İstanbulda mezarlıklar

V

: .

;

-J -O g

:ak 1963

T - S r u l

—ü n « a &

|

»n»mm

■ — .

T A R J H İ B A H İ S L E R j

—

—

— — ■m

rıııııııııııılııııııııııııııilıl

n m

istanbulda mezarlıklar

Yazan: Halûk Y. Şehsuvaroğlu

îsta n b u lu n g ü z e llik le rin d e n b iri­ n i b ü y ü k m e z a rlık la rı te ş k il e t­ m ek ted ir. B u m e z a rlık la r ölü m ü , â h ire ti bü tü n h ü z ü n le riy le duyur­ m akta, h e y b e tli serv i a ğ a çla rı, yı­ k ılm ış, ça rp ılm ış ta şla r, iri k avu k­ la r, silik k ita b e le r üstü nd e h ay at ve ölüm fe ls e fe sin i b e lirte n sa tır­ la r, m ıs ra la r in san ı b ir d üşünce u m m anına doğru a lıp gö tü rm ek ­ ted ir. M e z a rlık la rd a , güzel sa n a tla rı­ mız kendi için e kap an m ış ku v v e­ tiy le g ö rü lü r. S an a tım ız en seçkin ö r n e k le riy le ta şla ra kazılm ış, süs­ lem e le rim iz ta şla ra b ü yü k b ir ifa ­ de k u d reti v e rm iştir. Ç ocuğunu d ünyaya g e tirirk e n ölen loh u san ın genç b ir gelin in m ezar ta şla rın d a bu ö lü m le ri d ile g etiren d u v ak lı, | te lli b ir yon tu cu lu ğa ra s tla n ır . U- lem an m , v e z irle rin , k u m an d an la­ rın m ezar ta şla rın d a o n la rın şah ­ siy e tin i d uyuran b ir m âna v a rd ır. T a b a k dolusu m ey v a la rm , in c ir­ le rin oyu ld uğu ta ş la r, ü z e rle ri â- y e tli, tu ğ ra lı k ita b e le r m u h te lif d e v irle ri ifad e e d e rle r.

B azı m e sle k le re , sa n a tla ra ait hususî m e z a rla r da m ev cu ttu r. K a ra ca a h m e tte H a tta tla r m e zarlığ ı,

a ğ a ları m ezarlığ ı gibi.. E ski İs ta n b u llu la r ö ld ü k lerin d e bilh assa E yü p S u lta n a . K a racaah - m ede göm ülm ek is te rle rd i. B u se­ b e p le b ilh a ssa E v ü p su ltan d a aynı m ezarlara m u h te lif in s a n la r gö­ m ü lm ü ştü r. T ü rb en in a rk asın d ak i m e zarların II. A b d ü lh am it d evrin­ de y irm i beş a ltın a sa tıld ığ ın ı söy lem islerd i.

S u rla rın d ışın d aki E d irn ekap ı ve T op kap ı m e zarları ile M erkez- efen d i de şeh rin esk i m e z a rlık la ­ rıd ır.

Cam i ve tü rb e h a tîre le rin d e , m a­ h a lle le r arasın d a zam an la küçük m e z a rlık la r te şe k k ü l etm iş ve bu n la r şeh rin şiirli hav asın a yeni gü­ z e llik le r g etirm işti. F a k a t sonra­ la rı m a h a lle ara sın d a k i bu eski m e z a rlık la r k a ld ırılm ış v e ta şla ­ rın b ir kısm ı tah rip olu n m u ştu r.

B ü y ü k m e z a rlık la r da h er d evir­ de y e r y e r y ık ılıp bozulm uş, bu na rağm en m ezar m im arim izin örn ek ­ le ri tam am en yok e d ile m e m iştir.

B izd e doğum k ü tü k le ri, geçen a- sırd a tu tu lm a y a b aşla m ış, fa k a t m e z a rlık larım ızd a d e fin le ri te sb it eden k ü tü k le r tan zim i düşünüle- m e m iştir. B u lü zu m an cak son se­ n e lerd e y e rin e g e tirilm e k te d ir. E s­ ki a s ırla rd a t m e z a rlık la rd a d efin ­ lerin kay d ed ild iği b ü y ü k d e fte rle r olduğunu m eşh u r ve m u h terem k ita p ç ı- R a if E fen d id en duy­ m uştum . F a k a t biz bu n lard an hiç b irin i g örm ed ik.

