KANSERLÝ HASTADA PSÝKOLOJÝK SORUNLAR
PSYCOLOGIC PROBLEMS IN THE CANCER PATIENT
H.Cüneyt Ulutin** GATA R.Onkolojisi AD.
ÖZET
Kanserin hastalar için büyük bir problem olduðu bilin-mektedir. Bu problemlerden biri de psikolojik etki-lerdir. Mücadele edebilmek için bu sorunlarýn anlaþýl-masý gereklidir. Sadec psikiyatristler deðil, onkologlar ve katýlan diðer saðlýk personeli de bu sorunlardan haber-dar olmalýdýr. Bu hastalarda en büyük sorunlar anksiyete ve depresyondur. Problemi çözmek için empati ile direk yaklaþýmlar gereklidir.
Anahtar sözcükler: kanser, psikoloji, destek
SUMMARY
It is widely known that cancer is an enermous health problem for the patients. One of these problems is pscyosocial effects. It is necessary to understand these problems to cope with. Not only the psychiatrists but also oncologists and attending health staff should be aware of these aspects. Anxiety and depression are the major concerns in these patients. To solve the problem direct approach with empathy is generally required.
Key Words: cancer, psychology, support
GÝRÝÞ
Kanser tanýsý aldýðýný öðrenen bir hastada, bu soruna karþý baþ etme ve tepki vermeyle ilgili psikolojik problemler kendisini göstermeye baþlar. Kanserin varlýðý hastada ve yakýnlarýnda hayata iliþkin tüm alanlarda belirgin þekilde aksamalarýn ortaya çýkma -sýna neden olur. Normal koþullarda dýþarýdan fark edilemeyecek psikolojik problemler yoðunlaþýr ve da -ha dikkat çekici -hale gelir (1). Bu aþamada doktorun ve diðer saðlýk personelinin görevi hem aileye hem de hastaya bu sorunlarla baþ etme, normal yaþantýnýn gerekliliklerini yerine getirebilme konusunda yar -dýmcý olmaktýr. Bu yönüyle bakýldýðýnda branþ ola -rak özelleþmiþ kiþiler (psikiyatrist, psikolog) dýþýnda branþý onkoloji olan hekim, yardýmcý saðlýk persone -linin ve hastaya destek olacak yakýnlarýnýn da konu -ya aþina olmasý gereklidir. Bu amaçla bu -yazýda kan -ser hastalarýnda görülen psikolojik sorunlara ve bu problemlere yaklaþým biçimine genel hatlarýyla deyi -nilecektir.
KANSERLÝ HASTADA ÝZLENEN KAYIPLAR VE BUNA KARÞI
GÖSTERÝ-LEN TEPKÝLER
Kanser hastalarýnda hastalýðýn ve tedavilerin ge -tirdiði zorluklara baðlý olarak maddi ve manevi bazý kayýplar yaþanabilir. Genellikle hastalýktan kaynakla -nan saðlýðýn kaybolmasý, fiziksel bütünlüðün bozul -masý, rahatsýzlýk ve fiziki þekil bozukluðu en sýk izle -nen kayýplardýr (1). Hastanýn kendisinden veya çevre -sinden kaynaklanan nedenlerle yakýn arkadaþlarýnýn uzaklaþmasý durumu ortaya çýkabilir. Bunun nedeni hastanýn tedavi maksatlý olarak sürekli yaþadýðý me -kaný terk etmesi, arkadaþlarý tarafýndan reddedilmesi veya kendi hastalýðýndan dolayý baþkalarýnýn acý çek -memesi isteðiyle kendini izole etmesi olabilir. Yapýl -masý gerekli günlük aktivitelerde kayýplar örneðin þahsi bakým eksikliði, iþ kaybý, hobilere zaman ayýra -mama, gibi durumlar. ortaya çýkar. Mali kayýplar te
-Uzman Yorumu / Commentary FTR Bil Der - J PMR Sci 2006;9(1):39-41
Yazýþma Adresi / Correspondence Address:
davi masraflarýnýn karþýlanmasý nedeniyle yada iþten ayrýlma nedeniyle kendini gösterir. Sonra bireyin kendine güveni ve hatta "niye ben ?" sorusuyla birlik -te dini inançlarýnda azalma gözlenir. Bu kadar sýkýn -tý veren kayýptan sonra hasta birey ve yakýnlarýnda çeþitli tepkilerin oluþmamasý neredeyse imkansýzdýr. Bu tepkiler (2): 1. Düþmanlýk-kýzgýnlýk 2. Anksiyete (endiþe) 3. Suçluluk 4. Suistimal 5. Ýçe çekilme 6. Depresyon 7. Baðýmlýlýk 8. Psikozdur.
Kýzgýnlýk ve düþmanlýk en sýk görülen tepkidir. Temelinde hastalýða duyulan öfkenin doktorlara, sað -lýk personeline ve yakýnlara yansýtýlmasý yatar. Hasta ve yakýnlarý sýklýkla o anda içinde bulunduklarý du -rumdan daha önce tedavi ve bakýmlarýný yapan sað -lýk personelinin sorumlu olduklarýný suçlayýcý þekil -de ifa-de e-derler. Genel endiþe hali ise ajitasyon, kon -santrasyonda düþüþ, uyku problemleri, kompulsif (tekrarlayýcý) davranýþlarla kendini gösterir. Bu du -rum hastada mevcut olan sübjektif semptomlar dan aðrýyý daha da arttýrýr. Suçluluk tepkilerinde kendini ve çevresindekileri suçlama ortaya çýkar ve hasta olunduðu için ne gibi bir kabahat iþlendiði sürekli sorgulanýr. Suistimal durumunda ise hasta çevresin -den sürekli tavizler vermelerini ister. Bazen bu iþi o kadar aþýrýya götürürler ki bu istekleri karþýlamak im -kansýz hale gelir. En sýk istenen ise kendilerine özel muameleler yapýlmasýdýr. Böylece hasta yaþadýðý ka -yýplarý karþýlayabileceðini düþünür. Ýçe çekilmede hasta hastalýðýný artýk kabullenmiþtir. Ancak yapýlan her türlü müdahaleye ve dýþ uyaranlara kayýtsýz kala -bilir. Depresyon belki de gösterilen reaksiyonlar içer -sinde çok uçta olmadýðý sürece en anlamlýsýdýr (3). Kendisini uykusuzluk, anoreksi, geri çekilme, psiko -motor gerileme ile gösterebilir. Tedaviyi yürüten sað -lýk ekibi tarafýndan demans veya beyin metastazý ola -sýlýðýyla karýþtýrýlabilir. Bunun için ayýrýcý tanýyý dik -katle yapmak gerekir. Baðýmlýlýk durumunda ise ge
-40
rileyen saðlýk durumuyla orantýlý olarak hasta kendi fonksiyonlarýný kendi baþýna yapamamaya baþlamýþ ve etrafýndakilerin yardýmýna ihtiyaç duyar hale gel -miþtir. Ancak bu tutum hasta tarafýndan bilinçsiz bir þekilde ileri götürülüp, tam baðýmlýlýk haline getirile -bilir. Sonuçta hasta kendi kendini yataða baðýmlý ha -le getirebilir. Psikoz görülme olasýlýðý da nadir deðil -dir ve ilaç tedavisi gerektirir.
DEÐERLENDÝRME VE YAKLAÞIM
Hastanýn veya yakýnlarýnýn davranýþlarýndaki de -ðiþiklikler en temel ipuçlarýný verir. Bu yüzden duy -gusal risk faktörleri deðerlendirilmelidir. Daha önce -ki duygusal sorunlarýn varlýðý, eþlik eden stres kay -naklarý araþtýrýlmalý ve birikimlerin varlýðý ortaya konmalýdýr. Daha önce hastanýn kayýplar karþýsýnda nasýl reaksiyon gösterdiði öðrenilmelidir. Çünkü ön -cekilere karþý geliþtirilmiþ yaklaþým modelleri tekrar kullanýlabilir. Yine hastanýn bireylerle iliþkileri ve kendine karþý tutumlarý da incelenmelidir. Çünkü iletiþim becerileri sýnýrlý olan bireylere daha farklý yaklaþmak gerekebilir. Hastanýn günlük aktivite deði -þiklikleri (cinsel aktivite düzeyi dahil) öðrenilmeli ai -lesinden baþka destek alabileceði kiþi veya kurumlar olup olmadýðý öðrenilmelidir(4).
Temel olarak saðlýk personeli hastaya karþý sem -patik, anlayýþlý ve ulaþýlabilir bir dinleyici olmalýdýr. Týbbi problemler açýk seçik izah edilmeli, anlaþýlma -yan noktalar tekrar edilmelidir. Hastayla birlikte he -defler belirlenmeli, depresyondaki veya anksiyete du -rumundaki hastaya doðrudan yaklaþmalýdýr. Kanser tedavisi için yaklaþýmlarda esnek olunmalý, alternatif -ler sunulmalý, hastanýn tercih-lerinin de göz önüne alýndýðý vurgulanmalýdýr. Cinsel hayatýn devam ede -bileceði, kanserin bulaþýcý bir hastalýk olmadýðý has -taya anlatýlmalýdýr. Hasta bütün bu yaklaþýmlara rað -men problemli davranýþlarýný sürdürüyorsa onkoloji alanýnda deneyimli bir psikolog ile hastayý konsulte etmek gereklidir (5).
Sonuç olarak onkoloji alanýnda çalýþan tüm sað -lýk personelinin sadece kanserin deðil, onun getirdiði psiko-sosyal yükün farkýnda olmasý gereklidir. Kaçý -nýlmaz sona giden bireylerin bu yoldaki yürüyüþle -rinde elle-rinden tutan kiþi olmalý ve bu yolculuðu onlar için rahat bir hale getirmelidirler.
FTR Bil Der - J PMR Sci 2006;9(1):39-41
KANSERLÝ HASTALARDA PSÝKOLOJÝK SORUNLAR, Ulutin
KANSERLÝ HASTALARDA PSÝKOLOJÝK SORUNLAR, Ulutin
KAYNAKLAR
1. Lederberg MS, Massie MJ.: Psychosocial and ethical is -sues in the care of cancer patients: In Principles and Practice of Oncology, (ed) DeVita VT, Hellman S, Ro -senberg SA. 4.baský, Philadelphia: J.B.Lippincott Com -pany, 1993: .2448-61.
2. Baile WF.: Neuropsychiatric disorders in cancer pati -ents.Curr Opin Oncol, 1996; 8: 182-7.
3. Cimilli C.: Kanserde anksiyete ve depresyon. Psikiyatri Psikoloji Pisikofarmakoloji Dergisi, 1998; 6: 8-13
4. Kurtz M, Kurtz JC, Given B.: Relationship of care gi -ver reactions and depression to cancer patients' symp-toms, functional states and depression: A longitudinal view. Socl Sci Med, 1995; 40: 837-46.
5. Massie MJ, Holland JC, Straker N.: Psychotherapeutic interventions: In Handbook of Psychooncology, (ed) Holland JC, Rowland JH. 2.baský, New York: Oxford University Press, 1989: 455-69.
FTR Bil Der - J PMR Sci 2006;9(1):39-41 41
