Cumhuriyel Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 4, Sayı 2,2001
SİVAS C.Ü. DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİNE BAŞVURAN HASTALARDA
HEPATİT B, HEPATİT C SIKLIĞININ SAPTANMASI
Dt. Defne YALÇIN* Yrd. Doç. Dr. Hasan YELER* Dt. Nevin TUFAN** Yrd. Doç. Dr. Rüştü GEDİK* ÖZET
Bu çalışmada Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliğine Başvuran 597 hastada HBsAg, antiHBsAg ve HCV prevelansı ile muhtemel bulaşma yolları araştırıldı. HBsAg(+) oranı % 5,4, antiHBsAg(+) oranı % 30,7 ve HCV oranı % 1 olarak bulundu. Bulaşma yolları açısından cerrahi operasyon geçiren ve kan al-mış kişiler risk grupları olarak bulundu. Dişhekimine gitmenin risk grupları içinde olmadığı saptandı. Hepatit sonuçları ile cin-siyet ve medeni hal arasındaki ilişki anlamlı bulunurken hasta-ların yaşı, yaşadıkları yer ve öğrenim durumları arasındaki ilişki anlamlı bulunmadı. Hepatit B virüs enfeksiyonu prevelansının geçmiş yıllara göre düşmesine rağmen bu hastalık ile ilgili top-lumumuzda hala bilgi eksikliği olduğu görüldü.
Anahtar kelimeler: Hepatit B, Prevelans, HBsAg, Anti-
HBsAG, HCV, Bulaşma , Risk Grupları
SUMMARY
The aim of the study was to detect the prevelance of he-patitis B infections and to make some conclusions about the mode of transmission in dental patiens in Sivas,Turkey. The prevelance was % 5,4 for HBsAg,% 30,7 for antiHBsAg and %
1 for HCV. HBsAg prevelance rates were significantly higher in
males.Blood transfusions and to have an operation were the major high risk group for hepatitis B infection. The presence of HBV markers was not significantly associated with dental ca-re.age and education.
Key Words: Hepatitis B, Prevalence, HBsAg,
AntiHB-sAg, HCV. transmission, Risk groups
GİRİŞ
Günümüz diş hekimliğinde dikkat edilmesi gereken infeksiyöz hastalıkları içinde hepatit virüs-lerinin oluşturduğu infeksiyonlar önemli bir yer tu-tar. B hepatiti toplumun büyük bir kısmının sağlığı-nı tehdit eden önemli hastalıklardan biridir.Sağlık alanında çalışan kişiler,toplumun diğer kesimlerine göre daha fazla oranda hepatit B virüsü ile karşı-laşma riski taşımaktadır.22 Sekresyon ve vasküla-rizasyondan zengin bir yapı olan ağız boşluğunda çalışan diş hekimleri, rutin sterilizasyon ve hijyen kurallarından uzaklaştıklarında,hem kendilerini hem de hastalarını tehdit edebilecek infeksiyöz hastalıklar için uygun bir ortam oluştururlar.20
Akut viral hepatitler, çeşitli viruslarla meyda-na gelen, karaciğerde nekroz ve iltihabi değişiklik-lere yol açan ciddi seyirli infeksiyöz hastalıklardır.
Değişik pek çok tipi vardır.
Hepatit B: Asıl bulaşım yolu parenteraldir. Kan transfüzyonu, cerrahi girişim,yara bakımı, pa-renteral enjeksiyonlar önemli bulaşım yollarıdır. Ayrıca diş fırçaları, jilet kullanımı, kulak delme, döğme vb. işlemler sırasında da bulaşma görülebi-lir. Vücudun değişik salgılan, tükürük, süt, idrar, semen, vajinal sıvı, ter vb. bulaşımda rol oynaya-bilir.
