T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANA BİLİM DALI
FARS DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI
MEVLÂNÂ MÜZESİ NR. 1177'DEKİ MESNEVÎNİN 2.
CİLDİNİN TASHİHİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN
KARŞILAŞTIRILMASI (1-906 BEYİTLER)
İlknur ÖĞÜT
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Prof. Dr. Ali TEMİZEL
2 T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Bilimsel Etik Sayfası
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı İlknur ÖĞÜT
Numarası 164209021004
Ana Bilim / Bilim Dalı Doğu Dilleri ve Edebiyatları/ Fars Dili ve Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tezin Adı
MEVLÂNÂ MÜZESİ NR. 1177'DEKİ MESNEVÎNİN 2. CİLDİNİN TASHİHİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (1-906 BEYİTLER)
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
3 T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı İlknur ÖĞÜT
Numarası 164209021004
Ana Bilim / Bilim Dalı Doğu Dilleri ve Edebiyatları/ Fars Dili ve Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Prof. Dr. Ali TEMİZEL
Tezin Adı
MEVLÂNÂ MÜZESİ NR. 1177'DEKİ MESNEVÎNİN 2. CİLDİNİN TASHİHİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (1-906 BEYİTLER)
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan MEVLÂNÂ MÜZESİ NR. 1177'DEKİ MESNEVÎNİN 2. CİLDİNİN TASHİHİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (1-906 BEYİTLER) başlıklı bu çalışma 27/06/2019 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
I İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ... II ÖZET ... IV SUMMARY ... V KISALTMALAR ... VI GİRİŞ ... 1
MESNEVÎNİN TÜRKÇE TERCÜME VE ŞERHLERİ ... 1
1.1 MEVLÂNÂ ... 4
1.2. REYNOLD ALLEYNE NICHOLSON ... 6
1.3. ADNAN KARAİSMAİLOĞLU ... 8
1.4. VELED ÇELEBİ İZBUDAK ... 10
1.5. ABDULBÂKİ GÖLPINARLI ... 13
BİRİNCİ BÖLÜM ... 16
MESNEVÎNİN 2. CİLDİN (1-906) FARSÇA METNİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN NÜSHA TAVSİFİ ... 16
1.1. Mesnevî (Farsça) ... 16
1.2. Mesnevî Tercümesi (Osmanlı Türkçesi) ... 20
İKİNCİ BÖLÜM ... 23
MESNEVÎNİN 2. CİLDİN (1-906) FARSÇA METNİ VE DEĞERLENDİRMESİ ... 23
2.1. METİN HAZIRLANIRKEN İZLENEN YÖNTEM... 23
2.2. MESNEVÎ FARSÇA METİN ... 25
2.3. FARSÇA METNİN DEĞERLENDİRMESİ ... 73
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 75
MESNEVÎNİN 2. CİLDİN (1-906) FARSÇA METNİ VE TÜRKÇE İKİ TERCÜMENİN KARŞILAŞTIRILMASI ... 75
3.1. KARŞILAŞTIRMALI METİN ... 75
3.2. TÜRKÇE METNİN DEĞERLENDİRMESİ ... 179
SONUÇ ... 193
II ÖN SÖZ
Muteber bir eser olan Mesnevî, yaklaşık sekiz asırdır tüm dünyada tasavvuf, kültür, din ve ahlak gibi birçok konuya ışık tutmuştur. Bilim ve kültür dünyasında evrensel bir boyut kazanan Mevlânâ'nın Mesnevîsi üzerine çok kez tercüme, şerh ve özet gibi çalışmalar yapılmıştır.
Geçmişten günümüze Mevlânâ'nın açmış olduğu bu aydınlık yolu anlamak ve anlatmak isteyenler vasıtasıyla sayısız istinsahı yapılmıştır. Bu nadide eserin, çoğaltılarak günümüze kadar gelen nüshaları arasında bazı farklılıklar oluştuğu gözlemlenmiştir. Bu farklılıkların bir kısmını göstermek amacıyla bu çalışma ortaya konulmuştur.
Üç bölümden oluşan çalışmaya, klasik edebiyat ve dünya edebiyatı tarihinde önemli bir yere sahip olan şerhlerin başında gelen Mesnevînin Türkçe Tercüme Şerhleri hakkında kısaca bilgi sunularak başlanmıştır. Mesnevî denilince akla Mevlânâ geldiğinden öncelikle Mevlânâ (30 Eylül 1207-23 Şubat 1231)'nın hayatından ve Farsça metin üzerinde yapılan çalışmada Reynold Alleyne Nıcholson (1868-1945) ve Adnan Karaismailoğlu (1957- ) ile edisyon kritik yapıldığından, Veled Çelebi İzbudak (1869-1953) ve Abdulbâki Gölpınarlı (1900-1982)'nın da tercümelerinden yararlanıldığından dolayı hayatları ve eserleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir.
Çalışmaya adeta bir temel olan Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., İhtisas, nr. 5223'de ve Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., M. 1177 yer alan bu orijinal el yazması nüshaların nüsha tavsiflerine birinci bölümde yer verilmiştir. Ayrıca çalışılan bölümlerin orijinal metinden çekilen fotoğraflarından birkaçı, tanıtım amacıyla sunulmuştur.
İkinci bölümde, Veled Çelebi İzbudak'ın tercümesine esas olan orijinal nüshanın tashihi yapılmıştır. Tashih yapılırken Reynold Alleyne Nicholson ve Adnan Karaismailoğlu tarafından hazırlanan eserlerle karşılaştırılmıştır. Ortaya çıkan farklılıklar dipnotlarda Nicholson “N” harfi ve Adnan Karaismailoğlu “K” harfiyle gösterilmiş; bölüm sonunda değerlendirme olarak verilmiştir. Sonuçlar göz önüne
III
alındığında orijinal nüshanın az bir farkla Adnan Karaismailoğlu'nun eserine daha yakın olduğu saptanmıştır.
Son bölümde ise, 5 Kanun-i Sani 1938- 1 Teşrin-i Sani 1942 tarihleri arasında Veled Çelebi İzbudak tarafından tercüme edilen ve Şuceddin Onuk tarafından kaleme alınan Mevlânâ’nın Mesnevîsi çalışılmıştır. Bu eser Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi ihtisas 5223 nr.de bulunmaktadır ve toplam 30 defterden oluşur. Eserin 1. cilt 1. defterinin başındaki Şücaeddin Onuk'un ifadesinden tercümenin MEB tarafından Abdülbaki Gölpınarlı adına basıldığı, ancak tercümenin aynen muhafaza edilmeyip değişikliklere maruz bırakılmasından dolayı eserin orijinalinin hazırlanıp Mevlânâ Müzesi’ne verdiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle mevcut eserin 2. cilt 1. defteri bugünkü Türkçe'ye transliterasyonu yapılmıştır. Bu transliterasyonla beraber Veled Çelebi İzbudak'ın neşre hazırlarken kullandığı Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., M. 1177'de yer alan ve 6 ciltten oluşan Farsça el yazması nüshanın ve ayrıca MEB tarafından Abdülbaki Gölpınarlı adına basılmış olan eserin orijinal metninin karşılaştırılması yapılmıştır. Bu üçlü karşılaştırmanın sonucunda beyitlerdeki eksikler, fazlalıklar ve yanlışlar gibi saptanan bulguların bir kısmı, ayrıntıları ile değerlendirme bölümünde verilmiştir.
Çalışmamın her aşamasında bana yardımını ve teşvikini esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Ali Temizel'e teşekkürlerimi borç bilirim.
İlknur ÖĞÜT
IV T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğ renci ni n
Adı Soyadı İlknur ÖĞÜT
Numarası 164209021004
Ana Bilim / Bilim Dalı Doğu Dilleri ve Edebiyatları/ Fars Dili ve Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Prof. Dr. Ali TEMİZEL
Tezin Adı MEVLÂNÂ MÜZESİ NR. 1177'DEKİ MESNEVÎNİN 2. CİLDİNİN TASHİHİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (1-906 BEYİTLER)
ÖZET
Mevlânâ’nın Mesnevîsi, yazıldığı dönemde Anadolu'da, sonraki dönemlerde ve günümüzde ise dünya edebiyatında tasavvuf alanında zirve yapıtlar arasına girmiştir. İnsandaki manevi açlığı gideren Mesnevî; tarihe, edebiyata ve birçok alana damgasını vurmuştur. Yazıldığı günden itibaren farklı dillere çevrilmiş ve üzerinde birçok çalışmalar yapılmıştır.
Veled Çelebi İzbudak tarafından Osmanlı Türkçesiyle hazırlanan, Şuceddin Onuk tarafından düzenlenerek 5 Kanun-i Sani 1938- 1 Teşrin-i Sani 1942 tarihleri arasında kaleme alınan Mevlânâ’nın Mesnevîsi, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi ihtisas 5223 nr.de bulunmaktadır ve bu eser toplam 30 defterden oluşmaktadır.
Bu çalışmada Veled Çelebi İzbudak tarafından Osmanlı Türkçesiyle hazırlanan, Şuceddin Onuk tarafından kaleme alınan Mesnevî tercümesinin ikinci cildinin birinci defteri hakkında bilgi verilecek. Bu tercümeye esas olan Farsça orijinal nüshasının edisyon kritikli metni sunulacaktır. Ayrıca Şucaeddin Onuk tarafından yazılan Osmanlı Türkçesi metin ile Abdulbaki Gölpınarlı tarafından yayınlanan Mevlânâ-Mesnevî (Mevlânâ-Mesnevî I-VI, Çevirien: Veled Çelebi İzbudak, Gözden Geçiren: Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul 1988, MEB Şark İslam Klasikleri) isimli eserinin ilgili yerlerinin karşılaştırılması yapılacaktır.
V T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğ renci ni n
Adı Soyadı İlknur ÖĞÜT
Numarası 164209021004
Ana Bilim / Bilim Dalı Doğu Dilleri ve Edebiyatları/ Fars Dili ve Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Prof. Dr. Ali TEMİZEL
Tezin İngilizce Adı Fixing of the second volume of the Mathnawi in number 1177 in Mevlana Museum and comparing the transtalion of İzbudak
SUMMARY
Mevlânâ’s Mathnawi, when it was written in Anatolia, after that time and today in the Islamic mysticism of World literature, takes part in top works. Mathnawi that eliminates the spiritual hunger of human, leaves its mark in history, literature and a lot of departments. It is translated to different languages and works a lot in it since it was written.
Mevlânâ’s Mathnawi, which is translated by Veled Celebi Izbudak in Ottoman Turkish and arranged by Shucaaddin Onuk between 5 Kanun-i Sani 1938 and 1 Tesrin-i Sani 1942, is in Konya Library of Mevlânâ Museum in number 5223 and consists 30 notebooks.
This work is an information about the first notebook of the second volume translated by Veled Celebi Izbudak in Ottoman Turkish, and written by Shucaaddin Onuk. It is going to served a part of the edition critic work of the base of this translation of Persian originally issue. In addition, it is going to compared with Ottoman Turkish work written by Shucaaddin Onuk and Mevlânâ – Mathnawi published by Abdulbaki Golpinarli ( Mevlânâ-Mathnawi I-IV, Translate: Veled Celebi Izbudak, Review: Abdulbaki Golpinarli, Istanbul 1988, MEB East Islam Classics).
VI
KISALTMALAR
a.g.e. Adı geçen eser
a.g.m Adı geçen makale
b. Bin (oğul)
C Cilt
Çev. Çeviren
DİA Diyanet İslam Ansiklopedisi
haz. Hazırlayan Hz. Hazreti Ktp. Kütüphane nr. Numara s. Sayfa S. Sayı TDV Türk Diyanet Vakfı yk. Yaprak
1 GİRİŞ
MESNEVÎNİN TÜRKÇE TERCÜME VE ŞERHLERİ
Klasik edebiyat tarihinde önemli bir yere sahip olan şerhler, tüm zamanlara hitap etmemektedir. Her şerh farklı bakış açısıyla yorumlanmıştır. Bunun sonucu da bir eserin birden fazla tercüme ve şerh edilmesine yol açmaktadır. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin altı cilt (defter) ve yaklaşık 25.7001 beyitten oluşan
Mesnevî'si, tasavvufi eserler arasında en çok tercüme ve şerhi yapılmış olan ve hala da yapılmakta olan eseridir.
Asırlardır kendinden bahsettirmeyi başaran Mevlânâ'nın Mesnevî'sinin tercüme ve şerh edilmesindeki asıl amaç halk tarafından daha anlaşılır bir hale getirmektedir. Mesnevî'nin halk diliyle aynı dilde yazılmamasına rağmen fazla rağbet görmesi, yapılan tercüme ve şerhler sayesindedir. Mesnevî'nin elimizde oldukça fazla tercümesi bulunmaktadır. Bazılarının birkaç, bazılarının da sadece birinci cildi bulunmaktadır. Mesnevî dine, tasavvufa, sosyal yaşama ışık tutan bir eser olma özelliğini korumasına rağmen hala keşfedilmeyi bekleyen yönleri olduğu düşünülmektedir.
Osmanlı döneminde olduğu gibi Yirminci yüzyılda da Mevlânâ'nın Mesnevî'sinin tercüme ve şerhleri yapılmıştır. Yirminci yüzyıla gelmeden önce Mevlânâ'nın Mesnevî'si ile ilgili Osmanlı döneminde yapılan çalışmalardan birkaçı aşağıda verildi.
1. Ebu's-Su'ûd b. Sa'dullâh b. Lutfullâh b. İbrahim el-Hüseynî el-Kayserî: Mesnevî Şerhi.
2. Şem'î Şem'ullâh: Şerh-i Mesnevî. 3. Pîr Mehmed Efendi: Hazînetü'l-ebrâr. 4. Sarı Abdullah: Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî. 5. Murad Mehmed Efendi: Hulâsatu'ş-şuruh. 6. Hüseyin Avni Bey: Mesnevî Tercümesi.
2 7. Abidîn Paşa: Tercüme ve Şerh-i Mesnevî. 8. Veled Çelebi İzbudak: Mesnevî Tercümesi. 9. Tâhir-ül Mevlevî: Şerh-i Mesnevî.
10. Ahmed Avni Konuk: Mesnev-î Şerif Şerhi.
Mevlânâ'nın Mesnevî'sinin Yirminci yüzyılda yapılan Türkçe tercüme ve şerhlerinin bazıları da aşağıda verildi.
1. Tâhir-ül Mevlevî ve Şefik Can: Mevlânâ- Mesnev-î Şerhi. 2. Veled İzbudak: Mesnevî I- VI.
3. Abdülbâki Gölpınarlı: Mesnevî Tercümesi ve Şerhi.
4. A. Avni Konuk: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî - Mesnev-î Şerif Şerhi. 5. A. Avni Konuk: Mesnev-î Şerif Şerhi (İndeksler ve Lügatçe ilavesiyle). 6. Adnan Karaismailoğlu: Mevlânâ- Mesnevî I- VI (İki cilt halinde).
7. Prof. Dr. Derya Örs ve Prof. Dr. Hicabi Kırlangıç: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî – Mesnevî I- VI.
8. Ken'an Rifâî: Şerh-i Mesnev-î Şerif.
9. H. Hüseyin Top: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî - Mesnev-î Manevî Şerhi. 10. M. Muhlis Koner: Mesnevî'nin Özü.
Mesnevî Tercümesi isimli eser, Veled Çelebi İzbudak (1869-1953) tarafından Osmanlı Türkçesiyle 23 Ekim 1937-2 Şubat 1940 tarihleri arasında tercüme edilmiştir. Tanıtılan çalışmalar hakkında daha geniş bilgi almak için (Ali Temizel, Yirminci Yüzyılda Anadolu’da Yapılan Mesnevî Tercüme Ve Şerhleri, Asia Minor Studies, Vol. V,Tehran 2018, 6-40.) bakınız.
Eserin birinci cildinin birinci defterinin başında metnin tercümesinin dışında Şucaeddin Onuk'un eser hakkında yazdığı şu açıklama mevcuttur:
“Merhum Veled Çelebi Efendi Mesnevî Şerif’i tercümeye başladıkları zaman tarafımdan da istinsahını emir buyurmuşlar idi, fakir de emirlerine imtisalen kendi el yazıları ile olan defterlerden birinci cildin başından altıncı cildin sonuna kadar Hatime-i Velediye ile birlikte istinsah etmiş idim. Son defterin boş kalan sahifelerinde Divan-ı Kebir den muhtaratının bir kısmını kayıt ettim. Bu tercüme bilahare maarif vekâleti tarafından tab’ ettirilmiş ise de tercüme aynen muhafaza
3
edilmeyerek birçok değişiklikler yapılmış olduğundan Çelebi Efendi’nin yapmış olduğu tercümeyi görmek isteyenlerin istifadelerini tayin ve bu fakir-i por taksir içinde vesile-i rahmet olur ümidiyle Mevlânâ Müzesi Kütüphanesine bırakıyorum karin-i kabul olur ise ne mutlu.”2
Yukarıdaki bu açıklamadan tab’ı yapılan eserin Abdulbaki Gölpınarlı tarafından yayınlanan Mevlânâ-Mesnevî (Mevlânâ-Mesnevî I-VI, Çeviren: Veled Çelebi İzbudak, Gözden Geçiren: Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul 1988, MEB Şark İslam Klasikleri) isimli eser olduğu anlaşılmaktadır. Bundan dolayı eserin Osmanlı Türkçesini Latin harfleriyle tarafımızdan hazırlanan kısmı ile Abdulbaki Gölpınarlı tarafında yayımlanan mezkur eserin ilgili yerlerinin karşılaştırılması yaparak konuya ilgi duyanlara bir ışık sunulacaktır.
4
Çalışmada, Mesnevî dendiğinde Mevlânâ'nın, neşri dendiğinde de akla ilk gelen isimlerden olan Reynold Alleyne Nicholson ve Adnan Karaismailoğlu'nun neşrinin esas alındığı ve çalışmaya konu olan tercümelerden biri Veled Çelebi İzbudak'a diğeri Abdülbâki Gölpınarlı'ya ait olduğu için bu isimler hakkında bilgi verilmesi uygun görüldü.
1. MEVLÂNÂ
Mevlânâ, 30 Eylül 1207 (6 Rebiülevvel 604) tarihinde bugünkü sınırlara göre önemli merkezlerini Türkmenistan'daki Merv, Iran'daki Nişabur ve Afganistan'daki Herat ve Belh şehirlerinin oluşturduğu Horasan bölgesinin Belh şehrinde dünyaya gelir.3 Babası Sultânü’I-Ulemâ diye anılan Bahaeddîn Veled, annesi Mümine Hatun’dur.
Mevlânâ, Mesnevînin girişinde adını Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin el-Belhî diye kaydetmiştir. Lakabı Celâleddin’dir. “Efendimiz” anlamındaki “Mevlânâ” unvanı onu yüceltmek maksadıyla söylenmiştir.4 Bahaeddîn Veled
Karaman’da 1225 yılında henüz 17 yaşında olan Mevlânâ’yı kafilenin üyelerinden olan Semerkantlı Lala Şerefeddîn'in kızı Gevher Hatun'la evlendirir ve bu evliliğin akabinde 1226'da Sultan Veled, sonrasında da Alaeddin Çelebi dünyaya gelir. Bahaeddîn Veled Selçuklu devlet hükümdarının davetiyle Konya'ya yerleşir. Ardından Konya’da Altınapa (Altun-aba/Altunpâ) Medresesi’nde iki yıl müderrislik yaptıktan sonra 18 Rebîülâhir 6 (23 Şubat 1231) tarihinde vefat eder.5 Bu üzücü
olayın ardından Bahaeddîn Veled 'in müritleri Mevlânâ'nın etrafında toplanır. Gerçek bir ilim adamı olmuş olan Mevlânâ, dersler ve vaazlar vermeye başlar.
Mevlânâ'nın Şems ile karşılaşması kasım 1244'te gerçekleşir. Bu vuslatın ardından Mevlânâ neredeyse tüm zamanını Şems'le sohbet ederek geçirir. Bu durum Mevlânâ'nın müritlerini üzer ve Şems'e buğuz etmelerine sebep olur. Ancak bu
3 Adnan Karaismailoğlu, “Mevlânâ’nın Hayatı ve Çevresi”, Konya’dan Dünyaya Mevlânâ ve Mevlevilik, Editör: Nuri Şimşekler, İstanbul 2002, s. 22.
4 Reşat Öngören, "Mevlânâ", DİA, C. XXIX, Ankara 2004, s. 442. 5 a.g.e., s. 442.
5
muhabbet çok fazla sürmez. Şems 1247-1248 yılı içerisinde ortadan kaybolur.6 Bu
kayboluşun ardından Mevlânâ Şems'i arar ama bulamaz ve uzun yıllar inzivaya çekilmesine sebep olur.
Hayatını "Hamdım, piştim, yandım" diyerek kendi kelamıyla özetleyen Mevlânâ, 5 Cemaziyelahir 672/17 Aralık 1273' te fani dünyaya gözlerini kapar. Mevlânâ’nın vasiyeti üzerine cenaze namazını kıldıracak olan Sadreddîn Konevî’nin fenalaşması sebebiyle Kadı Sirâceddîn namazı kıldırmış ve büyük bir kalabalıkla defnedilmiştir.7 ESERLERİ: • Dîvân-ı Kebîr • Mesnevî • Fîhî Mâ Fîh • Mecâlis-i Seb’a • Mektûbât 6 Karaismailoğlu, a.g.m., s. 25-26.
7 Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Celâleddîn Hayatı, Felsefesi, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler,
6
2. REYNOLD ALLEYNE NICHOLSON
Ünlü İngiliz müsteşriklerinden biri olan, tasavvuf tarihi araştırmalarıyla tanınan Reynold Alleyne Nicholson, 19 Ağustos 1868 yılında İngiltere’nin Yorkshire-Keigley’de dünyaya gelir. Beş çocuklu bir ailenin en büyük oğludur. Annesi Isabella Hutchinson’dır. Babası Henry Alleyne Nicholson, cerrahtır fakat sonradan üniversitede doğa bilimleri profesörlüğü yapmıştır. Dedesi John Nicholson, İncil üzerinde uzman olarak tanınır ve o, Arapça ve Farsça eserlerden oluşan yazma eserlere sahiptir. Bu eserler, Nicholson’un Doğu dillerine karşı ilgisinin başlangıcı olacaktır.8
Öğretim hayatına Edinburg'ta başlayan Nicholson, daha sonra Cambridge'deki Trinity Koleji'ni tamamlar. Latin ve Yunan gibi batı dillerinde üstün başarı sağlasa da hayattaki en büyük şansı dedesinin zengin kütüphanesidir. Bu şans, Arapça ve Farsçayla tanışmasına ve bu alanda uzmanlaşmasına sebep olur.
1893’te Trinity Koleji’nde öğretim üyesi olarak göreve başlayan Nicholson 1901’de Londra Üniversitesi Farsça Kürsüsü’ne tayin edilir. Bir yıl sonra E. G. Browne, Cambridge Üniversitesi Farsça Kürsüsü’nden Arapça Kürsüsü’ne tayin edilince onun yerine geçmek üzere Cambridge’e dönder. 1926 yılına kadar burada görev yapan Nicholson aynı yıl Browne’un ölümünün ardından Arapça Kürsüsü’ne profesör olarak tayin edilir.9 1940 yılında Cambridge'den ayrılarak hayatının geri
kalan yıllarını, Towyn'de geçirir ve 27 ağustos 1945 yılında Chester'da dünyaya veda eder.
Ömrünün çoğunu tasavvufa adayan İngiliz şarkiyatçı Nicholson, tasavvufu etkileyen akımlar olarak Hıristiyanlık, Yeni Eflatunculuk, Budizm, Gnostisizm (İrfaniyyun) akımlarını sayar. Ayrıca tasavvuftaki takva ve zühd hareketlerinin Hıristiyanlıkla paralel olduğunu düşünür.10 Nicholson, Sünnî İslâm ile gelişmiş
tasavvuf arasında derin bir uçurum olduğunu, Kur’ân’ın sufiliğe zıt olduğunu
8 Abdülkadir Karahan, “İslâm Sufileri İçin İlk Söz”, Reynold A. Nicholson İslâm Sufileri The Mystics
of Islam, trc. Mehmet Dağ, I, VII-XVI, İstanbul 1978.
9 Süleyman Derin, “Reynold Alleyne Nicholson”, DİA, XXXIII, İstanbul 2007, 76-77.
10 Aysun Altunel, Reynold Alleyne Nicholson'ın Studies in Islamic Mysticism Adlı Eserinde Sufilere
7
düşünmesine rağmen, sufilerin büyük bir kısmının Hz. Peygamber’e bağlılık gösterdiklerini, Farzlar’a ve Sünnet’e riayet ettiklerini kabul etmiştir.11
İlgi alanı, Arap ve İran Edebiyatı, özellikle tasavvuf alanındadır. Eserlerine bakıldığında hemen hemen birçok alan da çalışmaları vardır ama bu çalışmaların merkezinde tasavvuf yatar.
ESERLERİ:
• Selected Poems from the Diwani Shamsi Tabriz, (Cambridge 1898). • Tezkiretü'l-evliyâ neşri, (Londra 1905-1906).
• Literary History of the Arabs, (Londra 1907).
• Asceticism (Muslim), (Ansiklopedi Maddesi), Ency. of Religin and Ethics, 1909.
• İbnü'l-Arabî'nin Tercümânü'l-eşvâk adlı eserinin neşri ve İngilizce'ye çevirisi, (Londra 1911).
• A Translation of the Kashfu'l-mahjub of Ali b. Uthman al-Jullabi al-Hujwiri, the oldest Persian manual of sufism, Hucvîrî'nin Keşfu'l-mahcûb isimli eserinin İngilizce çevirisi, (Londra 1911).
• The Mystics of Islam, (Londra 1914).
• The Kitab al-luma fi't-Tasawwuf of Abu Nasr, (Serrac'ın Kitabu'l-Luma' adlı eserinin neşri, (Londra 1914).
• Studies in Islamic Poetry, (1921). • Studes in Islamic Mysticism, (1921).
• Translations of Eastern Prose and Poetry, (1922).
• Mevlânâ'nın Mesnevî'sinin Mathnawi-i Ma'nawi adıyla neşri, İngilizce'ye çevirisi ve şerhi (Hayatının son yirmi yılını ayırdığı bu çalışma, 8 cild halinde basılmıştır, 1925-1940).
• The Idea of Personality in Sufism, (Cambridge 1923). • A Persian Lyrics, (London 1931).
• The Tales of Mystic Meaning, (London 1931). • The Farsnāme of Ibnü’l-Balkhī, (London 1921).
8 3. ADNAN KARAİSMAİLOĞLU
1957 yılında Trabzon'un Of ilçesinde doğan Adnan Karaismailoğlu, ilk ve orta öğrenimini Trabzon'da yapar. 1979 yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap-Fars Dili ve Edebiyatı Bölümünü başarıyla tamamlar.
Karaismailoğlu bir yıl sonra Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı'nda göreve başlar. Doktora tezini 1985'te Prof. Dr. M. Nazif Şahinoğlu’nun danışmanlığında tamamlar. 19 Mart 1990’da yardımcı doçent kadrosuna atanır. Öte yandan, araştırmacı kimliğe sahip olan Adnan Karaismailoğlu, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Prof. Dr. Haluk İpekten’in danışmanlığında 1991 yılında yüksek lisans programını bitirir. 1990'da yardımcı doçent, 1991'de doçent ve 24 Mart 1997'de Kırıkkale Üniversitesinde profesörlük unvanlarını alır.12
Farsçanın yaşayan duayenlerinden olan Adnan Karaismailoğlu, halen Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölümünde görevini icra etmektedir.
