17-21 HAZİRAN 2019
DİYARBAKIR
35.
ARKEOMETRİ SONUÇLARI
TOPLANTISI
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3656
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 189
YAYINA HAZIRLAYAN
Dr. Candaş KESKİN
17-21 Haziran 2019 tarihlerinde gerçekleştirilen 41. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Diyarbakır Dicle Üniversitesi’nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.
Kapak ve Uygulama
Başak Kitap
e-ISSN: 2667-8829
Kapak Fotoğrafı : Mehmet Konuklar - Ebru Çerezci Yılmaz
12. Yüzyıl Bizans Yazmasına Ait Parşömen Örneklerde Koruma ve Onarım Çalışmaları
Not : Araştırma raporları, dil ve yazım açısından Dr. Candaş Keskin tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.
41. ULUSLARARASI KAZI, ARAŞTIRMA VE ARKEOMETRİ
SEMPOZYUMU BİLİM KURULU
SCIENTIFIC COMMITTEE OF 41TH INTERNATIONAL SYMPOSIUM
OF EXCAVATIONS, SURVEYS AND ARCHAEOMETRY
Prof. Dr. Vecihi ÖZKAYA Dicle Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Celal ŞİMŞEK Laodikeia Kazı Başkanı
Prof. Dr. Douglas BAIRD Boncuklu Höyük Kazı Başkanı Prof. Dr. Havva İŞKAN IŞIK Patara Kazı Başkanı
Prof. Dr. Annalisa POLOSA Elaiussa Sebaste Kazısı Başkanı Prof. Dr. Mehmet ÖNAL Harran Kazı Başkanı
Prof. Dr. Nicholas D. CAHILL Sardis Kazı Başkanı
Prof. Dr. İrfan YILDIZ İçkale Artuklu Sarayı Kazı Başkanı Prof. Dr. Engelbert WİNTER Doliche Kazı Başkanı
Prof. Dr. Erhan ÖZTEPE Alexandria Troas Kazı Başkanı Prof. Dr. Marcella FRANGIPANE Aslantepe Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç COŞKUN Zerzevan Kalesi Kazı Başkanı
... VII
İÇİNDEKİLER
Abu Bakar SIDDIQ
Kuzeydoğu Anadolu’nun En Eski Yerleşimi Alaybeyi Höyük Hayvan Kalıntıları ...1 Ahmet SANSAR, Ali Akın AKYOL
Arkeolojik Alanlarda Mimari Kalıntıların Korunmasında Nanoteknoloji Kulanımı ...11 Atalay KARATAK, Ali Akın AKYOL, Işık BİNGÖL
Magnesia’dan Ele Geçen Demir Cüruflarında Arkeometrik İncelemeler ...25 Aybuke Sultan KOCA YILMAZ, Ali Akın AKYOL, Hikmet KATIRCIOĞLU
El Yazmalarında Görülen Biyodeterojenler ve Sağlığa Etkileri ...43 Ayşe ACAR
Hasankeyf Kazısı Antropolojik Analizi ...51 İsmet Berkan ERDEM
Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi 2017-2018:
Yontmataş Buluntu Topluluğu ...73 Berna ÇAĞLAR ERYURT, Serap ÖZDEMİR
Arkeolojik Kazı Sırasında Buluntuların Zarar Görmesini Engellemeye
Yönelik Koruma Yaklaşımları ...95 Christopher EDENS
Prehistoric Landscapes And Geomorphology In Eastern Cilicia ...111 Çilem SÖNMEZ SÖZER, Ayla SEVİM EROL, Kaan ÜRKER,
Alper Yener YAVUZ, Olcay AÇAR
Milas Uzunyuva İnsanlarında Diş ve Çene Sağlığı ...125 Derya Silibolatlaz-BAYKARA, K. Serdar GİRGİNER
Tatarlı Höyük 2013-2014 Yılları Zooarkeolojik Çalışmaları ...145 Derya Silibolatlaz-BAYKARA, Belgin ASLAN
VIII ...
