İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının Araştırılması

İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının

Araştırılması

•

Investigation of Intestinal Parasites Among the Fourth Class Primary School Students in Sivas

Hüseyin TECER *, Gülendame SAYGI ** , Zübeyde AKIN*

ÖZET

Çalışmamızda Sivas Lütfı Fikret Tuncel İlköğretim Okulunda okuyan 8-12 yaş grubundaki toplam 97 dördüncü sınıf öğrencisinde bağırsak parazitlerinin varlığı araştırıldı. Çalışma 1999 yılının Kasım ve Aralık aylarında gerçekleştirildi, Araştırmada öğrencilerden dışkı örnekleri ve/veya perianal bölge materyalleri (PABM) alındı. Dışkı örnekleri serum fizyolojik içinde her örnekten tek preparat hazırlanarak incelendi. Selofan bant (SB) preparatları ise direkt olarak tarandı.

Taramamızda dışkı örneği ve/veya SB preparatı alınan 97 öğrencinin 53'ünde (%54,6) parazit görüldü; bunların 35'inde tek, ll'inde iki, 7'sinde ikiden f azla parazit bulunduğu belirlendi.

Toplam 90 öğrenciden (38 erkek, 52 kız) sağlanan dışkı örneklerinin incelenmesinde, öğrencilerin 37'sinde (%41.1) bir veya birden fazla parazit görüldü; Bunların 28'inde (%31.1) tek, 7'sinde (%7,8) iki, ikisinde (%2.2) ise ikiden fazla parazit saptandı. 19 öğrencide (%21.1) sadece protozoon, 12'sinde (%13.3) sadece helmint, 6'sında (%6.7) ise hem protozoon hem de helmint bulunduğu belirlendi.

İncelenen 80 selofan bant preparatının 36'sında (%45) bir veya birden fazla helmint yumurtası bulundu. SB preparatlarının 32'sinde, Enterobius vermicularis, 4'ünde ise Taenia sağ/nata yumurtaları saptandı.

Kendilerinden hem SB preparatı hem de dışkı örnekleri alınan 73 öğrencinin 40'ında bir veya birden fazla parazit görüldü. 23'ünde tek, 10'unda iki ve 7'sinde ise ityden fazla, parazit bulundu.

Anahtar Sözcükler: Bağırsak parazitleri, ilkokul

öğrencileri

SUMMARY

in this study stool specimens and/or cellophane tape (CT) preparations of a total of 97 fourth class primary school students were examinated from the point of intestinal parasites. Investigation WMS carried out in Sivas, between November and December of 1999. The age of students ranged from 8 to 12 years. A single preparation from each stool specimen prepared in şaline was examined microscopically; Lugol solution was used for the Identification of protozoon cysts. From each student a single specimen of perianal material (PAM) obtained by CT was examined under the microscope.

Of the 97 students who supplied stool specimens and / ör CT preparations 53 (54.6 %) vvere positive for intestinal parasites. 35 of these harboured a single intestinal parasite vvhereas 11 had two, and 7 harbored more than two parasites.

Of the 90 stool specimens 37 (41.1%) vvere contained öne ör more parasites. in 28 of the 37 positive stool specimens there was a single parasite, and the remaining 9 had more than öne.

One ör more helminth ova vvere present in 36 of 80 (45.0%) CT preparations; Enterobius vermicularis ova vvere found in 32, vvhereas Taenia saginata ova vvere present in 4 (5 %) of them .

Of the 97 students, 73 submitted both stool specimens and CT preparations. The rate of parasitised student in this group was 54.8% (40 students). in this group the rate of students who harboured more than öne parasite was also increased when the fındings in two specimens vvere combined.

Key VVords: intestinal parasites, primary school

students.

C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 22 (2): 73 - 78, 2000

GİRİŞ

Ülkemizin çeşitli bölgelerinde yapılan

araştırmalardan bağırsak parazitlerinin halkımızda

Biyolog, Cumhuriyet Univ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Parazitoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, Sivas Prof. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, Sivas.

sık olarak görüldüğü anlaşılmaktadır(l-5).

Çocukluk çağında kişisel temizliğe yeterince dikkat

edilmemesi ve çevrenin alt yapı noksanlığına bağlı

olarak parazit görülme oranı daha yüksektir,

Bağırsak parazitleri çocuklarda beslenme

bozuklukları, ishal, anemi gibi rahatsızlıklara neden

olmakta, onların büyüme ve gelişmelerini olumsuz

yönde etkilemektedir (6). Bu nedenle de özellikle

çocuklarda

bağırsak parazitlerinin bulunup

bulunmadığının saptanması ve bulunanların

tedavisi onların sağlığı ve gelişmesi yönünden

önemlidir.

