm a l Ç ocuk M a lııü trisy o n lu Ç ocuk
E ğ itim D urum u S % S % S % O k u r y a z a r değil 674 69.6 321 47.6 353 52.4 O k u r y a z a r 192 19.8 117 60.9 75 39.1 İ lk o k u l 77 8.0 43 55.8 34 44.2 O r t a o k u l 25 2.6 17 68.0 8 32.0 T oplam 968 100.0 498 51.4 470 48.6 X- = 13.78 SD = 3 P < 0.05 A r a ş t ı r m a d a , 0 - 12 a y a r a s ı i s h a l l i ç o c u k l a r ı n c/o 72.0 s i, 1 3 - 3 6
ay a r a s ı ç o c u k l a r ın ise cc 4 5.7’s in in e m z irild iğ i s a p t a n m ı ş t ı r (T a b lo 3). T ü r k iy e 1974 B e s le n m e a r a ş t ı r m a s ı n a g ö r e (13) G ü n e y d o ğ u A n a d o lu B ö lg e sin d e ç o c u k l a r ın % 4 6.8’i 13 a y d a n u z u n s ü r e e m z i r ilm e k te d ir . A n k a r a - E t im e s g u t ve Ç u b u k B ö lg e le r in d e ç o c u k l a r ın 9c 2 6 .9 'u n u n 12 a y d a n d a h a u z u n s ü r e e m z irild iğ i b u l u n m u ş t u r (14). Ç a lış m a m ız d a s a p t a n a n 13 a y d a n u z u n e m z ir m e s ü r e s i K a y s e r i b ö l gesi ile b e n z e rlik g ö s t e r m e k t e d i r (10). K ır s a l a l a n d a y a p ılm ış b i r ç a l ış m a d a (12), y e te r li a n n e s ü t ü ala n b e b e k l e r i n m a l n ü t r i s y o n a d a h a az y a k a l a n d ık l a r ı, m a ln ü t r i s v o n l u ç o c u k l a r ı n d a h a ç o k ish al o ld u k l a r ı s a p ta n m ış tı r .
T ablo 3 : İsh a lli Ç ocu k ların E m zirilm e D urum u
E m zirilen E m zirilm ey en
Y aş Grupları Ç ocuk S a y ısı S % S %
0 - 12 av 504 363 72.0 141 28.0 i 3 - 36 ay 464 212 45.7 252 54.3 Toplam 968 575 59.4 393 40.6 = 69.20 S D = 1 P < 0.05 A n n en in e ğ itim d u r u m u n a g ö re e m z i r m e s ü r e le r i a r a s ı n d a k i f a r k lılık ö n em li b u l u n m u ş t u r (T ab lo 4, p < 0.005). 13 a y d a n u z u n s ü r e e m z ir e n a n n e o r a m ilk ve o r t a o k u l u b i t i r m i ş a n n e l e r d e o ld u k ça d ü ş ü k t ü r ( c/o 25.9, % 20.0). İ lk o k u l m e z u n u a n n e l e r in % 82.0’si ç o c u k la r ın ı 12 ay a k a d a r e m z ir m e k te d ir l e r . 0 - 12 ay a r a s ı ishalli ç o c u k l a r d a e m z ir ilm e o r a n ı n ı n y ü k s e k o lm a s ı, y e r i n d e b i r u y g u l a m a d ır.
ÇOCUKLARDA İSHAL VE MALNUTRİSYON 15
A n n enin s ü t ü n ü n k o la y h a z m e d il ir o lm a s ı ve ö zellik le g a s tr o in - te s tin a l e n f e k s iy o n l a r a k a r ş ı d o ğ r u d a n k o r u y u c u o lm a s ı, a n n e s ü t ü n ü n d e ğ e rin i d a h a fazla a r t ı r m a k t a d ı r (15).
