Sivas’ın Çayboyu Mahallesi’nde Yaşayan 10 Yaş ve Üzerindeki Bireylerin Sigara İçme
Durumu *
Smoking Status of Individuals Over 10 Years Old Living in Çayboyu District of Sivas
Nuran GÜLER **, Yeltekin DEMİREL ***, Güngör GÜLER ****, Semra KOCATAŞ*****
* Bu Çalışma 23-25 Haziran 2003 Tarihleri Arasında Yapılan 8. Halk Sağlığı Günlerinde Poster Olarak Sunulmuştur.
** Yrd.Doç.Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, 58140 Sivas
*** Yrd.Doç.Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, 58140 Sivas
**** Öğr.Gör.Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, 58140 Sivas ***** Arş. Gör. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, 58140 Sivas
ÖZET
Bu çalışma, Sivas’ın Çayboyu mahallesinde oturan bireylerin sigara içme durumlarını belirlemek amacı ile kesitsel olarak yapılmıştır. Araştırma Çayboyu Mahallesi’nde oturan 10 yaş ve üstü bireylerin tamamını (343 kişi) kapsayacak şekilde yapılmıştır. Veriler, araştırmacıların denetimindeki öğrenci hemşireler aracılığıyla yüz yüze görüşülerek doldurulan soru formu ile toplanmıştır. Veriler SPSS yazılım programında değerlendirilmiş ve önemlilik testi olarak x2-testi kullanılmıştır.
Çalışmada erkeklerin %42.5’inin sigara içtiği, %28.1’inin bıraktığı, %29.4’ünün hiç sigara içmediği ve hayatının en azından bir döneminde sigara içmiş olanlar arasında bırakmış olanların oranının (quit ratio) %39.8 olduğu belirlenmiştir. Kadınların ise %8.5’inin sigara içtiği, %6.8’inin bıraktığı, %84.7’sinin hiç sigara içmediği ve bırakmış olanların oranının (quit ratio) %44.4 olduğu belirlenmiştir.
Çayboyu mahallesi gerek sigara içme, gerekse bırakma oranı açısından Türkiye geneline göre iyi durumdadır.
Anahtar Kelimeler: Sigara alışkanlığı, nikotin
bağımlılığı, prevelans
SUMMARY
This cross-sectional work was performed to determine the smoking status of the individuals living in Çayboyu district of Sivas. Population of the research consisted of 343 individuals over 10 years old. Data was collected by student nurses through a questionnaire under the supervision of the researchers. Data was processed by a software SPSS, and chi-square test was used. In this investigation, it was determined that 42.5 % of male had been smoking, 28.1 % of them had stopped smoking, 29.4 % of them had never smoked, and the percentage of the male who smoked in any period of life was 39.8 %. In addition, it was found that 8.5 % of female had been smoking, 6.8 % of them had stopped smoking, 84.7 % of them had never smoked, and the percentage of the female who smoked in any period of life was 44.4 %.
Both smoking and quit ratios in Çayboyu district were considerably lower than those in Turkey.
Keywords: Smoking addict, nicotine dependence,
prevalence.
C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 26 (2): 66 – 70, 2004
GİRİŞ
Dünya Sağlık Örgütünün 1996 yılındaki
açıklamasına göre dünya nüfusunun 1.1 milyarı sigara
içmektedir. Bu 15 yaş ve üzeri nüfusun neredeyse 1/3’ i
kadardır (%47 erkek, %12 kadın) [1]. Sigara içenlerin
çoğu gelişmekte olan ülkelerdedir. Bunların rakamsal
değeri 700 milyonu erkek olmak üzere, 800 milyon
civarındadır [1]. Sigara 43’ünün kansere neden olduğu
bilinen 4000 kimyasal madde içerir [2]. Sigara içenlerde
35-69 yaş sürecinde görülen ölümlerin yaklaşık yarısı
sigara nedeniyledir [3]. Sigara nedeniyle 35-69 yaşları
arasında ölen bir kişinin kaybettiği yaşam süresi 20-25
yıl kadardır [4]. Dünyada her yıl 4 milyon kişi sigara
nedeniyle ölmektedir. Şayet tüketim trendi aynı şekilde
devam ederse 2025 yılında dünyada sigara nedeniyle
yaklaşık 10 milyon kişinin öleceği ve bu ölümlerin
%70’inin gelişmekte olan ülkelerde olacağı tahmin
edilmektedir [5].
