Yapı Denetim Firmalarının Proje Denetim ve Uygulama Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar

(1)

Yapı Denetim Firmalarının Proje Denetim ve Uygulama

Sürecinde Karşılaştıkları Sorunlar

Gözde Tantekin Çelik,

1

_{Serkan Aydınlı,}

2

_{Cengizhan Ünal}

3

Öz

Ülkemizde Yapı Denetimi ile ilgili 2001 yılı sonrasında yapılan resmi düzenlemeler yapı kalitesini arttırmakla beraber sorunların tam olarak çözülmesini sağlamamıştır. Bu çalışmada, yapı denetim firmalarının proje denetim ve uygulama sürecinde karşılaştıkları sorunları ve bu sorunların kaynaklarını belirlemek amacıyla Adana ilinde faaliyet gösteren 73 yapı denetim firması çalışanına bir anket çalışması yapılmıştır. Yapı denetim firması çalışanlarının karşılaştıkları hatalar ve nedenleri belirlenmiş ve sürecin iyileştirilmesi için inşaat sektöründeki tüm paydaşlara öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: İnşaat Sektörü, Yapı Denetim Firmaları, Denetim Sorunları, Üretim

Giriş

Ülkemizin deprem bölgesinde bulunduğu gerçeği yapı üretiminde projelendirme ve üretimin önemini arttıran en önemli faktördür. 20. yüzyıl içinde Türkiye’de yaşanan 130 adet yıkıcı depremde toplam 80633 kişi hayatını kaybetmiş, 54380 kişi yaralı olarak kurtulmuş ve 441611 konut ağır hasar görmüştür (Kundak ve Türkoğlu, 2007; Bağcı, 1994). Bu vahim tablonun iyileştirilebilmesi için 2001 yılında 4708 sayılı “Yapı Denetimi Hakkında Kanunu” başlangıçta 19 pilot ilde, 2011 yılından itibaren tüm illerde uygulanmaya başlanmıştır (Erdiş ve Gerek, 2011).Bu sistemde denetim sorumluluğu yapı denetim kuruluşlarına yüklenmektedir. Kuruluşlar yapıların taşıyıcı sisteminden 15 yıl, ince işlerinden ise 2 yıl boyunca sorumlu tutulmaktadır. Denetimin nasıl yapılacağı ise 2008 yılında yürürlüğe giren “Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği” ile açıklanmıştır.

Literatür incelendiğinde uygulaması devam eden bu denetim sisteminde bir takım aksaklıklar olduğu görülmektedir (Ünal, 2017). Erdiş ve Gerek (2011)’e göre yapı denetiminde karşılaşılan başlıca teknik sorunlar denetimin aksaması, projeler arası uyumsuzluklar, proje harici uygulamalar ve imalat sırasında sorumluların sahada bulunmamasıdır. Atabey & Bozdoğan (2011) çalışmalarında Sivas ili’nin yapı denetim problemlerini araştırmışlardır. Çalışma sonucunda yapı denetiminde yaşanan en büyük problemin akrabalık dostluk ilişkileriyle ve ücret ödeyen tarafın denetlenen taraf olmasından kaynaklı olarak yüklenicinin denetim firmasından proje harici uygulamalara göz yumma beklentisi olduğu anlaşılmıştır. Baran (2015) çalışmasında yapı denetimin

1 Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Tel: 0.322 338 67 02 - e-posta: gtantekin@cu.edu.tr;

2 Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Tel: 0.322 338 67 02 e-posta: saydinli@cu.edu.tr

(2)

eksiklikleri olarak kontrol elemanlarının gerekli sıklıkta şantiyeye gelmemesi ve yeteri kadar detaylı gözlemlerde bulunulmaması olarak belirlemiştir. Kural ve Ünal (2015) çalışmalarında yapı denetimde sorunların kökeninde işverenin aynı zamanda denetlenen kişi konumunda olmasının olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmada, denetimi yapılan kişinin aynı zamanda işveren olmasının teknik incelemelerde taviz verilmesine sebep olduğu anlaşılmıştır.