T ablo 4 : Annenin E ğitim D urum u He E m zirm e A rasın d ak i İlişk i
0 -12 ay 13 - 36 ay E m zirilen E m zirilen E ğ itim D urum u Anne S a y ısı S % S %
O k u r y a z a r değil 674 261 71.1 144 46.9 O k u r v a z a r 192 53 73.6 59 49.2 İ lk o k u l 77 41 82.0 7 25.9 O r t a o k u l 25 15 53.3 2 20.0 T oplam 968 363 72.0 212 45.7 X2 23.72 SD = 3 p < 0.05
T a b lo 5 ’te g ö r ü ld ü ğ ü gibi a n n e s ü t ü a la n 0 - 12 ay a r a s ı ishalli ç o c u k l a r ın % 37.3’ii m a ln ii tr is y o n lu iken, e m z ir il m e v e n l e r d e b u o r a n % 62.7'dir. E m z ir il m e d u r u m u d ik k a t e a l ın d ığ ı n d a m aln ü t- ris y o n u n g ö r ü lm e s i b a k ı m ı n d a n yaş g r u p l a r ı a r a s ı n d a k i f a r k lılık K h i-k a re te sti ile k o n tr o l e d ilm iş, f a r k lılığ ın ö n e m li o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (p < 0.01). Anne s ü t ü n ü n g e r e ğ in d e n u z u n s ü r e v e rilm e s i, b u n u n y a n ı n d a ek y iy e cek le rin z a m a n ı n d a ve y e t e r in c e v e r i l m e m e si s o n u c u m a l n ü t r i s y o n u n o l u ş t u ğ u b i l i n m e k t e d i r (16). B a y s a l ve Ark. (17), 7 - 1 2 a y d a n s o n r a m ^ ^ e d e n k e s ile n le r d e m a l n ü t r i s y o n o r a n ın ı % 16.6, 13 a y d a n s o n r a k e s ile n le r d e ise % 24.2 o l a r a k b u l m u ş la r d ır .
T ablo 5 : İshal O lgularında M aln ü trisyon u n G elişm esi Ü zerinde E m zirm en in E tk isi
E m zirilen Ç ocuk E m zirilm ey en Ç ocuk T o p la m Y aş G ru p la n N or. Mal. N or. Mal. Noı*. Mal.
0 - 4 2 av 187 81 100 136 287 217 Of . c (>5.2 37.3 34.8 62.7 56.9 43.1 13-36 av 98 131 113 122 211 253 % 46.4 5! .8 53.6 48.2 45.5 54.5 T oplam 285 212 213 258 498 470 % 57.2 45. i 42.8 54.9 5 i.4 48.6 X 2 = 9.852 SD : - 1 P < 0.05
16 T o k söz, P . , İ iç i n , E . 0 - 12 ay a r a s ı e m z ir il e n is h a lli ç o c u k l a r ı n % 37.3' ü n ü n m a ln ü t- r is y o n lu o lm a s ı, a n n e l e r i n s ü t l e r i n i n y e te r s iz o la b ile c e ğ in i ve u y g u n e k l e m e l e r in y a p ı l m a s ı n ı n g e r e k liliğ in i g ö s t e r m e k t e d i r . N o r m a l d e 4 - 6 a y a k a d a r , a n n e s ü t ü n ü n y e t e r li o ld u ğ u d u r u m l a r d a is h a ld e n d o la y ı h e r h a n g i b i r d iy e tin u y g u l a n m a s ı g e r e k m e z . S a d e c e a n n e s ü t ü v e r il m e y e d e v a m e d ilir . Ö ğ ü n a r a l a r ı n d a o r a l sıvı içirilir. H a f if d e h i d r a t a s v o n d a b u u y g u l a m a ç o k b a ş a r ı l ı d ı r .
A n ne s ü t ü a l m a y a n ish a lli ç o c u k l a r d a s ü t y a r ı y a r ıy a s u l a n d ı r ı l a r a k v erilir. B u n u n y a n ı n d a ö z e llik le p o t a s y u m d a n ze n g in m e y v e s u la rı, h a ş l a n m ı ş p ir in ç , p a t a t e s , y o ğ u r t g ib i b e s i n l e r v e rilir. Yağ, c m ilim i b o z u l m a m ı ş o l m a s ı n a r a ğ m e n b a r s a k l a r d a n geçişi h ız la n d ırd ığ ı için v erilm ez .