Bu güne kadar Sivas'ta bağırsak parazitleri ile

ilgili pek çok tarama yapılmıştır (7-14). Bu

çalışmamızda Sivas'ın merkez ilköğretim

okullarından birinin (L.F.T.) dördüncü sınıf

öğrencilerinde bağırsak parazitlerinin dağılımını

belirlemeyi amaçladık. Okulun sadece dördüncü

sınıf öğrencileri arasında yürüttüğümüz taramada

elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur.

GEREÇ VE YÖNTEM

Çalışmanın başlangıcında okul müdürüne,

okul aile birliği üyelerine, öğretmenlere ve öğrenci

velilerine çalışmanın amacı ve uygulaması

hakkında genel bilgi sunuldu. Bu bilgiler taramaya

alınan her sınıfta öğrencilere tekrar edildi,

kendilerine

bağırsak

parazitlerinin

varlığını

saptayabilmemiz için iki ayrı örnek incelememiz

gerektiği anlatıldı. Bu örneklerden birinin dışkı,

diğerinin de perianal bölge materyeli (PABM)

olduğu vurgulandı. Bu örneklerin nasıl alınacağı

kendilerine açıklandı.

Açıklamalardan sonra öğrencilere dışkı

örnekleri alınması için vidalı kapaklı, üzerine flaster

yapıştırılmış plastik dışkı kapları dağıtıldı. Dağıtılan

kutular ertesi gün toplanıp laboratuvara getirildi.

Hemen incelenemeyecek örnekler buzdolabının

sebzelik kısmında saklandı. Her bir dışkı örneği

önce makroskobik olarak incelendi; sonra da lam

üzerine konulan bir damla serum fizyolojik (S

içerisinde homojen bir süspansiyon hazırla»

üzerine lamel kapatılarak mikroskobik olan

tarandı. Her örnekten tek preparat hazırlanıl

10'luk ve 40'lık objektifle incelendi. Gerektiğini

protozoon kistlerinin tanımı için lam lamel arası» 1-2

damla Lugol eklenerek inceleme tekrarlanı (6).

PABM'nin alınması için dışkı kapları ile birlik!

dağıtılan selofan bant yapıştırılmış lamlar erte

gün toplanarak laboratuvara getirildi. Heme

incelenemeyen preparatlar oda sıcaklığındı

saklandı. Preparatlar lam ile bant arasına M

damla sirke damlatıldıktan sonra mikroskoptı

direkt olarak incelendi (dışkı ve SB preparatlarınıı

mikroskobik incelenmeleri 2. yazar tarafından

yapıldı).

BULGULAR

Çalışmamızda toplam 97 öğrenciden dışkı

örneği ve/veya PABM alındı. Bu öğrencilerden 73'ii

her iki örneği de getirmişken, 24'ü bunlardan

sadece birini getirdi. Bunun için de taramada elde

edilen bulgular dört başlık altında değerlendirildi:

1- Dışkı ve/veya SB preparatları incelenen

öğrencilerde saptanan bulgular.

2- Dışkı örneklerinin incelenmesinde elde

edilen bulgular,

3- PABM'nin incelenmesinde elde edilen

bulgular,

4- Hem dışkı örnekleri hem de PABM'leri

incelenen öğrencilerde saptanan bulgular,

1. Dışkı örneği veya.SB preparatı veya ikisini

birden veren 97 öğrencinin 53'ünde (%54.6) bir

veya birden fazla parazit saptanırken, bunların

35'inde tek, ll'inde iki ve 7'sinde (%7.2) ikiden

fazla parazit vardı (Tablo 1).

Tablo 1: Dışkı ve/veya SB Örneklerinde Saptanan Bulguların Ayrı Ayrı ve Birlikte Değerlendirilmesi.

