Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 3, Sayı 1, 2000
DOĞAL BAŞ KONUMUNUN BELiRLENMESiNDE iNKLiNOMETRE
KULLANIMININ DEĞERLENDiRiLMESi
Dt., Serdar ÜŞÜMEZ *, ÖZET
Bu çalışmanın amacı ‘Self balance + ayna pozisyonu’ yöntemiyle saptanan doğal baş konumunun sagital ve trans-versal yöndeki ölçümlerle kaydedilmesi, bu konumun sefalostata aktarılması için özel bir düzenek oluşturulması ve bu düzeneğin klinik olarak kullanılabilirliğinin değerlendirilmesidir
Düzenek bir adet gözlük çerçevesi ve bunun iki tarafına yerleştirilmiş olan 2 adet eğim algılayıcı (inklinometre), bunlar-dan gelen elektrik sinyallerini işleyip digital açısal verilere çevi-ren çevrim modulü ve digital sinyalleri açı cinsinden gösteçevi-ren likit kristal ekrandan oluşmaktadır. Doğal baş konumunun sap-tanmasında sırasıyla; 1) 30 bireyin başı sefalostat dışında .self balance + ayna pozisyonu"na getirilmiş ve bu konumda başın öne-arkaya ve sağa-sola açı değerleri bireyin başına
yerleştirilen düzeneğin likit kristal ekranından okunarak kaydedilmiştir. 2) bireyler sefalostatta bu açı değerleri tekrar elde edilecek biçimde konumlandırılmış, 3) bu pozisyonda beşer dakika arayla 3'er adet lateral sefalometrik film çekilmiştir. Bu filmlerde Sella-Nasion düzleminin Gerçek Vertikal’le yaptığı açı ölçülmüş ve aralarındaki farklar Dahlberg'in metot hatası formülü ile değerlendirilmiş ve ayrıca korelasyon katsayısı he-saplanmıştır.
Sonuçlar yöntemin tespit edilen doğal baş konumunun sefalostata aktarılmasında tekrarlanabilirliğinin oldukça yüksek olduğunu (Metot Hatası 0.6') ve gruplar arasında ileri derecede pozitif bir korelasyon bulunduğunu (Korelasyon Katsayısı0.977) ortaya koymuştur. Sistem doğal baş konumunda lateral sefalometrik film elde edilmesi için başarı ile kullanılabilir.
Anahtar kelimeler:Doğal baş konumu, inklinometre, sefalometri
Doç, Dr., Metin ORHAN ** SUMMARY
The purpose of this study was to construct a device ca-pable of recording and transferring the natural head posifion established by self-balance and mirror position, to assess its clinical use, and to evaluate reproducibility of lateral cephalog-rams taken with this device.
The device included 2 tilt sensors for the measurement of pitch and roll of head. Natural head positions of 20 dental students were established by self-balance and mirror pasifian 10 times, recorded with the device and reproduced in the cep-halostat via device using average of the measurements. Three lateral cephalograms were obtained in this position with 10-minute intervals between each. The first two sets were gathered with the device worn, to assess the reproducibility of the recorded posture in the cephalostat by the inclinometer device. During the exposure of third set of films the device was not worn and this set was used for transfer of superimposed areas and determination of stability of the established positian while the device is taken away from head.
The results revealed method errors of 0.69 between the first two sets of radiographs with a correlation coefficient of 0.977. The reproducibility of the method was high and the system was clinically usable for both recording and transfer of head posture in cephalometrics. This technique should make it possible to measure and reproduce head posture accurately. Minimizing and making the system radiolucent and ma-nufacturing it integrated to the radiographic device will make the device more versatile and will decrease error.
Key Words:Natural head position, inclinometer,
cepha-lometrics
GiRiŞ
Broca,1 birey ayaktadururken ve görme ekse-ni yer düzlemine paralel olduğunda başın aldığı pozisyonu "doğal baş postürü" olarak tanımlamıştır. Bu pozisyonun kraniyofasiyal morfoloji,2,3 gele-cekteki büyüme modeli,4 ve solunum şekliyle ilişkili olduğu da gösterilmiştir. 5,6
Doğal baş pozisyonunun elde edilmesinde çeşitli yöntemler geliştirilmiştir.7-11 Bazı yazarlar 2,3,12 bu pozisyonu bireyin herhangi bir dış referansla yönlendirilmediği bir anda, başın en rahat pozisyonu olarak (SeIf Balance Position), bazı yazarlar ise7,13 görme ekseni yer düzlemine paralel olduğunda başın pozisyonu olarak kabul ederler.