A r a ş t ı r m a d a , 0 - 12 ay a r a s ı is h a lli ç o c u k l a r ı n % 12.3’ü n e y o ğ u r t, c/c 7 ’sin e p ir in ç u n u , % 4 .2 ’sin e m e y v e su y u , % 3.4’ü n e k u r u b a k la g il- le rin v erild iğ i 1 3 - 3 6 ay lık ç o c u k l a r ı n ise % 4 1 . 2 ’sin e k u r u b a k la g il, % 27.6’s ın a y o ğ u r t % 19.2'sine p a t a t e s , 19.8’ine m e y v e s u la r ı n ın v erild iğ i s a p l a n m ı ş t ı r .
T ablo 6 : İsh a lli Ç ocu k ların E k Y iy c cek V erilm e D u ru m ların a Göre D ağılım ı E k Y iyecek 0 -S 12 ay % 1 3 -3 6 S ay % İ n e k s ü t ü 16 9.1 84 18.1 Y o ğ u r t 62 12.3 128 27.6 P e v n ir 10 2.0 33 7.1 E t 4 0.8 22 4.7 P irin ç ve u n u 38 7.5 62 13.4 P a t a t e s 7 1.4 89 19.2 D iğ e r s e b z e le r 5 0.9 60 12.9 Ş e fta li, e lm a 21 4.2 92 19.8 Ek in ek 13 2.6 173 38.4 K u r u b a k l a g i l l e r 17 3.4 191 4 i.2 Y u m u r t a 2 0.4 6 1.3 K u r u b a k la g il t ü k e t i m i n i n y ü k s e k , h a y v a n s a l p r o t e i n k a y n a k ları d e seb ze ve m e y v e t ü k e t i m i n i n d ü ş ü k b u l u n m a s ı , a ile le r in sos- v o - e k o n o m ik d u r u m u ile ilgilidir.
Y a p ıl a n ç a l ı ş m a l a r s o n u c u , is h a l o lg u l a r ın ı n b a ş lıc a n e d e n l e r i a r a s ı n d a ; iç m e ve k u l l a n m a s u y u n u n kirliliği, s o s v o - k ü ltü r e l
düze-ÇOCUKLARDA İSH A L V E M ALNUTRİSYOKl 17
vin d ü ş ü k o lm a s ı ve k işisel h ijy e n k u r a l l a r ı n a ö n e m v e r ilm e m e s i gibi f a k t ö r l e r i n ilk sıray ı aldığı b e l i r t i l m e k t e d i r (18, 19).
A r a ş t ı r m a k a p s a m ı n a g ir e n ç o c u k l a r ın iç in d e b u l u n d u k l a r ı çev resel k o ş u lla r in c e le n d iğ in d e , k o n u t l a r ı n % 2 8 .7 'sin d e a k a r s u y u n o lm a d ığ ı, c/o 3 0 .6 'sın m s u y u n u n k lo r l a n m a d ı ğ ı, % 10.6 k o n u t t a h e la n ın o lm a d ığ ı, k o n u t l a r ı n % 6 3 .5 ’in d e ç ö p l ü k le r in ev in ço k y a k ı n ı n da b u lu n d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (T ab lo 7). B u d u ru m , ç o c u k l a r ı n ço k sağ lık sız k o ş u lla r a l t ı n d a y a ş a d ık l a r ın ı g ö s t e r m e k t e d i r .