ABD’de sigara tüketimi 1981’den 2000’e kadar
%32.8 oranında azalırken, Türkiye’de 1985-2000 yılları
arasında %89 oranında artmıştır [6]. Türkiye’de ivedi
olarak müdahale edilmesi gerekli bir sigara salgını
yaşanmaktadır. Bu salgına müdahale etmek için düşük
sosyo-ekonomik düzeyi olan kesimlerin sigara içme
alışkanlıkları belirlenmeli ve onlara yönelik müdahaleler
planlanmalıdır. Bu amaçla, Sivas Çayboyu Mahallesi
hedef seçilerek sigara içimi konusunda davranışlar
belirlenmiştir.
YÖNTEM
Bu prevelans çalışmasının evrenini Çayboyu
Mahallesi’nde oturan bireyler oluşturmaktadır. Burada
oturan 10 yaş ve üzerindeki 343 kişinin tümü çalışmaya
dahil edilmiştir. Yirmibeş sorudan oluşmuş ve kılavuz
uygulama ile işlerliği denenmiş soru formları,
araştırmacıların daha önce eğittiği öğrenci hemşireler
tarafından aile bireyleri ile yüzyüze görüşülerek
doldurulmuştur.
Bu çalışma Nisan-Mayıs 2002 tarihlerinde
yapılmıştır. Soru formunda, içenlerin ve bırakanların;
“Bırakmada aşamalı değişim süreci” (The stages of
change model) yönünden tasnifi için, Prochaska ve
arkadaşlarının [7, 8] önerdiği soru takımının Türkçe
sürümü kullanılmıştır [9]. Sigara içenlerin sigaraya
bağımlılık düzeylerinin puanlamasında ve tasnifinde ise
Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi sorularının [10]
Türkçe sürümü kullanılmıştır [11]. Verinin bilgisayara
girilmesi, tablolaştırılması ve istatistiksel analizi, SPSS
yazılım programı ile yapılmıştır.
BULGULAR
Soru formunu yanıtlayan 343 kişinin yaşları 10 ile
91 arasında değişmektedir. Yaş ortalaması 38,27 ve
buna ait standart sapma 1.06’dır. Soru formunun
yanıtlayanların 167’si (%48,7) erkek, 176’sı (%51,3)
kadın, 82’si (%23.9) okuryazar değil, 36’sı (%10.5)
okuryazar, 128’i (%37.3) ilkokul, 56’sı (%16.3)
ortaokul, 36’sı (%10.5) lise, 5’i (%1.5) üniversite
mezunudur. Dikkati çeken özelliklerden birisi de okur
yazar olmayan 82 kişiden 65’inin kadın olmasıdır.
Ortaokul üstü eğitim gören 41 kişiden ise sadece 8’i
kadındır. Kadınların 149’u ev hanımı, 2’si emekli, 21’i
öğrencidir ve 176 kadından 172’si çalışmamaktadır.
Cinsiyete göre sigara içme durumu
değerlendirildiğinde (Tablo 1); erkeklerin %42.5’ inin
sigara içtiği ve bunların %28.1’inin sigarayı bırakabildiği,
kadınların ise %8.5’ inin sigara içtiği belirlenmiştir.
Erkeklerde sigara bırakma oranının (quit ratio): %39.8,
kadınlarda %44.4 ve tüm popülasyonda ise %40.7
olduğu ortaya çıkmıştır. Tablo 2’de de görüldüğü gibi,
sigara içenlerin %65.1’i bırakmayı düşünmezken,
%22.1’i bırakmayı düşünmekte, %12.8’i ise bırakma
hazırlığındadır. Fagerstrom Bağımlılık Testi’ne göre bu
araştırmada sigara içenlerin % 25.8’i çok az, % 28.8’i
az, % 15.2’si orta, % 18.2’si yüksek, % 12.1’i çok
yüksek düzeyde sigara bağımlısı olarak saptanmıştır
(Tablo 3).
Cinsiyete göre günde içilen sigara miktarına
bakıldığında, erkeklerin % 47.9’unun günde bir paket ve
üzerinde sigara içerken, kadınlar arasında bir paket ve
üzerinde sigara içenin bulunmadığı dikkati çekmektedir.
Kadınların % 80’i, erkeklerin ise % 23.9’u günde 10
adetten daha az sigara içmektedir (Tablo 4). Ayrıca,
sigara içen 86 kişiden 69’u (% 80.1) evlerinin içinde
sigara içmektedir.