Doğal baş pozisyonu Orhan14 tarafından "hedefli ayna yöntemi" ile en yüksek tekrarlanabi-lirlikte elde edilmiş, ancak gerçekte doğal olmayan, yönlendirilmiş ve statik bir pozisyon olarak tanım-lanmıştır. Bu pozisyonun ayrıca tek bir açısal öl-çümden çok doğal baş konumu etrafındaki küçük bir
bir aralıktaki açılar topluluğundan oluştuğu da ifade edilmiştir.13,14 Dolayısıyla doğal baş pozisyonu dinamik bir kavramdır ve o şekilde kaydedilmelidir.
Baş pozisyonunun doğru kaydedilmesi ancak dinamik kayıt yapabilen hassas bir ölçüm aracıyla mümkün olabilir. Bu ölçüm aracı yutkunma ve çiğneme sırasında baş pozisyonunu ölçebilmelidir. Bu ölçüm cihazının kullanımı kolay olmalı ve kendisi doğal baş pozisyonunu etkilememelidir. Aynı zamanda ölçümler uzun zaman aralıklarında tekrar edilebilir olmalı ve ölçümlerin doğruluğu ölçümü yapan kişinin kişisel becerisinden olumsuz etkilen-memelidir.
Cleall ve arkadaşları 15 baş postüründeki di-namik değişiklikleri bireyleri nispeten uzun sürelerde radyasyona maruz bırakan sinefluorografi (ci-nefluorography) aracılığıyla kaydetmişlerdir. Elde edilen görüntüler güçlendirilerek sinematik film üzerine kaydedilmiştir. Bu filmler daha sonra başı n yutkunma sırasındaki hareketinin değerlendirilmesi *Araştırma Görevlisi
**Öğretim Üyesi
*Selçuk Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Ortodonti Anabilim Dalı, Konya 25
C.Ü. DişHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
için kullanılmıştır.
Murphy ve arkadaşları 16 tek eksendeki (sa-gittal) değişiklikleri ölçebilen böyle bir düzenek ge-liştirmişlerdir. Yaptıkları çalışmanın sonucunda bu düzeneğin doğal baş pozisyonunu doğru ve sürekli bir şekilde kaydedebildiği sonucuna varmışlardır. Preston ve arkadaşları 17 aynı düzeneği ayakta du-ran ve yürüyen bireylerin baş pozisyonlarını karşı-laştırmak için kullanmışlardır. Ayrıca düzeneğin sefalometrik filmlerin çekimi esnasında bireylerin pozisyonlandırılması amacıyla da kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Ancak literatürde böyle bir çalışmaya rastlanamamıştır.
Bu çalışmanın amacı; 1) başın öne-arkaya
(pitch) ve sağa-sola (rolf) doğru olan eğim
deği-şikliklerini iki eksende ölçebilen ve sefalostatta tek-rar edebilen daha gelişmiş bir düzenek oluşturmak, 2) bu düzeneğin doğal baş pozisyonunun önce saptanıp, daha sonra lateral sefalometrik film çekimi sırasında tekrar elde edilmesi amacıyla kul-lanılabilirliğinin değerlendirilmesidir.
MATERYAL VE METOD Ölçüm Düzeneği
Doğal baş konumunun tespit edilmesinde, geliştirilen özel bir düzenek kullanılmıştır. Düzenek; bir adet gözlük çerçevesi, bunun iki tarafına yerleştirilmiş olan 2 adet eğim algılayıcı (inklino-metre), bunlardan gelen elektrik sinyallerini işleyip digital açısal ve analog voltaj cinsinden verilere çe-viren çevrim modulü (conversion module) ve digital sinyalleri açı cinsinden gösteren ekrandan (likit kristal ekran) oluşmaktadır (Resim 1).
Resim 1 : Araştırmada kullanılan sitem düzeneği.