Emine Torgan GÜZEL, Ali Akın AKYOL, Recep KARADAĞ
Hatay St. Pierre Kilisesi’ne Ait Pigment Numunelerinin Sem-Edx Yöntemi İle
Arkeometrik İncelenmesi Ve Döneminde Kullanılan Pigmentlere Kısa Bir Bakış ...169 Ergül KODAŞ, Nihat ERDOĞAN, Yunus ÇİFTÇİ
Boncuklu Tarla’da Tespit Edilen Orta Ppnb Dönem Yongalama
Atölyesi Üzerine İlk Gözlemler ...185 Ergül KODAŞ
Mardin-Hırbe Helale Yerleşim Yerinde Ele Geçen Paleolitik Dönem Buluntuları
Üzerine İlk Gözlemler ...195 Michele MASSA, Erkan FİDAN
Batı Anadolu Arkeometalurji Araştırmaları, 2018 Yılı Çalışmaları ...207 Ertuğ ÖNER, Serdar VARDAR, Aylin KARADAŞ, Rifat İLHAN
Bayraklı Höyüğünde (Smyrna - Tepekule)
2018 Yılı Paleocoğrafya Ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (İzmir) ...217 Rifat İLHAN, Serdar VARDAR, Ertuğ ÖNER
Panaztepe 2018 Yılı Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Menemen-İzmir) ...239 Ertuğ ÖNER, Rifat İLHAN, Serdar VARDAR
Tepecik Höyük 2018 Yılı Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çine-Aydın) ...259 Eşref ERBİL, Z. Beyza AĞIRSOY, Pınar PERÇİN, Murat MUTLU
Kızılin Terası Yontma Taş Teknolojisi: İlk Sonuçlar ...281 Hatice Evrim TÜTÜNSATAR, Thomas SCHENK, Bilge HÜRMÜZLÜ KORTHOLT, Mustafa AKASLAN
Seleukeıa Sidera Antik Kenti 2018 Jeofizik Çalışmalarının Sonuçları ...293 Fethi Ahmet YÜKSEL, Kerim AVCI, Ali BAŞ
Kayseri Keykubadiye Sarayı Kazı Alanı Çevresinde Arkeojeofizik Çalışmalar ...303 Fethi Ahmet YÜKSEL, Kerim AVCI, Celil ARSLAN
Bitlis İli, Ahlat İlçesi, Eski Ahlat Şehri Arkeolojik Alanında Arkeojeofizik Çalışmalar ...315 Gizem KARTAL, İsmet Berkan ERDEM, Burcu Cemre BAL
Kızılin Teras Alanının Yontma Taş Alet Endüstrisinin Tipolojik Analizi - 2018 ...331 Barış SEMİZ, Gözde ASLAN
Mineralojik-Petrografik Yöntemlerle Tarihi Harçların Tanımlanması:
... IX
Gül Yurun MAVİNİL, Elif ERGİNArkeoloji’de Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı: Troya ...365 Gürbüz TAŞKIRAN, Yonca KÖSEBAY ERKAN, Murat BAYAZIT
Erken Osmanlı Dönemi Yapılarından Mahmut Paşa Türbesi
Mozaik Çinilerinin Arkeometrik İncelemesi ...379 Hakan YILMAZ, Mikail ERCEK, Sabahattin ERDOĞAN,
Timur GÜLTEKİN, İlhan KILIÇ, Nesibe KÜÇÜK
Tepeköy Höyük İskeletlerinin Antropolojik Analizi ...391 Halit S. CANOL
Mimari Taş Yapıların Nano-Teknolojik Yöntemler İle
Korunması İçin Ar-Ge Çalışmaları ...407 Hüseyin AKILLI
Kil Eser Anatomisi İçinde Zeugma, Van Kalesi, Kelenderis 2018 Kazılarında
Arazi ve Atölye Çalışmaları ...415 F. Işıl DEMİRTAŞ
Güvercinkayası Çizi ve Baskı Bezekli Mallar Üzerine İlk Gözlemler ve
Wd-Xrf Analizlerinin Ön Sonuçları ...435 Kaan SAYIT, Murat DİRİCAN, Hasan Can GEMİCİ, Çiğdem ATAKUMAN
Erken Tunç Çağı Yerleşimi Koçumbeli’nde Ele Geçen Sürtmetaş Buluntuların
Petrografik Analizi Ve Hammadde Kaynakları ...455 Mehmet KONUKLAR, Ebru Çerezci YILMAZ
12. Yüzyıl Bizans Yazmasına Ait
Parşömen Örneklerinde Koruma ve Onarım Çalışmaları ...465 Mehmet Bahadır TOSUNLAR, İbrahim KARAOĞLAN, Eylem AYDOĞDU, Kadriye Merve SELEK
Knidos B Kilisesi’nde Bulunan Emeviler Dönemi Kitabeleri İle
Liman Caddesi’nde Bulunan Heroon Yapısının Tahribatsız Yöntemlerle Analizi ...477 M. Metin ÜNYAY, Çağlayan BALKAYA, Olcay ÇAKMAK,
Mehmet ÖZHANLI, Ü. Yalçın KALYONCUOĞLU Pisidia Antiokheia Antik Kentinde
Jeofizik Çalışmalar ...501 Olcay ÇAKMAK, Çağlayan BALKAYA, Ralf BECKS, B. Ayça POLAT BECKS
X ...