Virüsün çekirdeği ile ilgili antijene hepatit B kor antijen (HBcAg), kabuğuyla ilgili antijene hepatit B yüzey antijen (HBsAg) ve muhtemelen yine korla ilişkili olan enfeksiyozite antijeni (HBeAg) vardır. Bu antijenik yapılara karşı antikorlar da oluşmakta-dır. Bunlar; Anti-HBc,Anti-HBs ve Anti-HBe 'dir.16 Bu virüs çalışma yüzeylerinde eğer önlem alınmaz ise 1 hafta kadar varlığını koruyabilir.20
*Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi ** Serbest Dişhekimi
Hepatit C: C hepatit virüslerinden parenteral geçen,kronikleşerek kronik hepatit ve siroza sebep olan hepatoropik bir virüs, hepatit C virüsü (HCV) olarak adlandırılmıştır.16 HCV infeksiyonu paren-teral yolla geçer. Seksüel yolla geçiş gözlenmez. Klinik seyri ılımlı ve yavaş olduğundan birçok birey hastalığının farkına varamaz. Akut enfeksiyon ge-çiren bireylerin %70-80'i asemptomatik ve iktersiz-dir. Hepatit C antikorunun (Anti HCV) pozitif olma-sı, bireyin hepatit C'li olduğunu gösterir. Her yıl sağlık personelleri arasında yeni HCV infeksiyonu çıkma oranı %2-4'dür. Retrospektif çalışmalar sağlık personeli arasında HCV insidansının %4,1'lere kadar yükselebildiğini göstermektedir.20
Non A-E Hepatit: HGV virüsünün sınırlı rolü vardır. Büyük bir kısmının orjini saptanamamıştır.2
Hepatit B infeksiyonlarında taşıyıcılık iki şe-kilde olup; birinci tipi oluşturan hastalar HbsAg (+) ve HBsAg (-) hastalardır ki bu hastalar ciddi kara-ciğer yıkımı ile karşı karşıya değildirler. İkinci tipi oluşturan hastalar ise; kronik aktif veya agresif he-patitli hastalar olup uzun süredir HBsAg(+) ve HBeAg(+)'dirler. Bu bireylerde karaciğer yıkımı bi-yokimyasal olarak belirgin olup,tablo siroz veya hepatoselüler karsinomaya kolaylıkla dönüşebilir.
HCV infeksiyonları %70-80 oranında taşıyı-cılıkla sonuçlanır. Bu taşıyıcı grubun %20'sinde 5 yıl içerisinde siroz gelişirken ,%10'un da hepatose-lüler karsinoma ortaya çıkar.13,20,23
Günümüzde HCV infeksiyonlarından korun-mak için aktif veya pasif immunizsayon yöntemleri yoktur. Bu nedenle diş hekimlerinin pratiğinde ste-rilizasyon ve dezenfeksiyona aynı zamanda kişisel korunmaya büyük özen göstermesi gerekmek-
tedir.Ülkemizde de son yıllarda HCV virüs infeksi-yonlarının oldukça yaygın olduğu açıktır.20
Çalışmamızın amacı Sivas yöresinde C.Ü. Diş Hekimliği Fakültesine başvuran hastalarda Hepatit B, Hepatit C sıklığını araştırmak ve ortaya çıkan anket sonuçlan doğrultusunda Hepatit B'de bulaş yolu olarak diş tedavilerinin, ameliyat geçir-me ve kan alma durumlarının katkısını, Hepatit B hastalığının; cins, yaş, medeni hal, öğrenim duru-mu ve sosyokültürel konum ile ilişkisini hastaların aşılanma yüzdesini ve hastaların hepatit B hak-kındaki bilgi düzeylerini saptamak ve sonuçlar doğrultusunda ilgili kuruluşların konu üzerinde dik-katini çekerek gerekli önlemleri almalarına dikkat çekmektir,16
MATERYAL VE METOD
Araştırmamızın hasta takibinin kolay olması ve dış hekimliği çalışmalarını da ilgilendirmesi açı-sından Cumhuriyet Üniversitesi Diş hekimliği Fa-kültesine gelen hastalar üzerinde yürütülmesi plan-lanmıştır. Araştırmamız tanımlayıcı ve kesitsel ni-telik taşıyacaktır. Veriler hepatit B, C taşıyıcılığı-nın ve hepatit B bağışıklığıtaşıyıcılığı-nın tespitini sağlayan tıbbi muayene verileri ile standart soruları içeren anket araştırması şeklinde toplanacaktır. Kan test- leri Cumhuriyet Üniversitesi Mikrobiyoloji Laboratu-arından ELİSA testi olarak istenecektir. Değerlen-dirmede kullanılması düşünülen değişkenler aşa-ğıda sıralanmıştır: Kandaki Hepatit B,C enfeksiyo- nu ve Hepatit B antikoru varlığı. Hastaların cinsi-yeti,yaşı,eğitim düzeyi,medeni durumu,yaşadıkları bölgeler.cerrahi operasyon durumları,diş tedavisi görüp görmemeleri,aşılanma durumları ile aşılan-mış bireylerde doktor tavsiyesi, taşıyıcı hastalarda hastalığı geçirmiş olduğunu hatırlayıp hatırlamama durumu ve aşılanmış bireylerde eğitim düzeyi durumu ve hepatit B bilgisi. Veriler 2x2 ve çok gözlü düzenlerde X2 testi ile istatistiksel değerlen-dirilmeye tabi tutulacaktır.
