/ * T
--- --- — —
.
-
, ---
---JAPONYA’DA FOLKLOR ÇALIŞMALARI-II*
Ronald A. MORSE
Çeviren:Nebi ÖZDEMÎR
Folklor kelimesinin Japonca karşılığı, e t nolojinin yerine kullanılan kelimeden farkh anlaşılm ak kaydı ile, Minzokugaku'dur. J a pon halk kültürü uzun süre eski eser m erak lıları tarafindan incelenmiştir. Buna karşılık Japon folklorunun incelenmesinde karşılaş tırm alı m etodlan kullanan bilim adam lan da ha yakm zam anlarda yetişm iştir. Belli başlı birkaç üniversitede açılmış olan folklor ders leri Folklorun Japonya'da yerleşmesinde ve gelişmesinde etkili olmuştur. Bütün bunlara rağmen halk hayatı ve sanatları üzerine yapı lan çalışm alar daha çok folklorla ikinci dere cede ilgilenen am atör ya da profesyonel araş tırm a cılar ta ra fın d an gerçekleştirilm iştir. Bölgesel farklılıklarıyla birlikte bazı ortak (homojen) geleneklere de sahip olan Japon h alk k ü ltü rü , günüm üzde folklorcular ve m ahallî tarihçiler için önemli bir araştırm a sahası haline gelmiştir.
Sekizinci a s n n ilk yıllarında Japonya'da Fudoki adıyla anılan atlaslar (coğrafî bölgele rin isimlerini de içeren) vücuda getirilmiştir. D aha sonra 12. asırda Konjaku Monogatari ve 13. asırda Uji Shui Monogatari gibi masal antolojileri o dönemin Japon halkı tarafından zevkle okunm uştur. Buna karşılık Japon halk • geleneklerine ve zanaatlarına gereken ilgi an cak 18. asırdan sonra gösterilmeye başlan m ıştır. Bu alandaki ilk araştırıcılardan en > önem lileri Sugae MASUMÎ (1754-1829) ve M prisada Manko adh eserin yazan Kitagawa MORÎSADA’d ır (d.1810), Geçmiş dönemlere a it resm î kayıtlar ve tarihlerde, atlaslarda, seyahatnam elerde, günlükler ve edebî eser
* Ronald A. MORSE, 1983; "Folklor Araştırmalan" (Folklore Studiaa) Maddesi, Kodansha Encyclopedia of Japon, c.2, Kod an aha Ltd. Ştl., Tokyo:296 s.
lerde Japon folkloru ile igili büyük m iktarda malzeme bulunmaktadır.
Japon âlimlerinin kendi halk kültürlerine ilgi göstermeleri Meji Dönemi’nin başlangıcı na ye Batı tarzında eğitime geçildiği döneme rastlar. Bununla birlikte Japonya'ya Batılı anlam da Antropoloji'yi ilk getirenler Batılı- lardır. Ayrıca, yurtdışm da araştırm a yapan Japon bilim adam lan da Japon H alk Gelene ğ inin eşsizliğinin farkındaydılar İngilizce bir terim olan Folklor’u Japonya'ya ilk ta n ıta n İngiliz E debiyat uzm anı Ueda Bin(1874- 1916)dir. Japonya'da ilksfolklor ara ştırm alan 1884 yılında kurulan Japon Antropoloji Ku- rum u'nun (The Anthropological Society of Ja- pan) önderliğinde gerçekleştirilmiştir,
Taisho Dönemi'nde (1912-1926) Japon bi lim adam lan deha çok şehirleşme ve endüstri leşmenin geleneksel toplum üzerindeki etki lerini incelediler. Kırsal toplum ve onun kül türüne olan ilgiyle halk dini,.yöresel festival ler ve kutlam alar, halk hekimliği ve sözlü ftn- latım geleneği (masal, efsane vb,) üzerinde in celemeler yapılm aya başlandı. A ynca halk kültürüyle ilgili olarak çeşitli yayınlar yapıldı ve bölgesel ara ştırm alar m eydana getirildi. Çoğunluğu resmî olmayan bazı ktjçük gruplar Japon kültürünün çeşitli m ahsullerini derle meye ve incelemeye başladılar.
Japonya'da gerçek anlam da ilk folklor in celemeleri Y anagita KUNÎA (1875-1962) ta rafından gerçekleştirilm iştir. O, halk kü ltü rüne Amerikan folklorculanna a it olan "Sos yal Halk Geleneği" penceresinden bakıyordu. Bu terim daha çok festivalleri ve kutlam aları, oyunları ve eğlenceleri, halk hekim liğini, halk dinini içermektedir. Devletin resmî bir
görevlisi olması nedeniyle Y anagita K unia Japonya’nın pek çok bölgesine gitme fırsatı elde etm iştir. Böylelikle Yanagita Kunia folk> lor araştırm alarında kullanacağı yaklaşımla* rını geliştirmiş oldu. Kunia özellikle sözlü an* latım geleneğine ilgi duymuştur.