Pınar ÇAYLI
Metrik Ölçümlerle Depo Kaplarında Kapasite Hesapları:
Güvercinkayası Kazısı Örneği ...519 Aylin KARADAŞ, Rifat İLHAN, Ertuğ ÖNER, Serdar VARDAR, Senem YILDIZ
Kadıkalesi’nin (Antik Anaia) Paleocoğrafya ve Jeoarkeolojisi (Kuşadası-Aydın) ...527 Rifat İLHAN, Serdar VARDAR, Aylin KARADAŞ, Ertuğ ÖNER
Ekşi Höyük 2018 Yılı Paleocoğrafya Ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çal-Denizli) ...547 Sabri KARADOĞAN, Aytaç COŞKUN
Ambar Çayı Çevresinde Jeomorfolojik Peyzaj Ve Yerleşim Tarihi Açısından Önemi
(Kocaköy Batısı- Diyarbakır) ...571 Seda Karaöz ARIHAN
Elaiussa Sebaste İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi ...585 Selma KADIOĞLU, Yusuf Kağan KADIOĞLU
Anavarza Antik Şehri Kolonatlı Yolda Gpr Çalışmaları ...595 Serdar VARDAR, Aylin KARADAŞ, Rifat İLHAN, Ertuğ ÖNER
Beycesultan Höyüğü 2018 Yılı Paleocoğrafya Ve
Jeoarkeoloji Araştırmaları (Çivril-Denizli) ...607 Serdar VARDAR, Rifat İLHAN, Ertuğ ÖNER
Teos 2018 Yılı Paleocoğrafya Ve Jeoarkeoloji Araştırmaları (Seferihisar-İzmir) ...639 Celal ŞİMŞEK, Şeniz YENER
Laodikeia’da Bulunan Kurşun Mühür Baskıları Işığında Erken Bizans Dönemi
Kurşun Mühür Baskı Teknikleri ...663 Uğur GENÇ
Sahte Mi Yoksa Gerçek Mi? Rönesans Dönemi Ressamı Domenico Ghirlandaio’ya Ait Olduğu Düşünülen Yağlıboya Tablonun Teknik İnceleme ve Araştırmaları ...673 Uğur GENÇ, Anıl ÇETİNKAYA
İlk Tunç Çağı’ndan Osmanlı Dönemi’ne Metal Silahların Elementel Kompozisyonları ...693 Ulaş AVŞAR, Murat AKAR, Charlotte PEARSON
Hatay Amik Ovası Jeoarkeoloji Projesi: Sediman Karotu Çalışmalarının Ön Sonuçları ...711 Işık Adak ADIBELLİ, Zehra BİŞKİN
Kırşehir Kale Höyük Geç Demir Çağı Küp İçi Tortul Wdxrf
... 145
TATARLI HÖYÜK 2013-2014 YILLARI
ZOOARKEOLOJİK ÇALIŞMALARI
Derya Silibolatlaz-BAYKARA*
K. Serdar GİRGİNER
GİRİŞ
Tatarlı Höyük Adana’nın Ceyhan ilçesinin 35 km. doğusundaki Mus-tafabeyli Mahallesinin 5 km. kuzeyinde bulunan Tatarlı (eski adıyla Yedi-göz/Yedioluk) köyünün girişinde yer almaktadır (Girginer 2016, 92)(Re-sim 1). Çukurova’nın doğu ke92)(Re-siminde yer alan höyük, konumu itibariyle kuzey-güney, doğu-batı yönlerine giden önemli yol güzergahlarının tam ortasında bulunmaktadır. Tatarlı Höyük, verimliliği ve tarihi coğrafyadaki kendine özgü konumuyla sadece eski çağlarda değil günümüzde de önemli bir konuma sahip bölgelerden birisi olan Ceyhan ve Çukurova’da dikkat çeken birkaç höyükten bir tanesidir (Girginer 2010, 76). Höyük, yaklaşık olarak 300X180 m2’lik bir alanı kapsar ve 37 m. yüksekliğindedir ve masif
