1
No. 8
8/1/347
Çok Muhterem Bakanımız
Pulur Köy Enstitisünün denetlenmesine a it ç e ş i t l i konularda alt] rapor takdim eyledim. Bunların b ire özetin i ve kanaatlarımı aşarıda ar
zediyor ve bu kanaati husule getiren maddi d e l i l l e r i ve vesikaları resmi dosyalardan çık a rıp bu maruzatıma ek li olarak takdim ediyorum.
İnceleme konuları:
( I ) Pulur Köy Enstitüsünü ve köy okulları yapı i ş le r in i denet
lemek emrile Erzurum'a g ittiğ im zaman Doğu illerim izd e Ruslar lehine b ir propaganda sa lg ın ı o r t a lığ ı k a rıştırıy ord u . Bu k a rışı durumu f ı r sat b ilen bazı köy Enstitüsü elemanları Solculuk f ik ir l e r i n i yaymak iç in büyük b ir fa a liy e te geçmiş bulunuyorlardı.Bu maruzatıma a it kısa r .por i li§ ik t ir ( N o . 1 ).
(2). Pulur Köy Enstitiilsünde m illi terbiy eyi bozmak, m illi ahlak
* ' s
ve geleneklerim izi yıkmak, büyüklerimize karşı çocukların duyduğu sev g i ve sa y g ıla rı söndürmeğe çalışmak, öğretmenler arasında solcu ve sağ
c ı diye b ir i k i l i k çık a rıp ahengi bozmak ve öğren cilerin d is ip lin in i perişan b ir hale g e tir ip tam b ir anarşi havası yaratmak ve müfrit s o l cu f i k i r l e r i yaymak iç in e l ele vermiş olan bazı kimseler kendilerini
A
pek cesurane ortaya atmış bulunuyorlardı. Bu maruzatıma a it t e f s i l a t ta i l i ş i k dosya içinde takdim e d ilm iş tir . (No. 2)
(3) Pulur Köy Enstitüsünde yaratılan bu karışık durum içinde
rejim aleyhi telk n ler yapmak ve so s y a lis t f i k i r l e r i geniş ölçüde yaymak iç in çok sistem li b ir metot takip ed iliy ord u , üuzur kitaplar ve d erg iler okumak, okutme k., bu kitapların ö z e tle r in i çıkartmak, bu
yazılarda telk in edilen ana f i k i r etrafında tartışm alar yapmak.
Bu kitap ve dergi okuma durumu üzerinde bilhassa durduğum zaman üç ç e ş it neşriyat i l e k a rşıla ştım :,
a) Solcu ve komünist muharrirlerin hikaye ve romanları.
b) "Gün" dergisi g ib i memleketimizde tamamile s o s y a lis t ve komü n is t organı olan gazete ve d e r g ile r .
c) "Köy E n stitü leri D ergisi" adını taşıyan ve kabında Bakanlığımı zın yayınlarından olduipj b e lir t ile n d e r g ile r .
Bu üç ç e ş it yayından bol b ol okumak ve okutmak iç in Enstitü müdü rünün ne kadar s ık ı b ir takip ve ne derece a ş ır ı b ir fa a liy e t g öster diğine a it t e f s i l a t l ı maruzatım ve b ir çok vesikalar 3/1/947,5/1/947 ve 8/1/1947 raporlarla bunlara e k li olarak sunulan dosyalardadır.
Bu yazıma i l i ş i k olarak takdim eylediğim dosyada da bazı örnekler vardır (No* 3 ).
Bu örneklerden de a n la ş ıla cığ ı üzere (Köy E n stitü leri D ergisi)nin bütün s a y ıla rı içinde şu muzur y a zıla r vardır:
A
1- Askerlik aleyhinde te lk in le r bulunan piyes ve hikayeler. 2 - Subaylarımızla istih za eden fık r a la r .
3 - Sosyalizmin, komünizmin çok lehinde cümleleri olan makaleler, .4 - Rusyayı tanıtan ve Rus lehine f i k i r yürüten y a z ıla r,
5 - Rejimimiz aleyhine çok t e s i r l i te lk in le r yapan her hükümet adamlarının zulümlerini', türlü h a k s ız lık la r ı, hayat p a h a lılığ ı n ı,v e rg i borçlarına karşı yapılan t a z y ık la r ı, dayaklar,hapis
le r »k ıtlık la r»h a sta lık la r ve türlü yoksuzluklar ve ölümlerle
dolu piyes ve hikayeler . „
6 - Son derecede ahlakı bozacak açık saçık hikayelerle(Freudlsme) den çok açık m isallerle bahseden konferans-ve makaleler.