Doğal baş konumunun açısal olarak kaydedi-lebilmesi için öncelikle başın öne-arkaya (pitch) ve sağa-sola (roll) eğimini ölçebilen bir aygıt gereklidir. Bu amaçla tek eksendeki açı değişikliklerini ölçebilen bir inklinometre (SX-070D-LlN, linear tilt sensor, Advanced Orientation Systems Inc., Unden, NJ, ABD) seçilmiş ve düzenekte birisi sagital
düz-CiLT: 3, SAYI: 1 düzlemdeki ön arka yön açılanmayı (pitch) ve diğeri frontal düzlemdeki sağa ve sola doğru olan açılanmayı (roll) tespit etmek üzere iki adedi kulla-nılmıştır. Bu çalışmada kullanılan inklinometreler 80 ile +80 derece aralığındaki değişiklikleri 0.01 derece hassasiyetle ölçebilmektedir ve her biri 19x19x5 mm boyutlarında ve 3 gram ağırlığındadır. Bir gözlük çerçevesinin kolları üzerine; başın öne arkaya doğru olan eğim değişikliklerinin tespit edilebilmesi için, gözlük çerçevesinin sağ kolu üze-rine orta oksal düzleme paralel olacak şekilde bir adet inklinometre yerleştirilmiştir. Başın yana doğru yani transversal eğim değişikliklerinin tespiti için ise gözlük çerçevesinin sol koluna orta oksal düzleme dik olacak şekilde ikinci bir inklinometre yer-leştirilmiştir. Bu yerleştirme işlemi sırasında inkli-nometrelerin gözlük kolları üzerinde cilde değip başı rahatsız etmeyecek kadar önde ve görme eksenine girmeyecek kadar arkada olmasına dikkat edilmiştir. Düzeneğin iki adet inklinometre ve gözlük çerçevesinden oluşan kraniyal kısmının ağırlığı toplam 21.67 gramdır (Resim 2, Resim 3 A, B).
Resim 2: Gözlük çerçevesi ve üzerine yerleştirilmiş inklinometreler.
Resim 3 A: Sistemin kraniyal kısmını taşıyan bir bireyin önden
görünüşü.
Resim 3 B: Sistemin kraniyal kısmını taşıyan bir bireyin yandan görünüşü.
C.Ü. DİŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
Her iki taraftaki inklinometreden çıkan elekt-ronik kabloları, boynun ve başın arka tarafından uzanarak voltaj cinsinden sinyalleri işleyen birim olan çevrim modülüne (EZ-TIL T-4000-70 conversi-on module, Advanced Orientaticonversi-on Systems Inc., Unden, NJ, ABD) ulaşmaktadır. Bu çevrim modülü iki adet veriyi, programlanabilir bir CMOS mikroiş-lemci aracılığıyla işleyerek doğrusal analog ve di-gital veri çıkışları oluşturmaktadır. Oluşan analog ve digital çıkışlar bir likit kristal ekrandan izlenebil-mektedir.
Sefalometrik
Filmlerin Elde Edilmesi Düzeneğin eğim algılayıcıları taşıyan gözlük çerçevesinden oluşan kraniyal kısmı bireylere ta-kılmış ve bu parçaya alışmaları için 5 dakika bek-lenmiştir.Bireyden psikolojik ve fiziksel olarak son de-rece rahat ve gerilimsiz bir biçimde, ayakları birbiri-ne paralel, dik olarak ayakta durması, vücut, omuz ve başını en rahat konuma getirmek için kollarını serbest olarak yanlarına salıvermesi istenmiştir. Daha sonra başını giderek azalan biçimde öne ve arkaya eğerek en gerilimsiz ve rahat olduğu pozis-yonu bulması istenmiştir. Bu şekilde "self balance" pozisyonu elde edilmiştir. Bu pozisyon sağlandıktan sonra 1 metre önündeki duvara yere dik şekilde monte edilmiş bir aynada kendi gözlerinin içine bakmaları istenmiştir. Bu esnada likit kristal ekranda okunan pitch ve roll değerleri kaydedilmiştir. Bu işlem birer dakika aralarla on defa tekrarlanmıştır. Böylece her bireye ait 10 adet sagital ve 10 adet transversal açı değeri elde edilmiştir. Elde edilen verilerin ortancaları hesaplanarak kaydedilmiştir.
