5. Sınıf Fen Bilimleri Defteri

5. SINIF

_{FEN BİLİMLERİ}

Sevgili öğrenciler,

Soruları olduğu kadar etkinliği ve konu anlatımları da yeni nesil olan

Dergi Konseptinde Yeni Nesil Defterlerimizi daha yakından tanımak için

bu sayfayı incelemeden geçmeyelim lütfen!

Kolay öğrenmeyi sağlamak için üniteler, hücrelere ayrılmış ve bu hücrelere ADIM ismi verilmiştir.

HÜCRELENMİŞ

ADIMLAR

Defterde baştan sona sabit bir şablon kullanmak yerine her sayfayı kendi özelinde tasarlayıp “bir sonraki sayfa nasıl?” merakı uyandıracak dergi tadında konu anlatımlı sayfalar hazırlanmıştır.

DERGİ

KONSEPTİNDE

ANLATIM

Her adımın sonuna öğrenme - kavrama düzeyinden analiz - sentez düzeyine, tüm öğrenim basamaklarını ölçen test soruları konulmuştur. Analiz – sentez düzeyindeki sorular “Yeni Konsept Sorular” şablonu ile kullanı-mınıza sunulmuştur.

ADIM

TESTLERİ

Sınavlara hazırlanırken geçmiş konulara bakmak veya genel tekrar etmek isteyenler için ünite başlarında; üniteyi görsel olarak özetleyen

İNFOGRAFİKLER hazırlanmıştır.

İNFOGRAFİK

DESTEĞİ

Konunun anlatıldığı sayfalarda önemli bilgilerin yer aldığı, öğrencilere değer katacak “win” alanları oluşturulmuştur.

WIN

Üniteleri adımlara bölmekle yetinmedik, adımlardaki konu anlatımlarının daha kalıcı hale gelmesi için konunun hemen arkasına öğretmen eşliğinde veya bireysel kullanıma uygun pekiştirici uygulama ve etkinlikler eklenmiştir.

KAVRATICI

ETKİNLİKLER

Dergi Konseptinde Yeni Nesil Defterlerimizi belki her zaman yanınızda taşıyamazsınız ama üniteleri size bir çırpıda kuş bakışı inceleme fırsatı sağlayan MR özelliği ile infografikler her daim cebinizde.

MR

ÖZELLİĞİ

ÖRNEKT

Ünite

01

3 - 32

GÜNEŞ, DÜNYA ve AY

ADIM - 01: Güneş’in Yapısı ve Özellikleri ADIM - 02: Ay’ın Yapısı ve Özellikleri ADIM - 03: Ay’ın Hareketleri ve Evreleri ADIM - 04: Güneş, Dünya ve Ay

Ünite

02

33 - 60

CANLILAR DÜNYASI

ADIM - 05: Mikroskobik Canlılar ADIM - 06: Bitkiler

ADIM - 07: Hayvanlar

Ünite

03

61 - 88

KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ ve SÜRTÜNME

ADIM - 08: Kuvvetin Ölçülmesi ADIM - 09: Sürtünme Kuvveti

Ünite

04

89 - 121

MADDE ve DEĞİŞİM

ADIM - 10: Maddenin Hâl Değişimi

ADIM - 11: Maddenin Ayırt Edici Özellikleri ADIM - 12: Isı ve Sıcaklık

ADIM - 13: Isı Maddeleri Etkiler

Ünite

05

122 - 153

IŞIĞIN YAYILMASI

ADIM - 14: Işığın Yayılması ADIM - 15: Işığın Yansıması

ADIM - 16: Işığın Maddeyle Karşılaşması ADIM - 17: Tam Gölge

Ünite

06

154 - 188

İNSAN ve ÇEVRE

ADIM - 18: Biyoçeşitlilik ADIM - 19: İnsan ve Çevre ADIM - 20: Yıkıcı Doğa Olayları

Ünite

07

189 - 205

ELEKTRİK DEVRE ELEMANLARI

ADIM - 21: Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve Devre Şemaları

ADIM - 22: Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen Değişkenler

İÇİNDEKİLER

ÖRNEKT

ÜNİTE

01

GÜNEŞ, DÜNYA

VE AY

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

ADIM - 01:

Güneş’in Yapısı ve Özellikleri

Syf. 5 - 12

ADIM - 02:

Ay’ın Yapısı ve Özellikleri

Syf. 13 - 18

ADIM - 03:

Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Syf. 19 - 26

ADIM - 04:

Güneş, Dünya ve Ay

ÖRNEKT

Syf. 27 - 32

Güneş’in Kütlesi

Güneş

Sistemi’nin kütlesinin yaklaşık

%99.86

’sını oluşturur.

GÜNEŞ

Yaşı:

4.6 Milyon Yıl

Çapı:

1 392 684 km

Çekirdek Sıcaklığı:

13 599 726°C

Yüzey Sıcaklığı:

5500°C

149.6 milyon km

Güneş ışığı

Dünya’ya

8.3 dakikada

ulaşır.

Hidrojen -74 % Helyum -24 % Karbon -1.5 % Diğer -0.1 %

Şişkin ay

Dolunay

Şişkin ay

Son Dördün

_{İlk Dördün}

Hilal

Hilal

Yeni ay

Ay küresel bir şekle sahiptir.Ay’da yaşam yoktur.

Dünya’nın uydusudur.

Dünya’nın çapı Ay’ın çapının

4 katıdır.

Dünya’nın içine yaklaşık

64

tane Ay sığabilir.

Güneş’in çapı Dünya’nın

109

katıdır.

Güneş yaklaşık

1 Milyon

Dünya’yı

içine alır.

27

gün

1

gün

365

gün

Ay

Dünya

Güneş

Yeryüzünden Güneş’e olan

ortalama mesafe

İNFOGRAFİK

GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

ÜNİTE - 1

5 FEN BİLİMLERİ

ÖRNEKT

 Güneş orta büyüklükte bir yıldızdır. Güneş’ten daha büyük ve parlak yıldızlar vardır. Ancak Dün-ya’ya çok uzak oldukları için nokta gibi görünürler.  Dünya’ya en yakın yıldız Güneş’tir.  Güneş geometrik olarak küreye benzer.  Güneş’in sıcaklık değeri merkezinde yaklaşık ola-rak 15 milyon °C, yüzeyinde ise 6000°C’tur.  Güneş, sıcak gazlardan oluşur ve en çok hidrojen gazı içerir.  Yapısındaki hidrojenin helyuma dönüşmesi sonu-cu ısı ve ışık enerjisi ortaya çıkar.  Ortaya çıkan enerjinin çok az bir kısmı yeryüzüne ulaşır ve yeryüzünün yaşam kaynağını oluşturur.  Güneş’ten yayılan ısı ve ışık onun bir alev topu

gibi görünmesini sağlar.

 Güneş’te ayrıca bir miktar helyum ve çok az mik- tarda oksijen, demir, magnezyum gibi maddeler-de bulunur.