Tablo 1: Cinsiyete Göre Sigara İçme Durumu
Sigara İçme Durumu
İçiyor Bırakmış İçmemiş Toplam
Cinsiyet
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Erkek 71 42.5 47 28.1 49 29.4 167 100.0
Kadın 15 8.5 12 6.8 149 84.7 176 100.0
Toplam 86 25.1 59 17.2 198 57.7 343 100.0
İçiyor ve bırakmış kategorileri birleştirilirse X2=107.571; sd=2;
Tablo 2:Sigara İçenlerin Yaş Gruplarına ve Bırakma Süreci
Aşamalarına Göre Dağılımı Bırakma Süreci Aşaması Bırakmayı
Düşünmeyen Bırakmayı Düşünen Hazırlığında Bırakma Olan
Toplam Yaş
Grubu
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
10-19 8 72.7 1 9.1 2 18.2 11 100.0 20-29 14 60.9 6 26.1 3 13.0 23 100.0 30-39 16 69.6 5 21.7 2 8.7 23 100.0 40-49 8 61.5 2 15.4 3 23.1 13 100.0 50-59 10 62.5 5 31.3 1 6.3 16 100.0 Toplam 56 65.1 19 22.1 11 12.8 86 100.0
Bırakmayı düşünen ve bırakma hazırlığında olan birleştirilirse X2=7.85, s.d.=4 ; p=0.940
Tablo 3: Sigara İçenlerin Cinsiyet ve Fagerstrom Bağımlılık
Puanlarına Göre Dağılımı
Erkek Kadın Toplam Bağımlılık puanı
Sayı % Sayı % Sayı %
0-2(çok az) 14 23.3 3 50.0 17 25.8 3-4(az) 17 28.3 2 33.3 19 28.8 5(orta) 9 15.0 1 16.7 10 15.2 6-7(yüksek) 12 20.0 - - 12 18.2 8-10(çok yüksek) 8 13.3 - - 8 12.1 Toplam* 60 100 6 100 66 100
*: Yeterli yanıt alınamayan 11 erkek ve 9 kadın değerlendirme dışı tutulmuştur.
Tablo 4: Günde İçilen Sigara Miktarının Cinsiyete Göre
Dağılımı
Cinsiyet Erkek Kadın Toplam Sigara
sayısı/gün
Sayı % Sayı % Sayı %
5’den az 9 12.7 9 60,0 18 20.9 5-9 8 11.2 3 20.0 11 12.8 10-19 20 28.2 3 20.0 23 26.7 20 19 26.8 - - 19 22.1 21 ve üzeri 15 21.1 - - 15 17.4 Toplam 71 100 15 100 86 100
Sigara içenler günde 10 adetten az, 10-19 adet ve 20 adet
şeklinde gruplandırıldığında X2=19.032, sd=2, p=0.00
TARTIŞMA
Sivas Çayboyu Mahallesi’nde saptanan sigara
içme sıklığı (% 25.1), Türkiye’de değişik meslek
gruplarında yapılan çalışmaların çoğundan daha
düşüktür [12-17]. Türkiye’de erişkinlerde sigara içme
prevelansı, PİAR çalışmasına göre 1988’de erkeklerde %
62.8; kadınlarda % 24.3, 1993 BİGTAŞ araştırmasına
göre ise erkeklerde % 58.9 kadınlarda % 13 olarak
bildirilmiştir [18,19]. Trabzon’da 1988’de, 15 yaş üstü
bireylerde sigara içme sıklığı, erkeklerde % 61.5,
kadınlarda % 27.7 olarak bildirilmiştir [20]. Elazığ’ın
Baskil ilçesinde 1993’de 35 yaş üstü nüfusta yapılan bir
araştırmada bu sıklıklar, erkeklerde % 58.7, kadınlarda
% 13.1 olarak saptanmıştır [21]. Elazığ’da 1995’de 18
yaş üzeri nüfusu temsil edecek şekilde yapılan bir
çalışmada sigara içme sıklığı erkeklerde % 52.9,
kadınlarda % 13.4 olarak bulunmuştur [22]. Sivas’ta
1997 yılında ev kadınlarında yapılan bir çalışmada
kadınların % 19.0’unun sigara içtiği saptanmış [23].
Avrupa’da erkeklerin % 38’i kadınların % 23’ü
sigara içmektedir. On bir Doğu Avrupa ülkesinde
erkeklerin % 50’den fazlası sigara içmektedir. Sadece 5
Avrupa ülkesi (Finlandiya, İzlanda, İtalya, İsveç,
Slovenya) erişkinlerde sigara içme prevelansını son
yıllarda % 25’in altına çekmeyi başarmıştır [24].
Amerika Birleşik Devletleri’nde 2000 yılında yapılan bir
çalışmada erkeklerin % 25.7’sinin, kadınların %
21.0’ının sigara içtiği saptanmıştır [25].