B u k ü tü k le rin m ev cu t olm ayışı' b ir çok m eşhu ru m u zun göm üld ük­ le r i y e rle ri bilm em em ize sebep olm u ştu r. E sasen k a y ıtla r b u lu n ­ m uş olsa b ile m ü tem ad i ta h rip le r n eticesin d e b ir çok m ezarı y e rin ­ de b u lm a k im kân sız b î r h a le g el­ m iştir. B u m ü n a seb etle şunu da be lir tm e k lâzım g e lir k i bazı m eşa- h ire ait m ezar ta ş la rın ı söküp b u n la rı m ü zelerd e te şh ir e koy­ m ak h a ta lı b ir u su ld ü r. V e o şah ­ siy etin k e m ik le rin e , h â tıra sın a k a rşı b ü y ü k b ir sa y g ısız lık tır.

M ezar ta ş la rın ı, sah ib in in h âtıra - la riy le b e ra b e r y erin d e m uh afaza etm ek en iy i b ir u su ld ü r. E sasen bu ta ş la r m ü zelerim izd e d ev ir, h at, tezy in at b a k ım la rın d a n da İlm î tas n ifle re tâ b i tu tu lm a m ıştır. M ezar­ lık la rım ız d a geniş ölçü d e ilk ta h ­ rib in II. M ah m u t zam anınd a y a p ıl dığı sö y le n ir, S u lta n M ah m u t, y e ­ n iç e r ile r i k a ld ırd ık ta n sonra bu n­ la rın h e r y erd ek i h â tıra la rın ı, iz­ le rin i de silm ek istem iş v e y e n iç e ­ ri iş a re ti ta şıy a n m e z a r ta şla rın ı k ırd ırm ıştır.

O ndan sonra yol açm ak , m eydan g en işletm ek , b ü y ü k b in a la r inşa etm ek , yen i se m tle r k u rm a k gibi v e s ile le rle esk i m e z a rlık la r o rta­ dan k a ld ırılıp y o k e d ilm iş tir. M eş h u r A yasp aşa m e z a rlığ ı çok eski olm ıyan b ir ta rih te b ö y le ce o rta­ dan k a ld ırılm ış ve bu gün b ü yü k

a p a rtım a n la riy le , b in a la rı ile gör­ düğüm üz A y asp aşa sem ti m eyd an a g e lm iştir. B u m ezar k a tliâ m ı iç in ­ de y a ln ız A lm an S e fa re th a n e s i, ken d i m m ta k a sm a ra s tlıy a n y e r­ de b u lu n an m ez a rla rı b ir köşede ayn en m u h afaza e tm iştir. B u n la r, bu gü n de ay n ı yerd e d u rm a k ta d ır. L û tfi ta rih i, A bd ülaziz d ev rin e ra s tlıy a n 1874 ta rih in d e G a la ta tü n e lin in ü st b aşınd a b ir M ev levi- h an en in k arşısın d a k i m ezarlığ ın m ey d an ın g e n işle tilm e si arzu su y ­ la k a ld ırıld ığ ın ı (m u n tazam , a n ti­ ka ve ü z erlerin d e ism -i ç e lil rü ba- bi v e ây ât-ı k u d siy ey i hâvi ta ş la rı söküp v e k a b irle rd e k i k e m ik le ri güya b a şk a b ir m a h a lle k o n u lm ak ü zere a y rıc a to p la tıld ığ ın ı) teessü f | b a ş lığ ı a ltın d a y azm ak tad ır.

Y in e L û tfî tarih in d e b ild irild i­ ğine göre v a k tiy le um um î m ezar­ lık la r h ak k ın d a b ir nizam b u lu n ­ m az, h e rk e s m ev tasın ı isted iği ye­ re , m a h a lle a ra la rın a , te k k e bah­ ç e le rin e , cam i h a tîre le rin e göm er di.

Y o l te v sii ve d iğer z a ru re tle r se b e b i ile m a h a lle a ra la rın d a k i m e­ z a r lık la r k a ld ırılır k e n de güzel ya zili ve n a k ışlı ta ş la r k ırıla r a k y e r lerin d en sö k ü lü r. K e m ik le r, k ır ı­ lır , c e s e tle r p a rç a la n ır ve a y a k a l­ tın a a tılır , bu n a ne d en eceği b ili­ nem ez

Y in e L ü t fi’de k a y ıtlı old uğuna g öre, ilk d efa I. A b d ü lh am it, u - m um î m e z a rlık la rın (s u r e t-i ih ti- ram iy ed e m u h afazası v e im a r v e te m iz le n m e si) h ak k ın d a e m ir v e r­ m iş tir.