'
SONUÇLAR597 hastanın 376'sı (%63'ü) seronega-tif,32'si (%5,4'ü) HbsAG (+), 183'ü (%30,7'si) An-tiHBsAg(+), 6'sı (%1'i) HCV(+) bulundu (Grafik l).
GRAFiK1
Grafik 1: Hepatit sonucu
Bu hastaların 258'i (%43,2'si) erkek, 339'u (%56,8'i) kadın hastalardı .
376 hasta (%63) evli, 221 hasta (%37) be-kardı.
Hastaların 146'sı (%24,5'i) ilkokul, 56'sı (%9,4'ü) ortaokul, 218'i (%36,5'i) lise, 152'si (%25,5'i) üniversite mezunu ve 25'i (%4,2'si) okur-yazar değildi.
Hastaların sadece 21'i (% 3,5'İ) aşılı idi (Tablo-1).
Aşılanma durumu
Öğrenim durumu aşılı
aşısız
Toplam
Okuryazar
1
24
25
ilkokul
2
144
146
Ortaokul
3
53
56
lise
6
212
218
yüksekokul
9
143152
Toplam
21
576
597
Tablo 1: Bireylerin aşılanma durumları.
Hepatit sonuçları risk faktörleri açısından değerlendirildiğinde cinsiyet ve hepatit sonuçları arasındaki ilişki anlamlı bulundu. (X2=7 40 p<0,05 ) (Tablo-2)
Hepatit B taşıyıcılığı ve bağışıklığı
Cinsiyet HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
Erkek 154 21 81 2 258
Kadın 222 11 102 4 339
Toplam 376 32 183 6 597
Tablo 2: Cinsiyet ve HBV taşıyıcılığı.
Hepatit sonuçları ve ameliyat geçirme ara-sındaki ilişki anlamlı bulundu. (X2=151 33 p<0,005) (Tablo-3)
Hepatit B taşıyıcılığı ve bağışıklığı Ameliyat olma
durumu HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
Olmuş 3 10 70 3 86
Olmamış 373 22 113 3 511
Toplam 376 32 183 6 597
Tablo 3: Ameliyat ve HBV taşıyıcılığı.
Hepatit sonuçları ve medeni hal arasındaki ilişki anlamlı bulundu.(X2=33,11 p<0,005} (Tablo-4)
Hepatit B taşıyıcılığı ve bağışıklığı
Medeni durum HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
Evli 208 20 142 6 376
Bekar 168 12 41 221
Toplam 376 32 183 597
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 2
Kan alma ile hepatit sonuçları arasındaki ilişki anlamlı bulundu.(X2=36T202p<0,005) (Tablo-5)
Hepatit B taşıyıcılığı ve baâısıklıûı
Kan alma durumu HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
Almış 3 17 1 21
Almamış 376 29 166 5 576
Toplam 376 32 183 6 597
Tablo 5: Kan alma ve HBV taşıyıcılığı.