Sefalometri odasındaki aşamada ise, bireye düzenek takılmış(Resim 4), kulağa giren kısımları rahatsızlık oluşturarak başı zorlamaması ancak, başın orta oksal düzleminin de sefalostatın orta oksal düzlemi ile çakışması için, ters çevrilmiş olan kulak çubukları başa kulaklar hizasında hafifçe te-mas ettirilerek sefalastata yerleştirilmiştir. Daha sonra likit kristal ekrandaki pitch ve roll değerleri, daha önceden hesaplanan ortancayla çakışıncaya kadar bireyden başını yavaşça öne-arkaya ve sağa-sola yatırması istenmiştir. Böylece hastanın se-falostat dışında tespit edilen doğal baş konumları ortancası sefalostatta tekrar elde edilmiş ve bu ko-numda lateral sefalometrik film çekimi yapılmıştır. Birey sefalostattan çıktıktan 5 dakika sonra, sefa-lostatta konumlandırma işlemi tekrarlanarak ikinci film çekilmiştir. ikinci filmden beş da~ika sonra ise baş konumu ayarlanmış ancak bu defa baş konumu değiştirilmeksizin gözlük çerçevesi baştan uzaklaştırılmış ve üçüncü film elde edilmiştir. Bu
CiLT: 3, SAYI: 1
üçüncü filmin çekiminin iki amacı vardır. Birincisi gözlüğün metal iskeletinin anatomik noktalara sü-perpoze olduğu filmlerde bu anatomik noktaların 1. ve 2. filmlere aktarılması, ikincisi ise gözlük baştan uzaklaştırılınca, ayarlanan baş konumunun bozulup bozulmadığının tespit edilmesidir.
Resim 4: Sistemi taşıyan bireyin sefalostatta konumlandırılması.
Araştırmada kullanılan
ölçümAraştırmada doğal baş konumunun belirlen-mesi amacıyla Gerçek Vertikal (GV) ile Sella-Nasi-on düzlemi (SN) arasında oluşan açı ölçülmüştür (Resim 5). Resim 5: Araştırmamızda kullanılan sefalo-metrik ölçüm. İstatistiksel Değerlendirme
Yöntemimizin tekrarlanabilirliğini belirlemek amacı ile, birinci, ikinci ve üçüncü filmlerde GV-SN açıları ölçülmüş .ve bu ölçümlerin tekrarlanabilirlik katsayısı Dahlberg'in Metot Hatası Formülü ile hesaplanmıştır.
MH= √ Σd2 /2n
MH=
metot hatası, d = ilk ve ikinci ölçümler arası ,fark, n= örnek sayısıdır.C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
BULGULAR Sefalometrik Çizimlerdeki Metot Hatasının Belirlenmesi
Otuz filmlik 1. grup içerisinden rastgele seçi-len 10 bireyin filmleri tekrar çizilmiş, üzerinde GVSN ölçümünün 2 kez aynı araştırıcı tarafından tek-rarlanmasıyla elde edilen değerler ilk çizimle karşı-laştırılmış ve metot hatası 0.3 derece ve korelasyon katsayısı 0.996 olarak bulunmuştur. Buna göre aynLfilmin birinci ve ikinci çizimini arasında yüksek derecede pozitif korelasyon bulunduğu ve tek-rarlanabilirliğin yüksek olduğu kabul edilebilir. Doğal Baş Konumunun inklinometre
ile Sefalostata Aktarılmasının Tekrarlanabilirliğinin Değerlendirilmesi
Her bireyin
birinci, ikinci ve üçüncü filmleri üzerinde ölçülen GV/SN açılarının ortalaması birinci çekim için ortalama 97.6. ve ikinci çekim için or-talama 97.5. ve üçüncü çekim için oror-talama 97.T olarak bulunmuştur.Birinci-ikinci film ölçümleri arasındaki farkların Dahlberg'in, metot hatası formülü ile değerlen-dirilmesi sonucu, metot hatası birinci-ikinci ölçümler arasında 0.6 derece olarak bulunmuştur (Tablo I). Bu ölçümler arasındaki korelasyon katsayısı da 0.984'dür ve her iki grup arasında ileri derecede pozitif bir korelasyon mevcuttur.