Îs ta n b u lu n d ünya ed eb iy a tın a v e ç e ş itli d ille rd e k i şe h ir re h b e r­ le rin e geçen en b ü y ü k m ez a rlığ ı K a ra c a a h m e t’tir .

A y v a n sa ra y , K a ra ca a h m e d ’in Ho rasan Ş a h la rın d a n b irin in oğlu o l­ duğunu, Ş e y h liğ e ra ğ b e t edip N a k ­ şib en d i ta r ik a tın a sâ lik bu lu n d u ­ ğunu, b ir ço k m e m le k e tle rd e g e ­ zip k ırk k a d a r y erd e m akam y a ­ pıp çıra ğ u y an d ırd ığın ı y a z m a k ta ­ dır. (H e r m akam d a n ice ç ile i ib a - d at v e ta a t çık a rıp D irer te b e r riik vazed ip a n la rın b iri d ab' Ü sk ü d ar h a ricin d e m a ru f m ah a ld ir k i an ­ da h ır k a la rın ı te b e r rü k e n âvize-i d iv a r ib r e t e y le m iştir S o n ra İz ­ n ik ta c irle rin d e n A k h isa r nam m a­ h ald e O rh an iy ed e v e fa t v e ol m a­ h a ld e d efn olu n d u ğu Ş a k a y ik ’te m ez k û rd u r.) d em ek ted ir.

K a ra ca a h m e t m e zarlığ ı Ü skü da- rm m u h te lif se m tle rin e doğru y a­ y ılm ış g eniş b ir sa h a y ı işg a l e t­ m e k te d ir. A rasın d an d ar y o lla rın g eçtiğ i ahşap e v li m a h a lle le r in y e r ald ığ ı b u m ez a rlığ ın b ü y ü k b ir ta rih ve sa n a t d eğeri v a rd ır. A s ırla rd a n b e ri b ir ço k m eşh u ru ­ m uz b u m ez a rlığ a göm ü lm ü ştü r. B ü y ü k b ir se rv i orm an ı ile Ü skü- d a n k u şatan m ez a rlık İs ta n b u l m an zarasın d a m ü stesn a b ir y e r a lm a k ta d ır.

İlm î b ir şe k ild e , ta ra n m a m ış .ve m e tfu n la rı te sp it ed ilm em iştir. Y a l­ n ız ,b ir m e ra k erb a b ın ın b u m evzu­ da k a le m e a ld ığ ı b ir k ita p Ü skü ­ dar S e lim A ğa K ü tü p h an esi yaz­ m a la r ı a rasın d a b u lu n m a k ta d ır.

K a ra c a a h m e t, y o l açm ak , m ey­ dan g e n işle tm e k v e sa ir v e s ile le r le en fa z la ta h rib e u ğram ış m ez a r­ lık la rım ız d a n b irid ir.

1957 y ılın d a A n k ara-H ay d arp aşa a sfa ltı da bu m e z a rlık ü zerin d en g eçirilm iş v e sayısız ta ş ta h rip o- lun m u ş, m e z a rla r ay ak a ltın d a k a lm ıştır.

B u b ü y ü k m ez a rlığ ın d u v a rla rla ç e v rilm e sin i tem in eden h a y ırs e v e r b ir zat, son zam an lard a iftir a ve ih b a r la r la m ü te e ssir ed ilm iş fa k a t so nra bü tü n h a k ik a tle r o rta y a ç ık ­ m ış bu m u h terem zat da -acı h âd i­ se le re , iç d ü n y asın ın zen gin liğ i sa­ yesind e m u k av em et e d e b ilm iştir.

K a ra c a a h m e t’in b u zat ta ra fın d a n y a p tır ıla n ve" y o l v e sile siy le tah rip ed ilen d u v a rla rın ın y enid en y a p ıl­ m ası d e v le tin h im m etin i b e k le m e k te d ir. H e r h ald e b u ta rih v e san at h âzin esin i b ö y le sin e h a ra b iy e te ve m e tru k iy e te te rk e tm e m e liy iz .

Y a ş ıy a n la ra ç e k tir ile n İs tıra p ta n ö lü lerim iz i k u r ta r m a lı o n la rı eb ed î u y k u la rın d a r a h a t b ıra k m a lıy ız .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi