ERGENLİK ÇAĞINDAKİ GENÇLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ ARAŞTIRMASI

(1)

1 ERGENLİK ÇAĞINDAKİ GENÇLERDE SAĞLIKLI YAŞAM

BİÇİMİ ARAŞTIRMASI

Türkan FIRINCI*

Özet:

Bu çalışmanın amacı, ergenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile sosyo-demografik özellikleri arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Araştırmada tarama modeli kullanılmış ve Pender’in “Sağlığın Teşviki modeli” temele alınmıştır. Araştırmada veriler “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-HPLP II” ile toplanmıştır. Veri analizinde Kruskal Wallis, Cramer’s V ve Spearman Correlation analizleri yapılmıştır. Araştırma sonucunda bulguların Pender’in modelini desteklediği ve ergenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında yetişkinlerde olduğundan farklı bazı özellikler gösterdikleri ortaya

konmuştur. Buna göre gençlerin daha az olumludan daha olumluya olacak biçimde, sağlıklı yaşam şekli ile ilgili davranışlarının sırasıyla “sağlık sorumluluğu”, “beslenme”, “fiziksel aktivite”, “stres yönetimi”, “kişilerarası iletişim” ve “manevi gelişim” davranışı

gösterdikleri sonucuna varılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Sağlıklı Yaşam Biçimi, Sağlığı Geliştirme Modeli, Ergenlik Çağı.

Abstract:

The aim of this study is to investigate the correlation between healthy lifestyle behaviors and socio-demographic characteristics of adolescents. While survey model is employed in this study, Pender’s “Health Promotion Model” is also used as a base. Data is collected via Health Promotion Lifestyle Profile (HPLP-II) questionnaire and it is analyzed through Kruskal Wallis, Cramer’s V and Spearman Correlation tests. It is proved that findings back up Pender’s model, showing that there are some specific differences between the healthy lifestyle behaviors of adolescents and of adults. Accordingly, it is concluded that adolescents’ healthy lifestyle behaviors has increasingly positive character in the following course: “health responsibility”, “nutrition”, “physical activity”, “stress management”, “interpersonal communication” and “moral development”.

Key Words: Healthy Lifestyle, Health Promotion Model, Adolescence.

(2)

2

GİRİŞ

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığın teşvikinin esas olarak; sağlıklı yaşam biçimine özendirme, sağlığı destekleyen bir çevre sağlama, toplumsal faaliyeti güçlendirme, sağlık hizmetlerine yeniden yön verme ve buna göre sağlık politikası oluşturulma olarak tanımlamaktadır (Goeppinger, 1993).

Yukarıdaki yaklaşıma uygun olarak, lise çağındaki gençlere yönelik gerçekleştirilen bu araştırmada Pender’in “Sağlığı Geliştirme Modeli” temele alınmıştır. Bu model kişilerin sağlıklarını geliştirmelerini motive eden biyofiziksel süreçleri araştırmada bir rehber olarak kullanılmaktadır (Pender, 1996). Pender bu bağlamda iki önemli kavramı vurgular ve buna göre: “Sağlığın teşviki” ile “hastalıktan korunma” sağlık sektöründeki öncelikli konular olmalıdır.

Sağlığın geliştirilmesi, bireyin kendi sağlığını geliştirmesi ve kendi sağlığı üzerindeki kontrolünü arttırma gücünü kazanması olarak tanımlanmaktadır. Hastalıklardan korunmada, erken tanıda bulunmada ve sağlığın sürdürülmesinde sağlığı geliştirici davranışların kullanılması temel olarak karşımıza çıkar (Owens, 2006). Pender’e (1992) göre ise sağlıklı yaşam biçiminde sağlık sorumluluğu, manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler, stres yönetimi, beslenme ve fiziksel aktivite olmak üzere 6 alt boyut söz konusu olmaktadır.

Walker ve Arkadaşları'nın (1987) geliştirdiği, daha sonra

Walker ve

Hill-Polerecky'nin (1996) psikometrik değerlendirmesini yaptığı söz konusu bu alt boyutlara ilişkin tanımlar yapılmıştır: Buna göre; sağlık sorumluluğu, bireyin kendi iyilik hali için aktif olarak sorumluluk hissetmesidir. Fiziksel aktivite, hafif, orta ve ağır egzersizleri düzenli olarak uygulamayı kapsar. Beslenme, bireyin öğünlerini seçme, düzenleme ve yiyecek seçimindeki değerini belirler. Manevi gelişim, iç kaynakların gelişimi üzerine odaklanır. Gelişim, ilişki kurma ve iç huzuru/dengeyi sağlama ile gerçekleşebilir. Kişilerarası ilişkiler, başkaları ile olan ilişkileridir, nedensel gereklilikler dışında anlamlı bir ilişki kurabilmek için iletişimi kullanmayı gerektirir. İletişim sözel ve sözel olmayan mesajlarla düşünceleri, duyguları paylaşmayı içerir. Stres yönetimi ise, gerilimi azaltmak ya da etkin bir şekilde kontrol edebilmek için bireyin fizyolojik ve psikolojik kaynakları belirleyebilmesi ve harekete geçirebilmesidir