yapılı bazalt oluşumlar üzerinde yer almaktadır. Bu bazalt oluşumu hö-yüğün yaklaşık 750 m. doğusunda yer alan ve Plio-Kuvaterner dönemde püskürmüş olan Üçtepeler volkanıyla ilişkilidir(Girginer ve diğ. 2010, 454). Ayrıca bu jeolojik oluşumların bir sonucu olarak höyüğün yakın çevresinde yedi adet tatlı su pınarı tespit edilmiştir ve günümüzde bu pınarlardan bi-risi olan Camigözü Pınarı tek başına 22 köy ve 2 beldenin su ihtiyacını kar-şılamaktadır(Girginer 2016, 93). Anlaşıldığı gibi Adana ovaları içerisinde en sulak ve su kaynakları açısından en zengin alanda konumlanan höyük her dönemde iskan görmüştür. Sitadel (Yukarı Şehir)’de yapılan kazılardan höyüğün tabaklanması; Erken Bizans Nekropolü(Doğu yamaç), Helenistik Dönem, Geç Demir, Orta Demir (Geç Hitit Çağı), Geç Tunç, Orta Tunç, Er-ken Tunç Çağları, Kalkolitik (Geç-Orta ve ErEr-ken) ve Neolitik Dönem olarak belirlenmiştir (Girginer 2016, 94).
* Dr. Öğrt. Ü. Derya Silibolatlaz-Baykara, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi,
Antro-poloji Bölümü, Van/TÜRKİYE.
Doç. Dr. K. Serdar Girginer, Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Adana/TÜRKİYE.
146 ...
Yukarı Şehirde yer alan ve bir tapınak kompleksi olan (210X20m) A yapı-sında 23 odalı bir kutsal yapılar kompleksi tespit edilmiştir. Bu mekan Orta ve Geç Tunç dönemlerine tarihlendirilmiştir (Girginer 2016, 94). Höyük’te-kiKizzuwatna krallığına ait M.Ö. II. Binyıl yerleşimleri, Hititlerle çağdaş dö-nemlerde uzunca bir süre bağımsız yaşamış ancak son dönemlerinde Hitit hakimiyetine girmiştir. Ancak bağımsız yaşadıkları dönemde dahi Hitit dün-yası ile her zaman kültürel bağları olan Kizzuwatna’nın en önemli yerleşme-lerinden birisidir (Girginer ve diğ. 2011, 134). MÖ. II. bin yılın her dönemine ait olan silindir ve damga mühürler Tatarlı höyüğün Kizzuwatna arkeoloji-sindeki yeri ve önemini ortaya koymaktadır. Bu buluntulara göre Tatarlı hö-yüğün eski metinlerde adı geçen Kizzuwatna ülkesinin ünlü ve kayıp şehri Lawazantiya kenti olduğu düşünülmektedir (Girginer-Collon 2014,59). Ta-tarlı Höyük ile aynı yerleşim olduğu düşünülen Lawazantiya, Hitit kralları-nın bayramlarını ve törenlerini kutlamak için geldikleri bilinen Anadolu’nun en önemli kutsal kentlerinden birisidir. Lawazantiya aynı zamanda Hitit İm-paratorluk Çağında, Hitit kraliçesi olan III. Ha usili’nin eşi Puduhepa’nın yaşadığı şehir olarak da bilinmektedir. Kent, Hitit yazılı belgelerinde 7 pınar-lı kent olarak da tanımlanmaktadır (Girginer 2016, 92). Ele geçen buluntular göstermiştir ki gerek MÖ. II. bin yılda gerek Demir Çağı’nda ve gerekse de Helenistik Dönem’de Tatarlı Höyük her zaman kutsal özellikler sunmuştur (Girginer ve diğ. 2011, 134).
BULGULAR- TARTIŞMA
Tatarlı Höyük zooarkeolojik çalışmalarına 2015 yılı kazı sezonunda baş-lanmış ve halen devam etmektedir. Bu çalışma kapsamında 2013 ve 2014 kazı sezonlarından ele geçen malzemeler çalışılmıştır. Çalışılan kemik malzeme-nin tümü Helenistik Dönem’e tarihlenmiştir. Genel olarak, zooarkeolojik çalışmaların amacı, geçmiş dönem insanlarının yaşantılarını, diyetini, hay-vansal geçim kaynaklarını ve buna bağlı olarak ekonomilerini ve hayvanla-ra yüklenen inanç, adak gibi soyut anlamların kavhayvanla-ranmasıdır. Buhayvanla-radan yola çıkarak zooarkeolojik çalışmalar sayesinde geçmiş dönem insanıve çevresi hakkında önemli ip uçları elde edebiliriz.