Hastaların hepatit bilgi düzeyleri incelendiğinde sadece Öğrenim durumları ile arasındaki ilişki anlamlı bulundu. (X2=125,76 p<0,005) (Tablo-6)
Hepatit B hakkında bilgi
Öğrenim durumu Bilmiyor Yanlış biliyor biliyor Toplam
Okuryazar 19 5 1 25 ilkokul 110 28 8 146 Ortaokul 32 18 6 56 Lise 97 92 29 218 Yüksekokul 41 64 47 152 Toplam 299 207 91 597
Tablo 6: Hepatit B hakkında bilgi ve öğrenim
durumu ilişkisi
Hepatit sonucu ile hastaların yaşı, yaşadık-ları yer Öğrenim durumyaşadık-ları ve dişhekimine gitme-leri arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bu-lunmadı. (Tablo-7, Tablo-8, Tablo-9, Tablo-10)
Hepatit B tagıvıcıltk va bağışıklığı
YaşGrupları HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
1.Grup 3 1 1 5 2. Grup 101 5 14 120 3. Grup 108 9 37 154 4.Grup 63 8 56 1 148 5. Grup 61 9 75 5 170 Toplam 376 32 133 6 597
Tablo 7: Yaş grupları ve HBV taşıyıcılığı ilişkisi.
Hepatit B taşıyıcılığı ve bağışıklığı
Yaşanılan bölge HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
Sivas merkez 208 13 103 3 325
Sivas kırsal 71 9 34 3 117
Sivas dışı 96 9 46 153
Yurt dışı 1 1 2
Toplam 376 32 183 6 597
Tablo 8: Bireylerin yaşadıkları yer ve HBV
taşıyıcılığı ilişkisi.
Hepatit B taşıyıcılığı ve bağışıklılığı
Öğrenim durumu HbsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toolam
Okur yazar değil 10 14 1 25
ilkokul 95 5 43 3 146
Ortaokul 34 3 20 56
Lise 140 17 60 1 21 8
Yüksekokul 97 8 46 1 15Z
Toplam 376 32 183 6 597
Tablo 9: Öğrenim durumu ve HBV taşıyıcılığı
ilişkisi.
Hepatit B taşıyıcılığı ve bağışıklığı
Dişhekimine Gitme HBsAg(-) HbsAg(+) AntiHBsAg(+) HCV Toplam
Gitmiş 373 32 170 6 581
Gitmemiş 3 13 16
Toplam 376 32 183 597
Tablo 10: Dişhekimine gitme ve HBV taşıyıcılığı
ilişkisi.
TARTIŞMA
Son yıllarda en önemli enfeksiyon hastalık-larından biri de HBV enfeksiyonlarıdır. Her ne ka-dar bu hastalığın önlenmesine yönelik çalışmalar yapılsa da ülkemizde hala epidemik önemini sür-dürmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda HBV taşıyıcılık oranı ülkelere göre farklılık göster-mektedir. Bu oran İskandinav ülkelerinde ve İngil-terede %0.1, Batı Avrupa ülkelerinde %0,1-0,5 Doğu Avrupa ülkelerinde %1-5 arasındadır.7 Ku-zey Amerikada % 1'den az, Avustralya ve Yeni Ze-landa'da %2-4, Japonyada %5-18, Çin'de %15-20 olarak bulunmuştur.3 Yine bir başka araştırmada Hindistan'da %4 olarak bulunmuştur.18
Ülkemizde de değişik bölgelerde yapılan ça-lışmalarda da çok büyük farklılıklar olmasa da farklı sonuçlar bildirilmiştir. Örneğin İstanbul'da ya-pılan bir çalışmada % 6,5-32,8,1 Trabzon'da %8,4 Elazığ 'da % 1210 bulunmuştur. Sivas yöresinde 1995 yılında yapılan bir araştırmada ise %7,5 ola-rak bulunmuştur.17 Bizim araştırmamızda ise bu oran % 5,4 olarak bulundu. HCV(+) oranı ise %1 olarak bulunmuştur. Görülüyor ki son yıllardaki çalışmalarda bu oranların düşmesine rağmen hala diğer bir çok ülkeye göre yüksek düzeyde sey-retmektedir. Ancak yine de Araştırmamızda bölge-deki oranın ülkemizbölge-deki en düşük oranlardan biri olduğunu söyleyebiliriz.