GV-SN Fark Mutlak
BİREY 1. Film 2. Film 3. Film 1-2 1-2
1 89.5 90.2 90.7 0.7 0.7 2 98.0 97.5 98.5 -0.5 0.5 3 107.0 106.5 106.0 -0.5 0.5 4 94.0 94.5 95.5 0.5 0.5 5 94.3 95.0 94.5 0.8 0.8 6 95.0 94.0 95.5 -1.0 1.0 7 97.5 98.5 97.3 1.0 1.0 8 97.0 95.0 94.0 -2.0 2.0 9 97.0 97.5 97.5 0.5 0.5 10 95.0 95.3 96.0 0.3 0.3 11 95.5 94.5 94.3 -1.0 1.0 12 99.0 97.5 99.5 -1.5 1.5 13 103.0 103.0 101.5 0.0 0.0 14 96.0 94.5 96.0 -1.5 1.5 15 98.0 98.2 99.0 0.2 0.2 \6 97.8 97.5 98.0 -0.3 0.3 17 91.3 91.5 91.5 0.3 0.3 18 109.5 110.5 109. 5 1.0 1.0 19 92.5 94.0 93.0 1.5 1.5 20 101.5 102.5 102.5 1.0 1.0 21 92.5 92.8 93.5 0.3 0.3 22 98.7 99.0 100.0 0.3 0.3 23 96.9 96.7 96.9 -0.2 0.2 24 100.0 101.0 102.0 1.0 1.0 25 92.0 92.0 91.7 0.0 0.0 26 103.0 101.5 102.0 -1.5 1.5 27 97. 1 96.0 96.0 -1.1 1.1 28 102.9 102.9 102.0 0.0 0.0 29 106.0 105.5 105.2 -0.5 0.5 30 90.5 90.7 90.9 0.2 0.2 Ortalama 97.6 97.5 97.7 SS 4.9 4.9 4.7 Minimum 89.5 90.2 90.7 -2 0 Maksimum 109.5 110.5 109.5 1.5 2 Range 3.5 2
Tablo 1. 1. ve 2 gruplar arasında GV-SN ölçümüne ait metot hatası ve korelasyon katsayısı değerleri.
CiL T: 3, SAYı: 1 Doğal Baş Konumunun Gözlük
Çıkarıldığında Tekrarlanabilirliğinin Değerlendirilmesi
Birinci-üçüncü ve ikinci-üçüncü filmlerin öl-çümleri arasındaki farkların Dahlberg'in metot hatası formülü ile değerlendirilmesi sonucu, metot hatası birinci-üçüncü filmlerin ölçümleri arasında 0.7 derece ve ikinci-üçüncü filmlerin ölçümleri arasında 0.6 derece olarak bulunmuştur (Tablo II). Bu ölçümler arasındaki korelasyon katsayısıları da sı-rasıyla 0.977 ve 0.984'dür ve her iki çift arasında ileri derecede pozitif bir korelasyon mevcuttur. Do-layısıyla üçüncü filmin çekimi esnasında gözlüğün uzaklaştırılması baş konumunu önemli düzeyde bozmamaktadır.
GV-SN Fark Mutlak Fark
BİREY 1. Film 2. Film 3. Film 1-2 1-2
1 89.5 90.2 90.7 0.7 0.7 2 98.0 97.5 98.5 -0.5 0.5 3 107.0 106.5 106.0 -0.5 0.5 4 94.0 94.5 95.5 0.5 0.5 5 94.3 95.0 94.5 0.8 0.8 6 95.0 94.0 95.5 -1.0 1.0 7 97.5 98.5 97.3 1.0 1.0 8 97.0 95.0 94.0 -2.0 2.0 9 97.0 97.5 97.5 0.5 0.5 10 95.0 95.3 96.0 0.3 0.3 11 95.5 94.5 94.3 -1.0 '1.0 12 99.0 97.5 99.5 -1.5 1.5 13 103.0 103.0 101.5 0.0 0.0 14 96.0 94.5 96.0 -1.5 1.5 15 98.0 98.2 99.0 0.2 0.2 \6 97.8 97.5 98.0 -0.3 0.3 17 91.3 91.5 91.5 0.3 0.3 18 109.5 110.5 109.5 1.0 1.0 19 92.5 94.0 93.0 1.5 1.5 20 101.5 102.5 102.5 1.0 1.0 21 92.5 92.8 93.5 0.3 0.3 22 98.7 99.0 100.0 0.3 0.3 23 96.9 96.7 96.9 -0.2 0.2 24 100.0 101.0 102.0 1.0 1.0 25 92.0 92.0 91.7 0.0 0.0 26 103.0 101.5 102.0 -1.5 1.5 27 97. 1 96.0 96.0 -1.1 1.1 28 102.9 102.9 102.0 0.0 0.0 29 106.0 105.5 105.2 -0.5 0.5 30 90.5 90.7 90.9 0.2 0.2 Ortalama 97.6 97.5 97.7
SS Tablo 2. 1-3 ve 2-3 grupları arasında GV-SN 4 9 4 9 4 7
ölçümüne ait metot hatası ve korelasyon
katsayısı değerleri. .
TARTIŞMA
Solow ve Talgren2,3,18 baş konumunun kra-niyofasiyal iskeletin gelişimi üzerindeki rolü hakkın-da çeşitli çalışmalar yapmıştır. Solow ve Kreiborg 19 baş postürü ile kraniyofasiyal morfoloji arasında muhtemel bir ilişkiyi ortaya koyan "yumuşak dokuların gerilmesi" hipotezini ileri sürmüşlerdir.
Ferrario ve arkadaşları20 Frankfurt Horizontal ve Gerçek Horizontal arasındaki açının ayakta
du-C.Ü. DiŞHEKiMLiĞi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
duran erkek bireylerde 13 derece ekstansiyanda, ve oturan erkek bireylerde 5 derece ekstansiyanda olduğunu göstermişlerdir. Bu sonuç insanların ayakta dururken başlarını daha dik tuttuklarını gös-termektedir.
Preston ve arkadaşları17 30 erkek bireyden 23'ünün başlarını yürürken orthopozisyona göre 2.01 derece daha ekstansiyanda tuttuklarını belirt-mişlerdir.
Cleall ve arkadaşları21 başın yutkunma es-nasındaki geçişli ekstansiyonunu göstermek için sinefluorografik teknik kullanmışlardır. Bu metod bireyleri yüksek radyasyon seviyelerine maruz bı-raktığından, rutin kullanımı sınırlı kalmıştır. Dolayı-sıyla baş postürünü dinamik olarak ölçmek için in-vaziv olmayan bir yöntem gereklidir. Murphy ve arkadaşları 16 inklinometre adı verilen eğim ölçer kullanarak doğal baş pozisyonunun tek eksende ölçülmesi için bir düzenek oluşturmuşlardır.
Bu çalışmanın amacı da başın hem ön-arka hem de sağ-sol yöndeki eğim değişikliklerini iki ek-sende birden ölçebilen daha hafif bir düzenek oluşturmak, ve bu düzeneğin lateral sefalometrik film çekiminde kullanılabilirliğini araştırmaktır.
Düzenek hazırlanırken en çok önem verilen konulardan birisi düzeneğin kraniyal parçasının mümkün olduğunca hafif olmasının sağlanması ol-muştur. Baş üzerinde ağırlığı fazla olan bir düzenek kaçınılmaz olarak bu doğal konum üzerinde değiştirici bir etkiye sahip olacaktır. Murphy, Preston ve Evans'ın 1991 yılında oluşturdukları benzer düzenekte kraniyal parçanın ağırlığı 110 gramdır. Yaptıkları çalışmada bu 110 gramlık düzeneğin doğal baş konumunu önemli düzeyde değiştirmediği sonucuna varmışlardır. Bizim geliştirdiğimiz düzeneğin kraniyal kısmının ağırlığı ise sadece 21.6 gramdır ve önceki sistemdekinin beşte biri ağırlığındadır. Dolayısıyla mevcut düzeneğin doğal baş konumunu önemli oranda değiştirmediği kabul edilebilir. Murphy, Preston ve Evans yine aynı ça-lışmalarında kraniyal parçanın başa her seferinde aynı şekilde takılıp takılamadığını da test etmişler ve iki farklı zamandaki uygulama arasında fark bu-lamamışlardır. Dolayısıyla bu tekrarlanabilirlik testi çalışmamızda yer almamış ve Murphy ve arkadaş-larının kabullerine uyulmuştur.
Murphy ve arkadaşları oluşturdukları düzenek ile sadece doğal baş konumunun ölçülebilirliğini değerlendirmişler fakat bu yöntemi sefalometrik film elde edilmesinde kullanmamışlardır.
Murphy ve arkadaşlarının çalışması ile bizim çalışmamız arasındaki bir diğer fark ise ölçüm ya-pılan eksenlerdir. Önceki çalışmada sadece başın ön arka yön hareketi (pitch) ele alınırken, çalışma-mızda yana doğru (roll) olan hareketlerde ölçüI
CİLT: 3, SAYI: 1
müştür. Dolayısıyla tamamıyla çok boyutlu bir fik-sasyon sağlanmıştır.
Doğal kabul edilen her hangi bir baş konu-munda sefalometrik film çekilmesi, klasik çekim yöntemlerinden daha zor bir işlemdir. Özellikle ço-cuklarda ve kooperasyon kurulamayan hastalarda bu konumun hem tespiti hem de sefalastata akta-rılması çok zordur. Bizim düzeneğimiz kullanıldı-ğında ise doğal baş konumunun tespit edilerek se-falostata aktarılması da klasik yöntemlerden daha kolay ve kesindir. Ancak daha fazla zaman almak-tadır.