Tatarlı Höyük hayvan faunasına baktığımızda çoğunluğun evcil hayvan-lara ait olduğunu söyleyebiliriz(Tablo1). Ancak bunun yanında az sayıda olsa da kızıl (n:15) ve ala geyik (n:24) gibi yaban hayvanlarına rastlanmaktadır. Genel olarak memeli faunasına baktığımızda koyun ve keçilerin (%32,16) sayıca en fazla olduğunu bunu, %24,37 ile sığırların izlediğini ve son
ola-... 147
rak domuzların (%14,82) üçüncü sırada yer aldığını görmekteyiz. Geyikler toplamda %4.28 orana sahipken köpekler oldukça az (%1,21) ve atgiller ise %3,36 oranla faunada temsil edilmektedir. Bunlardan başka, çok az sayıda kuşlara (n:5), kaplumbağalara (n:1) ve sucul kabuklulara (n:8) ait kalıntılar da bulunmuştur.
Helenistik Dönem’den köpeğe (C. familiaris) ait 11tane kemik bulunmuş-tur. Bunlardan üç tanesinin epifiz kaynaşma durumuna bakıldığında1,5 ya-şından küçük olduğu anlaşılmıştır (Silver 1969). Köpeklere ait kemiklerin tümü aynı konteksten gelmektedir (AZ-186 I-V/f-k). Tatarlı Höyük’te kö-peklerin Helenistik Dönem’de adak çukurlarına atıldıkları hem 2012 hem de 2015 yılları zooarkeolojik çalışmalarından bilinmektedir (Silibolatlaz-Bayka-ra ve Girginer 2018,62, Silibolatlaz-Bayka(Silibolatlaz-Bayka-ra ve Girginer 2019,175). Köpeklerin adak çukurlarına bırakılması Çukurova’nın kült merkezlerinin başkenti sa-yılan Anazarbos’ta iki dağ tanrısından bir tanesi olarak bilinen Zeus Olybris ile ilişkilendirilmiştir. Özellikle Zeus Olybris kültü Çukurova’nın ortasında bir ada gibi yükselen Anazarbos Dağı’na atfen tapınım görmektedir (Silibo-latlaz-Baykara ve Girginer 2018,61). Höyüğün Helenistik Dönemde kutsal bir yapısının olduğu düşünüldüğünde, bazı hayvanların kült aktivitelerinde rol oynadığını söyleyebilmekteyiz. Gerek önceki yıllarda gerekse de bu yıl yapılan çalışmalarda köpeklerin adak hayvanı olarak kullanılması, Helenis-tik Dönem Tatarlı Höyüğün kutsal yapısına uygun olarak kült aktivitelerinin uygulandığını söylemek mümkündür.
Atgillere (E. asinus, E. caballus) ait toplam 33 kemik ele geçirilmiştir. Bun-lardan 20 tanesi at (E. caballus) ve 9 tanesi ise eşek (E. asinus) olarak tanım-lanmıştır. 4 tane kemiğin ise tür bazında tayini yapılamamıştır (E. spp.). Bu grupta kemik element dağılımında sayıca en fazla ele geçen kemik birinci parmak kemiğidir, bunu radius ve tibia kemikleri takip ederken en az sayıda ele geçen iskelet elementi ise astragalus olmuştur. Atlara ait 4 tibia kemiği kaynaşmamış genç bireye aitken diğer elementler kaynaşmış haldedir. Sil-ver’a göre epifiz kaynaşma yaşı tibia kemikleri için 3-3,5 yaşından küçük ola-rak belirlenmiştir. Atgiller için yanık durumuna bakıldığında kaynaşmamış tibia kemiğinde yanık izine rastlanmaktadır (Resim2). Helenistik Dönem’de Höyüğün zengin bir üretim yerleşimi olduğu düşünüldüğünde, bu dönemde bulunan atların aktif ticaretin varlığının kanıtı olduğunu söyleyebiliriz.