Srof ve Velsor-Friedrich (2006) araştırmalarında Pender’in sağlığın teşviki modeli (health promotion model) ile ergenlerin nasıl kendilerine has sağlık düşünceleri oluşturduklarını ortaya koymaktadırlar. Buna göre ergenlik çağında gençler, ebeveyn-kontrollü sağlık bakımından kişisel sağlık sorumluluğuna doğru bir geçiş süreci yaşarlar. Callaghan (2005:94) ise araştırmasında ergenlerde manevi gelişim (sağlığı geliştirici kişisel bakım davranışı) ile kişisel bakım faaliyeti (self-care agency) arasında güçlü bir ilişki olduğunu bulgulamıştır. Gençlerin gelişimsel ve psikometrik özelliklerini ortaya koyan önemli bir diğer araştırma ise Hendricks, Murdaugh, ve Pender (2006) tarafından yapılarak ergenlerin davranışlarını konu edinmiştir. Ülkemizde ise konuyla ilgili olarak üniversite öğrencilerini nesne edinen araştırmalarda genellikle gençlerin sağlıklı yaşam davranışlarını etkileyen çeşitli faktörler incelemiştir (Karadeniz ve Diğerleri, 2008; Tuğut ve Bekar, 2008; Çelik ve Diğerleri, 2009; Kocaakman ve Diğerleri, 2010; Tambağ, 2011).

(3)

3

ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu çalışmanın amacı gençlere yönelik sağlık bilinci kazandırmaya yönelik uygulanan “Kansere Karşı Duyarlı Okullar”1 projesi faaliyetlerinde aktif olarak yer alan lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesidir. İkincil bir amaç olarak ise belirli bir ergen grubunun sağlık davranışları ile sosyo-ekonomik düzeyleri arasındaki ilişkileri gözlemlemektir.

Araştırma Sorusu: Ergenlik çağındaki gençler söz konusu olduğunda,

“Cinsiyet”, “Annenin Eğitim Durumu”, “Babanın Eğitim Durumu”, “Ailenin Ekonomik Durumu”, “Beslenme ile İlgili Bilgi Edinmede Kullanılan İletişim/Medya Kaynakları” ve “Öğrencilerin Boy- Kilo Endeksleri” değişkenleri ile “Ölçek Alt Boyutları”2

arasındaki ilişkiler nelerdir?

YÖNTEM VE TEKNİKLER

Model: Tarama modeli kullanılan bu araştırma, “Kansere Karşı Duyarlı

Okullar” adlı proje kapsamında ve projenin uygulama aşamasında gerçekleştirilmiştir. Resmi olarak projede yer almayan okullar araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır ve araştırmanın sınırlılığı proje okulları çerçevesinde olmakla birlikte pilot bir uygulama olarak ele alınmıştır. Böylece araştırma evrenini, MEB Ankara Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi (GSL), Jale Tezer Lise ve Fen Lisesi (JTL), Bostancı Doğa Anadolu Lisesi (DAL), Özel Işıkkent Lisesi (ÖIL)’nden 15-18 yaş aralığındaki toplam 1232 lise öğrencisi oluşturmaktadır.

Araştırmaya aktif olarak katılan öğrenciler ise ağırlıklı olarak adı geçen okullardaki 17-18 yaş grubundaki 9. ve 10. sınıf öğrencilerinden oluşturmaktadır. Araştırmada proje süresince seminer faaliyetlerini aktif olarak izleyecek olan toplam 558 (TABLO 1) öğrenci yer almıştır.

TABLO 1: Okullara Göre Araştırmaya Dâhil Edilen

Öğrenci Sayıları

OKUL ADI

ÖĞRENCİ SAYISI

GSL

82 DAL

123 ÖIL

122 JTL

133 TOPLAM

450

Yapılan incelemede anket formları gözden geçirilmiş ve bunlardan 108 tanesi geçersiz olduklarından araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.