Çalışmada lateral sefalometrik filmler iki defa kraniyal parça ile ve bir defa da kraniyal parça uzaklaştırılarak elde edilmiştir (Resim 6). Kullandı-ğımız gözlük çerçevesinin kollarının içerisindeki metal iskelet, gözlükle alınan radyograflarda rad-yoopak görüntüye sebep olmuş ve bazı bireylerde bu görüntü Nasion noktası üzerine süperpoze ol-muştur. Bu istenmeyen durum sistemimizin bir de-zavantajı olarak karşımıza çıkmaktadır. Düzeneğin kraniyal parçası üzerindeki inklinometreler ise film üzerinde belli belirsiz bir görüntü oluşturmuştur. inklinometreden çıkan kabloların içinden geçen metal teller ise çok incedirler ve görüntü oluştur-malarına rağmen anatomik yapıların tanınmasına engel olmamaktadırlar. Eğer yapısı tamamen rad-yolüsent maddelerden oluşan bir taşıyıcı çerçeve kullanılırsa gözlüğü çıkartmaya gerek bile kalmadan film çekimi yapılabilir. Üçüncü filmin elde edil-mesindeki esas amaç, Nasion ve Sella noktalarının gözlük çerçevesinin süperpozisyonuna uğradığı durumlarda bu noktaların yerini üçüncü filmden birinci ve ikinci filme transfer ederek doğru olarak tanımlamaktı. Buradaki ikinci amaç ise gözlük uzaklaştırıldığında tespit edilen baş konumunun ne kadar değiştiğini tespit etmekti.
Resim 6: Sistemin kraniyal kısmı ile alınan bir lateral sefalogram.
Birinci ve ikinci filmler karşılaştırıldığında, sefalostat dışında tespit edilen açısal değer refe-rans alınarak düzenek yardımıyla çekilen iki rad-yografta aynı baş konumunun ihmal edilebilir bir ha-29
C.Ü. DiŞHEKiMLiĞi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
ta oranıyla tekrarlanabildiği görülmüştür. Düzeneğin kraniyal kısmı baştan uzaklaştırıldıktan sonra baş konumunun bozulup bozulmadığını değer-lendirdiğimiz üçüncü film grubunun ölçüm sonuçları, birinci-üçüncü film arasında 0.7 derece ve ikinci-üçüncü film arasında 0.6 derecelik bir sapma oldu-ğunu göstermektedir. Bu da, düzenek yardımıyla baş konumlandırıldıktan hemen sonra, süperpozis-yonları önlemek için düzenek baştan çıkarılır çıka-rılmaz film çekilince baş konumunun anlamlı dere-cede değişmeyebileceğini göstermektedir.
Aslında en ideali, hem ölçümde kullanılacak kraniyal parçanın, hem de sefalostatta pozisyon-landırmada kullanılacak düzenek kısımlarının rönt-gen makinası üreticisi firmalar tarafından aygıta özel ve entegre şekilde üretilmesidir. Eğer gelecekte bu gerçekleşirse belki şimdiki kulak ve burun çubukları yerine başı bir kraniyostat gibi kavrayan, otomatik olarak daha önceden tespit edilen pitch ve roll değerlerine uygun konuma getiren ve radyografta görüntü vermeyen inklinometrelere sahip sefalostatlar da üretilebilecektir. Bu da açı değerinin sefalostatta oluşturulması sırasında bizim kar-şılaştığımız sorunları da ortadan kaldıracak ve belki 0.6 derecelik metot hatamız çok daha küçülecektir, böylece kooperasyon sorunu olan hastalarda da doğal baş konumunun daha hassas bir şekilde tekrarlanması mümkün olacaktır.
SONUÇLAR
1. Doğal baş pozisyonunun uzayın iki düzle-minde (sagittal ve transversal) ölçülmesine ve se-falostata transferine imkan veren bir düzenek ge-liştirilmiştir.
2. Daha önceden belirlenen baş pozisyonu-nun bu düzenek ile sefalastata aktarılmasının ve bu konumda film çekilmesinin tekrarlanabilirliği oldukça yüksek bulunmuştur.
3. Overdozajdan kaçınmak amacıyla, sefa-lostatta inklinometre cihazı ile ayarlanan baş po-zisyonunun, film çekimi esnasında cihazın baştan çıkarılması ile önemli ölçüde bozulmadığı
saptan-mıştır.