7 - A şırı solcu ve y ık ıc ı te lk in le r le dolu ç e ş it ç e ş it ş i i r l e r .
(5) Bu derecede muzur t e s ir le r ve z e h ir le y ic i te lk in le r ya
pan y a zıla rla doldurulmuş d e r g ile r i kasden.böyle te r tip etmek,her der g i çık tık ça bütüri öğretmenlere ve öğrencilere b irer tane dağıtmak üze re Enstitülere bunlardan çok bol miktarda yollam ak,öğrencilerin hep sine bu d e r g ile r i adeta b ir ders kitabı g ib i okutturmak, içlerin d ek i parçaların ö z e tle r in i çıkarttırm ak, ana f i k i r l e r üzerinde tartışm alar yaptırmak ve öğrencilere bu dergidekiler g ib i yazıla r yazdırtmak husus-
derecede ısra rla takip etmek, tamimler, te k it le r göndermek bendenizce çok ağır su çla rd ır. Bu s ık ı takipler ve ısra rla r g i z l i maksatları açığa
A
vuran resmi v esik a la rd ır.
Bu maruzatımın d e l i l l e r i ve vesik a la rı da gerek Bulur Köy Ensti tüsünün muhabere dosyasından ve gerek emir ve müsaadeniz üzerine i l k öğretim Umum Müdürlüğünün dosya ve kayıtlarından çıkarılm ış ve i l i ş i k dosya i l e takdim eylediğim vesikalara k a tılm ış tır . (No. 5 ,6 ',7 ,8 ,9 ,
1 0 , 1 1 , 1 2 , 1 3 , 1 4 , 1 5 , 1 6 , 1 7 , 1 8 , 1 9 , 2 0 , 2 1 , 2 2 , 2 3 , 2 4 , 2 5 , 2 6 , 2 ? , 3 2 , a / , 9 9 ,1 0 0 ,1 0 1 , 1 0 2 ,1 0 3 ,1 0 4 ,1 0 5 ) .
/ ı
(6 ) Bu dergilerdeki y a zıla rın ö z e tle r i çıkarılmak ve bu y a zı lar hakkında f i k i r ve mutaleaları sorulmak s u r e tile öğretmenlerle ida r e c ile r b ir nevi y a z ılı yoklamaya tabi tutulmuşlar ve bu y a zıla r da öğ rencilerden toplanan özetler g ib i İlköğretim Umum Müdürlüğüne a l d ı r ı l mış ve in c e le t t ir ilm iş t ir .
Böylece öğretmenlerle id a re c ile r in d e r g ile r i içinden s e ç tik le r i parçaların mahiyeti ve konular üzerindeki f i k i r l e r i ve şahsı kanaatlar kolayca anlaşılm ış olduğundan bunlar arasında müfrit so lcu la rla solculu ğa meyyal olanlar ve h iç olmıyanlar kendiliğinden ve hatta toptan meyda na ç ık a r ılm ış tır . Bu y a z ılı yoklamalar neticesinde görülen maksada h iz met edemiyeceğine hükmedilenler Köy Enstitülerinden uzaklaştırılm ak su r e t ile b ir ayıklama yapılmış ve onların yerine de istenen v a s ıfta k ile r g e t ir ilm iş t ir .
Bu maruzatım iç in d.e yine Bulur Köy .Enstitüsündeki id a r e c ile rin d e ğ iştirilm esin i b ir misal olarak arzederim. Enstitünün eski müdürü
A
Aydın Arıkök Dergi işinden en temiz ve mesleki b ilg i bakımından en uy gun parçaları seçmiş,bunlar üzerinde konuşma yapmış ve hatta Serginin b^.ş tarafm dr Cumhurbaşkanımızın çok üstün değerdeki d ir e k t ifle r in i t e barüz ettiren (İlk öğretim davamız) b a ş lık lı yazı arını okuyup b ir defa
4
daha h a tırla ttık ta n sonra yalnız bu yazının özetinin çıkarılm asını öğretmenler toplantısında karar a ltın a almış ve bu kararı gösteren zaptın b ir su retin i İlköğretim Umum Müdürlüğüne gönderm iştir. Bu zabıt İlköğretim Umum Müdürlüğü dosyrlarmdan çık a rıla ra k bu yazımla b ir lik t e sunulmuştur. (No. 35)
(7)- Pulur Köy Enstitüsünde okunan muzur k itaplar ve d e rg ile r içinde bilhassa " Gün " a d lı so s y a lis t mecmuası i l e " Köy E n stitü leri D ergisi" arasında büyük b ir benzerlik göze çarpmaktadır . Her ik i Dergide de b ir çok y a zıla rın mahiyeti ve konuları, kitap tanıtma ve özet çıkarma sistem ile yapılan solcu propagandası ve bilhassa ko münist f i k i r l e r l e dolu ş i i r l e r hemen hemen' b ir b ir le r in in e ş le r id ir . Bu ik i dergi b ir b irle rin e çok y ak ın lık lar arzetmektedir.