Bulgular

D

(n=90) SB (n=80) D + SB (n=73) D ve/veya

SB (n=97)

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı

% Parazit saptananlar 37

41.1

36 45.0 40 54.8

53 54.6

Tek parazit saptananlar 28 31.1 34 42.5 23 31.5 35 36.1 İki parazit saptananlar

7

7.7

2 2.5 10 13.7 11

11.3 İkiden fazla parazit saptananlar

2

2.2

7

9.6

7

7.2

E. coli

12

13.3 8

10.9 12

12.4 E. histolytica

2

2.2

2

2.7

2

2.1

G. intestinalis

16

17.7

10

13.7

18

18.6

E. vermicularis

7

7.7

32 40.0 28 38.4 33

34

T. saginata

1

1.1

4 5.0 5

6.8

5

5.1

H. nana

4

4.4

1

1.4

4

4.1

A. lumbricoides

3

3.3

3

4.1

3

3.1

T. trichiura 2

2.2 2 2.7 2 2.1 H. diminuta 1 1.1 1 1.4 1 1.0

2. Öğrencilerinden sağlanan toplam 90 dışkı

örneğinin 37'sinde (% 41.1) bir veya birden fazla

parazit bulundu. Parazitli öğrencilerin 21'ini (%23.3) kız,

16'sını (% 17.8) erkek öğrenci oluşturuyordu. Taranan

öğrencilerin 28'inde tek, 7'sinde iki, ikisinde ise ikiden

fazla parazit bulundu. Öğrencilerin 19'unda sadece

protozoon, 12'sinde sadece helmint, 6'sında ise hem

protozoon hem de helmint infeksiyonu saptandı (Tablo

2).

Tablo 2: Öğrencilerin Dışkı Örneklerinde Saptanan Bulguların Dağılımı

Bulgular

K

E Toplam

Sayı

o/o

Sayı o/o

Sayı %

Taranan dışkı sayısı

52

-

21

40.3 14

26.9

Zooparazitli öğrenci sayısı

5

9.6 2 3.8 12 23.1

Tek parazit saptanan öğrenci

5

9.6

4

7.7

38

-

İki parazit saptanan öğrenci

16

42.1 14

36.8 2

5.3

İkiden fazla parazit saptanan öğrenci

7

18.4 -

-

7

18.4

Sadece protozoon saptanan öğrenci 2 5.3 90 - 37 41.1

Sadece helmint saptanan öğrenci

28

31.1 7

7.7

2

2.2

Protozoon +heimint saptanan öğrenci ;

19

21.1 12

13.3 6

6.7

En sık rastlanan protozoon % 17.7'lik oranla G/ardia

intestinalis iken onu % 12.2'lik oranla Entamoeba coli,

onu da %2.2'lik oranla £ histolytica izledi.

Bağırsak helmitlerinden Enterobius vermlcularis

% 7.7, Hymenolepis nana % 4.4 Ascaris lumbricoides

%3.3, Trichirus trichiura % 2.2, Taenia saginata ve

H. dlminuta % 1.1 oranlar

ında saptandı (Tablo 3). Bu

bulgulardaki ilginç nokta, kendilerinde enterobiyoz

saptanan yedi öğrencide parazitlerin dışkıları <

makroskobik incelenmesi esnasında görülmüş olmasıdı <

Bu şekilde dışkılarında makroskobik £ vermiculsrı i

dişisi görülen öğrencilerden üçünün dışkısındi <

mikroskobik incelemede bu parazitin yumurtalı <

görülememiştir. Yani mikroskobik dışkı incelemesin* '

saptanan enterobiyozlu öğrenci sayısı %4.4'dür.

Tablo 3: Dışkıda Görülen Parazit Türlerinin Eşeye Göre Dağılımı Parazit Türleri

K

(n=52)

Zooparazitli Öğrenci Sayısı E

(n =38) Toplam (n=90)

Sayı % Sayı % Sayı %

G. intestinalis 10

19.2

6 15.8 16

17.7

E. coli

9

17.3

3 7.9

12

13.3

E. histolytica 1 1.9 1 2.6 2 2.2 E. vermicularis 1 1.9 6 15.8 7* 7.7** H. nana 1 1.9 3 7.9 4 4.4 T. trichiura 2

3.8

-

2

2.2

A. lumbricoides 3 5.8 - 3 3.3 T. saginata 1

1.9

-

1

1.1

H. diminuta

1

1.9

-

1

1.1

*: Bunun üçü sadece makroskobik inclemede saptanmıştır. Dışkıda E. vermicularis yumurtalarının görülme oranı % 4,4'dür.

3- Çalışmamızda incelenen toplam 80 SB

preparatının 36'sında (% 45.0) bir veya birden fazla

helmint yumurtası saptandı. Bunların toplam 32'sinde

(% 40.0) £ vermicularis, 4'ünde (% 6.2) T,

saginata yumurtalar

ı görüldü. Pozitif bulunan SB

preparatlarının 2'sinde (%2.5) £ vermicularis ve T.

saginata yumurtalar

ı birlikte görüldü.