Tatarlı Höyük’te küçük-büyükbaş hayvancılığın ve domuz yetiştiriciliğin yanında sınırlı da olsa avcılık yapıldığı anlaşılmıştır. Av hayvanlarının başın-da kızıl (C. elaphus) ve ala geyik (Dama başın-dama) gelmektedir. Bu geyik türlerinin
148 ...
Ceyhan Ovası’nda ve Amanos Dağları’nda avlanmış olması muhtemeldir. Kızıl geyiklere ait 15 kemik tanımlanırken 24 kemik alageyik olarak tanım-lanmıştır. Kızıl geyikler için alt çeneler,dişler ve boynuzlar diğer iskelet ele-mentlerine göre daha fazla sayıdayken, alageyiklerde ön kol kemikleri sıklık-la ele geçmiştir. Epifiz kaynaşma durumuna bakıldığında uzun kemiklerin çoğunluğunun kaynaşmış yetişkin bireylere ait olduğu belirlenmiştir. Kızıl geyiklere ait kalıntılardan 7 tanesi köpeklerin de bulunduğu konteksten gel-mektedir. Geyik gibi büyük av hayvanlarının ve köpeklerin bulunduğu (AZ-186 I-V/f-k) bu konteksin kült aktivitelerinde rol oynadığı düşünülmektedir. Anadolu faunasında çoğunlukla her dönemde koyun -keçi, sığır ve do-muz en çok bulunan hayvan türü olmuştur. Bunun başlıca sebebi hayvancı-lıkla uğraşan toplumlar için özellikle koyun-keçi ve sığırın ekonomik açıdan oldukça önemli olmasıdır. Koyun/keçilerin yünlerinden, sütlerinden fayda-lanırken, sığırın ayrıca iş gücünden faydalanılmaktadır. Domuzlar ise verim-li birer et kaynağıdırlar ve hızlı üreme yeteneklerinden dolayı sıklıkla tercih edilmişlerdir. Tatarlı Höyük’te, domuzlar faunada üçüncü sırada yer almak-tadırlar (%14,82). Ele geçen bir scapula ve MCI kemiğinin boyutları itibariyle yabani domuza ait olabileceği düşünülmüştür. Domuz için uzun kemiklerin kaynaşma durumlarına bakıldığında, 22 kemiğin genç bireylere ait olduğu saptanmıştır. Dişlerden yapılan yaşlandırmaya göre, faunada genel olarak genç hayvanların tüketildiği gözlenmiştir. Önceki yıllarda yapılan zooarke-olojik çalışmalarda yine benzer bir durum ortaya çıkmıştır ve Tatarlı Höyük halkının özellikle domuzları erken yaşta kesime aldıkları saptanmıştır (Gra-fik1). Yapılan çalışmalara göre özellikle Klasik-Helenistik Dönem toplum-larında domuz yetiştiriciliği, büyük domuz çiftliklerinde veya ormanlarda serbestçe dolaşan ancak kesimleri sistematik olan bir mekanizmaya sahiptir. Domuz çiftliklerinde yaşayan domuzlar burada olduğu gibi çok genç yaşta kesime alınmaktadır (Silibolatlaz-Baykara ve Girginer 2018,60). 2014 yılı He-lenistik Dönem, AV-173/X-VIII/a-c numaralı açma ve konteksten ele geçen, domuza ait 4 adet lumbar (bel omuru) omurlarda doğuştan gelen bir hastalı-ğa rastlanmıştır. Tespit edilen bu hastalık Synarthorosis; kemiklerin sabit bir şekilde birleşmesi sonucu hareketsiz eklem oluşumu, olarak teşhis edilmiştir. Epifizleri yeni kaynaşmaya başlayan genç bir bireye ait olan domuz omurla-rı üzerinde kesim/kasaplık izlerine de rastlanmıştır. Bu durumda doğuştan hasta olan bu domuzun hastalığından dolayı erken yaşta kesime alındığını söylemek mümkündür(Resim 3).