 Güneş’in çapı Dünya’nın 109 katıdır.

 Güneş’in içine yaklaşık olarak 1.300.000 tane Dünya sığdırılabilir.  Güneş ile Dünya arasındaki mesafe yaklaşık 149,5 milyon kilometredir.  Güneş, Güneş sistemindeki en büyük gök cismidir.  Güneş’in belirli kısımlarında Güneş lekesi adı veri-len sıcaklığın daha düşük olduğu bölgeler vardır. Yapılan gözlemlerle Güneş lekelerinin aynı yöne kaydığı fark edilmiş ve böylece Güneş’inde kendi çevresinde dönme hareketi yaptığı sonucuna ula- Yeryüzündeki yaşamın temel kaynağı nedir?  Güneş neden bir ateş topu gibi görünür?  Güneşi olduğundan çok daha küçük görmemizin sebebi nedir?  Evrendeki sayısız yıldız arasından Güneş orta bü- yüklükte olmasına rağmen neden diğer yıldızlar-dan daha büyük görünür?

Güneş’i̇n Yapisi ve Özelli̇kleri

GÜNEŞ’İN YAPISI

VE ÖZELLİKLERİ

Güneş’in ekvator ve kutuplardaki dönüş hızı Dünya’ya göre farklılık gösterir. Güneş’in kendi etrafındaki dönüşünü enlem derecesi farkından dolayı kutuplarda yaklaşık 36 günde ek-vatorda ise yaklaşık 25 günde tamamlamaktadır. Güneş yüzeyinde bulunan güneş lekelerinin gözlemlenmesi sonucunda güneşin hangi hızda döndüğünü hesaplayabili-riz. İnsanoğlu, insanlık tarihiyle kıyaslandığında çok kısa bir süre öncesine kadar evrenin merkezinde kendisinin olduğunu düşünmüştü. Gökyüzündeki her şey onun çevresinde dönüyor gibi görün-düğü için bu çok doğal bir yaklaşımdı. 1500’lü yıllarda evrenin merkezinde Dünya değil, Güneş’in olduğu öne sürüldüğünde yer yerinden oynadı. Bugünse, Dünya’nın evrendeki yüz milyarlarca gökadadan biri olan Samanyolu Galaksisindeki milyarlarca yıldızdan sadece biri olan Güneş’in yörüngesinde dolanan bir geze-gen olduğunu biliyoruz.

ADIM

01

Güneş’in Kütlesi

Güneş

Sistemi’nin kütlesinin yaklaşık

%99.86

’sını oluşturur.

GÜNEŞ

Yaşı:

4.6 Milyon Yıl

Çapı:

1 392 684 km

Çekirdek Sıcaklığı:

13 599 726°C

Yüzey Sıcaklığı:

5500°C

149.6 milyon km

Güneş ışığı

Dünya’ya

8.3 dakikada

ulaşır.

Hidrojen -74 % Helyum -24 % Karbon -1.5 % Diğer -0.1 %

Şişkin ay

Dolunay

Şişkin ay

Son Dördün

_{İlk Dördün}

Hilal

Hilal

Yeni ay

Ay küresel bir şekle sahiptir.Ay’da yaşam yoktur.

Dünya’nın uydusudur.

Dünya’nın çapı Ay’ın çapının

4 katıdır.

Dünya’nın içine yaklaşık

64

tane Ay sığabilir.

Güneş’in çapı Dünya’nın

109

katıdır.

Güneş yaklaşık

1 Milyon

Dünya’yı

içine alır.

27

gün

1

gün

365

gün

Ay

Dünya

Güneş

Yeryüzünden Güneş’e olan

ortalama mesafe

İNFOGRAFİK

GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

ÜNİTE - 1

5 FEN BİLİMLERİ

ÖRNEKT

Çekirdek

Renk küre

Işık küre

Taç küre

Dünya gibi Güneş’in de katmanlari vardir.

Merkezde; çekirdek, diş yüzeyde ise işik küre, renk küre ve taç küre bulunur.

ÖRNEKT

Güneş ile Dünya’nın büyüklükleri arasındaki ilişkiye örnek olarak Güneş bir basketbol topuna benzetilirse, Dünya bir nohut Dünya, Güneş etrafında dolanırken Güneş’e olan uzaklığı sürekli değişmektedir. En yakın konumda yaklaşık 147 milyon km, en uzak konumda yaklaşık 142 milyon km uzaklıktadır. 74430796 Güneşe bakmak gözlerimize ciddi zararlar verebilir. Bu yüzden güneşe çıplak gözle veya dürbün gibi araçlarla bakmak tehlikelidir. Emniyetli bir Güneş gözlemi yapabilmek için Güneş filtresi kullanmak gerekir.

DİKKAT

DİKKAT

Bilim insanları Gü-neş’in yaklaşık 5 milyar yıl önce oluştuğunu düşün-mektedir.

ÖRNEKT

1. Güneş ile Dünya arasındaki mesafe yaklaşık olarak ... km’dir. 2. Güneş geometrik olarak ...ye benzer. 3. Güneş’in de Dünya gibi ... vardır. 4. Güneş’in yapısındaki ...in helyuma dönüşmesi sonucunda ... ve ... enerjisi ortaya çıkar. 5. Güneş Dünya’ya ... yıldızdır. 6. Güneş’in merkezindeki sıcaklık yaklaşık olarak ..., yüzeyindeki sıcaklık ise ... tur. 7. Yeryüzünün yaşam kaynağı ...’ tir. Aşağıda kutucukların içinde bazı ifadeler verilmiştir. Bu ifadelerden uygun olanları kullanarak boşlukları doldurunuz.

Mercimek Plates topu

Üzüm Tenis topu Güneş ve Dünya’nın büyüklüğünü modellemek için bazı görseller verilmiştir. Gök cisimlerinin büyüklüklerini göz önüne alarak görselleri aşağıdaki tabloda eşleştiriniz. Güneş Dünya

ısı 1.300.000 katmanları batıdan - doğuya hidrojen küre ışık Güneş

helyum 15 milyon ˚C en yakın 150 milyon 6000 ˚C

Samanyolu Gökadası c 3 a 1 Karpuz b Nohut 2

ÖRNEKT

İR

Sekmelerde verilen cümlelerden doğru olanların başındaki bölmeye “D”, yanlış olanlarınkine ise “Y” koyunuz. Güneş bir yıldızdır. Güneş büyük bir yıldızdır. Dünya’nın Güneş’e uzaklığı her zaman sabittir. Güneş gözlemlerini çıplak gözle yapmamalıyız. Güneş yaklaşık olarak 5 milyar yıl önce oluşmuştur. Güneş’ten yayılan ısı ve ışığın tamamı Dünya’ya ulaşır.