Anti-HBsAg oranları yine ülkeden ülkeye hatta bölgeden bölgeye değişiklik göstermekte-dir.Bu oranlar Trabzon'da %31,5,4 Sivas'ta %27.517 olarak bulunurken bizim çalışmamızda bu oran %30,7 olarak bulunmuştur. Bu oranlar yeni yapılan çalışmalarda eski çalışmalara göre daha yükselmektedir. Bunun da sebebi gerek uygulanan aşı programları ile toplumdaki bağışıklık oranının artması gerekse ileri yaşlarda HBsAg pozitifliği oranının azalmasına karşın Anti-HBsAg pozitifliği-nin artmasıdır.7
Sonuçlar risk faktörleri açısından değerlen-dirildiğinde cinsiyet ve hepatit sonuçları arasındaki ilişki anlamlı bulundu. Erkeklerde HbsAg(+) oranı (%8,1) kadınlara göre (%3,2) daha yüksek bulu-nurken AntiHBsAg(+) oranlarında ise anlamlı bir fark yoktu. Diğer çalışmalar da bu açıdan çalışma-mızla benzerlik göstermektedir. Örneğin Singa-pur'da yapılan çalışmada6 bu oran erkeklerde %
mada yine erkeklerde kadınlara oranla daha yük-sek bulunmuştur.3 Ülkemizde ise Trabzon bölge-sindeki çalışmada4 erkeklerde %10,8 kadınlarda %6,3 olarak bulunmuştur.
Hepatit sonuçları ile medeni hal arasındaki ilişki anlamlı bulundu. HBsAg(+) oranları farklılık göstermezken anti-HBsAg(+) oranları evli bireyler-de daha yüksek idi. (%37,8-%18,6)
Kırsal ve kentsel alanlarda yaşayanların ara-larında çalışmamızda istatistiksel olarak fark bulu-namadı. Çalışmamız bu farkı araşatırmaya yönelik olmadığından ve bireylerin büyük kısmı kentsel alanlarda yaşadığından böyle bir ilişkiyi söyleyebilmek zordur. Ancak bu doğrultuda yapılan çalışmalarda kırsal alanlarda yaşayanlarda kentsel alanlarda yaşayanlara göre HBsAg(+) oranlarının yüksek olduğu bildirilmiştir.1'24
Hepatit sonuçları ve yaş arasında ilişki ista-tistiksel olarak anlamlı bulunmamasına rağmen anti-HBsAg (+) oranının yaşla doğru orantılı olarak arttığı gözlendi. Yine ülkemizdeki bazı araştırma-lar benzer doğrultudadır.9
Operasyon geçirme ve kan alma ile hepatit sonuçları arasında ilişki bulundu. Zaten gerek ül-kemizde gerekse diğer ülkelerde yapılan çalışma-larda operasyon geçirme ve kan alıp verme HBV enfeksiyonlarının yayılımındaki en büyük risk fak-törleri arasındadır.3,4,10 Araştırmalardan elde etti-ğimiz sonuçlara göre diğer önemli risk faktörleri ise seksüel geçiş, intravenöz ilaç kullanıcıları ve a i l e i ç i h o r i z o n t a l g e ç i ş o l a r a k s a y ıl a b i -l i r .3,6,11,12,14,24 Çalışmamızda hiç intravenöz ilaç kullanıcısına rastlamazken, toplumumuzdaki in-sanların cinsel konulardaki sorulara kaçamak ce-vaplar vermesi sebebi ile bu konudaki sonuçlar hakkında tam bir bilgi sahibi olmamız mümkün ol-madı. Ancak kooperasyon geçiren ya da kan alan kişiler dışında kalan kişilerde de HbsAg(+)veya an-ti HBsAg(+) bulunmasını ya seksüel geçiş ya da aile içi horizontal geçiş olarak açıklamak mümkün-dür.