Materyal ve Metod

Yapı denetim firmalarının proje denetimi ve uygulama sürecinde karşılaştıkları sorunları belirlemek amacıyla 73 yapı denetim firması çalışanına bir anket çalışması uygulanmıştır. Anket çalışması inşaat mühendisi, mimar, makine mühendisi ve elektrik mühendislerine uygulanmıştır. Katılımcılara, anket çalışmasının ilk bölümünde demografik özelliklerine yönelik sorular, diğer bölümde ise yapım sürecinde karşılaştıkları hatalar ve nedenleri ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Uygulanan anket çalışmasından elde edilen verilerin yüzde ve frekans değerleri verilerek yorumlanmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Çalışmaya katılan 73 yapı denetim firması çalışanına ait mesleki dağılımlar Çizelge 1.’de verilmiştir. Çalışanların mesleki dağılımlarını sırasıyla; % 59 inşaat mühendisi, % 18 makine mühendisi, % 15 mimar ve % 8 elektrik mühendisi oluşmaktadır. Yapı denetim firmalarında kontrol elemanlarının ağırlıklı olarak inşaat mühendisleri olduğu düşünüldüğünde örneklem dağılımının sektörü yansıtır düzeyde olduğu anlaşılmaktadır.

Çizelge 1. Çalışanların mesleki dağılımları

Profil Toplam Meslek n % İnşaatMühendisi 43 59 MakineMühendisi 13 18 Mimar 11 15 ElektrikMühendisi 6 8 Toplam 73 100

Yapı denetim firması çalışanlarının mesleki deneyim süreleri Çizelge 2.’de verilmiştir. Çalışanların genelini % 43,84 ile 0-5 yıl arası çalışanlar, % 31,50 ile 6-10 yıl arası ve % 24,66 ile 11-15 yıl arası çalışanlar oluşturmaktadır. Deneyim profili incelendiğinde sektörün tecrübeli teknik elemanlardan ziyade deneyimsiz yeni mezun teknik elemanları tercih ettiği görülmektedir. Bunun sebebinin sektördeki ücret düzeylerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Sektördeki ücret düzeyinin düşük olmasından dolayı çalışan profili genellikle yeni mezun, tecrübe edinmeye çalışan teknik elemanlardan oluşmaktadır.

(3)

Çizelge 2. Çalışanların mesleki deneyimi Profil Toplam Mesleki Deneyimleri n % 0-5 yıl 32 43,84 6-10 yıl 23 31,50 11-15 yıl 18 24,66 16-20 yıl 0 0,00 21-25 yıl 0 0,00 Toplam 73 100

Çalışanlara meslek yaşamları boyunca yaptıkları denetim işi sorulmuş ve çalışanların genelinin şu ana kadar 30.001 m2_{’den fazla yapım işi denetledikleri görülmüştür} (Çizelge 3.).

Çizelge 3. Çalışanların denetledikleri yapım işi miktarı

Denetlenen yapım işi (m2₎ Toplam

n % 1.000 m2_{’den az} ₂ _2,80 1.001-5.000 m2_arası ₁ _1,40 5.001-30.000 m2_arası ₅ _6,80 30.001 m2_{’den fazla} ₆₅ _89,00 Toplam 73 100

Çalışanlara, yapı denetim hizmetini verdikleri binaları kontrol etme sıklıkları sorulmuş ve sonuçlar Çizelge 4.’te sunulmuştur. Çalışanların % 3,70’inin hiç gitmediği, % 3,70’inin iş yoğunluğundan bazı imalatları göremediği, % 65,43’ünün uygulama projelerini yerine getirecek kadar şantiyeye gittiği ve % 27,17’sinin her imalat değişiminde gittiği görülmektedir. Adana ili özelinde düşünüldüğünde imalatın hiç kontrol edilmemesi sorununun yaşanmadığı görülmektedir. Çalışanların büyük bölümü imalatın aksamaması için yeterince denetimde bulunmaktadır. Erdiş ve Gerek (2011) ve Baran (2015)’in çalışmalarının aksine Adana ilinde yapılan yerinde denetimlerin yeterli düzeyde olduğu görülmektedir.