Doğrudan doğruya Komünist propagandası yapan ve memleketimizin
A •
m illi bünyesini yıkmak iç in çıkarılan ve en k ız a l s o s y a lis t f i k i r l e r i aşılayan " Gün n dergsi köy ve köylü mevzuu üzerinde pek çok durduğu g ib i köy Bnstitülerim izle de ilgilen m ekted ir. Bu Enstitülerde son defa yapılmış olan bazı d e ğ iş ik lik le r hakkında havadisler vermekte , İsmail Hakkı Tonguç’ un demokratik esaslara d yanan b a ş a rılı çalışm asını övdükten sonra onun İlköğretim Unum Müdürlüğünden ayrılmasına^üzülmekte
A
ve bu son d e ğ iş ik lik le rin tamamile anti-demokratik olduğunu ilave eylemektedir. Bu y a z ıla rı hakkında 8 /1 /1 >47 t a r ih li ve 4 s a y ılı rapo rumda t a f s ila t v e r ild iğ i g ib i aynı rapora i l i ş i k dosya içinde de (Gün) dergisinin müteaddit sa y ıla rı vardır. Bu sayılardan birinde ayrıca
(Köy E h s titie ri d e r g ile r i) nden de bahseden y a zıla r vardır.Bu y a zıla r içinde Hasanoğlan Köy Enstitüsü Yüksek kısım öğren cilerin in hikaye
ve ş i i r le r i n i metheden cümleler bulunmaktadır. Bu takdirlerden sonra
da bu ateşin öğrencilerin hakikatları yazmakta çok cesur oldukları ilâve edilm ektedir•
Bütün bunlar "Gün " dergisinin Köy Enstitülerinde bol b o l okunması m sağlamak ve ayni gaye iç in ç a l ı ş ı l d ı ğ ı hususunda da b ir anlaşmaya ve
5 t
yakınlaşmaya varmak iç in d ir .
‘’Gün” dergisin in yalnız Pulur Köy Enstitüsünde d e ğ il, diğer köy «
E nstitülerinde de okunduğunu kuvvetle tahmin eylemekteyim. Netekim Müf e t t i ş Cezmi Berktin Cılavuz Köy Enstitüsünde bu dergiyi tomarlar h a lin
-»
de gördüğünü söy lem iştir.
Şu duruma göre köy Enstitülerinde okunan k ita p,d ergi ve gazeteler
A
hakkında e s a s lı b ir kararla köy E n stitü leri Müdürlerine kat’ ı emirler verilmesine yükfeek müsaadelerini rica ederim.
Bu E nstit'¡lerde bu yolsuzlukların bu kadar ilerlem iş olması key fiy e tin e g e lin c e : Bundan ik i y ı l kadar evvel Bakanlıkta Umum Müdürler le M ü fettişlerin hazır bulundukları b ir toplantıda bazı Müfettiş arka daşların K;y E nstitülerine dair yapmış oldukları ufak tefek te n k itle r
A
hoş karşılanmamış ve adeta b a lta la y ıc ı hareketler telakki e d ilm iş ti. 0 tarihten sonra İlköğretim Umum Müdürlüğü E nstitülerin denetlenmesi iç in başka te d b irle r düşünmüş olduğundan bu müesseseler in iç hayatı b iz - le re b ir nevi kapatılmış g ib iy d i. Böylece istenilm iyen kontrollardan kurtulmuş ve binnetice çok ferahlamış olan Enstitülerden, faraza Pulur Köy Enstitüsünün b ir kısım öğretmenleri ve son Müdürü g ib i k ı z ı l solcu f i k i r l e r ta şıyan la r, gerek ayrı ayrı ve gerek toplu olarak rejim lerim ize ve siy a sı prensiplerim ize ve eğitim esaslarımıza aykırı yolsuzluk ları yapmağa f ır s a t bulmuşlar ve solcu cereyanına ç ığ ır açm ışlardır. Tam za manında bu iş e e l koymak ve b iz le r in de bu E nstitüleri esa slıca denet
lememizi emreylemek s u r e tile bu rejim aleyhi hareketlerin önlenmesi
A
ve genç öğretmenlerle Enstitü öğ ren cilerin in artık zehirlenmesine imkan ✓
Netice ve Kanaat :
1 - Pulur Köy Enstitüsünde çok m üfrit bit* solcu cereyanının y ık ıc ı fa a liy e te geçmiş bulunduğunu,faka t son em irlerin izle Enstitü id a resin de yapılan de ‘i ş i k l i k sayesinde bunun ön'¡ne geçilm iş bulunduğunu arze- derim.