1

Söz konusu proje LÖSEV- (Lösemili Çocuklar Vakfı) koordinasyonunda 2009-2010 eğitim-öğretiim yılı süresince proje kapsamındaki pilot okullarda gerçekleştirilmiştir. Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. http://www.losev.org.tr/v2/tr/content.asp?ctID=757

2_{Ölçek Alt Boyutları: Sağlık Sorumluluğu, Fiziksel Aktivite, Beslenme, Manevi Gelişim,}

(4)

4

Edinilen veriler SPSS 17.0 paket programına girilmiş ve veri setine yönelik analizler gerçekleştirilmiştir.

Veri Toplama Aracı: Bu araştırmada sağlıklı yaşam biçimi ölçüm aracı

olarak Pender’in “Sağlığı Geliştirme Modeli”ne dayalı olarak Walker ve Arkadaşları (1984) tarafından geliştirilen “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II”3

kullanılmıştır. Bu ölçeğin gençlerle ilgili araştırmalarda sıklıkla kullanıldığı gözlenmiştir. Örneğin Felton, Liu, Parsons ve Geslani (1998) şehirli ergen kızların sağlıkla ilgili davranışlarını araştırmak için bu ölçeği kullanmışlardır. Black ve Ford-Gilboe (2004) ergen annelerle ilgili araştırmalarında, Choi-Hu (2002) ve Carlson (2000) ise öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını belirlemede kullanmışlardır. Bozo, Tunca ve Şimşek (2009) HPLP II’yi Türk Kültürü’ne adapte ederek kullanmışlardır. Ölçek 52 madde ve altı faktörden oluşmaktadır. Bunlar; manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler, beslenme, fiziksel aktivite, sağlık sorumluluğu ve stres yönetimidir.

Bu araştırmada HPLP II’nin Türkçe4

versiyonu kullanılmış olmakla birlikte ölçeğin uygulandığı kitle ergenlerden oluştuğu için bazı maddeler çıkarılarak ölçek 45 madde ile sınırlı tutulmuş ve sadeleştirme yoluna gidilmiştir. Güvenirlik çalışması N=450 üzerinde yapılan ölçeğin, Cronbach's Alpha değeri .897 olarak tespit edilmiştir.

Ölçeğin genel puanı sağlıklı yaşam biçimi davranışları puanını vermektedir. Ölçeğin tüm maddeleri olumludur. Derecelendirme 4’lu Likert şeklindedir. Hiçbir zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olarak (4) olarak kabul edilmektedir. Ölçek alt boyutları öğrencilerin soru gruplarına verdikleri puanların ortalaması olarak alınmıştır. Daha sonra ölçek alt boyut değerleri belli puan aralıkları için aşağıdaki gibi yeniden kodlanmıştır:

1.00 - 1.25 => 1.0 1.26 - 1.75 => 1.5 1.76 - 2.25 =>2.0 2.26 - 2.75 =>2.5 2.76 - 3.25 => 3.0 3.26 - 3.75 => 3.5 3.76 - 4.00 => 4.0

Toplam 450 gence uygulanan anket formunun 1. Bölümü sosyo-demografik özellikleri belirlemeye yönelik 6 sorudan oluşmaktadır. Anketin 2. Bölümü ise PHLP II testinin sorularından oluşmaktadır.

BULGULAR

Proje kapsamındaki pilot okullardan 226 kız öğrenci ve 224 erkek öğrenci

araştırmaya dahil edilmiştir. Gençlerin annelerinin eğitim düzeyi % 50 oranında üniversite, % 39 lise, % 5 ortaokul, % 5 ilkokul ve % 1 oranında ise okur-yazar değil olarak tespit edilmiştir. Babanın eğitim durumuna bakıldığında üniversite

3_{Health-Promoting Lifestyle Profile II / (HPLP II).}

4_{Bahar ve Diğerleri (2008). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği’nin Geçerlilik ve}

(5)

5

mezunu babalar % 65, lise mezunu % 28, ortaokul mezunu % 4, ilkokul mezunu % 2 ve okur-yazar olmayan babalar ise % 1 oranındadır. Okullardan 3’ünün özel ve 1 tanesinin ise devlet okulu olmasının ailelerin eğitim düzeylerinin yüksek çıkmasına sebep olduğu gözlenmiştir.

Araştırmaya katılan gençlerin sosyo-demografik özelliklerinden ekonomik gelir düzeyi oranları ise %13 çok yüksek, % 64 yüksek, % 20 orta ve % 2 ise düşük olarak gözlenmiştir.

Öğrencilerin boy-kilo endeksleri hesaplanmış ve bunun sonucunda araştırmaya dahil olan gençlerin % 1 oranında obez, % 7 oranında şişman, % 65 oranında normal ve % 27 oranında ise zayıf oldukları bulgulanmıştır (GRAFİK 1).