Çizelge 4. Çalışanların binaları kontrol etme sıklığı

Kontrol etme sıklığı _N Toplam_%

Uygulama projelerini eksiksiz yerine getirecek kadar giderim 53 65,43

Her imalat değişiminde giderim 22 27,17

Üzerimde çok iş olduğundan yapımını görmediğim imalatlar olur 3 3,70

Hiç gitmem 3 3,70

Çalışanlara yapım sürecinde uygulamaya yönelik karşılaştıkları hatalar sorulmuş ve sonuçlar Çizelge 5.’te verilmiştir. Yapım sürecinde karşılaşılan hatalar incelendiğinde

(4)

iş güvenliği ve iş sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin alınmaması (% 41,10), demir donatılarda işçilik hataları (% 39,73), yapının proje ölçülerine göre yapılmamasından kaynaklanan hatalar (% 30,14), beton döküm sürecinde işçilik hataları (%26,03), kalıp işçiliğinde imalat hataları (% 19,18) ön plana çıkmaktadır. Uygulamadaki en büyük sorun olarak görülen projeler arası uyumsuzluk projelerin paydaşlar arasında eş zamanlı olarak üretilmemesinden kaynaklanmaktadır. Proje tasarımları mimar ile başlamakta, daha sonra diğer proje müellifleri birbirinden bağımsız olarak tasarımlarını yapmaktadır. Bu noktadaki koordinasyon eksikliği projeler arası uyumsuzluklara sebep olmaktadır. Bu durumun giderilmesi için eşzamanlı mühendislik kavramının tasarım aşamasında itibaren kullanılması gerekmektedir. Eş zamanlı mühendislik prensibiyle yapılan üretimlerde hem tasarım maliyetinde hem de sürede tasarruf yapılabilmektedir (Genç ve diğer, 2017). Üretim aşamasında karşılaşılan bir diğer önemli sorun iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin yeterince alınmaması olarak görülmektedir. Bu durumun iyileştirilmesi için yapı denetim çalışanlarına isg eğitimlerinin verilmesi gerektiği düşünülmektedir (Dikmen ve diğer, 2011).

Çizelge 5. Yapım sürecinde yapılan hatalar

Yapımsürecindeyapılanhatalar Toplam

n %

1) Mimari, statik ve tesisat projeleri arasındaki uyumsuzluk 38 52,05

2) İşyerinde, iş güvenliği ve iş sağlığı konusunda gerekli tedbirlerin

alınmaması 30 41,10

3) Demir donatılarda işçilik hataları 29 39,73

4) Yapının proje ölçülerine gore yapılmamasından kaynaklanan hatalar 22 30,14

5) Beton döküm sürecinde işçilik hataları 19 26,03

6) Kalıp işçiliğinde imalat hataları 14 19,18

7) Proje ve eklerinde belirtilen malzemelerin kullanılmaması 10 13,70

8) Proje müelliflerince hazırlanan uygulama projelerinin ve hesaplarının ilgili

mevzuata uygun olmaması 8 10,96

Yapı denetim firması çalışanlarına yapım sürecinde karşılaştıkları hataların nedenleri sorulmuş ve sonuçlar Çizelge 6.’da verilmiştir. Çizelge 6. incelendiğinde sırasıyla; şantiye şeflerinin işin başında olmaması (% 65,75), usta, kalfa ve işçi gibi meslek mensuplarının eğitimsiz ve vasıfsız olması (% 60,27), proje müelliflerinin yeterli bilgi donanımına sahip olmaması (% 30,14), zaman kısıtlılığından kaynaklı hızlı imalat (% 27,40), imar mevzuatına uygun olmayan imar planları (% 21,92) sebeplerinden dolayı hataların ortaya çıktığı belirtilmiştir.

Hataların sebepleri incelendiğinde temel problemin denetim ve vasıflı eleman eksiği olduğu görülmektedir. Şantiye şefi olarak görev yapan teknik elemanların işin başında yeterince durmamaları hataları tetiklemektedir. Bu noktada, yönetmeliklerde verilen şantiye şefi yetki sınırlarının tekrardan gözden geçirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Mevcut durumda şantiye şefleri en fazla 5 şantiye denetleyebilmektedir. Fakat anlaşıldığı üzere daha kaliteli üretim için bu sayının daha da aşağı çekilmesi gerekmektedir.

(5)

Çizelge 6. Denetim sırasında karşılaşılan hataların nedenleri

Denetim sırasında karşılaşılan hataların nedenleri Toplam

n %

1) Şantiye şeflerinin işin başında olmaması 48 65,75

2) Usta, kalfa ve işçi gibi meslek mensuplarının eğitimsiz ve vasıfsız olması 44 60,27 3) Proje müelliflerinin yeterli bilgi donanımına sahip olmaması 22 30,14