T ablo 7 : Ç ocukların Y aşad ık ları Çevre K o ş u lla n
K o şu lla n S ayı %
E v d e h e la yok 33 10.6 H e la s e p tik ç u k u r a batilı 75 24.2 E v d e a k a r s u yok 89 28.7 Su y u k l o r l a n m a y a n 95 30.6 E vde ay rı m u t f a k yok 104 33.5 T?--'! o n v<tıc b a n y o yok i 10 35.5 Çöpü; klor evin y a k ın ın d a 197 63.5 E v d e g ü b r e l i k v a r 45 i 4.5 D iy a r b a k ı r iii k ırs a l k e s im in d e k o n u t l a r ı n % 65.1’in d e su ve h e la n ın o lm ad ığ ı, % 97.2’s in d e çöp ve g ü b r e l e r i n evin h e m e n y a n ı n d a ve a ç ı k ta b u lu n d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (20). Ç ev re sağlığı k o ş u lla r ın ın o lu m s u z lu ğ u , b u y ö r e d e p a r a z i t l e r ve d iğ e r e n f e k s iy o n h a s t a l ı k l a r ın ın s ü r e k li b i r sağ lık s o r u n u o lm a s ın a n e d e n o lm a k t a d ı r . SON U Ç V E Ö N E R İ L E R B u a r a ş t ı r m a d a , D i y a r b a k ı r il m e r k e z in d e b u l u n a n b i r sağ lık o c a ğ ın a T em m u z-A ğ u sto s a y la r ı s ü r e s in c e is h a l n e d e n iy le b a ş v u r a n 0 - 36 ay a r a s ı 968 ç o c u ğ u n fiziksel g e liş im le ri ile b e s le n m e d u r u m ları ve y a ş a d ık l a r ı çev resel k o ş u l l a r in c e le n m iş tir .
A r a ş tır m a s o n u ç la r ı ç o c u k l a r ın % 40.5’in in h afif, % 8.1’in in ise a ğ ır m a ln ü tr i s y o n l u o l d u ğ u n u g ö s te r m e k te d i r . A n n e le r in e ğ i tim d u r u m u n u n ç o c u k l a m a l n ü t r i s y o n u n g e liş m e s in d e k i e tk is i ö n e m li b u l u n m u ş t u r (p < 0.005).
İ n c e le n e n 0 - 1 2 ay a r a s ı ç o c u k la r ın '% 72.0’si, 1 3 - 3 6 a y lık la r ın % 4 5 .7 ’s in in ish al s ır a s ın d a em zirild iğ i, a n n e n i n e ğ itim düzeyi y ü k s e ld ik ç e 13 a y d a n u z u n e m z ir m e o r a n ı n ı n d ü ş t ü ğ ü s a p t a n m ı ş t ı r .
Toksoz, P ., İİç in , E . A n ne s ü t ü a l a n 0 - 12 ay a r a s ı is h a lli ç o c u k l a r ı n % 37.3’ü m al- n ü t r i s y o n l u iken, e m z ir il m e y e n l e r in % 62.7’s in d e b e s l e n m e y e t e r sizliği g ö r ü l m ü ş t ü r . İ s h a l s ı r a s ı n d a v e r ile n e k b e s i n l e r i n y e t e r li o lm a d ığ ı, ö zellikle b u d ö n e m d e v e r il m e m e s i g e r e k e n k u r u b a k l a g i l l e r i n 1 3 - 3 6 ay a r a s ı ç o c u k l a r a sık lık la v e rild iğ i (% 41.2) s a p t a n m ı ş t ı r . A r a ş tır m a d a , ç o c u k l a r ı n ç o k s a ğ lık sız k o ş u l l a r d a y a ş a d ı k l a r ı ö zellik le iç m e ve k u l l a n m a s u l a r ı n ı n y e te r s iz ve s a ğ lık sız o ld u ğ u , a t ı k ve g ü b r e l i k l e r i n d e c id d i b i r e n f e k s iy o n k a y n a ğ ı o l u ş t u r d u ğ u b e l ir le n m iş tir .