Araştırmamızda bireylerin tamamına yakını hayatlarında en az bir kere dişhekimine gittiklerin-den dişhekimine gitme bir bulaşma yolu ya da bir risk faktörü olarak bulunmamıştır. Gerçi ülkemizde yapılan bir çalışmada diş çektirmenin bir bulaşma yolu olduğu belirtilmişse de10 diş çekiminin kimler tarafından yapıldığı, hangi şartlarda yapıldığı açıkça belirtilmediğinden bunun diğer risk faktörleri kadar önemli olduğunu düşünmüyoruz. Yapılan bir araştırmada zaten HBV enfeksiyonların yayılımın-da rutin dental işlemlerin önemli bir faktör olmadı-ğı,çok özel durumlar haricinde bu tür enfeksiyonlar beklenmesinin olağanüstü bir durum olabileceği belirtilmiştir.21 Ancak yine de hekimlerin, dişhekim-
lerinin ve özellikle cerrahların risk altında olduğu bildirilmekledir.
Hastaların hepatit bilgi düzeyleri ölçüldü-ğünde bunun eğitim düzeyi ile doğru orantılı oldu-ğu görüldü. Okur yazar olmayan ve sadece okur yazar olan kişilerle ilköğretim mezunu 227 bireyin sadece 15'i (%6,6) doğru bilgiye sahip iken lise ve yüksekokul mezunu 370 bireyin76'sı (%20,5) doğ-ru bilgiye sahipti. Ancak 597 bireyin sadece 91'inin (%15,2) doğru bilgiye sahip olduğu,buna karşın 207'sinin yanlış bilgiye sahip olduğu ve 299'unun da hiçbir bilgiye sahip olmadığı düşünülürse bu-nun ne kadar düşük olduğu açıktır. Zaten aşılı bi-reylerin oranının % 3,5 olduğu gözönüne alınırsa bu konunun ülkemizde ciddi bir sorun olduğu orta-ya çıkmaktadır.
Dünyada 350 milyon kişi ya da dünya popü-lasyonunun yaklaşık % 5'i Kronik viral hepatit en-feksiyonları ile etkilenmiştir. Bu vakaların büyük bir çoğunluğu da siroz ya da hepatosellüler karsi-noma ile sonuçlanmaktadır.5 Amerika Birleşik Devletlerinde sadece Hepatit C için her yıl milyar-larca dolar para harcandığı düşünülürse13 HBV ve HCV enfeksiyonlarının ne kadar önemli olduğu or-taya çıkar.Araştırmacılar bu enfeksiyonların önlenmesinde en etkili yöntemin düzenli bir aşı programı olduğunu vurgulamaktadırlar.11,18,19 Hem yetişkin bireylerde hem de aile içi horizontal geçişi önlemek amacı ile yeni doğanlarda aşılama programı ile ciddi başarılar elde edilmiştir.15,19 Bu bilgiler ışığında ülkemizde de eğitim ve aşılama çalışmalarının daha etkin ve daha hızlı bir şekilde sürdürülmesi gerektiği kanısındayız.
KAYNAKLAR
1-Boiser, P., Rabarijona, L., Piollet, M., Roux, J.F, Zeller, H.G.: Hepatitis B virüs infection in general population in Madagascar: evidence for different epidemiological patterns in urban and in rural areas Epidemiol Inlect. 117(1):133-7 , 1996
2-Cacopardo, B.,Nunnan, G.,Berger A ,Doer, HW., Rus-so, R. "acute nonA-Ehepatıtis m eastern Sicily .the naiurat his-tory and the role of hepatitis G virüs,".Eur Rev Med Pharmacol Sci4(5-6),117-21,(2000sep]
3-Chen,C.J., Wang,L.Y , Yu,M.W.:Epidemiology of he-patitis B virüse infection in the Asia-pasılic region. J Gastroen-terol Hepatol, 15:3-6, 2000
4-Durmus, G, Ereni, C.. Sönmez. M.. Mocan, Z., Telalar, M.:Trabzon bölgesinde hepatit B virüs enfeksiyonu epidemiyolojisi. Yeni Tıp Dergisi. 13(4): 228-31,1996
5-Galan. M.V., Boyce, D., Gordon, S C/Current pharmacotherapy for hepatitis B infection. Expert Opin Pbar-macoter. 2(8): 1289-98.2001
6-Goh, K.T. Prevention and control of hepatitis B virüs infection in Singapore. Ann Acad Med Singapore. 26(5):671-81,1997
7-Goudeau, A.: Epidemiology and eradicatıon strategy for hepatitis B in Europe Vaccine . 8: 113-6,1990
8-Hadler, S.C.. Doto, l.L., Maya-nard, J.E.. Smith, J., Clark, B., Mosley, J., Eickhoff, T.:Occupational risk of he-patitis B infection in hospital workers. Infect Control. 6(1): 24-31 ,1985
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 2 9-işler, M., Akın, D., Ertem, S., Tekesin, O., Batur.