ESERLERİ:
• Klâsik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara, 2001.
• Sayfî-i Buhârâî ve Dîvânının Tenkitli Metni, Erzurum, 1990. • Mevlânâ ve Mesnevî, Ankara, 2001.
• Baharistan, Câmî, Ankara, 2002 (Çeviri). • Gülistan, Sa’dî, Ankara, 2002 (Çeviri).
• Mevlânâ ve Kültürümüz, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2005.
• Mesnevî’den Seçmeler, Ankara, 2005.
• Mesnevî-i Ma’nevî, I-VI, Konya, 2005 (Farsça tenkitli metin, Doç. Dr. Derya Örs’le birlikte); 2. baskı, I-III, Ankara, 2007, Akçağ Yay.
• Kutbü’n-nâyî Osman Dede’nin Âyîn-i Şerîfleri, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2008 (Timuçin Çevikoğlu ile birlikte).
9
• Mevlânâ Bibliyografyası, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya, 2006 (Sait Okumuş ve Fahrettin Coşguner ile birlikte). Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş Yeni baskı, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya 2013.
10 4. VELED ÇELEBİ İZBUDAK
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin soyundan gelen Muhammed Bahâüddin Veled Çelebi, 186913 yılında Konya'da doğdu. Babası Çelebi ailesinden Mustafa
Necib Efendi, annesi Rabia Hanım'dır.
Okumaya diğer çocuklardan daha hevesli olan Bahâüddin Veled, Konya'da ilköğrenimini tamamladıktan sonra kendinden büyük iki erkek kardeşi ile Mekteb-i Rüşdiyye’ye kaydolduysa da iki yıl sonra ayrılarak Sultan Veled Medresesi’ne girer. Küçük yaştan şiir ve edebiyata karşı olan ilgisini hocası Abdurrahman Sıdkı fark eder ve Veled Çelebi'nin tutkusu onun sayesinde daha da artar. İlk şiir denemeleri de bu dönemde olur. Yaklaşık altı yıl medrese eğitiminde Arapça, Farsça ve dini eğitimler tahsili görür. Mevlânâ dergâhında Hacı Eyüp Efendi ve Sıdkı Dede'den Mesnevî dersleri alır. Ardından Vilâyet Mektûbî Kalemi’nde göreve başlar. Çok geçmeden Konya Vilayet Gazetesi'nin Başmuharrirliğine tayin edilir. Ayrıca Mekteb-i Rüşdiyye’de Farsça ve hat dersleri verir. Ardından başkâtip olarak görevlendirilir. Veled Çelebi 1889'da görevinden ayrılarak İstanbul'a gidince, Bahariye Mevlevihane'sinin misafirhanesine yerleşir. Orada kaldığı süre içerisinde birçok aydınla tanışma fırsatı bulur ve arifane sohbetlere katılır. Vaktinin çoğunu bilgisini artırmakla geçiren Veled Çelebi: "Şayan-ı istifade olmayan adamlardan kaçardım. Bununla beraber kimsenin gönlünü kırmamağa çalışırdım."14 der.
Takriben 1894 yılında Veled Çelebi'nin bir oğlu dünyaya gelir. Ardından eşini kaybeder ve üzüntüsüne rağmen çalışma hayatına devam eder. 11 Mayıs 1901'de ikinci izdivacını yapar ve Zehra Hanım ile evlenir. İkinci eşinin ölümünden sonra da üçüncü izdivacını yapar ve ömrünün sonuna kadar Enise hanımla yaşar.15
Çalışmalarının verimliliğinden dolayı dönemin önde gelen dergilerinde yazıları yayınlanır. II. Meşrutiyet'in ilanından önce Matbûât-ı Dâhiliye kalemindeki görevinden istifa edip edebi çalışmalarına ara vermeden devam eder. 1908'de Dârülfünun ve Galatasaray Sultânîsi’nde Farsça dersler verir. İki yıl sonra Mevlânâ
13 Farklı kaynaklarda Veled Çelebi İzbudak'ın doğum tarihi 1867,1868 olarak verilmiş olsa da
TBMM'de yazarın el yazısı ile bulunan kayıtlar esas alınarak 1869 olarak belirlenmiştir.
14 Ömer Asım Aksoy, "Veled Çelebi İzbudak", Türk Yurdu Dergisi, 7. Cilt, s.25.
15 Süleyman Efendioğlu, "Veled Çelebi Türk Diline Medhal", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s.21, Erzurum 2000.
11
Dergâhı Postnişînliği’ne getirilir ve dokuz yıl boyunca görevde kalır. Kaldığı süre de herkese yardımı dokunan Veled Çelebi, Karatay Medresesi'nde de öğrencilere Farsça dersler vermiştir. Sonra Sultan Reşad tarafından görevinden alınarak Devlet Şurası üyeliğine tayin edilir. İstanbul'dan Ankara'ya giden Veled Çelebi, Ankara lisesinde Farsça hocalığı yapar. 1925 yılında ikinci defa Mevlânâ Dergâhı postnişinliği Veled Çelebi'ye bırakılır. Abdülbaki Gölpınarlı da onun Konya Mevlevî Dergâhı’nın son şeyhi olduğunu söyler. Tekke ve zaviyelerin kapatılmasıyla bu görevi de sona erer.
Veled Çelebi Ankara'ya yerleştikten sonra Kastamonu ve Yozgat Milletvekilliği olarak yirmi yıl TBMM'de görev yapar. Ayrıca Türk Dil Kurumu'nda ilmi faaliyetlerle iştirak ederek faydalı çalışmalarda bulunur. Ankara'da eşi Enise İzbudak ve kızı Devlet İzbudak ile yaşamış olduğu apartman dairesinde 4 Mayıs 1953 yılında vefat etmiştir.
Veled Çelebi'nin çelebilik makamına getirilmesinin sebebinin anne tarafından Mevlânâ soyuna dayandığı bilinse de, baba tarafından Mevlânâ'ya mensup olduğu da iddia edilmektedir. Veled Çelebi, yapmış olduğu faaliyetlerin yanı sıra Türk Dili üzerine de oldukça yoğunlaşmış ve bu alanda birçok eser kaleme almıştır. Eserlerinde ağdalı bir dil kullandığı gibi son yıllarda açık Türkçe ile de eserler yazmıştır.
ESERLERİ:
• Türk Dili Lügati
• Oğuz Ata Orhun Abideleri
• Türk Diline Medhal, (İstanbul 1339).
• Letaif-i Nasreddin Hoca, (İstanbul 1325-1327).
• El- İdrak Haşiyesi, (İstanbul 1936, Ankara 1989 [2. bs.]). • Lisan-ı Farisi
• Atalar Sözü, (İstanbul 1936).
• Mesnevî Tercümesi, (I-VI, İstanbul 1942-1946). • Bedayı'ül Efkâr, (1894).
• Rubayat-ı Hazret-i Mevlânâ, (İstanbul 1896). • Leyla ile Mecnun, (İstanbul 1895).
12 • Muvazene, (İstanbul 1895).
• Birbirimizi Kırmayalım, (İstanbul 1895). • Arapça Gramer, (İstanbul 1908).
• Darülfünun Dersleri, (İstanbul 1912).
• Vasiyetname-i Şerife Şerhi, Hayr'ül Kelam, (İstanbul 1914). • Ferhengname-i Sadi Tercümesi, (İstanbul 1924).
• Divan-ı Türk-i Sultan Veled, (İstanbul 1925). • Canlı Tarihler, Hatıralarım (İstanbul 1946).
13 5. ABDULBÂKİ GÖLPINARLI
Gölpınarlızâdeler16 ailesinden olan Abdülbâki Gölpınarlı, 12 Ocak 1900’de
İstanbul’da Sultan Ahmed civarında Kâtip Sinan Paşa Mahallesi’nde dünyaya gelmiştir. Azerbaycan'dan Bursa'ya göç etmiş bir ailenin çocuğudur. Babası, tecrübeli muhabirlerden olan ve “Şeyhü’l-Muhabirin” olarak bilinen Agâh Efendi ve annesi Kafkasyalı Şöhret Hanım’dır. Abdulbaki Gölpınarlı önce Mustafa İzzet adını alır; fakat ailenin önceki çocukları yaşamadığından uğur getirmesi dileğiyle kendisi Abdulbaki diye çağrılmaya başlanır ve sonra bu ad, onun asıl adı yerine geçer.17
Kendini Mevlânâ ve Mevleviliği anlamaya, anlatmaya adayan Abdülbâki Gölpınarlı, eğitimine Yusuf Efendi Mektebi'nde başlar. Sonra ortaokulu, Menbau’l-irfan İdadisinin rüştiye kısmında; liseyi de Gelenbevî Lisesinde tamamlar. Abdülbâki Gölpınarlı, 1915’te lise son sınıfta iken babasının vefat etmesi sebebiyle, ailenin geçimini sağlamak için eğitimine bir süre ara verir, Menbau’l-irfan İdadisinde üç sene Türkçe, Farsça ve Tahrir (kompozisyon) derslerine girer. Bunun yanında Vezneciler’de kitap ve kırtasiye dükkânı da açar; fakat yapı olarak ticarete pek yatkın olmadığı için ticarette başarılı olamaz.18
Eğitimi, babasının vefatıyla kısa bir dönem sekteye uğrar. 1927’de sınavla Yüksek Muallim Mektebinin son sınıfına kayıt yaptırır. Ama okul beş yıla çıkarıldığı için bir takım zorluklar yaşar. Mezuniyetinin ardından ilk tayini, Bitlis'e öğretmen olarak çıkar. Üniversite eğitimini yapamayacağı düşüncesi ile tayinini Bakanlık Müfettişi Hasan Âli’nin (Yücel) sayesinde İstanbul’a aldırır. 25 Şubat 1930 yılında üniversiteden mezun olup Konya Lisesi'ne öğretmen olarak atanır. Sonra çeşitli illerde dersler verir ve bu sırada “Yunus Emre’nin Hayatı” adlı doktora tezini vererek Ankara Üniversitesi DTCF’de önce Farsça okutmanlığı, sonra da Türk edebiyat tarihi ve metin şerhleri derslerine girer. İstanbul Üniversitesi'ne 1940 yılında geçer ve 1949 yılında emekli oluncaya kadar burada çalışıp Türk tasavvuf tarihi ve edebiyatı derslerine girmiştir.19
16 Ömer Faruk Akgün, "Abdulbaki Gölpınarlı", TDV, c.14 s.146. 17 Ali Alparslan, Abdülbaki Gölpınarlı, 1. Baskı, Ankara 1996, s.4. 18 a.g.e., s.4.