4- Kendilerinden hem dışkı hem de SB preparatı

alınan 73 öğrencinin 40'ında (% 54.8) bir veya birden

fazla parazit saptandı; bunların 23'ünde tek, 10'unda iki

ve 7'sinde ikiden fazla parazit görüldü (Tablo 1).

TARTIŞMA

Yurdumuzun

değişik bölgelerinde farklı

araştırmacılar tarafından yapılan benzer çalışmalarda,

parazitlerin görülme oranları yönünden farklılıklar

olduğu anlaşılmaktadır (1-5). Bu farklılıklar, örneklerin

incelenmesinde farklı yöntemlerin uygulanması,

incelenmeye alınan grubun eğitim düzeyinin, gelenek ve

göreneklerinin, beslenme alışkanlıklarının ve sosyal

yaşam koşullarının , farklı olmasına ve parazitlerin

coğrafik dağılımına bağlı olabilir.

Okulun diğer öğrencilerini de kapsayacak bir

araştırmanın başlangıcı niteliğinde olan çalışmamızda

incelenen 90 dışkı örneğinde saptanan parazitozlu

öğrencilerin oranı %41.1 olarak bulundu. Yurdumuzun diğer bölgelerinde yapılan çalışmalarda bu oranın %17.2 ile %97.7 arasında değiştiği bildirilmiştir (1,6). Bizim çalışmamızda elde edilen oranlar da bu değerler arasında yer almaktadır. İnsana sanitasyon noksanlığı dışkısı ile bulaşan A. lumbricoides çalışmamızda % 4.1 oranında saptandı. Diğer yandan hem sanitasyon hem de temizlik noksanlığına bağlı olarak görülen G.

intestinalis°/a\l.l ve H, nana %4.4 oranında görüldü. Ayrıca, yurdumuzda insanda bildiğimiz kadarıyla sadece onbeş kişide bulunmuş olan H. diminuta çalışmamızda bir öğrencide saptandı. Bu parazitin görülmesi ile ilgili bilgiler ayrı bir makalede ele alınmıştır (7). Taramada ilg in ç b ir b u lg u d a dışk ılar ın mak r osk obik inc elen m es in d e % 6. 6 or anında er işk in diş i

E. v er mic ularis gör ülmes idir . Halbuk i dışkının mikroskobik incelenmesinde bu parazitin yumurtaları % 4.4 oranında görülmüştür.

Taramamızda perianal bölge materyalinin SB yöntemi ile alınıp incelenmesi sonucunda öğrencilerin % 45.0'inin helmintiyozlu olduğu saptandı.

Sivas'ın değişik bölgelerinde bu konuda yapılan tarama sonuçlarına bakacak olursak: Saygı ilkokul öğrencileri arasında yapmış olduğu çalışmada SB prepar atlarının % 69.4'ünde helmint yumurtası bulunmuştur (9). Bu oran Sivas Yetiştirme Yurdu çocuklarında, Sivas Çocuk Yuvası çocuklarında ve Sivas

Devr im İlköğretim öğrencileri arasında %36.0 ile

%64.0 arasında değişmiştir (8,10-12).

Yukarıda verilen çalışma örneklerindeki sonuçlar ile

kendi çalışma sonuçlarımızı karşılaştırdığımızda

bulduğumuz oran; Yetiştirme Yurdu Çocuklarında ve işitme engelli öğrenciler (12,13) arasında saptanan orandan yüksek, diğer çalışmalardaki oranlardan ise düşüktür (7-9). Çalışmamızda her öğrenciden Çek selofan bant örneği incelendi ve ayrıca taramada ele alınan öğrenci sayısı azdı. Öğrenci sayısı ve her örnek için inceleme sayısı artırılacak olursa bu oranın daha yüksek bulunacağı kanısındayız. Bulduğumuz oranın düşük olmasında bir etken de şüphesiz ki SB yöntemi

uygulamasının araştırıcılar tarafından değil de,

öğrencilerin kendileri tarafından yapılmış olmasıdır. Taramada elde edilen bulguların bizce en önemli yönü; Sivas'ta ilkokul öğrencileri arasında yaklaşık 10-19 yıl önce yapılan tarama bulguları ile bugün elde