4. Bu düzenek ve yöntemin, taşınabilir bir veri depolayıcı kullanılarak doğal baş konumunun dinamik olarak ölçümlerinde de uygulanabileceği düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
1. Broca M: Sur les projections de la tete, et sur un nou-veau procede de cephalometrie. Bull, De la Societe, D'Anthro-pologie de Paris 3, 514-544, 1862. (Alınmıştır; Solow B, Tallgren A: Natural head position in standing subjects, Acta Odont Scand 29, 591-607, 1971)
2. Solow B, Tallgren A: Natural head position in standing subjects. Acta Odont Scand 29, 591-607, 1971.
3. Solow B, Tallgren A: Dentoalveolar morphology in re-lation to craniocervical posture. Angle Orthod 47, 157
CİLT: 3, SAYI: 1
164,1977.
4. Solow B, Siersbaek-Nielsen S: Growth changes in '
head postu re related to craniolacial development. Am J Orthod 89 (1) 132-140, 1986.
5. Woodside D, Linder-Aronson s: The channelization ol upper and lower anterior lace heights compared 10 population standards in males between ages 6 to 20 years. Eur. J. Orthod 1: 25-40, 1979.
6. Solow B, Siersbaek-Nielsen S, Greve E: Airway ade-quacy, head postu re and craniolacial morphology. Am J Orthad 86 (3) 214-233, 1984.
7. Marcotte MR. Head postu re and dentolacial proporti ons. Angle Orthod 51, 208-213,1981.
8. Showfety KJ, Vig PS, Matteson S: A sim'ple method lor taking natural head position cephalograms. Am J Orthod 83; 495-500, 1983.
9, Cole SC: Natural head position, posture and progna-tism; The Ch ap man Prize Assay 1986. Br J Orthod 15 (4) 227-239,1988.
10. Theron W, Slabbert JCG, Cleaton-Jones PE, Fatti PL: The effect ol complete dentures on head posture. J Prosthet Dent 62:181-4,1989.
11, Sandham A: Repeatability ol head posture recor: dings Irom lateral cephalometric radiographs. Br J Orthod 15:157-62, 1988.
12, Moorrees CFA, Kean MR. Naturalhead position, A basic consideration in the interpretation ol cephalometrics radi-ograpAs. Am, J, Phys, Anthropol1o. 213-234, 1958 (Alınmıştır; Cooke MS, Wei SHY: A summary live-Iactor cephalometric analysis based on natural head posture and true horizonta!. Am J Orthod Dentolac Orthop 93, 213-223, 1988,
13. Lundström A, Forsberg CM, Westegren H, Lundström F. A comparison between estimated and registered natural head posture. Eur J Orthod 13, 59-64, 1991.
14. Orhan M: Determination ol natural head position with targeted mirror technique. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağ Bil Enst, 109 sayfa, 1996.
15. Cleall JF: Deglutition; A study ol lo rm and function. Am J Orthod 51,566-594, 1965.
16.Murphy KE, Preston CB, Evans WG: The development ol an instrumentation lor the dynamic measurement ol changing head posture. Am J Orthod Dentolac Orthop 99 (6) 520-526, 1991.
17, Preston CB, Evans WG, Todres JI: The relationship between ortho head postu re and head posture measured during walking. Am J Orthod Dentolac Orthop 111,283-7, 1997.
18. Solow B, Tallgren A: Head postu re and craniofacial
morphology. AmJ Phys AnthropoI44:417-35, 19713.
19.5olow B, Kreiborg S: Soft tissue stretching: a possib le control factor in craniolacial morphogenesis. Sqand J Dent Res 85:505-7,1977.
20. Ferraio VF, Slorza C, Miani A, Tartaglia G: Craniofacial morphometry by photographic evaluations. Am J Orthod Dentofac Orthop 103, 327-337,1993.
21.Cleall JF, Alexander WJ, Mclntyre HM: Head posture and its relation to deglutition. Angle Orthod 36:335-50, 1966.
Yazışma Adresi: Dt. Serdar ÜŞÜMEZ
S.Ü. Dişhek. Fak., Ortodonti A.D., Kampüs, 42079, Konya
Telefon: 0-532-5843369 Fax: 0-332-241 00 62
Email: susumez@hotmail.com
Bu çalışma, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ortodonti Anabilim Dalı'nda, Dt. Serdar Üşümez taralından, Dr. Metin Orhan gözetiminde hazırlanan aynı isimli "Doktora Tezi" temel alınarak hazırlanmıştır. çalışma, Selçuk Üniversitesi, Araştırma Fonu taralından desteklenmiştir.