ÖRNEKT

İR

Adim - 01 | TEST - 01 1. 1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış Güneş enerjisi yeryüzünün yaşam kaynağıdır. Güneş’ten yayılan enerjinin çok az bir kısmı yeryüzüne

ulaşır. Güneş’ten yayılan

ısı ve ışık onun bir alev topu gibi

görünmesini sağlar.

D Y D Y D Y

Yukarıdaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar verilerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır?

A) 1. çıkış B) 2. çıkış

C) 3. çıkış D) 4. çıkış

2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Güneş’e doğrudan bakmak gözlerimize ciddi za-rarlar verir.

B) Evrendeki sayısız yıldızdan biri olan Güneş orta büyüklüktedir. C) Güneş’i olduğundan çok daha küçük görürüz. D) Uzaktaki cisimler gerçek boyutlarından daha bü-yük algılanır. 3. Güneş’in Dünya’ya uzaklığı yaklaşık ▲ km’dir. ▲ yerine aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) 130 milyon B) 150 milyon C) 180 milyon D) 200 milyon 4. Güneş ve Dünya ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Güneş’te Dünya gibi katmanlardan oluşur.

B) Güneş’in büyüklüğü, Dünya’nın büyüklüğünün yaklaşık 1 milyon katıdır. C) Güneş ve Dünya arasındaki mesafe 380 bin km’dir. D) Güneş, Dünya’ya en yakın yıldızdır. 5. Güneş’ten daha büyük yıldızlar olmasına rağmen Gü-neş’ten daha küçük görünürler. Bu durumun temel sebebi nedir? A) Işıklarının az olması B) Güneş’ten daha uzakta olmaları C) Güneş’ten daha yakında olmaları D) Şekillerin Güneş’ten farklı olması

6. Güneş’in yapısındaki ...1... elementi ...2... elementine dönüşür. Bu olay sonucunda ısı ve ışık enerjisi ortaya çıkar.

Paragraftaki boşluklar seçeneklerde verilenlerden hangileri ile doldurulmalıdır? 1 2 A) Oksijen Karbon B) Helyum Hidrojen C) Hidrojen Helyum D) Karbon Oksijen

ÖRNEKT

İR

1. Yukarıda verilen metin seçmeli kelimeler doğru seçilerek tamamlandığında altlarında yazılan harflerle oluştu-rulan anlamlı kelime ne olmalıdır?

A) İSABET B) ASİDİK C) İBADET D) ABİDİK

2. ve ile ifade edilenler seçenektekilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Işık küre Güneş lekeleri Renk küre Taç küre B) Işık küre Krater Renk küre Taç küre C) Çekirdek Güneş lekeleri Işık küre Renk küre Taç küre D) Çekirdek Güneş lekeleri Işık küre Isı küre Taç küre Güneş evrendeki milyarlarca yıldızdan biridir. Güneş’ ten daha büyük / küçük yıldızlar, Dünya’mıza İ A

Güneş ‘ten daha uzak / yakın oldukları için küçük / büyük görünürler. Güneş orta büyüklükte / küçük S B A İ B D

bir yıldızdır. Dünya gibi Güneş’te katmanlardan oluşur. Dünya ağır küre, ateş küre, taş küre, su küre ve hava küre olarak 5 katmandan oluşurken, Güneş ise olmak üzere 3 / 4 katmandan İ E

oluşur.Güneş’ten yayılan ısı ve ışık Güneş ‘in bir ateş topu gibi görünmesine neden olur.Güneş ‘in belli kısımlarında sıcaklığın daha düşük / yüksek olduğu bölgeler bulunur ve bu bölgelere adı verilir.

T K 1. ve 2. soru verilen metine göre cevaplandırılacaktır.

SORUL

AR

ADIM- 01 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

3. ve 4. soru verilen metne göre cevaplandırılacaktır.

Aslı evinin balkonundan aynı gün farklı zaman aralıklarında Güneş ve Ay’ın fotoğraflarını çekiyor. Çektiği fotoğrafları incelediğinde Ay’ın Güneş’le neredeyse aynı büyüklükte gözüktüğünü fark ediyor. Ertesi gün okula gidince öğretmenine

“Öğretmenim siz bize Güneş’in Dünya’dan çok çok büyük Ay’ın da Dünya’dan küçük olduğunu anlatmıştınız ama benim çek-tiğim fotoğraflarda ikiside aynı büyüklükte gözüküyor, neden?” diye sormuş.

3. Öğretmenin Aslı’ya vereceği cevap hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Aynı yerden çektiğin için aynı büyüklükte gözükmeleri normal.

B) Ay Dolunay evresinde olduğundan büyük gözükmüş.

C) Uzakta olan nesneler yakındakilere göre daha küçük görünürler.

D) Güneş yıldız olduğu için küçük gözükür.

4. Öğretmen Aslı’ya sebebini açıkladıktan sonra anlattıklarını göresllerle desteklemek isterse hangi görselleri kullanmalıdır?

1

2

3

A) 1.ve 2. B) 1.ve 3. C) 2. ve 3. D) 1. , 2. ve 3.

SORUL

AR

ADIM- 01 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

150 milyon km

380 bin km

Güneş Dünya’dan

yaklaşık 1 milyon kat

daha büyüktür

Dünya, Ay’dan yaklaşık

64 kat daha

büyüktür.

Ay’in Yapisi ve Özelli̇kleri

Dünya’nın tek doğal uydusu Ay’dır. Ay Dünya’ya en yakın gökcismidir.

Ay’da Dünya ve Güneş gibi küresel bir gök cismidir.

Ay’ın ekvator çapı 3476 km’dir yani yaklaşık olarak Dünya’nın çapının dörtte biri kadardır. Ay’ın Dünya’ya uzaklığı yaklaşık olarak 384.000 km’dir.

Güneş’in Dünya’ya uzaklığı, Ay’ın Dünya’ya uzaklığının 400 katıdır. Ay’ın ince bir atmosferi vardır. Bu sebeple; – Ay’da gün içerisinde sıcaklık farklı çok faz-ladır. Bu da yüzeydeki taşların parçalanarak önce kuma sonra da toza dönüşmelerine se-bep olur. Böylece Ay’ın büyük bir kısmı tozla kaplıdır.

– Yağmur, rüzgar gibi meteorolojik olaylar görülmez.

Ay’ın yüzeyinde kayalıklar, geniş düzlükler ve dağlar yer alır. Aynı zamanda göktaşları-nın oluşturduğu krater adı verilen çukurlarda vardır. Gökyüzüne baktığımızda Ay’ı neden yıldızlardan daha büyük görürüz? Ay’da hayat var mı? Astronotların Ay’a bıraktıkları ayak izleri neden sonsuza dek kalır? Ay Güneş’ten aldığı ışığı Dün-ya’ya yansıttığı için geceleri gökyüzü aydınlanır. Bu ne-denle gökyüzünde görülebi- lecek gökcismi sayısını önem-li ölçüde azaltır.