et t iğimiz sonuçları k arşılaştırdığımızda ortaya çıkmaktadır. Önceki taramalarda oldukça yüksek oranda görülen ve topr ak kaynaklı pârazitozların (örneğin askariyoz ve trikuriyoz) gibi helmintlerin görülme oranı t ar am amızda ç ok düş ük bulunmuşt ur. Halbuk i taramanın yapıldığı okul ve öğrencilerin yaşadığı evler şehir merkezine uzak ve öğrencilerin kolayca toprakla

temast a olabilec ekler i bir bölgededir. Bulgularımıza

göre Sivas'ta alt yapı hizmetleri geçen yıllar boyunca iyiye doğru gitmiştir. Ama aynı iyimser tabloyu hem sanitasyon noksanlığı hem de temizlik noksanlığı dışkısı ile bulaş an par azitler (örneğin giyardiyoz) için söylememiz mümkün değildir.

K A Y N AK L AR

1. Saygı G. Son yirmibir yılda bağırsak parazitleri ile ilgili olarak yapılan yayınların irdelenmesi. T Parazitol Derg., 16 (3-4): 161-189, 1992.

2. Araş D, Tanrıverdi S, Çulha Ç, Kara H, Gözübüyük MR, Koltaş S, Özcan K. Adana'da üç çocuk yuvasında bağırsak parazitleri. T Parazitol Derg., 21(1): 55-57, 1997. 3. Dinçer S, Koltaş IS, Kar Ş, Kazancı F, Özakan K.

Kahram anmaraş Yüzüncü Yıl İlköğretim ve Güzelyurt İlköğretim Okullarında Enterobius vermicularis Dağılımı. T Parazitol Derg., 23(2): 137-138, 1999.

4. Özcan K, Koltaş S, Tanrıverdi S, Yiğit S, Sadi YE. Halaydaki bazı ilkokullarda bağırsak parazitleri araştırılması. T Parazitol Derg., 18(4): 461-468, 1994. 5. Suay A, Mete Ö, Elçi S. 0-7 ve 7-12 yaş grubu çocuklarda

bağırsak parazitlerinin araştırılması. T Parazitol Derg., 19(3): 381-384, 1995.

6. Saygı G. Temel Tıbbi Parazitoloji. Esnaf Ofset Matbaası, Sivas, 1998.

7. Saygı G. Enterobiasis tanısında dışkı ile sellofanband yöntemlerinin karşılaştırılması. Haseki Tıp Bült., 20(3): 215-220, 1982.

8. Yılmaz M, Saygı G. İlkokul öğrencilerinde bağırsak asalaklarının dışkı ve selofan bant örnekleriyle araştırılması. T Parazitol Derg., 7(l-2):45-52, 1984. 9. Saygı G, Kirişçi MF. İlkokul kız öğrencilerinde Selofan

bant preparatı ile Enterobius vermicularis ve Taenia saginata infeksiyonlarının araştırılması. T Parazitol Derg., 14(3-4): 77-84, 1990.

10. Özçelik S, Saygı G, Çeliksöz A, Poyraz OK, Koçoğlu F, Demirtaş S, Sümer Z. Sivas Çocuk Yuvasındaki Çocuklarda Bağırsak Parazitlerinin incelenmesi. TParazitol Derg., 15(2): 254-257, 1995.

11. Çeliksöz A, Demirtaş S, Sümer Z, Özçelik S, iaygı G. Sivas SHÇEK Çocuk Yuvasındaki çocuklarda bağırsak parazitlerinin incelenmesi. T Parazitol Derg., 21(1): 45- 47, 1997.

12. Ataş AD, Alim A, Vural H, Aygan G, Kahraman Ö. Sivas Yetiştirme Yurdu Çocuklarında kopro-parazitolojik bir çalışma. T Parazitol Derg., 22(2): 147-150, 1998.

13. Alim A, Ataş AD, Vural M, Aygan Ç, Kahraman Ö, Keşte S( Z, Öztürk S. Sivas Çocuk Yuvasında 6-12 yaş grul çocuklarda bağırsak parazitlerinin dağılımı. T Parazit Derg., 22(3): 268-272, 1998.

14. Aygan Ç, Değerli S, Oğuztürk H, Hesbek M. Siva Burudye İşitme Engelliler İlköğretim Okul " öğrencilerinde Selofan bant yöntemiyle bağırsT helmintlerinin araştırılması. C Ü Tıp Fak Derg., 21(2) 138-140, 1999.

15. Saygı G, Tecer H, Akın Z. Sivas'ta ilk kez saptara hymenolepiosis diminuta olgusu, T Parazitol Dergj (baskıda).

Biyolog, Cumhuriyet Univ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Parazitoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi. SİVAS