Yanagita Kunia» bir disiplin olarak folklo ru n Japonya’da kurulm ası ve geliştirilm esi konusunda derleme ve arşiv çalışm alarından ziyade metodolojik prensiplerin oluşturulm a- suna ve genç folklorcuların yetiştirilm esine ağırlık verilm esinin gerekliliğine inanm ıştı. O bu konudaki görüşlerini 1934 yılında ifade etm işti. K unia, sa h a çalışm aları sırasında kullanılm ak üzere yazdığı Folklor El Kitabı (Folklore H andbook) adlı eserinde folklor m alzem elerini yüz a y n madde halinde ver miştir.
Aynca Kunia, bu ilmin Japonya'da yerleş m esinin ancak m ukayeseli ara ştırm alarla m üm kün olabileceğine inanmıştı. 19301u yıl larda yapılan folklor incelemeleri, daha son raki araştırm alara zemin oluşturm uştur. II. Dünya Savaşı'ndan sonra folklor Japonya'da büyük gelişme gösterm iştir. O dönemde ya yınlanan folklorla ilgili gazetelerin, dergilerin ve sözlüklerin sayıl anndaki artış bu gelişme yi ispatlam aktadır. 1930'lu yjllarda yetişen folklorcular, Japon Folklor Enstitüsü'nü (Ka- pon Folklore Institute) ilk kuruculandır.
Japonya'daki folklorcular, inceleme saha larının birbirine yakınlığından dolayı, kendi araştırm a alanlarinı Antropoloji, Sosyoloji ve ta rih gibi daha önce kökleşmiş bilim dallan- nm tecavüzlerine k arşı savunm ak zorunda k alm ışlard ır, 1962 y ılında Y anagita Ku- nia'nm ölümünden sonra Japon folklorcülan kendi disiplinlerini metodolojik açıdan sorgu* layan a ra ştırm a la r yapm ışlardır. Yanagi- ta ’nın Japonya merkezli folklor görüşünden hareket eden genç folklorcular daha çok geniş kapsam lı köy ara ştırm alan yapm ışlardır. Bu ara ştırm aları sırasında akraba disiplinlerin m etodlannı da kullanarak folklorun daha ön ce ihmal edilmiş olan psikolojik ve sosyolojik cephelerini incelemeye çahşmışlardır,Yanagi ta KUNÎA'mn folklora yaklaşım ında maddî
kü ltü r ve edeb! m ahsuller ihm al edilm iştir. Yanagi MUNEYOSHÎ halk mimarisi, halk za n aa tla rı ve el sa n a tla n üzerine yaptığı araş tırm alarda bu dengesizliği düzeltm iştir. Mu* neyoshi, el sanatı m ahsullerini, "günlük kul lanım için az m asraf gerektiren ve çok sayıda yapılm ış a rtistik ürünler" olarak ta n ım la m aktadır. Yanagi kendi koleksiyonlanndan ve bazı finansörlerden y ara rla n arak Japon ya'daki pek çok halk müzesinin kurulm asına katkıda bulunm uştur. Kon WAJÎRO (1888* 1973) kent yaşamında kullanılan m addî kül tü r unsu rlan n ı derleyerek, bu konuda farklı bir yaklaşım geliştirmiştir. Orikuchi SHlNO- BU ise folklor araştırm alannda edebî-fiîolojik yaklaşımı kullanm ıştır. Yaiıagi MUNEYOS- H t gigi Orikuchi SHÎNOBU da 1930'lu yıllar da Yanagita KUNÎA ile birlikte çalışm ıştır. Orikuchi, Kokugakuin Ü niversitesinde kendi folklor grubunu kurarak, m üstakil dergisini yayımlamıştır. Onun folklor yaklaşımı, genel likle folklorun kendine Özgü araştırm a alanı nın dışında telakki edilmektedir.
Japonya’daki folklorun geleceği konusun da yeterince değerlendirm e yapılm am ıştır. Bir başka deyişle Japon folklorunun geleceği net olarak belirlenmiş değildir. Bunda Japon ya'daki folklorun, diğer kökleşmiş sosyal bi« limlerin yıllardır yararlandığı m ali imtiyaz lardan gerekli şekilde faydalanmamış olması da etkili olmuştur.
Çağdaş eserler meydana getirmek husu* ’ sunda profesyonel folklorcular üzerinde bü yük bir baskı vardır. Amerika Birleşik Dev le tlerinde olduğu gibi Japonya'da folklorun bağımsız bir bilim dalı olarak gelişmesi, folk lorun Antropoloji Ve Etnolojinin boyunduru ğundan kurtanlm ası ve büyük Japon folklor cularının yetişmesine bağlıdır.
Japon Folkloru ile ilgili belli başlı çalış
malar: *
a. Richard M: DORSON, 1963: Studieâ in Japanese Folklore
b. M inzokugaku KENKYUJO (Düzenle yen), 1968: Minzokugaku Jiten.
c. M iyata NOBORU, 1978: Nihon Minzo kugaku,