Ay’ın atmosferi olmadığından yaşam için uygun olmasa da astronomi ve uzay araştırma-ları için oldukça elverişli bir gökcismidir. Ay’a kurulacak bir gözlemevi evrenin bugüne kadar ki bütün gizemini gözler önüne serebilir.

ADIM

02

AY’IN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

ÖRNEKT

Doğal ışık kaynağı... Atmosferi çok ……… …... . Geometrik olarak şekli ………...…. benzer . Ay Güneş’ten daha

………...………. . Ay’ın ekvator çapı ………...….. km dir. Dünya ‘nın tek ………... . Aşağıda verilen cümleleri değerlendirerek sonundaki kutucuğa doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfi koyunuz.

D / Y

1. Dünya, Güneş ve Ay’ın şekilleri küreye benzer. 2. Ay Dünya’dan ve Güneş’ten daha büyüktür. 3. Ay’ın yüzeyi toz tabakasıyla kaplıdır. 4. Cisimler uzaklaştıkça küçük görünür. 5. Ay, Dünya’ya Güneş’ten daha uzaktadır. 6. Ay’ın yüzeyinde kraterler oluşmuştur. 7. Ay’ın yüzeyi pürüzsüzdür. 8. Ay, Dünya’nın tek doğal uydusudur. 9. Ay’ın atmosferi yok denecek kadar incedir. 10. Ay’ın yüzeyinde kayalıklar ve yüksek dağlar bulunur. Ayın genel özelliklerini düşünerek balık kılçığı diyagramındaki boşlukları doldurunuz.

ÖRNEKT

İR

Adim - 02 | TEST - 01 1. Astronotların Ay üzerinde bıraktıkları ayak izlerinin sonsuza kadar hiç bozulmadan kalmasının sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dünya’nın tek doğal uydusu olması B) Ay’ın şeklinin küreye benzer olması C) Ay’da atmosferin yok denecek kadar az olması D) Ay’da gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkının fazla olması 2. 1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış Ay, Dünya’dan çok

daha küçük bir gök cismidir. Dünya’ya en yakın gök cismi Ay’dır. Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığı 150 milyon km’dir. D Y D Y D Y

Yukarıdaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar verilerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır?

A) 1. çıkış B) 2. çıkış

C) 3. çıkış D) 4. çıkış

3. Dünya’nın tek doğal uydusu olan Ay’da gece ve gündüz sıcaklık değerleri nasıldır?

A) Hemen hemen aynıdır.

B) Sıcaklık farkı çok azdır.

C) Dünya’ya benzer şekildedir.

D) Sıcaklık farkı çok fazladır.

4. Seçeneklerde verilen görsellerden hangisi Ay’ın geometrik şekline en yakın olandır? A) B) C) D) 5. Ay ile ilgili; I. Doğal ışık kaynağıdır. II. Yüzeyi pürüzsüzdür. III. Rüzgâr ve yağmur olayları meydana gelmez. verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) I, II ve III 6. Gece Dünya’dan bakıldığında Ay’ın görünmesinin te-mel sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Güneşten aldığı ışığı yansıtması B) Şeklinin küreye benzemesi C) Dünya’ya çok yakın olması D) Atmosferinin olmaması

ÖRNEKT

İR

1. Apollo 14, 31 Ocak 1971 günü Ay yüzeyine üçüncü yolculuğunu gerçekleştirdi. Beş gün sonra Alan Shepard ve Edgar Mitchell ile birlikte Stuart Roosa Ay’a ayak bastı. Eski bir Amerikan Orman Servisi çalışanı olan Stuart Roosa, kişisel kitinde küçük kaplarda paketlenmiş, NASA/USFS ortak projesinin bir parçası olan, içlerinde çınar, çam, sekoya gibi beş farklı türden oluşan yüzlerce ağaç tohumunu Ay’a götürmüştür. Ay’a gidip gelen bu tohumlar Ay’ın yüzeyine inmeden, yerçekimsiz ortamda 9 gün bekletilmiştir. Dünya’ya döndükten sonra tohumlar ekilmek için Dünya’nın farklı yerlerine dağıtılmışlardır. Ekilen tohumların sorunsuz bir şekilde büyüdüğü ve hatta bu büyüyen ağaçlardan da yeni tohumların sağlıklı ağaçlar oluşturduğu gözlemlenmiştir. Ay’a gönderilen tohumlardan oluşan ağaçlara “Ay Ağaçları” denilmektedir ve bugün Dünya da yaklaşık 400 adet Ay Ağacı mevcuttur. Sınıfta küçük çapta bir yarışma düzenlemek için bu parçayı okuyan öğret-men ,öğrencilerini 2 gruba ayırır ve bazı sorular sorar; 1. Ay’a yapılan ilk yolculuk Apollo 14 le mi yapılmıştır? 2. Ay’a dikilen tohumlar sağlıklı bir şekilde yetişmiş midir? 3. Ay’a götürülen tohumlar sadece çam, çınar ve sekoya türüne mi aittir? 1.grubun cevapları 2.grubun cevapları Evet ilki de Apollo 14 le yapılmıştır ama parçada geçen uçuş 3. yolculuğuna aittir. Hayır bu bilgi parçada verilmiyor ama Apollo 14 değil Apollo 11 ile yapılmıştır. Tohumlar Ay’a değil Dünya’da çeşitli yerlere ekil-miştir. Sorunsuz bir şekilde büyümüştür. Evet hem Ay da hem de Dünya da ekilen topumlar sağlıklı bir şekilde yetişmiştir. Hayır türünün ne olduğu belirtilmeyen iki çeşit to-hum daha var. Hayır çünkü beş farklı türde tohum götürülmüş. Sorulara verilen cevaplar tablodaki gibi ise yarışmanın sonucu ne olmuştur? A) 1. grup kazanmıştır çünkü bütün sorulara doğru cevap verdiler. B) 2. grup kazanmıştır çünkü bütün sorulara doğru cevap verdiler. C) Her soru 10 puan üzerinden değerlendirilirse 1. grup 20 puan, 2. grup 10 puan almıştır. D) İki grupta sadece 2 soruya doğru cevap verdikleri için berabere bitmiştir.

SORUL

AR

ADIM- 02 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

2. Görselde Dünya’mıza en yakın gök cismi verilmiştir. Seçeneklerdeki hangi bilgi bu gök cisminin genel özelliği olamaz? A B C D

Dünya’nın tek doğal uydusudur.

Çapı Dünya’nın çapının yaklaşık 4 katıdır. Yüzeyinde tozlar ve parçalanmış taşlar bulunur. Yağış ya da rüzgar gibi meteorolojik olaylar görülmez.