... 149
Faunal dağılımda ikinci olarak en fazla temsil edilen materyal sığır ke-miklerine ai ir. Toplamda 222 sığır kemiği tespit edilmiştir. Az sayıda kemik üzerinde (n:15)kesim/kasaplık izlerine rastlanırken, 4 kemik üzerinde yanık izi gözlenmiştir. Uzun kemiklerin kaynaşma durumuna bakıldığında, fau-nada az sayıda (n:27) bireyin epifiz kaynaşması tamamlanmadığı ve oldukça genç olduğu belirlenirken diğer tüm uzun kemikler kaynaşmış haldedir. Diş ve altçene buluntularının çok az sayıda olması (n:10) sebebiyle diş yaşlan-dırması yapılamamıştır, ancak Tatarlı Höyük sığır faunasında yetişkin birey-lerin tercih edildiğini söylemek doğru olacaktır. Sığırın önemli bir protein kaynağı olmasının yanı sıra, etinden, sütünden, iş gücünden ve derisinden faydalanılması onu ekonomik olarak oldukça önemli bir hayvan yapmakta-dır. Höyükte büyükbaş hayvancılığın önemli olduğu faunal dağılıma bakıl-dığında da görülmektedir. Tatarlı Höyük halkının sığırı genç yaşta kesmeyi tercih etmeyip maksimum fayda sağlamak için yetişkinleri tercih etmeleri, büyükbaş hayvancılıkla uğraşan toplumların geneli için idealdir. Ayrıca, bü-yükbaş hayvanlar genellikle otlayıp su içtiklerinden sulak ve otlak arazinin yan yana ya da yakın olması gerekmektedir. Höyüğün sulak ve verimli bir bölgede yer alması, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği için çevresel olarak da elverişli olduğunun göstergesidir.
Tatarlı Höyük faunasına bakıldığında, höyüğün hayvan ekonomisini ko-yun-keçi, domuz ve sığırdan oluştuğu anlaşılmaktadır. Faunada en fazla temsil edilen hayvan koyun ve keçidir, bu gruba dahil edilen 383 kemik bu-lunmuştur. Uzun kemiklerin kaynaşma durumuna göre az sayıda kemiğin kaynaşmamış (n:28) olduğu tespit edilmiştir. Koyun keçiler için kesim ve kasaplık izine 15 kemikte rastlanırken 2 tane işlenmiş astragalus kemiğine rastlanmıştır (Resim: 4). Ayrıca 6 tane kemikte yanık izi gözlenmiştir. Ko-yun ve keçiler için diş yaşlandırmasına bakıldığında faunada oğlak ve ku-zuların olduğu gözlense de genellikle orta ve ileri yaştaki hayvanların kesi-me alındığını görkesi-mekteyiz (Grafik.2). Bu durum et üretiminden ziyade süt ve yün üretimiyle ilişkilidir. Yününden ve sütünden faydalanılacak koyun ve keçiler ileri yaşlara kadar kesilmeyip maksimum ürün alındıktan son-ra kesilmektedirler. Önceki yıllarda yapılan zooarkeolojik çalışmalarda da benzer bir yaş dağılımı gözlenmiştir. Bu durum Höyüğün, Helenistik Dö-nem Anazarbos hinterlandında zengin bir tekstil üretim merkezi olduğunu bir kez daha kanıtlamaktadır. Ayrıca kazılardan ele geçen ve dokumacılıkta kullanılan çok sayıda ve çeşi e tezgah ağırlığı zooarkeolojik sonuçları des-tekler niteliktedir.
150 ...
SONUÇ
Sonuç olarak Tatarlı Höyük 2013-2014 yılları hayvan kemiklerine bakıl-dığında evcil hayvanların geçim ekonomisinde etkin bir rol oynadığı görül-müştür.Bunun başlıca sebebi hayvancılıkla uğraşan toplumlar için özellikle koyun-keçi ve sığırın ekonomik açıdan oldukça önemli olmasıdır. Koyun/ke-çilerin yünlerinden, sütlerinden ve diğer ikincil ürünlerinden faydalanırken, sığırın ayrıca iş gücünden faydalanılmaktadır. Tatarlı Höyük zooarkeolojik çalışmalarında koyun ve keçilerin orta ve özellikle geç yaşta kesime alındık-ları saptanmıştır, bu durum höyüğün, Helenistik Dönemde zengin bir tekstil üretim merkezi olmasını desteklemektedir. Domuzlar ise verimli birer et kay-nağıdırlar ve hızlı üreme yeteneklerinden dolayı sıklıkla tercih edilmişlerdir. Domuzlara ait omurga kemiklerinde doğuştan gelen hastalık gözlenmiştir. Bu da, zooarkeolojik çalışmalar sayesinde geçmiş dönem insan yaşantısının anlaşılmasının yanı sıra hayvanların hastalıklarının da tespit edilebileceği-nin göstergesidir. Evcil hayvanların yanı sıra,büyük av hayvanlarından olan geyik türlerinin avlandıklarını gözlenmiştir. Köpeklerin ve geyiklerin bulun-duğu konteksin (AZ-186 I-V/f-k) Helenistik Dönem Zeus kültüyle ve kurban adaklarında rol oynadığı düşünülmektedir.