Çayboyu Mahallesi’nde oturan erkeklerin sigara
içme sıklığının Türkiye için çok düşük olması bu bölgenin
şehrin dışında kalması ve insanların gelir düzeylerinin
çok düşük olmasından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca
genç nüfusun sürekli göç ediyor olması da etkenlerden
biri olabilir. Özellikle kadınların sigara içme sıklığının
gelişmiş ülkelerden daha az olmasının nedeni, kadınların
neredeyse tamamına yakının çalışmayan ve de
ekonomik bağımsızlığını kazanmamış bireylerden
oluşmasından kaynaklanıyor olabilir. Diğer bir etken de
Hemşirelik Yüksek Okulu’nun Çayboyu Mahallesi’nde
yaklaşık bir yıldır sağlık alanında yürüttüğü çalışmalar
olabilir.
Bu çalışmada saptanan yüksek düzeydeki sigara
bırakma oranı Türkiye’de değişik çalışmalarla bulunan
ve % 14 ile % 33 arasında değişen bırakma
oranlarından çok daha yüksektir [11, 18, 21,22, 26,27].
Bırakma oranının bu kadar yüksek olması toplumun
yaklaşık %30’nun 50 yaş üzerinde olmasından ve
geleneksel olarak düşük gelirli ailelerde kızların
evlendikten sonra sigara içmelerinin olanaksızlığından
kaynaklanıyor olabilir.
Bu çalışmada sigara içenler arasında bırakma
hazırlığı döneminde olanların oranı % 12.8 olarak
saptanmıştır (Tablo 2). Bu sonuç Türkiye’de değişik
çalışmalarda bulunan ve % 12.4 ile % 20.5 arasında
değişen bırakma hazırlığı sonuçları ile uyumludur [18,
27,28].
Sigara içenlerin Fagerstrom bağımlılık puanlarına
göre dağılımları açısından bu çalışmanın bulgusu (Tablo
3) Sivas Çimento Fabrikası’ndaki işçi çalışmalarının
bulgularıyla benzerdi [26]. Sivas’ta işçi ve öğretim
elemanlarında yapılan çalışmalarda olduğu gibi, bu
çalışmada da kadınlarda sigaraya çok az düzeyde
bağımlı olanlar daha fazlaydı [26,27].
Kadınların % 80’inin günde 10 adetten az sigara
içmesi (Tablo 4), bırakırken ilaç desteği alması
gerekenlerin ne kadar az olduğunu göstermektedir. Bu
durum ortamda uygun değişiklikler yapılırsa sigara içen
kadınları hızla bırakanlar arasına katabilir. Sigara
içenlerin %80.1’inin evlerinde de sigara içmesi bunların
pasif sigara içiminin zararları hakkında yeteri kadar
bilgili olmadıklarını göstermektedir.
Sonuç olarak Çayboyu Mahallesi gerek sigara
içme, gerekse bırakma oranı açısından Türkiye ile
kıyaslanmayacak derecede iyi durumdadır. Hatta
kadınlardaki sigara içme sıklığı Avrupa ülkeleri ve
Amerika Birleşik Devletleri’nden bile çok daha düşük
düzeydedir.
KAYNAKLAR
1. Collishaw NE, Lopez AD. The tobacco epidemic: a global
public health emergency. Tobacco Alert. Geneva: World Health Organization; 1996.
2. 11.World Conference on Tobacco or Health 2000. ETS
Fact Sheet.
3. Doll R, Peto R, Wheatley K, Gray R, Sutherland I. Mortality in relation to smoking: 40 years observation on male British doctors. BMJ 1994; 309: 901-911.
4. Peto R. Smoking and death: the past 40 years and the
next 40. BMJ 1994; 309: 937-939.
5. World Health Organization. World Health Report 1999.
6. Sezer RE. Dünyada ve Türkiye’de Sigara Tüketim Eğilimleri. Hipokrat Dergisi 2002; 11(03): 56-63.
7. Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking cessation; implications for physicians. Clinics in Chest Med. 1991; 12: 727-736.
8. Prochaska JO, Di Clemente CC. Stages and process of
self change of smoking: toward an integrated model of change. J Consult Clin Psychol. 1983 ; 51: 390-395.
9. Sezer RE ve ark. Yakın Dönem Çalışmalarından Özetler:
Sigarayı Bırakma Sürecinin Aşamaları ve Önemi. Sağlık İçin Sigara Alarmı 1994 ; 1: 5-6.