3. Soğuk savaş döneminde SSCB ve ABD arasında patlak veren uzay yarışı sebebiyle, Sovyetler Birliği tarafından Ka-sım 1957’de Sputnik 2 uzay aracı ile uzaya bir köpek gönderilmesi düşünülür. Hiçbir şeyden haberi olmayan Layka, sokaklarda koştururken kendini bir anda uzay araştırma merkezinin soğuk odalarında bulur. Uzaya gönderilen ve orada ölen ilk canlı olur. 4 yıl sonra yine Sovyetler Birliği bir ilke imza atar ve ilk insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirir. Bunun üzerine Amerika geçte olsa etkisi çok daha büyük olan bir ilke imza atar ve Neil Armstrong, Michael Collins ve Buzz Aldrin’i 20 Temmuz 1969 da Ay’a gönderir. Böylece Neil Armstrong Ay’a adım atan ilk insan olarak tarihe geçer. Aşağıdaki görsellerden hangisine parçada değinilmemiştir? A) B) C) D)

SORUL

AR

ADIM- 02 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

4. Ay’ın yapısı ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur?

A)

B)

C)

D)

Ay’ın atmosferin kalın bir atmosferi vardır.

Dünyadan 400 kat büyüktür.

Kraterleri su ile doludur.

Meteoroljik olaylar görülmez.

5. Bilim insanları gezegenlerde, uydularda veya yeni keşfedilen gökcisimlerinde yaşam izlerine rastlanabilme ihtimalini

değer-lendirirken, incelenecek gök cisminin bazı özelliklerine ilk olarak dikkat ederler. Bugün bilimin geldiği noktada bir yerde canlılığın var olabilmesi için;atmosferle kaplı olması ve dolayısıyla hava bulunması, su kaynaklarının ya da suyun varlığına dair işaretle-rin bulunması öncelikli olarak gereklidir. Ay, Dünyamıza en yakın gök cismi ve Dünyamızın tek doğal uy-dusu olsa da Dünya’mızdan farklı özelliklere sahiptir. Ay’da çok ince bir atmosfer vardır. Bu nedenle Ay’da rüzgar oluşumu dahi yoktur. Ay’ın yüzeyi toprak görünümünde olmasına rağmen aslında toz haline gelmiş kayalardan oluşur. Koruyucu bir atmosfer tabakasının olmaması meteor çarp-malarını önleyemediği için özellikle karanlık yüzünde çok sayıda krater bulunur. Şuan olmasa da milyonlarca yıl önce Ay’da az miktar da olsa suyun olabileceğine dair işaretler bulunmuştur. Ayrıca Ay’ın Dünya’dan çok küçük olmasından dolayı, kütle çekim kuvveti Dünya’nın yaklaşık 1/6’sı kadardır. En ilginç özelliklerinden biri ise kendi ekseni etrafında ki dönüşü ile Dünya’nın etrafındaki bir tam turunu yaklaşık olarak aynı zamanda tamamladığı için Dünya’dan Ay’a bakıldığında hep aynı yüzü görülür. Ay’ın arka yüzünü hiç göremeyiz. Verilen bilgilere göre doğal uydumuz ve bize en yakın gökcismi olan Ay ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Sürekli olarak düşen meteorların derin ve çok sayıda çukurlar oluştuğuna B) Atmosfer tabakasının yok denecek kadar ince olduğunu ve su bulunmadığına C) Ay’ın kütle çekim kuvvetinin Dünya’nın 1/6’sı kadar olduğuna D) Ay’ın bir yüzünün daima ışık alırken diğer yüzünün hiç ışık almadığına

SORUL

AR

ADIM- 02 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

Geceleri gökyüzüne baktığımızda neden Ay’ın farklı görüntüleri ile karşılaşırız?

Ay’ın evrelerinin oluşması ile Ay’ın Dünya etrafında dolanma hareketi arasındaki ilişki nedir? Takvimlerdeki ay kavramının Ay’ın evreleri ile ilişkisi nedir?

Ay’in Hareketleri̇ ve Evreleri

AY’IN HAREKETLERİ VE EVRELERİ

Ay doğal ışık kaynağı olmadığı için Dünya’dan görünebilmesi, Güneş’ten gelen ışığı Dünya’ya yansıtmasıyla mümkündür. Ay Dünya etrafında dolanma hareketi yaparken Güneş ışığını yansıtan yüzeyinin büyüklüğü konumuna göre değişir. Böy-lece Dünya’dan bakıldığında Ay farklı şekillerde görülür ve bu farklı görünümlere de Ay’ın evreleri denir. Ay’ın yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün olmak üzere dört ana evresi vardır. Ay’ın ana evreleri arasında hilal ve şişkin ay adı verilen ara evreleri de vardır. Bir yeni ay evresinden sonra tekrar yeni ay evresi görülebilmesi için yaklaşık 29 gün 12 saat geçer. Bu süre takvimde 1 ay olarak adlandırılır. Ay’ın her iki yüzü de eşit miktarda Güneş görüyor bu yüzden “Ay’ın bir yüzünün karanlık olduğu doğru değildir. Ancak Ay’ın kendi etrafındaki ve Dünya etrafındaki dönüş süresi aynı olduğu için Dünya’dan bakıldığında hep aynı yüzü görünüyor.

Çin’in Çang-ı 4 uzay aracı Ay’ın keşfedilmemiş uzak bölümüne iniş yaptı. İnsansız uzay aracı bölgenin jeolojisini tanımaya ve mineral bileşimi hakkında bilgi toplamaya çalışacak.

ADIM

03

ÖRNEKT

Şişkin A y A y’ın ar a evr esidir . İlk dör dün evr esinden dolunay evr esine geç erk en görülen evr edir . Dolunay A

y’ın ana evr

esidir . Dün ya’y a bak an yüzü tamamen ay dınlanmıştır . A

y’ın parlak yüz

eyi dair e şeklindedir . Şişkin A y A y’ın ar a evr esidir . Dolunay evr esinden s on dör dün evr esine geç erk en görülen evr edir . S on dör dün A

y’ın ana evr

esidir . Dün ya’y a bak an yüzünün s ol tar afının ay dınlandığı evr esidir . A y’ın ay dınlık yüz eyi y arım dair e şeklindedir . Hilal A y’ın ar a evr esidir . Dün ya’ dan bakıldığında A

y’ın parlak yüzü “

C ” ş eklindedir . Yeni A y A

y’ın ana evr

esidir . A y Dün ya ile Güneş ar asındadır . Dün ya’y a bak an yüzü ışık almadığından Dün ya’

dan bakıldığında ay görünmez.

Hilal A y’ın ar a evr esidir . Dün ya’ dan bakıldığında A y’ın parlak yüz eyi ters “ C ” şeklindedir . İlk Dör dün A

y’ın ana evr

esidir . Dün ya’y a bak an yüzünün s ağ tar afının ay dınlandığı evr edir . A y’ın ay dınlık yüz eyi y arım dair e ş eklindedir .

ÖRNEKT

İR

Ay’ın evreleri ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplandırınız.

1. Dolunay hangi evrede görülür? 2. Yeni ay hangi

evrede görülür?

3. İlk dördün hangi

evrede görülür? 4. Dolunay hangi evrede görülür?