GRAFİK 1: Lise Öğrencilerinin Boy-Kilo Endeksi Oranları

Araştırma soruları arasında gençlerin beslenme alışkanlıklarında bilgi edinme kaynağını tespit etmeye yönelik bir soru da yer almıştır. Projenin diğer faaliyetleri ile ilgisi bakımından yöneltilen bu soruya verilen cevaplardan ise, gençlerin %52 oranında anne-babalarından bilgi edindikleri, televizyonun % 16, internetin % 14, gazete-dergi gibi kaynaklardan % 14 ve son olarak ise öğretmenlerinin % 4 oranında etkili olduğu görülmüştür (GRAFİK 2).

Araştırmanın hipotezlerini test etmede öncelikle “Test of Normality” uygulanmış ve araştırma ile ilgili değişkenlerin normal dağılıma uymadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle Kruskal Wallis analizi yapılarak hipotezlerin test edilmesi tercih edilmiştir.

Analiz sonucunda cinsiyet değişkeni ile gençlerin fiziksel aktivite davranışları arasında anlamlı bir ilişki olduğu bulgulanmıştır. Böylece “cinsiyet” ile “fiziksel aktivite”, ayrıca “cinsiyet” ile “kişilerarası ilişkiler” arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki olduğunu %95 güvenle söyleyebiliriz (TABLO 2). [(α=0,05);(Sig.=0,00<0,05);(Sig.=0,014<0,05)].

(6)

6

GRAFİK 2: Lise Öğrencilerinin Beslenme ile İlgili Bilgi Edinmede Kaynak Seçimi

TABLO 2: Test Statisticsa,b/ Cinsiyet Değişkeni

CİNSİYET

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

Chi-Square ,154 30,242 1,048 ,146 6,102 ,393 3,258 df 1 1 1 1 1 1 1 Asymp. Sig. ,695 ,000 ,306 ,702 ,014 ,531 ,071

a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: Cinsiyet

CİNSİYET

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

M V M V M V M V M V M V M V K 1,93 ,25 2,20 ,42 2,36 ,23 2,98 ,27 3,00 ,21 2,73 ,23 2,53 ,15 E 1,95 ,31 2,56 ,54 2,40 ,25 2,99 ,38 2,88 ,26 2,70 ,22 2,58 ,16 K- Kız Öğrenci E- Erkek Öğrenci

Çapraz tabloda simetrik ölçümler sonucunda ise “Cinsiyet” ve “fiziksel aktivite” arasındaki ilişkinin şiddetini istatistiksel olarak belirleyebilmek için yapılan analizde bu ilişkinin zayıf olduğu belirlenmiştir. (Cramer’s V= 0,292). Buna karşılık “cinsiyet” ve “kişilerarası ilişkiler” arasındaki ilişkinin (Cramer’s V=0,170) başarı durumunu %17 oranında açıklamaktadır.

Kız öğrenciler ve erkek öğrencilerin yanıtlarına ilişkin puanların ortalamaları karşılaştırıldığında, kız öğrencilerin “kişilerarası ilişkilerde” ve

(7)

7

“manevi gelişimde” yüksek değerler aldıkları gözlenmiştir. Erkek öğrencilerin “sağlık sorumluluğu” ile ilgili sorulara verdikleri cevapların puan ortalamaları 1,95’tir. Öğrencilerin sorulara verdikleri puanların ortalamaları dikkate alındığında; erkek öğrencilerin “sağlık sorumluluğu”, “fiziksel aktivite”, “beslenme”, “manevi gelişim” konularında kız öğrencilere göre daha duyarlı oldukları söylenebilir. Kız öğrencilerinin ise “kişilerarası ilişkiler” konusunda erkek öğrencilere göre daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 2).

TABLO 3: Test Statisticsa,b / Anne-Baba Eğitim Düzey

ANNE-

EĞİTİM

DÜZEYİ

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

Chi-Square 2,174 4,793 8,471 4,998 9,832 4,187 5,133 df 4 4 4 4 4 4 4 Asymp. Sig. ,704 ,309 ,076 ,288 ,043 ,381 ,274

a. Kruskal Wallis Test

b. Grouping Variable: Annenin Eğitim Düzeyi

BABA-EĞİTİM

DÜZEYİ

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

b. Grouping Variable: Babanın Eğitim Düzeyi

Diğer bir bulgu ise, “Annenin Eğitim Düzeyi” ile “Kişilerarası İlişkiler” arasında % 95 güvenle ortaya çıkan anlamlı ilişkidir. Benzer bir durum “Babanın Eğitim Düzeyi” ile gençlerin “Kişilerarası İlişkiler” davranışları için de gözlenmiştir. (TABLO 3). [(α=0,05);(Sig.=0,043<0,05);(Sig.=0,023<0,05)].