14
Abdülbâki Gölpınarlı hayatı boyunca bir kere evlenir ve evliliği devam etmez. Ona bağlanıp hep yanın da olan manevi oğlu Yüksel Gölpınarlı ile kalan ömrünü geçirir. 1982 yılında geçirmiş olduğu rahatsızlıktan sonra aynı yıl 25 Ağustosta hayatını kaybetmiş ve Seyyid Ahmet Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir.
Gerek hayatında yaşamış olduğu zorluklar gerekse emeği geçen âlimler karakterinin şekillenmesine sebep olur. Hassas bir yapıya sahip olan Abdülbâki Gölpınarlı, kültürlü bir ailede ve çevrede yetiştiği için küçük yaşta tarikatlara girmiştir. Sebat göstermeden bunlardan da ayrılır. Çabuk değişen bazı fikirleri sebebiyle akademik camia tarafından sert eleştirilere maruz kalmıştır. Düşündüğünü söylemekten çekinmeyen biri olmakla beraber Mevlevi tabiatlıdır. Tarihimizde ilim adamı olarak yerini almaktadır.
ESERLERİ:
Abdülbaki Gölpınarlı’nın büyüklü küçüklü sayısı 114’e varan kitabı ve 400’ün üstünde ilmî makalesi vardır. Başlıca birkaç eserleri şunlardır:
• Melâmîlik ve Melâmîler, (İstanbul 1931). • Bâki, (İstanbul 1932).
• Fuzulî, (İstanbul 1932).
• Kaygusuz Vizeli Alâeddin Hayatı ve Şiirleri, (İstanbul 1933). • "Yunus Emre’de Öz Türkçe Kelimeler" (TM, IV [1934]). • "Âşık Paşa’nın Şiirleri", (TM, V [1936]).
• Yunus Emre, (İstanbul 1936).
• Yunus ile Âşık Paşa ve Yunus’un Bâtınîliği, (İstanbul 1941).
• “Nâmık Kemal’in Şiirleri”, Nâmık Kemal Hakkında, (İstanbul 1942) • Pir Sultan Abdal, (Ankara 1943).
• "İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları" (İFM, XI/1-4 [1949-1950])
• "Burgâzî ve ‘Fütüvvet-nâme’si" (İFM, XV/1-4 [1953-1954], s. 76-154) • Divan Edebiyatı Beyânındadır, (İstanbul 1945).
15
• Mevlânâ Celâleddin: Hayatı, Felsefesi, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler, (İstanbul 1951).
• Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, (İstanbul 1953).
• Kaygusuz Abdal, Hatayî, Kul Himmet, (İstanbul 1953). • Naili-i Kadim, (İstanbul 1953).
• Nesimi-Usuli-Ruhi, (İstanbul 1953). • Pir Sultan Abdal, (İstanbul 1953). • Şeyh Galip, (İstanbul 1953).
• Divan Şiiri: XV-XVI. Yüzyıllar, (İstanbul 1954). • Divan Şiiri: XVII. Yüzyıl, (İstanbul 1954). • Divan Şiiri: XVIII. Yüzyıl, (İstanbul 1955). • Divan Şiiri: XIX. Yüzyıl, (İstanbul 1955). • Divan Şiiri: XX. Yüzyıl, (İstanbul 1955).
• "Şeyh Seyyid Gaybî oğlu Şeyh Seyyid Hüseyn’in ‘Fütüvvet-Nâme’si", (İFM, XVII/1-4 [1955-1956]).
• Nasreddin Hoca, (İstanbul 1961).
• Yunus Emre ve Tasavvuf, (İstanbul 1961). • Alevî-Bektaşî Nefesleri, (İstanbul 1963). • Mevlevî Âdâb ve Erkânı, (İstanbul 1963).
• "Bektaşîlik-Hurûfilik ve Faḍl Allah’ın Öldürülmesine Düşürülen Üç Tarih" (ŞM, V [1964]).
• "Hurûfîlik ve Mîr-i Âlem Celâl Bik’in Bir Mektubu" ,(TM, XIV [1965]). • Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, (İstanbul 1966).
• Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, (I-IV, Ankara 1967-1994). • 100 Soruda Tasavvuf, (İstanbul 1969).
• 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar, (İstanbul 1969). • Türk Tasavvuf Şiiri Antolojisi, (İstanbul 1972).
• "Niyâzî-i Mısrî", (ŞM, VII [1972]).
• Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, (Ankara 1973).
16
BİRİNCİ BÖLÜM
MESNEVÎNİN 2. CİLDİN (1-906) FARSÇA METNİ VE İZBUDAK TERCÜMESİNİN NÜSHA TAVSİFİ
1.1. Mesnevî (Farsça) Nüsha Tavsifi:
Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., M. 1177
1-6 Cilt 310 x 230 mm. 320 yk. bb. st. 4 stn. Nesih, Osman b. Abdullah, Rebiülevvel 723 H. (1323 M.). Tezhipli 20
Kenarı cetvelli, dört yanı köşebentli, üstte ve altta madalyonlu şemseli, mıklapsız, siyah bir Osmanlı cildine sahiptir. Kenardaki cetvel, köşebentler, madalyonlar ve şemse, içi kabartma yaprak ve çiçek motiflerini hâvî ve basma. Bu cilt rahmetli Hattat ve Mücellit, tîr-en dâz Necmettin Okyay (vefat tarihi: 1396 H. 1976 M.) tarafından yapılmıştır.21
Kâğıdı fligransız, kalın, aharlı, koyu samânî Selçuk kâğıdıdır. Her sahifede 25 satır, her satırda 2 beyit vardır. Sahife kenarları ikişer surh cetvelle ayrılmıştır. Mısra aralarında da 3mm. fasılalı, ikişer surh cetvel mevcuttur. Bahis başları surhla ve iri nesihle yazılmıştır. Metin yazsısı Selçuk karakterini iyice gösteren nesihtir. Birinci yaprağın yüzünde Mevlânâ Dergâhı Kütüphanesine vakfedilen bir kitap olduğu yazmaktadır.22 Baş:
و فقو
ةرونملا ةبرت یلع یونعملا یونثملا اذه و سبح
ةفیطللا تفیرشلا ةرهطملا
عنبم و تامارکلا و تاماقملا بحاص مظعملا مرکملاو مظعلاا الله رس انلاوا و انلاوملا ةبوسنملا
20 Mehmet Önder, Mevlânâ Bibliyografyası 2 Yazmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
1974.
21 Haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Müzelik Yazma Kitaplar Kataloğu, Atatürk Türk
Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, XII. Dizi, S.10, Ankara 2003.
17
و قیدصتلا زدعم تایلاولا و تلاامکلا
قیدّصلا نب قیّدصلا نب قیدصلا قیقدتلا و قیقحتلا
...ُالله انسّدق خْلبلا دمحم نیدلاو ّقحلا للاج انلاوم نیقشاعلاو نیفراعلا ناتلس
Son: 318bهبتاکل اعد و هنم علاط نمل رفغا مهللا
تایونعملا تایونثتلا مت
لقا دی یلع هقیفوت نسح و الله نوعب
ب نامثع مهرقحاو اللهدابع
اللهدبع ن
الله انروندلو ناطلس قیتع
بر نیمآ دبؤملا هرونب
نیملاعلا
Çalışılan ikinci cilt hakkında bilgi:
İkinci cilt 49b de başlamaktadır. Kenarları tezhipli olmak üzere kırmızı ve siyah mürekkeple yazılan "Mukaddime" vardır. Metinin başında kûfi yazı ile
yazılmış "Besmele" ile 51b de başlar ve 92b de biter. Bu çalışmaya konu olan bölüm, ikinci cildin birinci defteridir ve aşağıda orijinal nüshanın birkaç sayfası verilmiştir.