Güneş Güneş Güneş Cevap: Cevap: Cevap: Cevap: Güneş 4 2 3 1 Dünya 4 2 3 1 Dünya 4 2 3 1 Dünya 4 2 3 1 Dünya Şişkin A y A y’ın ar a evr esidir . İlk dör dün evr esinden dolunay evr esine geç erk en görülen evr edir . Dolunay A

y’ın ana evr

esidir . Dün ya’y a bak an yüzü tamamen ay dınlanmıştır . A

y’ın parlak yüz

eyi dair e şeklindedir . Şişkin A y A y’ın ar a evr esidir . Dolunay evr esinden s on dör dün evr esine geç erk en görülen evr edir . S on dör dün A

y’ın ana evr

esidir . Dün ya’y a bak an yüzünün s ol tar afının ay dınlandığı evr esidir . A y’ın ay dınlık yüz eyi y arım dair e şeklindedir . Hilal A y’ın ar a evr esidir . Dün ya’ dan bakıldığında A

y’ın parlak yüzü “

C ” ş eklindedir . Yeni A y A

y’ın ana evr

esidir . A y Dün ya ile Güneş ar asındadır . Dün ya’y a bak an yüzü ışık almadığından Dün ya’

dan bakıldığında ay görünmez.

Hilal A y’ın ar a evr esidir . Dün ya’ dan bakıldığında A y’ın parlak yüz eyi ters “ C ” şeklindedir . İlk Dör dün A

y’ın ana evr

esidir . Dün ya’y a bak an yüzünün s ağ tar afının ay dınlandığı evr edir . A y’ın ay dınlık yüz eyi y arım dair e ş eklindedir .

ÖRNEKT

İR

Ay’ın Dünya’dan bakıldığında görülen dört ana evresi ile ilgili aşağıdaki boşlukları doldurunuz. Aşağıda verilen kelimeleri uygun yerlere yazınız. 1. İlk dördün ile dolunay evreleri arasında ... görünür. 2. Ters “C” şeklinde gözlenen ... evresi, yeni ay ile ilk dördün evreleri arasındadır. 3. Ay’ın Dünya ile Güneş arasında olduğu evreye ... denir. 4. ... evresi ilk dördün evresinden bir hafta sonra gözlenir. 5. Dünya’dan ters “D” şeklinde görülen evre ... evresidir. 6. ... evresinde Ay’ın Dünya’dan görünen sağ yarısı aydınlık, sol yarısı ise karanlıktır. Yeni ay dolunay hilal ilk dördün şişkin ay son dördün

ÖRNEKT

İR

1 ... 2 ... 3 ... 4 ... 5 ... 6 ... 7 ... 8 ... 9 ... 10 ... 11 ... 12 ... 13 ... 14 ... 15 ... 16 ... 17 ... 18 ... 19 ... 20 ... 21 ... 22 ... 23 ... 24 ... 25 ... 29 ... 26 ... 27 ... 28 ...

Bir ay boyunca her gece aynı saatte gökyüzüne bakarak Ay’ı gözlem-leyiniz.

Gözlemlediğiniz şekli aşağıdaki cetvele çizerek tarihi ve saati not dü-şünüz.

Ay’ın şeklinin günden güne nasıl değiştiğini gözlemleyiniz.

Ay’ın ara evreleri ve ana evrelerini özellikle not ederek aradaki gün farklarını hesaplayınız.

Ay’ın evreleri ile takvimlerdeki ay kavramının nasıl oluştuğunu ifade ediniz.

ÖRNEKT

Adim - 03 | TEST - 01 1. Ay’ın gökyüzündeki farklı görüntülerine ne ad verilir? A) Ay denizi B) Ay dağları C) Ay tutulması D) Ay’ın evreleri 2. Ay, Dünya çevresinde dolanma hareketini yaklaşık kaç günde tamamlar? A) 25 gün B) 27 gün C) 31 gün D) 35 gün 3. İlk dördün ile dolunay evreleri arasında ...1..., dolu- nay ile son dördün evreleri arasında da ...2... gö-rülür. Boş bırakılan yerlere ayın ara evrelerinden hangi-leri gelmelidir? 1 2 A) şişkin ay hilal B) hilal şişkin ay C) hilal hilal D) şişkin ay şişkin ay

4. Ay’ın iki ana evresi arasında geçen süre yaklaşık olarak kaç hafta sürer?

A) 1 hafta B) 2 hafta

C) 3 hafta D) 4 hafta

5.

1. çıkış 2. çıkış 3. çıkış 4. çıkış Ay Dünya ile Güneş

arasında olduğunda Ay’ın Dünya’ya dönük yüzü ışık alamaz ve Dünya’dan görülmez. Ay, Güneş ve Dünya’ya göre sürekli konum değiştirir. Ay’ın farklı şekillerde

görünmesine Ay’ın evreleri denir.

D Y

D Y D Y

Yukarıdaki bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar verilerek ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır?

A) 1. çıkış B) 2. çıkış

C) 3. çıkış D) 4. çıkış

6. • Ay’ın ana evresidir.

• Dünya’ya bakan yüzünün tamamen aydınlandığı evredir.

• Ay’ın en parlak evresidir.

Yukarıdaki bilgilere göre Ay’ın hangi evresinden bahsedilmektedir?

A) Yeni ay B) İlk dördün

C) Dolunay D) Son dördün

ÖRNEKT

1. _{Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar} 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Pazar Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2018 Ocak Ayı 2019 Ocak Ayı Ayın evrelerini inceleyen bir araştırmacı yaptığı gözlemleri her ay not almış ve 2018-2019 yılı ocak ayına ait ayın evrelerini yukarıdaki şekilde verildiği gibi gözlemlemiştir. Araştırmacı yaptığı gözlem sonuçlarına göre; 1- Diğer aylarda da olduğu gibi ocak ayı da yeni ay ile başlar ve yeni ay ile biter. 2- Bazı aylarda olduğu gibi 2018 ocak ayında da iki defa dolunay görülmüştür. 3- Her ay olduğu gibi ocak ayında da yeni aydan sonra ara evre olarak hilal görülür. Yorumlarından hangilerini yapması doğru olur?