Ç o c u k l a r için is h a l in iki ö n e m li te h lik e s i v a r d ır . B iri ö lü m , d iğ e ri m a l n ü t r i s y o n d u r . İ s h a lli h a s t a l ı k l a r ı n a z a l t ı l m a s ı n d a kişisel ve h ijy e n k o ş u lla r ın ın d ü z e l til m e s i ç o k ö n e m lid i r . A ile lerin b u k o n u d a e ğ itilm e le r iy le is h a l k ıs m e n ö n le n e b ilir . B u n u n y a n ı n d a b e b e k l e r in 4 - 6 a y lık o lu n c a y a k a d a r m u t l a k a e m z ir il m e l e r i, b u d ö n e m d e n s o n r a u y g u n e k g ı d a l a r a b a ş l a n ı l m a s ı n ı n g e rek liliğ i ü z e r i n d e d u r u l m a l ı d ı r . İ s h a l s ı r a s ı n d a e m z i r m e y e d e v a m e d ilm e s i, e m z ir il m e y e n ç o c u k l a r d a y e te rli b e s l e n m e n i n s a ğ la n m a s ı v e is h a l d u r u n c a y a k a d a r o r a l sıvı te d a v is in in (ORT) u y g u l a n m a s ı ile te d a v id e b ü y ü k b a ş a r ı s a ğ la n a c a ğ ı s ö y len eb ilir. SUMMARY T H E IM P O R T A N C E O F B R E A S T F E E D I N G ON C H I L D R E N W I T H D IA R R H O E A AND IT S E F F E C T S ON I M P R O V E M E N T O F M A L N U T R IT IO N T ok sö z, P., İlçin , E. T h is s tu d y h a d b e e n c o n d u c t e d o n 918 c h i l d r e n a g e d b e t w e e n 0 - 36 m o n t h s old w h o w e r e s u f f e r in g f r o m d i a r r h o e a a t H e a l t h C e n te r in D iy a r b a k ı r . İn th is s u r v e y th e p r e v a l e n c e o f m a l n u t r i t i o n w a s 5 4 .5 % a m o n g th e c h i l d r e n a g ed b e t w e e n 0 - 1 2 m o t h s old. T h e r e w a s a c o r r e l a t i o n b e t w e e n m a l n u t r i t i o n a n d e d u c a t i o n a l level o f m o t h e r s . S a m e c o r r e l a ti o n w a s a ls o f o u n d w i t h b r e a s t f e e d i n g d u r a t i o n . I t w a s f o u n d t h a t 72 % o f c h i ld r e n w e r e b r e a s t - f e d d u r i n g
COCUKLARDA İSH A L VE M ALNÜTRİSYON 19 th e d ia r r h o e a . M a ln u t r iti o n p e r c e n ta g e s w a s 37.3 % in b r e a s t feed in g g r o u p a n d 62.7 % in n o n e b r e a s t fed g r o u p . D u r in g th e d ia r r h o e a , c h i ld r e n ag ed b e t w e e n 0 - 12 m o n t h s o ld w e r e f e d w i t h y o g u r t (12.3 % ), m ilk (9.1 %) a n d a p p le o r p e a c h (4.2 %). At th e ag ed b e tw e e n 1 3 - 3 6 m o n t h s , c h i ld r e n w e r e fed le g u m e s , b r e a d , y o g u r t, p o ta to , p eac h , a p p le a n d m ilk re s p e c tiv e ly . As a r e s u lt of th is s tu d y c h i ld r e n w e r e living in u n s a n i t a r y e n v i r o m e n t a l c o n d i tio n s w h ic h w e r e c a u s e d f o r in fe c tio n d is e a s e s a n d in t e s tin a l p a r a s it e s .
K A Y N A K L A R
1 — D ü n y a Ç o c u k la r ın ın D u r u m u , U N IC E F , 19S6.
2 — M a ta , L., T h e E v o lu tio n o f D ia r r h o e l D is e a s e s a n d M a l n u t r i t i o n in C o s ia Rica, A ssig n m e n t C h ild re n V. 61, 62, 1983.
3 — M a s s e -R a im b a u lt, A.M., H o w to F e e d Y o u n g C h ild r e n , C h i l d r e n in th e T r o p ic s , N o : 138- 139 1982.
4 — C h a n d r a , R. K. : I m m u l o g i c a l A sp ects o f H u m a n Milk, N u tr . Rev, 36 : 265, 1978.
5 — H a n s o n , L.A., W in b e rg , J. : B r e a s t M ilk a n d D e fe n se A g a in st i n f e c t i o n in th e N e w b o r n , Arch. Dis Child, 47 : 485, 1972.
6 — ö / a l p , İ. : Anne s ü t ü n ü n V erim i, B e s le n m e ve Diyet D ergisi, 11 : 30, 1982. 7 — K o k s a l, O : T ü r k i y e K o ş u l l a r ı n a G ö re H a z ı r l a n m ı ş N o r m a l A ğ ırlık ve
Boy U z u n lu ğ u M im o ğ ıa f , 1972.