Öğrencilerin teste verdikleri yanıtların puanlarının ortalamaları incelendiğinde; annesi okur-yazar olmayan öğrencilerin “manevi gelişime” daha önem verdiği, annesi üniversite mezunu olan öğrencilerin ise “manevi gelişim” ve “kişilerarası ilişkilerinin” kuvvetli olduğu gözlemlenmiştir. Sağlık konusunda annesi okur-yazar olmayan öğrencilerin, “fiziksel aktivite”, “beslenme”, “kişilerarası ilişkiler” ve “stres yönetimi” konusunda annesi üniversite mezunu

(8)

8

olan öğrencilerin, “manevi gelişim” konusunda annesi ortaokul mezunu olan öğrencilerin daha duyarlı oldukları gözlenmiştir.

Buna karşılık babası okur-yazar olmayan öğrencilerin “manevi gelişime” daha fazla önem verdiği, babası üniversite mezunu olan öğrenciler “manevi gelişimleri”nin ve “kişilerarası ilişkilerinin” kuvvetli olduğu gözlemlenmektedir. “Sağlık sorumluluğu”, “manevi gelişim” ve “stres yönetimi” konusunda babası lise mezunu olan öğrenciler, “fiziksel aktivite”, “beslenme”, “kişilerarası ilişkiler” konusunda babası üniversite mezunu olan öğrencilerin daha duyarlı oldukları gözlemlenmiştir.

Araştırmada kullanılan ölçek alt boyutları ile (değişkenler) “Ailenin ekonomik durumu” arasında da anlamlı bir ilişki bulgulanmıştır.“Ekonomik durum” ile tek tek “fiziksel aktivite”, “manevi gelişim”, “kişilerarası ilişkiler” ve “ölçek alt boyutlarının ortalaması” arasında anlamlı bir ilişki olduğunu %95 güvenle söyleyebiliriz (TABLO 4).

[(α=0,05)(Sig.=0,04<0,05);(sig.=0,016<0,05);(sig=0,02<0,05);(sig =0,039<0,05)] Gençlerin “ailelerinin ekonomik durumu” ile “kişilerarası ilişkiler” davranışları arasındaki ilişki katsayısı (spearman correlation) ise 0,166 olarak bulgulanmıştır.

M: Mean V: Variance

TABLO 4: Test Statisticsa,b / Ailernin Ekonomik Durumu

EKONOMİK

DURUM

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

b. Grouping Variable: Ekonomik Durum

KONOMİK

DURUM

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

M V M V M V M V M V M V M V Düşük 2,05 ,24 2,27 ,47 2,10 ,48 2,53 ,29 2,82 ,29 2,47 ,41 2,37 ,21 Orta 2,01 ,33 2,42 ,65 2,37 ,19 2,95 ,32 2,87 ,26 2,69 ,22 2,55 ,16 Yüksek 1,90 ,27 2,32 ,49 2,37 ,25 2,98 ,33 2,93 ,23 2,73 ,23 2,54 ,15 Çok Yüksek 1,99 ,29 2,62 ,37 2,48 ,26 3,12 ,31 3,12 ,22 2,74 ,21 2,68 ,15

(9)

9

Test puanlarının ortalamalarına bakıldığında; ailesinin geliri düşük olan öğrencilerin “kişilerarası ilişkiler” davranışlarında, ailesinin geliri çok yüksek olan öğrencilerin ise “manevi gelişim” ve “kişilerarası ilişkiler” davranışlarında daha duyarlı oldukları söylenebilir. “Sağlık sorumluluğu” konusunda düşük gelirli öğrencilerin; “fiziksel aktivite” konusunda orta gelirli öğrencilerin; “beslenme”, “manevi gelişim”, “kişilerarası ilişkiler” ve “stres yönetimi” konusunda ise ailesi çok yüksek gelire sahip öğrencilerin daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 4).

Ergenlik çağındaki gençlerde “beslenme ile ilgili bilgi edinmede kaynak seçimleri” ile ayrı ayrı “beslenme”, “manevi gelişim”, “kişilerarası ilişkiler” ve “ölçek alt boyutlarının ortalaması” arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. (TABLO 5).

[(sig.<0,05); (0,011<0,05);(0,033<0,05); (0,015<0,05);(0,038<0,05)].