18 Baş: Mukaddime:
19 Son: 92b
20
1.2. Mesnevî Tercümesi (Osmanlı Türkçesi) Veled Çelebi İzbudak
Nüsha Tavsifi:
Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., İhtisas, nr. 5223
30 defter halinde 1693 varak olan eser, beyaz-kahverengi karton kapaklı ve sırtı bez ciltlidir. Ciltlerin kapakları son yıllarda yapılmış ve iç varaklardan oldukça büyüktür. Ciltler, 370x260mm ebadında ve iç ebatlar ise farklıdır. Eser, normal sarı kâğıdın "a" yüzüne rik'a hatla ve kopye kalemiyle istinsah edilmiş olup, bütün yaprakların "b" yüzleri boştur. Bazı sayfaların altında yer yer dipnotlar vardır. Bütün defterlerin cilt, kâğıt ve yazı özellikleri aynıdır. 23
Eserde, beyit numaralarına yer verilmemiştir. Zaman zaman kırmızı kuru kalemle metin içerisine bazı işaretler konulmuştur. Dipnot çizgisi de yine kırmızı kuru kalemle çizilmiştir.
İkinci cildin tercümesine 29 Zilhicce 1327 (3 Mart1938)' de ve istinsahına ise 3 Safer 1357 (2 Nisan 1938) tarihinde başlanmıştır.24
2. cilt, 1. defter:
1+57+1 varaktır. Başlıktan sonraki bir varak ve metnin sonundaki bir varak boştur. Asıl metne başlamadan hemen önceki iki varakta mukaddime vardır.
Baş (mukaddime): 1a
همجرت کدلج یجنکیا
هبنشراچ یدنلاشاب هنس
یبلچدلو
یستریامج یحاسنتسا
1357
رفص
2
یبرع
1357
هجحلایذ
29
1354
ترام
2
یمور
1353
طابش
17
1938
ناسن
2
یدلایم
1938
ترام
2
23 Ali Temizel, MEVLÂNÂ Çevresindekiler, Mevlevilik ve Eserleriyle İlgili Eski Harfli Türkçe
Eserler, Selçuk Üniversitesi Matbaası, Konya 2009, s.129.
21
نیدلا عجش
بضعب ندنرلتمکح ریخأت کدلج یجنکیا وب ...الله مسب
تمکح رگا :هکرد ادننایب یس
هیهلا
هلمج کن
هسوا مولعم هلوق یس
هدئاف کشیا وا یدی
و یدرلاق یرگ ندشیا وا لوق هدنرل
.یدزاملوا لوغشم هلشیا وا یدردا ناریو یلوق وا کملیا کاردا ینتمکح زستیاهن کقح
.راپای رلاوی هنونروب کنوا ینیزارب ندتمکح زستیاهن وا یلاعت قح یدمیا
Son: 57a یدید هاشداپ .ردانف یشراق هنیدنک ,ییا هلسکره رارآ ینبیع یدنک رلیوس ینبیع کنیدنک وا :هک کملاکآ هجییا ینوا نب هکنوچ .همتیا حدم ینیدنک هدننمض یحدم کنوا همتیگ یرلیا هدنحدم کنشادقرآ هتسا .نیسرولوا بوجحم نس هدنتیاهن هرکوص مروی22 İkinci cildin çalışılan bölümü: Baş: 1a
23
İKİNCİ BÖLÜM
MESNEVÎNİN 2. CİLDİN (1-906) FARSÇA METNİ VE DEĞERLENDİRMESİ
2.1. Metin Hazırlanırken İzlenen Yöntem
Bu bölümde yapılan çalışmada, Veled Çelebi İzbudak Konya Mevlânâ Müzesi Ktp., İhtisas, nr. 5223’de Osmanlı Türkçesi olarak yer alan eserini neşre hazırlarken kullandığı Farsça el yazması olan nüshanın neşri gerçekleştirilmiştir. Modern Farsça yazım ve imla kuralları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ayrıca çalışma esnasında Adnan Karaismailoğlu ve Nicholson'un eseriyle karşılaştırma yapılmıştır. Karşılaştırmanın sonuçları ise dipnot ve değerlendirme kısmında verilmiştir.
Metin neşre hazırlanırken:
• Metinde gerekli yerlerde "ذ" harfi "د" harfine dönüştürülmüştür. 1. Beyit دش←ذش
• "ک" harfi ile yazılan "گ" harfi, "گ" olarak düzeltilmiştir. 6. Beyit :شتشگ←شتشک
• Bazı bağlaçlardaki yazım farklılıklarında aşağıdaki verilen örnek gibi düzeltmeler yapılmıştır. جنآ ← هچنآ ارهک←ارک هکنانچ←کنانج هکنوچ←کنوج کنآز←کناز نیزا ← زا نیا نیارد←نیرد نآهک←ناک وازا←وزا وارب←ورب
• Metin üzerindeki harekelere sadık kalınmıştır. • Metinde birleşik yazılan ön edat "هب" ayrı yazılmıştır. 29. beyit بوراجهب←بوراجب
24
• Bazen tek nokta ile bazen üç nokta ile yazılan "پ" ve "چ" harfleri ise üç noktalı olarak hazırlanmıştır.
25 2.2. MESNEVÎ FARSÇA METİN
Konya Mevlânâ Müzesi Müzelik Eserler, nr. 1177
همدقم [ د ]مود رتف دوش مولعم ار هدنب یهلا ِتمکح ۀلمج رگا هک مود ِدّلجم نیا ِریخأت ِتمکح زا یضعب ِنایب اپ یب ِتمکح و دنام ورف راک نآ زا هدنب راک نآ ِدیاوف رد ناریو ار وا ِکاردا قح ِنای وا ِینیب ِراهم ،نایاپ یب ِتمکح نآ زا یکدنا یلعت قح سپ .دزادرپن راک نآ دب ،دنک دبنجن چیه ،دنکن ربخ چیه هدیاف نآ زا ار وا رگا و دَشَک راک نآ دب ار وا و دزاس هرهب زا هدننابنج اریز مکح رگا و منک تحلصم نآ ِرهب زا هک تسا نایمدآ یاه ِت ،دورن دَوبن رگا راهم رتشا ِینیب رد هک نانچ ندیبنج دناوتن مه ،دزیر ورف وا رب نآ .دبسج ورف مه دَوب گرزب تخس راهم رگا و ّلاِا ُهُل ِّزَنُن اَم َو ُهُنِاَزَخ اَنَدنِع ّلاِا ٍءیَش نِم ناِ و .ٍمولعَم ٍرَدَقِب خولک مه دَوب رایسب بآ نوچ و دوشن خولک بآ یب کاخ دوشن َءاَمَّسلاَو َنازیملا َعَضَو و اهَعَفَر ار یناسک ّلاا نازیم یب و باسح یب هن ار زیچ ره دهد نازیم هب هدش لّدبم قلخ ِملع زا هک دنا ٍباسِح ِریَغِب ُءاشَی نَم ُقُزرَی و هدش دنا ِردَی مَل قُذَی مَل نَم َو هدش .دنا ام وچ هک متفگ ؟تسیچ یقشاع هک یکی دیسرپ تسا باسح یب ِتبحم قشع ینادب ،یوش هتفگ نآ ِتهج .تسا زاجم هدنب هب وا ِتبسن و ،تقیقح هب تسا ّقح ِتفص هک دنا مهُّبِحُی ،تسا مامت ُهَنوُّبِحُی مادک .اًریثک اًمأد اًملست مّلس و ؟تسا 1 . دددددددددت یودددددددددنثم ندددددددددیا یتددددددددددم أ ِخ دددددددددش ری د ُم یددددددددتله ددددددددِش نوددددددددخ اددددددددت تددددددددسیاب ددددددددش ری د 2 . ِتددددددددخب دددددددددیازن اددددددددت ددددددددُت ددددددددنزرف و ِد وددددددددن ددددُخ ن نو ددددگ َدر د ِریددددش ونددددش وددددخ ،نیریددددش 3 . دددددُچ ُءایدددددض نو ُح قدددددحلا ِددددددلا مادددددس نادددددنع نی زادددددددددددددددددب گ دددددددددددددددددینادر د ِجوا ز نامدددددددددددددددددسآ 4 . ددددددُچ َح جارددددددعم هددددددب نو ددددددُب هددددددتفر قیاددددددق و د ن اددددددده هدددددددچن رادددددددهب یدددددددب ا گ دددددددُب هدددددددتف و د 5 . ددددددُچ ددددددُس اددددددیرد ز نو زاب لحاددددددس یو گ تددددددش ددددددنچ ِگ ِرعددددددش َم زاددددددس اددددددب یوددددددنث گ تددددددش 6 . ِقیدددددددددددص هدددددددددددک یودددددددددددنثم ا ل ودددددددددددب حاور د زادددددددددددب گ ِزور شتدددددددددددش ودددددددددددب حاتفتدددددددددددسا د 7 . ِعددددددددلطم ددددددددَس نددددددددیا خیراددددددددت ددددددددُس و ادو و د لادددددس رددددددنا دددددَصشش د َش و ُد و تدددددص ودددددب و د 8 . زاب و تددددددددددفرب اددددددددددجنیز یددددددددددلبلب َگ تددددددددددش ِردددددددددهب دددددددددَص ِدی َم ندددددددددیا نادددددددددع ی زاب َک تدددددددددش