Y -Hepatit B virüs enfeksiyonunun aile içi geçişinin araştırılma-sı. Gastroenteroloji. 6(1): 9-12,1995
10-Kılıç, S S, Akbulut, A.A., Felek, S., Kalkan, A., Ocak, S.: Elazığ ili ve yöresinde hepatit B prevelansının araştı-rılması.Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 10(1): 49-55,1996
11-Kuru, U., Senli, S., Türel, L, Kuru, N., Başkent, A. Ulucaklı, O. Age-specific seroprevelance of hepatit B virüs infection. Türk J Pediatr. 37(4): 331-8,1995
12-Lansang, M.A.: Epidemiology and control of hepati-tis B infection:a perspective from the Philippines, Asia. Gül 38(2): 43-7, 1996
13-Leigh, J.P., Bowlus, C L., Leıstıkow. B.N., Schenker, M.: Costs of hepatitis C. Arch Intern Med 161(18): 2231-7,2001
14-Lindberg, J., Lindholm, A.:HbsAg-posıtive Swedish blood donors : natural hisfory and origin of infection. Scand J Infect Dis. 20(4): 377-82, 1998
15-Male, A., Tancredi, F., Romano, L., Giuseppone, A.. Coluccı, M., Sangiuoio, A., Lecce, R., Adarno, B., Tosti, M.E., Taliani, G., Zanetti, A.R.: Effectivenes of hepati-tis B vaccination in babies born to hepatihepati-tis B surface antigen-posıtıve mothers in Italy. J Infect Dis. 184(7): 2001
16-Öztürk,Adnan ve Keskin, Abmet. Diş Hekimliğinde Tıbbi Sorunlar. 5.bs., 975-96346-0-0, Ankara, Özyurt Matbaacı-lık. 2001,
17-Poyraz, 6., Sümer, H., Öztorp, Y., Saygı, G, Sümer, Z.:Sivas yöresinde genel toplum hepatit A,B ve C virüs belirleyicilerinin araştırılması: infeksiyon Dergisi.9(1-2).175-78.1995
18-Tandon, B.N.. Acharya, S.K., Tandon, A.:Epide-miology of hepatitis B virüs infection in India. Gut.38(2):56-9.1996
19-Tao, Q., Feng, B.: Prevention and therapy of hepa-titis B Chin Med J. 112(10): 942-6 , 1999
20-Tümer. Celal, "hepatit virüsleri,".TDBD. 58,( Ekim 2000)
21-Tzukert, A., Sandler, S.G.: Dental çare and spread of hepatitis B virüs infection J Clin Microbiol. 8 (3): 302-5 , 1978
22-Urbarlı, A., Özgenç, O., Kuruüzüm.,Bozdağ H. " Sailık Alanında Çalışanlarda B Hepatiti Riski," Alsancak Devlet hastanesiTıp Dergisi. 3(1), 13-16, (1995)
23-Wallace, AE., VVeeks, WB. "Thiamine treatment of chronic hepatitis B enfection,". Am J Gastroente rol. 96(3), 864-: 2:31 Mar)
24-Yao, G B.: importance of perinatal versus horizontal transmission of hepatitis B virüs infection in China Gut. 38{2): 39-42, 1996
Yazışma Adresi: Yrd.Doç.Dr. Hasan Yeler Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği fakültesi
Ağız,Diş,Çene Hastalıkları ve Cerrahisi AD Sivas Tel: 0346 2191010/2788