TABLO 5: Test Statisticsa,b: Sağlık/Beslenme ile İlgili Bilgi Kaynağı

BİLGİ

KAYNAĞI

SEÇİMİ

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

b. Grouping Variable: Beslenme ile İlgili Bilgi Edinmede Kaynak Seçimi

BİLGİ

KAYNAĞI

SEÇİMİ

Sağlık

Sorumluluğu

Fiziksel

Aktivite

Beslenme

Manevi

Gelişim

Kişilerarası

İlişkiler

Stres

Yönetimi

Ortalama

M V M V M V M V M V M V M V Televizyon 1,92 ,33 2,34 ,53 2,20 ,17 2,82 ,36 2,76 ,39 2,60 ,26 2,44 ,17 Internet 1,96 ,31 2,43 ,49 2,31 ,30 2,86 ,43 2,83 ,25 2,67 ,23 2,51 ,18 Okul/öğretmen 2,10 ,27 2,41 ,47 2,48 ,16 3,26 ,19 3,14 ,08 2,89 ,14 2,71 ,08 Anne/ baba 1,91 ,28 2,36 ,54 2,43 ,26 3,02 ,30 2,98 ,21 2,75 ,22 2,57 ,15 Gazete/ dergi 1,99 ,23 2,45 ,44 2,41 ,19 3,08 ,27 3,05 ,18 2,74 ,20 2,62 ,11 M: Mean V: Varians

Öğrencilerin sağlık/beslenme konusunda bilgi edinme yerleri ile beslenme alışkanlığı arasındaki ilişki katsayısı (Cramer's V) 0,137 olarak bulgulanmıştır. Öğrencilerin sağlık/beslenme konusundaki bilgileri edinme yerlerinin beslenme alışkanlıklarını açıklama payı%14’tür.

(10)

10

“Sağlık sorumluluğu”, “beslenme”, “manevi gelişim”, “kişiler arası ilişkiler” ve “stres yönetimi” konusunda daha duyarlı olan öğrencilerin sağlık/beslenme ile ilgili konuları daha çok okulda öğretmenlerinden öğrendikleri bulgulanmıştır. “Fiziksel aktivite” konusunda daha duyarlı olan öğrenciler ise sağlık/beslenme ile ilgili bilgileri “gazete veya dergilerden” edindikleri gözlenmiştir (TABLO 5).

TABLO 6: Boy-Kilo Endeksi

BOYKİL O ENDEK Sİ

Sağlık

Sorumluluğ

u

Fizikse

l

Aktivit

e

Beslenm

e

Manev

i

Gelişi

m

Kişilerara

sı İlişkiler

Stres

Yöneti

mi

Ortalam

a

M V M V M V M V M V M V M V Zayıf 1,96 ,28 2,2 6 ,44 2,38 ,26 2,9 9 ,30 2,94 ,24 2,76 ,21 2,55 ,15 Normal 1,93 ,28 2,4 3 ,53 2,37 ,23 2,9 9 ,33 2,95 ,25 2,71 ,23 2,56 ,15 Şişman 1,99 ,31 2,3 1 ,55 2,43 ,27 2,9 2 ,47 2,81 ,21 2,67 ,25 2,52 ,18 Obez 1,80 ,37 2,7 5 ,52 2,48 ,32 2,8 3 ,25 3,27 ,09 2,51 ,18 2,61 ,09 M:Mean V:Varians

Araştırmada gençlerin boy ve ağırlık ölçüleri de sorulmuş ve bu yolla boy-kilo endeksleri hesaplanmıştır. Boy boy-kilo endeksine göre “zayıf” olan öğrencilerin “kişiler arası ilişkilerde” diğer öğrencilere göre daha duyarlı olduğu gözlemlenmiştir. Diğer gruplardaki öğrencilerin ise (“normal”, “şişman” ve “obez”) “manevi gelişme” konusunda daha duyarlı oldukları bulgulanmıştır. “Sağlık sorumluluğu”, “fiziksel aktivite”, “beslenme alışkanlığı”, “kişiler arası ilişkiler” konusunda “obez” öğrencilerin, “manevi gelişim” konusunda “zayıf” ve “normal” öğrencilerin, “stres yönetimi” konusunda ise “zayıf” öğrencilerin daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 6).

SONUÇ VE YORUMLAR

Araştırma sorusu ile ilgili yapılan Kruskal Wallis Testi analizlerine göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. “Cinsiyet” ve “Beslenme ile ilgili kaynak seçimi” konusunda elde edilen sonuçların yorumu için ayrıca Cramer’s V analizi yapılmıştır. “Anne-baba eğitim” düzeyi ile “Ailenin ekonomik durumu” konusundaki sonuçların yorumu içinse Spearman Correlation analizi yapılarak sonuçlar elde edilmiştir.