A) Yalnız 2 B) 2 ve 3 C) 1 ve 3 D) 1, 2 ve 3

2. Aras cevap verecek Toprak cevap verecek 5 hafta sonra Eren cevap verecek 8 hafta sonra İlk Görülen Evre Geçen Süre Son Görülen Evre Dünya’dan bakıldığında ay her zaman aynı şekilde görülmez. Bunun temel ne-deni Ay’ın Dünya çevresinde dolanmasından dolayı güneş ışığı alan kısımlarının farklı oranlarda görülmesidir. Bu sayede birbirini düzenli olarak takip eden bir döngü oluşur ve buna Ay’ın evreleri denir. Ay Dünya çevresindeki bir tam turu-nu ortalama 27 günde tamamlar. Ancak Dünya’nın da kendi ekseni etrafında dönme süresinden dolayı Ay’ın Dünya çevresinde ki bir tam turunu Dünya’dan bakan bir gözlemci ortalama 29 günde tamamlıyormuş gibi algılar. Yani Ay Dünya çevresindeki bir tam turunu 4 haftada tamamlıyor denilebilir. Fen bilimleri dersinde üçerli grup oluşturan öğretmen öğrencilerine Ay’ın evre-leri ile ilgili yukarıdaki etkinliği vermiş, grup üyelerinin kendi aralarında iş bölümü yapmalarını ve son durumda paylaşımda bulunarak ortak karar almaları gerek-tiğini iletmiştir. Aynı grupta olan Toprak, Eren ve Aras’ın bu etkinlikten tam puan alabilmeleri için hangi cevapları vermesi gereklidir? 3 hafta sonra 5 hafta sonra 1 hafta sonra 2 hafta sonra Toprak A) B) C) D) Eren Aras

SORUL

AR

ADIM- 03 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

365 gün 28 gün 28 gün 27 gün 24 saat 3. Fen bilimleri dersinde Ay’ın hareketleri ve evreleri konusunu işleyen bir öğretmen konunun öğrenciler tarafın- dan ne kadar anlaşılıp anlaşılmadığını tespit etmek istemiştir. Öğrencilere gözlerini kapatarak sorduğu sorula-ra sadece toplu halde parmak kaldırarak cevap vermelerini ister. Soru 1 : Yeni ay evresinden önce ve sonra ara evre olarak hilal görülür. Soru 2 : Ay kendi ekseni etrafında saat yönünde döner. Soru 3 : Dolunay evresinde Dünya, Güneş ile Ay arasında yer alır. Öğrencilerin verdiği cevapları not alan öğretmen sınıf başarısını gösteren bir grafik hazırlamıştır. 25 20 15 10 5 0

1. Soru 2. Soru 3. Soru

Doğru Yanlış Ay’ın Hareketleri ve Evreleri Öğrenme Düzeyi

Buna göre sınıfının Ay’ın hareketleri ve evreleri konusunu öğrenme durumu ile ilgili öğretmenin nasıl bir yorum yapması uygun olur? A) Ay’ın evrelerinin sıralaması ile ilgili bir etüt daha ayarlasam çok iyi olacak ama diğer konular neyse ki öğrenci-lerim tarafından iyi anlaşılmış. B) Sadece Ay’ın evrelerinde Güneş-Dünya ve Ay’ın bir birlerine göre konumları anlaşılmamış. Konu ile ilgili sınıfta bir etkinlik yapsam iyi olacak. C) Diğer konular iyi anlaşılmış ama hala çok basit olan Ay’ın dönme hareketinin yönünü karıştırıyorlar. D) Çok mutluyum gerçekten, anlattığım konuların hepsi çok iyi anlaşılmış.

SORUL

AR

ADIM- 03 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

365 gün 28 gün 28 gün 27 gün 24 saat Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre hareketi nasıldır? Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görülmesinin sebebi nedir?

Güneş, Dünya ve Ay

Güneş kendi etrafında saat yönünün tersine döner. Dünya; Kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine döner ve bu hareketi 24 saatte tamamlar. Güneş etrafında dolanır. Bu hareketi saat yönünün tersine 365 gün 6 saatte tamamlar. Ay; Kendi etrafında saat yönünün tersine döner ve bu hareketi 27 gün 8 saatte tamamlar. Dünya etrafında dolanma hareketi yapar. Bu hareketi saat yönünün tersine 27 gün 8 saatte tamamlar. Dünya’nın etrafında dolanırken Güneş etrafında da dolanma hareketi yapar. Bu harekette saat yönünün tersinedir ve 365 gün 6 saat sürer. Ay’ın kendi etrafında dönme süresi, Dün-ya’nın etrafında dolanma süresine eşit-tir. Bu nedenle Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzü görülür.

Ay, Dünya ve Güneş’in dönme ve dolan-ma yönleri aynıdır.

Güneş’in doğup batması Dünya’nın hare-keti sonucunda gözlemlenir.

Ay’ın çeşitli şekillerde görünmesi Ay’ın hareketi sonucunda gözlemlenir.

ADIM

04

GÜNEŞ, DÜNYA VE AY

ÖRNEKT

İR

ALİ KUŞÇU

(? - 1474)

İslâm medeniyeti, hem dinî hem resmî hem de sosyal alanda mükemmelliği hedeflemektedir. Bu mükemmelliğe ulaşmak için dakik hesap yapmaya ve bunu sağlayacak aletlere ihtiyaç duyulmuştur. Dinî ve sosyal hayatın düzenlenmesi için matematik bilimlerine ve astronomiye ehemmiyet verilmiştir.

Nitekim Osmanlı Devleti’nde astronomi alanındaki gelişmeler 15. yüzyıldan itibaren Ali Kuşçu tarafından sistemli bir hâle geti-rilmiştir. O, İslâm bilim geleneğinin Osmanlı’ya aktarılmasında büyük katkıda bulunmuştur. Semerkand Matematik-Astronomi Okulu’nun en mühim ve son temsilcilerinden birisi olan Ali Kuşçu’nun hayatının birinci kısmı Semerkand’da, ikinci kısmı Tebriz’de, üçüncü ve son kısmı ise İstanbul’da geçmiştir.

Ali Kuşçu, Uluğ Bey’in hükümdarlığı sırasında Semerkand’da ilk öğrenimini ve dinî tahsilini tamamlamış, küçük yaşta matematik ve astronomiye karşı aşırı bir ilgi duymuştur. Devrinin en büyük âlimleri olan Uluğ Bey, Bursalı Kadızade-i Rumî, Gıyasüddin Cem-şid ve Muinüddin Kaşî’den astronomi ve matematik dersleri almıştır.

AY’IN ŞEKİLLERİNİ ANLATAN KİTAP Ünlü âlimlerin toplandığı Kirman’a gitmiştir. Ali Kuşçu, burada bulunduğu sürede Hallü Eşkâli’l-Kamer (Ay Safhalarının Açıklanma-sı) adlı risaleyi ve Şerhu’t-Tecrid adlı eserini hazırlamıştır.

İSTANBUL’UN BOYLAMINI DÜZELTTi

İstanbul’un boylamını, eskiden belirlenmiş olan 60 derecelik değeri düzeltip 59 derece, enlemini de 41 derece 14 dakika olarak tespit ettiği bilinmektedir. Ayrıca Fatih Camii mi-naresi üzerine de bir güneş saati çizelgesi yapmıştır. Ali Kuşçu Semerkand’dayken, astronomi alanının en önemli eseri olarak kabul edilen “Uluğ Bey Zîci”ni de Uluğ Bey ile beraber hazırla-mıştı. Ali Kuşçu’nun çalışmaları, başta Kopernik olmak üzere Avrupa matematik ve astronomi çalışmalarını da çok ciddî etkilemiştir.