4) Zaman kısıtlılığından kaynaklı hızlı imalat 20 27,40

5) İmar mevzuatına uygun olmayan imar planları 16 21,92

6) Kaliteli malzeme tercih edilmemesi 8 10,96

7) Denetimde sürekliliğin olmayışı ve denetim boşluğu 8 10,96

8) Denetimlerde görev alan teknik elemanların tecrübe eksikliği 6 8,22

Sonuç ve Öneriler

Çalışmaya katılan yapı denetim firması çalışanlarının genelinin 30.001 m2_üzerinde denetim işi yaptıkları görülmüştür. Yapı denetim firması çalışanları yapı denetimi esnasında karşılaştıkları hataları; uygulama projelerindeki uyumsuzluk, İSG önlemlerindeki eksiklikler, demir donatı, beton dökümü ve kalıp işçiliğindeki hatalar ve imalatların projelere uygun yapılmaması olarak belirtmişlerdir. Bu hataların sebeplerini ise şantiye şeflerinin denetim eksikliği, çalışan usta ve işçilerin mesleki yetersizlikleri, proje müelliflerinin yeterli bilgi donanımına sahip olmaması, hızlı imalat olarak belirtmişlerdir.

Yapı denetim firması çalışanları uygulama projelerindeki eksiklik ve uyumsuzlukları proje müelliflerinin yetersizliğine bağlamıştır. Özellikle projelerde teknik çizim ve ölçülere eksiksiz yer verilmesi, sistem kesiti ve detayların çizilmesi gerekliliği ön plana çıkmaktadır. Ayrıca yüklenicilerin ve şantiye şeflerinin yetki belgeli usta çalıştırmaya önem vermeleri gerektiği ve şantiye şefinin şantiyede devamlı bulunması gerektiği çıkan sonuçlar arasındadır. Çıkan sonuçlar doğrultusunda, isg eğitimine ve önlemlerine şantiye şefi ve isg koordinatörünün daha fazla önem vermesi gerektiği, ceza ya da ödül uygulaması ile alt kademede çalışan personelin isg konusunda motive edilmesi yönünde uygulama yapılması önerilmektedir. Ayrıca amaç işin hızlı olmasından ziyade planlı olarak sözleşme ve eklerine uygun nitelik ve kalitede yapılmasıdır. Bu sonuçlar, daha işin başında sürenin iş programı hazırlanarak bilimsel alt yapıya dayalı biçimde belirlenmesi ve imalatların bu program çerçevesinde gerçekleştirilmesi gerekliliğini göstermektedir.

Bu sonuçlar yapı üretiminin bir ekip işi olduğunu ve tüm paydaşların bir zincir gibi birbirine bağlı olduğunu göstermektedir. Paydaşlardan herhangi birinin işini tam yapmaması bütün işi dolaylı ya da direkt etkilemektedir. Tüm paydaşların mevzuta uygun, planlı ve programlı çalışması ve iş etiğine uygun hareket etmesi yapılan hataların azalmasına katkı sağlayacaktır.

(6)

Kaynaklar

Atabey, İ.İ., ve Bozdoğan, K.B. (2012) Yapı Denetim Kanunu Uygulamalarında Sivas Örneği. e-Journal of New World Sciences Academy, 7(1), 119-128.

Baran, M.Ş. (2015) Şantiyedeki Yapı Denetim Uygulamalarında Yüklenicilerin

Karşılaştıkları Sorunlar. 4. Yapı Denetim Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 25-26 Aralık 2015, İzmir.

Dikmen, S.Ü., Akbıyıklı, R., Aytekin, O., ve Baradan, S. (2011) İş ve Yapı Denetim Yasalarının İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Bütünleşik İncelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24(2), 117-131.

Erdiş, E., ve Gerek, İ. H. (2011) Yapı Denetim Sisteminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. 6. İnşaat Yönetimi Kongresi Bildiriler Kitabı, 25-26-27 Kasım 2011, Bursa.

Genç, O., Erdiş, E. ve Coşkun, H. (2017) İnşaat Mühendisleri Özelinde Eş Zamanlı Mühendislik Yaklaşımının İrdelenmesi. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 32(1), ss. 31-37.

Kundak, S., ve Türkoğlu, H. (2010) İstanbul›da deprem riski analizi. İTÜ Dergisi/a, 6(2). Kural, R., ve Ünal, O. (2015) İnşaat Sektöründe Yapı Denetimi ve Afyonkarahisar İlindeki Uygulamaların Araştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15, 1-10.

Ünal C. (2017) Yapı Denetim Firmalarının Sorunlarının Belirlenmesi ve Adana Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enst., 128s.