8 — T oksöz, P., D u r ta ş , A., Üzcan, M. : D ü ş ü k S o s y o - E k o n o m ik D ü z e y d e B u lu n a n Ç o c u k l a r d a İ s h a l- M a ln ü tr is y o n İilişk isin in İ n c e le n m e s i, D.Ü. T ıp Fak. Der., 13 : 39, 1986.
o — T oksöz, P ve A r k .: D i y a r b a k ı r ’ın B is m il ilçesine Bağlı K ö y le r d e G en el S a ğ lık ve B e s le n m e A r a ş t ı r m a s ı , T ü r k H ijy e n ve D eneysel B iy o lo ji Der. 43 : 49, 1986.
10 —- A y k u t , M. ve A r k : K a y s e r i S a ğ lık G r u p B a ş k a n lığ ı B ö lg e s in d e 3 - 3 6 aylık Ç o c u k l a r d a M a l n ü t r i s y o n D u r u m u , T ü r k H i j y e n ve Den. Biy. Der. 4 4 : 223, 1987.
11 — B ilik e r, M. A : Y enice S a ğ lık Ocağı B ö lg e s in d e 4 - 7 2 Aylık Ç o c u k l a r d a
B e s le n m e Düzeyi ile ilgili B ir A r a ş t ı r m a , U z m a n lık Tezi. H a c e t t e p e
Ün i., 1976.
12 — B ay ri, S., E g e m e n , A., K ır s a l A landa M a l n ü t r i s y o n P r e v a l a n s ı ve E t k i ley en F a k t ö r l e r , B e s l e n m e ve Diyet Dergisi, 13 : 21, 1984.
13 — K o k s a l, O : T ü r k i y e 'd e B e sle n m e , Tiiı k iye 1974 B e s le n m e -S a ğ lık , G ıda T ü k e t i m i A r a ş t ı r m a s ı , A n k a r a , 1977.
14 — B o z k u r t , N., G ü n ey li, U : A n k a r a - E t i m e s g u t ve Ç u b u k K ö y l e r i n d e Y a ş a y a n 0 - 3 6 ay A rası Ç o c u k l a r ı n B e s l e n m e ve G e liş im E t k i l e ş m e l e r i I, B e s l e n m e ve D iy et D erg isi, S - 9 : 74, 1979- 1980.
15 — .Te 11 iffe , D.B. ve D iğ e rle ri : S y m p o s i u m , T h e U n i q u e n e s s o f H u m a n Milk, A m e r. J o i n Clin. N u l r . 24 : 968, 1971.
16 — B a y s a l, A : B e s le n m e , H a c e t t e p e Üni. Y a y ın ı 3 - 1 3 , A n k a r a , 1984.
17 B a y s a l ve A rk : Ç o c u k B e s l e n m e A l ı ş k a n l ı k l a r ı ve M a l n ü t r i s y o n , T ü r k H i j y e n ve Den. Biy. Der., 41 : 263, 1984.
ıS — G ü n a v Ö., K ıy a k , M : 1986 A v c ıla r - H a lk a lı S a ğ lık G r u p B a ş k a n l ı ğ ı B ö l g e s in d e G a s t r o c n t c r i t A r a ş t ı r m a s ı , H a l k S ağ lığ ı B ü lte n i, 1 : 8, 1987. 19 Ö z k a y n a k , F. : İ s h a l S o r u n u ve A ğ ız d a n A l m a n T o z l a r l a T e d a v i n i n B a ş a r ıs ı, T o p l u m ve H e k i m , 40 : 24, 1934. 20 — T o k s o z , P. v e A rk : K ı r s a l A l a n d a S o s y o - K iiltü r e l D u r u m , S a ğ lık ve B e s l e n m e A r a s ı n d a k i i l i ş k i l e r Ü z e r in e B i r A r a ş t ı r m a , B e s l e n m e ve Di ye t D e rg isi, 15 : 93, FiSö. Toks Öz, P . , İ l ç i n , t .