TEŞEKKÜR
Bu çalışma kapsamında gerekli malzeme ve arkeolojik bilgileri sağladığı için Tatarlı Höyük Kazı Başkanlığına ve Araş. Gör. Özlem Oyman-Girginer’e teşekkür ederiz. Ayrıca domuz kemikleri üzerindeki hastalıkların teşhisini yapan Van YYÜ Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Öğr. Ü. Osman Yıl-maz’a katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Son olarak laboratuvar çalışma-larında desteklerini esirgemeyen Van YYÜ Antropoloji Bölümü Yüksek Li-sans Öğrencisi sevgili Belgin Aslan’a teşekkür ederiz.
KAYNAKÇA
Girginer, K.S., 2010, “Kilikya-Tatarlı Höyük”, Aktüel Arkeoloji Dergisi Mayıs-2010 :75-85.
Girginer, K.S., 2016,“Tatarlı Höyük Kazıları ve Kizzuwatna Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi”
Kurt, Y., Sansar, M.(düzenleyenler) Uluslararası Tarihte Adana ve Çukurova
Sem-pozyumu, Cilt 1-İlk Çağ’dan Orta Çağ’a Adana ve Çukurova. 17-19 Nisan 2015 Adana,
... 151
Girginer, K.S.,Collon D., 2014, “CylinderandStampSealsfrom Tatarlı Höyük”,AnatolianStudies64:59-72.
Girginer, K.S.,Girginer Ö., Oyman, Akıl, H., 2011, “Tatarlı Höyük (Ceyhan) Kazısı 2009-2010, Excavation at Tatarlı Höyük in 2009-2010”,ANMED 9, 128-135.
Girginer, K.S.,Girginer Ö., Oyman, Akıl, H., 2010 “Tatarlı Höyük (Ceyhan) Kazısı: İlk İki Dönem”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı (3): 453-476.
Grant, A., 1982, “ TheUse of ToothWear As A Guide Tothe Age of DomesticUngu-lates”, içinde: B. Wilson, C. Grigson, S. Payne (ed.),
AgeingandSexingAnimalBonesfro-mArchaeologicalSites, British ArchaeologicalReports 109, 91-108.
Sayar, M.H., 1999, “Kilikya’da Tanrılar ve Kültler”, OLBA I. Uluslararası Kilikia
Ar-keolojisi Sempozyumu Bildirileri (2): 131-154.
Silibolatlaz-Baykara, D.,Girginer, K.S., 2018, “Tatarlı Höyük Faunal Çalışmaları”,
Anadolu,44, 53-73.
Silibolatlaz-Baykara, D.,Girginer, K.S., 2019, “Tatarlı Höyük 2015 Yılı Zooarkeolo-jik Çalışmaları”, 34. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Çanakkale, 169-179.
Silver, I. A., 1969, “TheAgeing of theDomestic Animals” içinde: D. Brothwell, S. E. Higgs (ed.), Science in Archaeology, London, 283-302.
152 ...
Resim 1: Tatarlı Höyüğün konumu
... 153
Resim 3: Hasta domuza ait omurga ve kesim izi.
154 ...
Grafik 1: Domuzlar için diş yaşlandırması
... 155
Tablo 1: Türlerin Dağılım Tablosu
Tür İsimleri Genel isimleri Helenistik Dönem NISP%
Evcil Memeliler Bos taurus Sığır 222 24,37 Caprinae Koyun/Keçi 293 32,16 Caprahircus Keçi 23 2,52 Ovisaries Koyun 68 7,46 Sus scrf. domesticus Domuz 135 14,82 Canisfamiliaris Köpek 11 1,21
Equusspp. Atgiller (at,eşek,katır) 4 0,44
Equuscaballus At 20 2,20
Equusasinus Eşek 9 0,99
Cervuselaphus Kızıl geyik 15 1,65
Dama dama Ala geyik 24 2,63
Testudosp. Kaplumbağa 1 0,11
Avesindet. Kuş (Tanımlanmamış) 5 0,55
Mollusca su kabukluları 8 0,88
Orta Boy 17 1,87
Büyük Boy 56 6,15