(11)

11

1. Gençlerin cinsiyetleri ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı ilişkiler vardır.

a) Fiziksel Aktivite b) Kişilerarası İlişkiler

Erkek öğrencilerin “sağlık sorumluluğu”, “fiziksel aktivite”, “beslenme”, “manevi gelişim” konularında kız öğrencilere göre daha duyarlı oldukları, kız öğrencilerinin ise “kişilerarası ilişkiler” konusunda erkek öğrencilere göre daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. Bu bulgular genellendiğinde ise erkek öğrencilerin kız öğrencilerden sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında daha başarılı oldukları söylenebilir.

2. Gençlerin anne ve babalarının eğitim düzeyleri ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır.

a) Kişilerarası İlişkiler

Araştırmada anne ve babanın eğitim düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına etkisinin büyük olması beklenirken, sadece gençlerin kişilerarası ilişkilerinde etkili bir faktör görüntüsü vermesi şaşırtıcı olmamıştır. Çünkü pilot okullardaki gençlerin annelerinin % 50, babalarının ise % 65’inin üniversite mezunu oldukları görülmüştür. Bu nedenle anne babanın diğer eğitim düzeylerinin (örneğin okur-yazar değil) gençlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerindeki etkisini iyi bir şekilde gözlemlememiz mümkün olamamaktadır. Ancak anne-babalarının eğitim düzeyi yüksek olan öğrencilerin kişilerarası ilişkilerdeki davranışlarını etkilediği ve aralarında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varılabilmektedir.

3. Gençlerin ailelerinin ekonomik durumu ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır.

a) Fiziksel Aktivite b) Manevi Gelişim c) Kişilerarası İlişkiler

d) Sağlıklı Yaşam Biçimi (Tüm alt boyutların ortalaması)

Araştırma kapsamındaki gençlerin ailelerinin ekonomik durumunun % 77 oranında yüksek ve çok yüksek olduğu gözlenmiştir. Gençlerin gelir düzeyi yüksek ailelerden geliyor olmalarının manevi gelişimlerini ve kişilerarası ilişkilerini etkilediği, yanı sıra egzersiz ve spor yapma olanaklarına erişimlerini arttırdığı öngörüsü ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını olumlu yönde desteklediği söylenebilir.

4. Gençlerin beslenme ile ilgili bilgi edinmede kullanılan iletişim/medya kaynakları ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır. a) Fiziksel Aktivite

b) Manevi Gelişim c) Kişilerarası İlişkiler

d) Sağlıklı Yaşam Biçimi (Tüm alt boyutların ortalaması)

“Kansere Karşı Duyarlı Okullar Projesi” kapsamında yapılan bu araştırmada da, proje aktivitelerinde geniş yer tutan sağlıklı ve dengeli beslenmeye yönelik bulgular elde edilmiştir. Gençlerin, % 65 oranında normal kiloda oldukları % 35 oranında ise normalin altında ya da üstünde bir kiloda oldukları gözlenmiş;

(12)

12

buna karşılık beslenme ile ilgili bilgi edinmede % 52 oranında anne-babalarına başvurdukları % 30 oranında ise televizyon ve internetten bilgi edindikleri saptanmıştır. Böylece, beslenme ile ilgili bilgi kaynağı seçimleri ile öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır.

5. Araştırmada ölçek alt boyutları olarak verilen çeşitli davranış örüntülerine yönelik toplam puanların genel ortalamaları bakımından karşılaştırılması ile, öğrencilerin daha az olumludan daha olumluya olacak biçimde, sağlıklı yaşam şekli ile ilgili davranışlarının sırasıyla aşağıdaki gibi olduğu saptanmıştır.

Sağlık Sorumluluğu (1,9) < Beslenme (2,37) < Fiziksel Aktivite (2,38) < Stres Yönetimi (2, 71) < Kişilerarası İlişkiler (2, 94) < Manevi Gelişim (2,98).

Araştırmaya katılanların yaşlarının 15-18 yaş aralığında olması ve ergenlik çağındaki gençlere has bazı özellikleri de söz konusu yapmaktadır. Öğrencilerin manevi gelişim ve kişilerarası ilişkiler bazında daha olumlu davranış geliştirmiş olmaları, ergenlik çağında akran ilişkilerinin öneminin artmasına ve kişilerarası ilişkilerde anne-babadan bağımsız hareket etme eğiliminde olmaları ile açıklanabilir. Bu durum, Pender’in “Sağlığın Teşviki Modeli” nde, ergenlerin nasıl kendilerine has sağlık düşünceleri oluşturduklarına yönelik tespiti ile örtüşmekte ve bu görüşü desteklemektedir.