10. Fagerstrom KO, Heatherton TE, Kozlowski LT. Nicotine addiction and its assesment. Ear Nose Throat J. 1992; 69: 763-767.
11. Sezer RE, Öztürk ŞZ, Bilgin N, Açık Y, Çandır Z, Özdemir N. Elazığ’da Görev Yapan Hekimlerin ve Diş Hekimlerinin Sigara Konusundaki Davranışları, Tutumları. Doğa – Tr. J. Of Medical Sciences 1990; 14: 381-390.
12. Altın R ve ark. Kömür madeni işçilerinde sigara içme prevalansı, sigara içim özellikleri ve bağımlılığı. 7. Pratisyen Hekimlik Kongresi. 2002.
13. Açık Y ve ark. Elazığ’daki Şehirler Arası Otobüs Firmalarıyla Yolculuk Yapan Kişilerin Sigara İçme Durumları ve Şehirlerarası Otobüslerde Sigara İçiminin Yasaklanması Konusundaki Görüşleri. Sağlık İçin Sigara Alarmı 1996; 3(1-2): 17-21.
14. Öztürk M, Önder Y, Gür R, Sevgi H. Askerlik Görevini Yapmakta Olan Doktorlar Arasında Sigara İçme Durumu: Kasım 1995- Samsun. Sağlık İçin Sigara Alarmı 1996; 3(1-2): 25-28.
15. Kartaloğlu Z, Okutan O, Aydilek R, Yüksekol İ. Türk Silahlı kuvvetlerinde Sigara Kullanımı. Sigara ve Sağlık Ulusal Kongresi, 1997 s: 14.
16. Saltık A ve ark. Edirne Merkezinde Orta Dereceli 318 Okul Öğretmeninde Sigara İçme Davranışı ve Spielberger Testi İle Ölçülen Kaygı Düzeyinin İncelenmesi. Ege Tıp Dergisi 1991; 30(4): 524-529.
17. Horasan E. Öğretmenlerde Sigara İçme Durumu ve Sigarayı Bırakma Sürecine İlişkin Bazı Özellikler.
Menderes-İzmir, Sağlık İçin Sigara Alarmı 1994; 2(1): 52-59.
18. Sigara Alışkanlıkları ve Sigarayla Mücadele Kampanyası
Kamuoyu Araştırması. PİAR Araştırma Ltd. Şti, Ocak 1988.
19. BİGTAŞ. Milliyet Gazetesi, 5-1-1994.
20. Çan G, Özlü T. Trabzon İl Merkezi’nde Sigara İçme Sıklığı. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1999, 16(3): 200-203.
21. Sezer RE, Açık Y. Smoking And Smoking Cessation İn Baskil Township of Elazığ, Turkey, 1993. J. Smoking-Related Dis 1994; 5(Suppl.1): 277-280.
22. Ergüder T. Elazığ İli Merkezinde 18 Yaş ve Üzeri Nüfusta
Sigara Bağımlılığı Prevelans Araştırması. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Elazığ. 1998.
23. Seyfikli Z, Gönlügür U, Sümer H, Yakıt C. Sivas’ta Ev Kadınlarında Sigara İçme Alışkanlığı. Sigara ve Sağlık Ulusal Kongresi; 1997. s: 13.
24. Brundtland GH. WHO Ministerial Conference for a Tobacco-Free Europe Warsaw, Poland, 18 February 2002.
25. Cigarette Smoking Among Adults---United States, 2000.
MMWR Weekly 2002; 51(29): 642-645.
26. Demirel Y, Güler N, Sezer H, Sezer RE. Sivas Çimento Fabrikasında Çalışanların Sigara İçme Durumu, 2001. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23(1): 37-42.
27. Sezer RE, Marakoğlu K, Sezer H, Marakoğlu İ. Cumhuriyet Universitesi Tıp ve Diş Hekimliği Fakülteleri Öğretim Elemanlarının Sigara Kullanım Durumu ve Sigara ile Bağlantılı Görüşleri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23(1): 25-36.
28.
Güneş G, Genç M, Pehlivan E, Eğri M, Kurçer MA.Malatya Sümerbank ve Tekel Fabrikalarında Çalışan İşçilerin Sigara İçme Davranışları, Bağımlılık Düzeyleri ve Bırakmaya İlişkin Tutumları. III.Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, Ankara. Cilt 2; 1998, s: 656-657.
Yazışma Adresi :
Öğr.Gör.Dr., Güngör GÜLER
Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, 58140 Sivas Tel: 0.346.2191010 (1350), Fax: 0.346.2191261, e-mail: gguler@cumhuriyet.edu.tr