Ali Kuşçu - Yedikıta Dergisi Sayı 115 (Mart 2018) Eki’nden kısaltılmıştır.

ÖRNEKT

Dünya,Güneş ve Ay ile ilgili verilen bilgilerin doğru ( ) ya da yanlış ( ) olduklarını yanlarındaki dairenin içerisine ve-rilen yüz emojilerini yerleştirerek belirtiniz.

Ay, Dünya ile eş zamanlı olarak Güneş’in etrafında dolanır. Güneşin doğup batışını gözlemleyebilmemiz Dünya’nın hareketi sonucunda gerçekleşir. Dünya’dan bakıdığında Ay’ın tamamı gözlemlenebilir. Ali Kuşçu Ay’ın haritasını çıkaran ünlü bir gökbilimcidir. Yukarıda verilen görselleri kullanarak 1. kısımda gökcisimlerini okları takip ederek ilk sıraya en büyük gelecek şekilde sıralayınız. 1. KISIM 2. KISIM

ÖRNEKT

İR

Adim - 04 | TEST - 01

1.

Bilgi D / Y

Ay, Dünya’nın etrafında dönme hareketi yapar.

Dünya kendi ekseni etrafında dönme hareketi yapar.

Güneş’in dönme yönü saat yönünün tersine doğrudur.

Yukarıda verilen tabloyu bilgiler doğru ise “D” yan-lış ise “Y” harfi yazarak doldurduğumuzda seçe-neklerden hangisine ulaşılır? A) D B) D C) Y D) Y Y D D Y D Y D D 2. _I II III

Yukarıda verilen toplardan Güneş, Dünya ve Ay modeli oluşturulmak istenirse oluşturulan model aşağıdakilerden hangisi olmalıdır? I II III A) Güneş Dünya Ay B) Güneş Ay Dünya C) Dünya Güneş Ay D) Dünya Ay Güneş 3. Güneş’in hareketleri ile ilgili aşağıdakilerden hangi-si yanlıştır? A) Güneş, kendi etrafında dönerken Samanyolu ga-laksisi ile beraber dolanma hareketi yapar. B) Güneş kendi ekseninde batıdan doğuya doğru döner.

C) Güneş’in merkezindeki ve kutuplarındaki dönme hızı farklıdır.

D) Güneş kendi ekseninde dönüşünü 24 saatte ta-mamlar.

4. Güneş, Dünya ve Ay’ın büyüklükleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Güneş > Ay > Dünya

B) Güneş > Dünya > Ay

C) Ay > Dünya > Güneş

D) Dünya > Güneş > Ay

5. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görülmesinin temel sebebi aşağıdakilerden hangi-sidir? A) Ay’ın Dünya etrafında dolanma hareketi yapması B) Dünya’nın Güneş etrafında dolanma hareketi yap-ması C) Güneş’in kendi ekseninde dönme hareketi yapması D) Ay’ın kendi etrafında dönme hareketi ile Dünya’nın etrafında dolanma hareketi süresinin aynı olması 6. Güneş, Dünya ve Ay ile ilgili; I. Saat yönünün tersine dönme hareketi yapmaları, II. Küreye benzemeleri, III. Kendi eksenlerinde dönmeleri verilenlerden hangileri ortaktır? A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III

7. Güneş, Dünya ve Ay’ın hareketleri ile ilgili verilen bilgilerden yanlış olanı bulunuz.

A) Ay kendi etrafında dönerken hem Dünya’nın hem de Güneş’in etrafında dolanır.

B) Dünya kendi etrafında dönerken Güneş’in etrafın-da dolanır.

C) Güneş, Dünya ve Ay’ın kendi etraflarında dönüş yönleri akrep ve yelkovanın dönüş yönündedir.

D) Dünya kendi etrafındaki dönüşünü 24 saatte ta-mamlar.

ÖRNEKT

1.

Ay

Güneş

Dünya

Birçok gök cismi kendi ekseni etrafında dönerken başka gök cisimlerininde etrafında dolanma hareketi yapar.Yan-daki görsel buna örnektir. Güneş, Dünya ve Ay’ın yaptığı bazı hareketlerle ilgili bilgiler , , sembol-leri ile verilmiştir. Ay, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 27 gün 8 sa-atte tamamlar. Ay, Dünya etrafındaki bir tam turunu 27 gün 8 saat-te tamamlar. Ay, Güneş etrafındaki bir tam turunu 365 gün 6 sa-atte tamamlar. Bu bilgilerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) B) , C) , D) , , 2. Öğretmen öğrencilerine ev ödevi olarak konu ile ilgili bir soru yazmalarını istemiştir. Ali’nin yazdığı soru aşağıda ve-rilmiştir. Güneş, Dünya ve Ay ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğru değildir?

Ay, Güneş etrafındaki dolanımını 365 gün 6 saatte tamamlar. D) Ay kendi etrafındaki dönüşü ile Dünya etrafındaki dolanımını aynı sürede tamamlar.

C) Güneş’in kendi etrafındaki dönüşü saat yönünün tersinedir. B) A)

Dünya ile birlikte Ay da Güneş etrafında dolanır. Öğretmenin Ali’ye dönütü nasıl olmalıdır? A) Aferin Ali çok güzel bir soru yazmışsın. B) D seçeneğini değiştirmelisin çünkü Ay değil Dünya Güneş etrafındaki dolanımını 365 gün 6 saatte tamamlar. C) Bütün seçenekler doğru, soruyu düzeltmek için bir tanesine yanlış bilgi yazman gerek. D) Güneş’in kendi etrafındaki dönüş yönünü öğrenememişsin.

SORUL

AR

ADIM- 04 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR

3. 1. Güneş’i doğuyor ve batıyor olarak görmemiz Güneş’in hareketi ile gerçekleşir. 2. Ayı farklı şekillerde görmemiz de Dünya’nın hareketi sonucu gerçekleşir. Verilen bilglerle ilgili ne söylenebilir? A) Yalnız birinci doğrudur. B) Yalnız 2. doğrudur. C) Her ikiside doğrudur. D) Her ikiside yanlıştır. 4. Ay Güneş’ten gelen ışığı Dünya’ya yansıttığı için Dünya’dan görülebilir. Fakat Dünya etrafında dolanırken güneş ışığını yansıtan yüzeyin büyüklüğünün değişmesi ayın Dünya’dan farklı şekillerde görülmesine neden olur. Şablonda verilen evreleri ilk sıraya Ay’ın Dünya ile Güneş arasında olduğu evre gelecek şekilde yerleştirirsek doğru sıralama ve evrelerin isimleri nasıl olur? A) B) C) D)

Yeni Ay Hilal İlk Dördün Dolunay Hilal

1 2 3 4 5 1 4 5 2 3 5 2 3 1 4 5 1 3 2 4

SORUL

AR

ADIM- 04 |

Y

ENİ K

ONS

EPT

ÖRNEKT

İR