Solcu fa a liy e tle r in e a i+ maruzatım Enstitünün temiz duygulu va tansever öğretmen ve id a re c ile r in yeminli ifa d e le r ile ve okulun
dosya-♦
larmdan ve İlköğretim Umum Müdürlüğünün dosya ve kayıtlarından çıkarıp takdim eylediğim vesikalar ve d e l i l l e r l e sabit bulunmaktadır.
2 - Bu finstitüde solcu f i k i r l e r i ilk aşılamağa ça lışa n la r Hasanoğ- 1''n Köy Enstitüsünün yüksek kısım mezunları olan öğretm enlerdir. Bunlar
vatansever ve sağduygulu eski üdür Aydın Arıkök'ii okuldan u za k la ştır
mağa muvaffak olm uşlardır. Yeni müdür Osman Y alçın*ı a ş ır ı s o s y a list ruh lu gördüklerinden hemen onun etrafında halka olmuşlardır» Böylece b ir gurup te ş k il ederek ve iç le r in e Eğitimbaşı Hamit özmenk'i ve öğretmen
Ahmet Demirci oğlunu* da alarak maksatlarına uymayan ve a let olmayan d i ğer öğretmen ve id a re cile re karşı tam b ir ceohe kurmuşlardır. Böylece Enstitü içinde solcu la r ve sağcılardan mürekkep b ir i k i l i k vücuda g e t
i-A A
rerek okulun ahengini ve öğren cilerin d is ip lin in i ve ahlak t e la k k ile r i- ni bozmağa ça lışm ışla rd ır.
3 - Enstitünün müdürlük vazifesinden çıkarılm ış olan Osman Yalçının Köy Enstitülerinde ve Erkek Sanat Enstitülerinde v a zife almasa asla ca iz olamıyacağını, kendisine ancak öğrencisi az b ir ortaokulda ders ve r ile b ile c e ğ in i arzederim.
4 - Hasanoğlan Köy Enstitüsü yüksek kısmı mezunlarından olan öğ ret men H alil Basutçu, Hüseyin Yücel,Fahri Yücel,Nusret Okmen,Kemal Güngör, Tevfik Gültekin’ in ve bunların harekatına katılan tarih-coğrafya öğ.Ahmet
Oemircioğlu'nun Pulur Köy Enstitüsündeki vazifelerinden b ir an evvel uzaklaştırılm aları ve hepsinin ayrı ayrı okullara nakledilm eleri,
5 f Solculuk cereyanım» k a tıla n , okulun d is ip lin in in bozu İm sına mani olmıyan, öğretim ve e itim i ş l e r i n i tama ile- ihmal eyledi M anla
şılan ve böylece esas v a z ife s in i yapmamış olan Sgitlmbaşı Hamit zra nek te çok suçlu görülmüş olduğundan Pulur Köy Enstitüsünden çıkarılm ası, diğ^r köy Enstitülerinde ve Erkek Sanat Enstitülerinde kendisine hiç b ir v z ife verilmemesi.