Ergenlik çağındaki gençler bir taraftan kişilerarası ilişkiler ve kişiliklerinin oluşması anlamında manevi gelişimleri bakımından anne-babanın etkisinden çıkarken, diğer taraftan ekonomik bağımlılıkları ve çocuk olma rolleri gereğince, kendi sağlık sorumluluklarını almada ya da beslenme alışkanlıkları ile ilgili davranışlarında henüz anne-babaların tercihlerine bağlı bulundukları ortaya çıkmıştır. Pender de, ergenlik çağındaki gençlerin ebeveyn-kontrollü sağlık bakımından kişisel sağlık sorumluluğuna doğru bir geçiş süreci yaşadıkları tespitinde bulunur.

Araştırmaya dahil edilen gençlerin fiziksel aktivitede bulunma ve stres yönetimi konularında ise orta düzeyde olumlu davranış gösterdikleri, bu sonucun da her iki davranış tipinin, anne-baba ya da arkadaş kontrollü olmaktan uzak, bireysel tercihlere bağlı bulunmasından kaynaklandığı söylenebilir.

KAYNAKÇA

BAHAR ve Diğerleri (2008). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği’nin Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu

Dergisi. 12 (1), 1-13.

BOZO, Ö.; TUNCA, A.; ŞİMŞEK, Y. (2009). The Effect of Death Anxiety and Age on Health-Promoting Behaviors: A Terror Management Theory Perspective. The Journal of Psychology; Interdisciplinary and Applied, 143 (4), 377-389.

(13)

13

BLACK, C; FORD-GILBOE M. (2004). Adolescent Mothers: Resilience, Family Health Work and Health Promoting Practices, Journal of Advanced

Nursing, 48 (4):351-360.

CALLAGHAN, D.M. (2005). The Influence of Spiritual Growth on Adolescents’ Initiative and Responsibility for Self-Care. Pediatric Nursing. (31) 2, 91-115.

CARLSON E.D. (2000). A Case Study in Translation Methodology Using the Health Promoting Lifestyle Profile II, Public Health Nursing, 17 (1):61-70.

ÇELİK, G.O. ve Diğerleri. (2009). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlığı Geliştirme Davranışlarını Etkileyen Etmenlerin İncelenmesi. Anatolian

Journal of Clinical Investigation (AJCI), 3 (3):164-169.

FELTON, G. M.; LIU, Q., PARSONS, M. A., & GESLANI, G. P. (1998). Health-Promoting Behaviors of Rural Adolescent Women. Women & Health, 27(4), 67-80.

GOEPPINGER, J. (1993). Health Promotion for Rural Populations: Partnership Interventions. Family Community Health, 16, 1-10.

HENDRICS, C.; MURDAUGH, C., & PENDER, N. (2006). The Adolescent Lifestyle Profile: Development and Psychometric Characteristics. Journal

of National Black Nurses Association. 17 (2). 1-5.

KARADENİZ, G. ve Diğerleri. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşama Biçimi Davranışları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7 (6), 497-502. KOCAAKMAN, M.; AKSOY, G. ve EKER, H.H. (2010) İstanbul İlindeki

Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları. S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi. 17 (2), 19-24.

OWENS, L. (2006). The Relationship of Health Locus of Control, Self Efficacy, Health Literacy and Health Promoting Behaviors in Older Adults. A

dissertation presented for the doctor of philosophy degree The University of Memphis.

PENDER NJ, BARKAUSKAS VH, HAYMAN L, RICE VH, ANDERSON ET. (1992). Health Promotion and Disease Prevention: Toward Excellence in Nursing Practice and Education. Nursing Outlook, 40 (3): 106-112.

PASİNLİOĞLU, T ve GÖZÜM, S. (1998). Birinci Basamak Sağlık Çalışanları Sağlık Personelinin Sağlık Davranışları. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu

Dergisi. 2 (2), 60-68.

SROF BRENDA J. & VELSOR-FRIEDRICK B. (2006). Health Promotion in Adolescents: A Review of Pender’s Health Promotion Model. Nursing

(14)

14

TAMBAĞ, H. (2011). Hatay Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Etkileyen Faktörler. Hacettepe Üniversitesi Sağlık

Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 18 (2), 47-58.

TUĞUT, N. ve BEKAR, M. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Sağlığı Algılama Durumları ile Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Arasındaki İlişki.

Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11 (3), 17-56.

WALKER, S. N., & HILL- POLERECKY, D. M. (1996). Psychometric evaluation of HPLP II. Unpublished Manuscript, University of Nebraska Medical Center.

WALKER S.N, SECHRIST K.R. & Pender N.J. (1987). The Health Promoting Lifestyle Profile Development and Psychometric Characteristics. Nursing