26 9 . ِدعادددددددس ِنکدددددددسم هدددددددش دددددددَب زادددددددب ندددددددیا ا د َخ ردددددددب ددددددددبا ادددددددت دددددددَب زادددددددب رد ندددددددیا قدددددددل ا د 10 . ِتدددددددددددفآ َد ندددددددددددیا دددددددددددَه ر َش و او وه َت تدددددددددددس َش رددددددددنا تبردددددددش ادددددددجنیا هدددددددنرو َتبر تدددددددس 11 . َد نددددددیا ِع یددددددنیب اددددددت دددددددنب رددددددب نادددددده ناددددددی مددددددددددشچ ِدنب َح ناددددددددددهج نآ َد و قددددددددددل نادددددددددده 12 . َد یا ددددددُت نادددددده ددددددُخ و و د ۀددددددنابز 25 د یددددددخزو ددددددددُت ناددددددددهج یو ِلاددددددددثم رددددددددب و دددددددددِخزرب ی 13 . ِرودددددددددددن ِیادددددددددددیند یودددددددددددلهپ یقادددددددددددب ُد نو ریدددددددش دددددددَص ِیفا ِیودددددددلهپ ُج دددددددُخ یادددددددهو نو 14 . ددددددُچ رد نو وا ددددددگ یددددددب یددددددنز یما طاددددددیتحا ِریددددددش ددددددُت ددددددُخ و یددددددم نو وددددددش د طلاتددددددخا زا 15 . ز مددددددددددق کدددددددددی د ِقوذ رددددددددددنا مدآ سدددددددددفن ددددددش د ِقارددددددف ِردددددددص ددددددَّنج ِقوددددددط ت سددددددفن 16 . َو زا وددددید وددددچمه یددددم هتددددشرف ی گ تددددخیر ِردددددددددهب َچ ینادددددددددن ِر مدددددددددشچ بآ ددددددددددن تدددددددددخی 17 . گ دددُم کدددی هدددچر دددُب و د ُگ ودددک هدددن 26 ُج ودددب هتدددس د دددددددُم نآ کدددددددیل َد و ُر هددددددددید ود ر دددددددُب هتدددددددس و د 18 . دددددددددددددددُب و د ددددددددددددددددید مدآ ِرودددددددددددددددن ٔه ِددددددددددددددددق می دددددددددُم ِیو َد ِد ر دددددددددُب هددددددددددی و د میدددددددددظع هودددددددددک 19 . ددددددگ رد ر آ ن تددددددلاح 27 َم یدرددددددکب تروددددددش َد ن ینامیددددددددددددددددشپ ر ُگ َم یددددددددددددددددتف َرذددددددددددددددددع ت 20 . ز آ ددددکن ه ددددُچ یددددلقع اددددب ددددُش تددددفج یددددلقع و د ددددددددَم ددددددددب عنا د ددددددددب و یددددددددلعف د ُگ ددددددددُش تددددددددف د 21 . د سددددددفن اددددددب سددددددفن ددددددگ ددددددُچ ر ددددددش راددددددی نو د ددددددِطاع یوزددددددج ِ لددددددقع ددددددش راددددددک یددددددب و ل د 22 . دددددددُچ ییادددددددهنت ز نو دددددددیمون ودددددددت د یودددددددش ی ِردددددددیز ّلددددددددظ 28 ُخ رادددددددی یددددددددشرو د یوددددددددش ی 23 . ُر ددددددددددُجب و ِراددددددددددی و ددددددددددُخ د وز وددددددددددت ار ییا د دددددُچ ُچ نو دددددُخ یدردددددک نادددددن د ِرادددددی ا دددددُب ودددددت و د 24 . ددددکنآ ه رد 29 ددددَب رددددظن توددددلخ ُد ر تخو ه تددددس 30 ددددددددَه ار نآ رددددددددخآ ُمآ راددددددددی ز م تخو ه تددددددددس 31 25 . دددددددیاب رادددددددی ا زا تودددددددلخ د یدددددددن 32 ِز رادددددددی ِرددددددددهب نیتددددددددسوپ َد ددددددددمآ ی د ، ددددددددن ی 33 راددددددددهب 26 . ِلددددددددقع اددددددددب لددددددددقع د ددددددددگ ُد ر ددددددددَش اددددددددت و و د دددددددُن نوزدددددددفا رو َگ دددددددیپ هر و تددددددددش د ددددددددَش ا و د 25 ۀنابز : ۀناهد NK 26 واک :وک N 27 تلاح مدآ : NK 28 ّلظ هیاس : NK 29 رب :رد N 30 ُد تخو ه تس : ُد خو تست K 31 ُمآ تخو ه تس : ُمآ تستخو K 32 ین هن : N 33 ین هن : N
27 27 . ِسدددددددفن ادددددددب سدددددددفن د دددددددگ دددددددَش ناددددددددنخ ر و د نوزددددفا تددددملظ َگ و تددددش 34 َر وددددش ناددددهنپ ه د 28 . ِمددددددددشچ راددددددددی ُت ددددددددَم یا تددددددددس ِدر راکددددددددش کادددددددددددپ ار وا کادددددددددددشاخ و سدددددددددددخ زا د را 29 . دددددب نیددددده ه ِبورادددددج نادددددبز دددددگ ندددددکم یدر دروآ هر سددددددددددددخ زا ار مددددددددددددشچ ی نددددددددددددکم 30 . ُچ ددددددددکنو ه ددددددددم ؤ ددددددددم ۀدددددددددنیآ نم ؤ دددددددددُب نم و د ُر و ی دددددددددددددددُلآ ز وا و گد دددددددددددددددُب ندددددددددددددددمیا ی و د 31 . تدددددددددسنییآ رادددددددددی 35 نزدددددددددح رد ار نادددددددددج ُر رد ددددددددددددددَج یا هددددددددددددددنییآ خ َد نا نزددددددددددددددم م 32 . ُپن اددددددددت ددددددددَشو د وددددددددخ یور د ار زا 36 د تددددددددم َد َدروددددددددخ ورددددددددف م َبب ن ددددددددیا د ددددددددَه َد ر تدددددددددم 33 . ددددک م ددددکنوچ ،یکاددددخ ز ه کاددددخ ی تددددفای راددددی دددددددَص یرادددددددهب زا د تدددددددفای راودددددددنا رازددددددده 34 . ِتدددددخرد نآ هدددددکرت دددددُش د 37 ادددددی ادددددب تدددددفج ر دددددَه زا دددددُخ یاو دددددش ادددددپ ادددددت ردددددس ز و ک تف 35 . ددددددُچ نازددددددخ رد ددددددید نو د ِراددددددی وا لاددددددخ َک رد یدددددددددش د ُر وا ادددددددددحل ردددددددددیز ردددددددددس و و 36 . گ ِراددددددددی تددددددددف ددددددددَب د نتفددددددددشآ لاددددددددب ا تددددددددس ُچ دددددددکنو ه دددددددمآ وا د ُخ مقیردددددددط نتدددددددف ا تدددددددس 37 . دددددَپ مبدددددسخب س 38 دددددَصا زا مدددددشاب ِباح فدددددهک َم نآ وناددددددددددیقد ز هددددددددددب ددددددددددُبح ِ و َل فدددددددددده 38 . هظقی َد ورددددددددصم ناددددددددش ناددددددددیق ددددددددُب و و د دددددددددددُب ومادددددددددددن ٔهیامردددددددددددس نادددددددددددشباوخ و د 39 . ددددُچ تددددسیرادیب باوددددخ شددددناد اددددب نو ا تددددس ِن ناداددددددددن اددددددددب هددددددددک یرادددددددددیب یاو تددددددددسش 40 . دددددکنوچ ه ز ندددددمهب ردددددب هدددددمیخ ناددددد از د ددددددن ُب دددددددددُش نادددددددددهنپ نلابدددددددددل د ددددددددددندز ندددددددددت و دن 41 . ز آ دددددکن ه یدددددب گ ُب رازدددددل ُمادددددخ لدددددبل ش ا تدددددس ِتدددددددبی ُخ یدددددددشرو د دددددددیب د ِرا ی دددددددُک ش ا تدددددددس 42 . ِکرددددددددددت اددددددددددباتفآ نددددددددددیا ُگ ل ُک نددددددددددش یددددددددددن ُر ار رلاا تددددددحت هددددددک اددددددت ددددددَشو ُک ن یددددددن 43 . َم بادددددددددددتفآ َن ار تدددددددددددفرع تدددددددددددسین لدددددددددددق َم ِقردددددددش ِردددددددی وا تدددددددسین لدددددددقع و نادددددددج 44 . ُخ هددددصاخ یددددشرو ِد یلاددددمک نآ هددددک تددددسیرس ُر ِرادرددددددک بددددددش و زو ُر وا نددددددشو گ تددددددسیر 45 . َم ِعدددددددددلط یآ سمدددددددددش دددددددددگا نکدددددددددسا ر ذ ِر ی َر ادددددددددجره نآ زا ددددددددددعب ِو یردددددددددف ودددددددددکین ی 46 . دددددَه نآ زا ددددددعب ور ادددددج ر َم ی ِردددددش دددددَش ق و د دددددددددَش َقر َم ردددددددددب اه ودددددددددش قدددددددددشاع تدددددددددبرغ د 34 و : -N 35 تسنییآ : نییآ ه تس K 36 رد :زا K 37 ِتخرد هکرت ُش د : تخرد واک ی ش و د N ، تخرد وک ی ُش و د K 38 مبسخب : سخب پ م K