6 - Pulur Köy Enstitüsündeki iş in i kısa b ir zarında b it ir ip H? san
cıla n Enstitüsündeki v a z ife s i başın- b ir -n evvel gitmesi icob ey led i'd
a
halde Pulur’ da vazife ve sela h iy e ti haricinde b ir çok i ş l e r l e meşgul olarak Enstitüyü a ltü st eden, öğ ren cilere bizzat e l i l e sigara ve konyak verip iç ir e n , Enstitü müdürü Osman Y alçıncın a ile s i yanında olmadığı hal de onun evine g id ip okul içinde onunla beraber iç 1 -içen,koşapınar kö yünde gece kalınan Hncıhafız adında b ir köylünün evinue akşam yemeğine oturulacağı sırada alenen ev sahibinden rakı is tiy e n , .Nazım Hikmet*in ş i i r l e r i n i oku an,yeksek sesle herkesin yanında aşık saçık g ü fte li şar k ıla r söy liyen , so s y a lis t muharrirlerin k itan ların ı tavsiye ve bu mu h a r r ir le r i alenen metheden ve tartışmalarda müdafaa eden, Ruslar lehine
sözler söyliyen , Türk a sk erleri ve subayları aleyhinde konuşan ve hiç b ir i ş i olmadıkı halde köy'köy dolaşan öğretmen rimar Miallâ Eyüpoğlu* nun köy Enstitülerinde ve Erkek Sanat Enstitülerinde vazife almasına müsaade edilmomeâi.
7 ' - Kgy E n stitü leri Dergisinde çıkan,, ö ğ re n cile rle öğretmenlere her bakımdan çok zn rerlı olan ve tamam! le solcu f i k i r l e r aşılıyan ya- ,zıl& rı d e r le d iğ i, in ce le d iğ i ve bu d erg ilerin t e r t ib ile meşgul oldu u
anlaşılan Talim ve Terbiye üyesi Sabah»ttin Eyüpoğlu’ nun da bu hareketi
’ ^ e
M illi Eğitim Bakanlığımızın ve hükümetimizin resmi eğitim program ve
prensiplerine uymadığı g ib i i l l î Şefimizin de köy E nstitüleri davasın
daki kat’ ı emirlerine de asla uymamaktadır. Bu itib a r la kendisinin bu işlerden ötür" mesul edilm esi.
8
8 - Eski İlköğretim Umum müdürü İsmail Haljc'ı Tonguç’ un bu ze h ir le y ic i y a zıla rla dolu olan d e r g ile r i t i l l i Eğitim Bakanlığı adına ve hesabına bastırmak, her öğretmen ve öğrenciye b ire r tane düşecek kadar b ol sayıda Enstitülere dağıtmak, Enstitü öğretm enlerile öğ ren ci- .
«Ü A
le rin bu dergilerdeki ftütün parçaları okumaları iç in çok kat’ ı emirler vermek, bu d ergilerin b irer ders k itabı g ib i ders zamanlarında dahi oVumasını istemek, öğrencilere bu dergilerdeki par.çalafra benzer y a z ı lar yazdırtmak iç in sarih emirler vermek, Enstitülerdeki öğretmenlerin hepsinin bu d e rg ile r hakkında top la n tıla r yapmağa , d erg iler için deki
parçalardan ö ze tle r çıkarmağa, bu parçalardaki ana f i k i r l e r üzerinde tartışm alar yaptırmağa, ve bu ana f i k i r l e r etrafında tam b ir anlaşma ve kaynaşma tem inile b ir b ir lik kurmağa, öğretmenlerin hepsinden bu par çalara dair y a z ılı olarak mutalea ve kanaatlar is te y ip Umum Müdürlüğe göndertmeğe mecbur eden emirler vermek, böylece kendisine gönderilen bu y a z ılı mutaleaları ve kanaatları in c e le ttir e r e k bütün Enstitü e le manları içinde solcu f ik ir le r e ve kanaatlara temayülleri olanlarla o l
-A
mıyanlar arasında b ir ayıklama imkanını bularak en atılgan ve k ı z ı l
, *
so s y a list olanları Enstitülerin başına geçirmek g ib i b ir takım s i s temli çalışmalar ve ıs r a r lı ta k ip le rle koyu solcu f ik ir le r in genç öğ retmen ve öğrencilere geniş ölçüde aşılaması için her türlü tndbire başvurdu u b izza t kendi e ly a z ıla r ile sabit ( i l i ş i k dosya No. 6,17,1b)
A
olduğundan bu hareketleri m illi terbiye esaslarım ıza, Bakanlığımızın
A
ve hükümetimizin bilhassa Büyük M ecliste ilan eyled iği köy E nstitüleri eğitim program ve prensiplerine asla uymamaktadır, kendisinin bu i ş l e r den dolayı mesul görülmesi hususlarına a it kanaatlarımı yüksek ta svip
lerin e saygılarımla arzederim. Müfettiş
F.İsfendiyaroğlu
A slı g ib id ir Î21/V/1348
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