28 47 . ّسددددددددح َّفخ ناود بردددددددددغم یوددددددددس تددددددددشا ِّسددددددح رد َم یوددددددس تددددددشاپ ِرددددددش ناور ق 48 . ِهار دددددددددددُس یا تدددددددددددسنارخ هار سدددددددددددح راو ددددددددُت ار نارددددددددخ یا ددددددددَش ،محازددددددددم و راد مر 49 . ددددّسح جنددددپ َه ی دددددُج تددددس سدددددح جنددددپ نددددیا ز ددددُچ نآ ِّرز و سددددم وددددچ اهددددسح نددددیا و خرددددس 50 . ردددددددددنا آ رازاددددددددب ن اددددددددشیاک َم ن ها ی ددددددددنر د 39 ِّسددددح ددددَم ددددُچ ار س ِسددددح نو َز دددددنرخ یددددک ر 51 . ِّسددددح نادددددبا ددددُق ِتو ُظ یددددم تددددمل ددددُخ درو ِّسدددددددددح بادددددددددتفآ زا نادددددددددج ی یدددددددددم دددددددددَچ ر د 52 . ِتددددددخر هدرددددددبب یا ددددددُس اهددددددسح َ یو بددددددی دددددُچ تدددددسد ُم نو دددددُب یدددددسو بدددددیج ز روآ نور 53 . ِباددددددددددددددددتفآ تتافددددددددددددددددص یا َم تددددددددددددددددفرع ِبادددددددددتفآ و ِددددددددددنب خردددددددددچ تفدددددددددص کدددددددددی 54 . ددددددگ یددددددشروخ ها د و گ یدددددده 40 اددددددیرد یوددددددش دددددددگ و ادددددددق هودددددددک ها دددددددگ َع ه ددددددددَش ادددددددقن یو 55 . ِتاذ رد نآ هددددن یددددشاب نددددیا هددددن وددددت شیوددددخ ددددددددُف یا شیددددددددب شیددددددددب زو اددددددددهمهو زا نوز 56 . ُر رادددددددی تدددددددسلقع ادددددددب و تدددددددسملع ادددددددب حو ُر رادددددددک هدددددددچ یدددددددکرت و یزادددددددت ادددددددب ار حو 57 . یا وددددددت زا یددددددب ددددددنچ اددددددب ِ شقن د ددددددُص نی رو َم مدددددددده ّبددددددددش ه ددددددددَه ُم م ددددددددّحو رددددددددس هرددددددددیخ د 58 . ددددددددددگ ّبددددددددددشم ه ُم ار ه ددددددددددّحو یددددددددددم د ُک ددددددددددن د ددددددددگ ُم ه ددددددددّحو ددددددددُص ار د یددددددددم هر رو ددددددددَنز د 59 . ددددددگ ددددددُت ه ار و ک ددددددیو د َم ز ُب یتددددددس ندددددددسحلاو دددددددددَی َص ا َریغ دددددددددِّسلا ن ادددددددددی َر دددددددددَبلا بدددددددددط َد ن 60 . ددددددگ ِشددددددقن ها ُک یددددددم نارددددددیو شیوددددددخ ددددددن د نآ 41 ِزنت یدددددددددپ َج هدددددددددی ُک یدددددددددم نادددددددددنا ددددددددددن 61 . ِمددددددشچ َه ار سددددددح ددددددَم تددددددس لازددددددتعا بهذ دددددددددددید ۀد َع َلق دددددددددددُس تدددددددددددس ِو رد ین لادددددددددددص 62 . دددددددددددددُس رخ ۀ ِلدددددددددددددها دندددددددددددددسح ازدددددددددددددتعا ل دددددددددُس ار شیودددددددددخ ِّن للادددددددددض زا ددددددددددنیامن ی 63 . َم سددددددح رد هددددددک ردددددده تددددددسیلزتعم وا دددددددنا گ ر هددددددددچ ُگ ددددددددُس دددددددددیو ِّن ی ام تددددددددسیلهاج زا 42 64 . ُردددیب هدددک رددده دددُش نو د دددُس سدددح ز ِّن ی یو تدددس ِلددددددها شنددددددیب ِمددددددشچ ِلددددددقع ددددددُخ و تددددددسیپ 65 . ددددددددگ ددددددددیدب ر د ِّسددددددددح ی َح ار هاددددددددش ناوددددددددی ددددددددددددَپ ددددددددددددیدب س ذ ی ددددددددددددگ ددددددددددددَخ و وا ّالله ر ار 66 . دددددددگ دددددددُبن ر و د ِّسدددددددح ی ید دددددددگ دددددددَم ر دددددددُت ر ار دددددددددُج ِسدددددددددح ز َح ُردددددددددیب ز ناودددددددددی ِنو دددددددددَه او 39 َم ناشیاک ها ی ر ن دنرشحم ِلهاک :د K 40 گ یه هگ : N 41 زا :نآ N 42 َم سح رد هک ره تسیلزتعم وا دنا * گ ر هچ ُگ ُس دیو ِّن ی ام تسیلهاج زا : -K
29 67 . ددددددددددَپ َب س یددددددددددن مدآ ُم َّرددددددددددک ددددددددددَک م ددددددددددُب ی ِد ی ددددددددَک ِّسددددددددحب ی ُم َم کرتددددددددش ددددددددُش مرددددددددح د ی 68 . ُمان ّوددددددددص ددددددددَی ر ّوددددددددصم ا ر ُک نتددددددددف ددددددددنَا ت دددددددِطاب دددددددمآ ل د دددددددِب دددددددُص ز ی تدددددددنتفر ترو 43 69 . ُمان ّودددددددص دددددددَی ر ُم ا َّودددددددص ِشیدددددددپ ر تدددددددسوا ودددک 44 َم هدددمه دددش نوردددیب و تدددسزغ د تدددسوپ ز 70 . ددددگ ددددُت ر ِروددددک و ی ددددَح یددددمعا رددددب تددددسین جر َر هددددددددددنرو ددددددددددّصلاک و جرددددددددددفلا حاددددددددددتفم رب 71 . َپ هدر ددددددددددددید یادددددددددددده د ُراد ار ه ددددددددددددَص یو رب ددددددُسب مدددددده زو د زاددددددسب مدددددده د ردددددددص حرددددددش 72 . دددددددُچ لد ٔهدددددددنیآ دددددددَش نو و د دددددددَص کادددددددپ و یفا ددددددددنیب اهددددددددشقن د 45 کاددددددددخ و بآ زا نورددددددددب 73 . دددددددددَه و شدددددددددقن یدددددددددنیبب مدددددددده دددددددددَّقن م ار ا ددددددددددَف ِ ر َد ددددددددددَه و ار تددددددددددلو ددددددددددَف م َّر ار ا 74 . دددددددُچ لدددددددیلخ نو دددددددمآ د ِلادددددددیخ ِرادددددددی ندددددددم دددددددُص دددددددُب شترو دددددددُب وا یدددددددنعم ت ت َکدددددددش ن 75 . ددددُش دددددُچ هددددک ار نادزدددددی رک ددددُش وا نو د دددددیدپ د ددددددددَج شلاددددددددیخ رد ِلاددددددددیخ نا ددددددددُخ و د ددددددددیدب د 76 . ِکاددددددددخ رد گ یم ار مددددددددلد تددددددددها تددددددددفیرف ددددَب کاددددخ وددددک یو ر 46 یم تددددکاخ ز تفیکددددش 77 . ُک َا متدددددددددددف دددددددددددپ مبودددددددددددخ ر ذ ُزا ندددددددددددیا مری و وددددددخ هددددددنرو د ِدنخ ددددددی د ددددددَم رددددددب تددددددشز ن ور 78 . آ هرادددددددچ دددددددشاب ن د ودددددددخ هدددددددک د نب ار دددددددگ مر مروددددددددخ رَد اددددددددن اددددددددیَو مددددددددیوا ِروددددددددخ رَد 47 79 . َج وا َّبدددددددددددددددحم و تددددددددددددددسلیم لادددددددددددددددمجلل دددددددددَک دددددددددُج ی ودددددددددن ناو گ لاز ردددددددددیپ ددددددددددنیز 80 . دددددُخ ُک ار یبودددددخ بو دددددن د دددددَج ناددددددب ندددددیا بذ ّیط ِّیط و تادددددددددب نیدددددددددب 48 َو ردددددددددب ناودددددددددخب ی 81 . ددددَه ناددددهج رد ِزددددیچ زددددیچ ر درددددک بذددددج ی دددددددگ مر گ دددددددِمر َک ار ی یدددددددش د دددددددَس و دددددددَس در در 82 . ِق ِمددددددددددس ددددددددددِطاب یم ار نلاطاددددددددددب ل َک نددددددددددش د دددددددددددَه نادددددددددددیقاب زا نادددددددددددیقاب ندددددددددددشوخرس م د 83 . ِران دددددددددددَم نادددددددددددی ِذاج ار نادددددددددددیران ر ددددددددددددنب ُن ِرو دددددددددددَم نادددددددددددی ُن ر ِلاط ار نادددددددددددیرو َب ددددددددددددن 84 . ددددُچ مددددشچ َب نو ددددُت یتددددس تددددسین دددددنک ناددددج ار ددددددُن زا ار مددددددشچ ِرو تددددددسین ربددددددص نزور 49 43 تنتفر تنتسر : N 44 وک واک : N 45 نیب ینیب :د NK 46 وک واک : N 47 مرخ یک نم ارم ددنخ وا هنرو :مروخ رَد ان ایَو میوا ِروخ رَد NK 48 ِّیط یب ن لِل : ِّیط نیب N 49 ُچ مشچ َب نو ُت یتس تسین دنک ناج ار * ُن زا ار مشچ ِرو تسین ربص نزور : -N
