Şiirle nesir haricinde üçüncü bir ifade nev'i:"Nesr-i mukaffa"

TÜRKLÜK Nazan Danişmend

₃₈₅

Şiirle nesir hâricinde üçüncü hır ifade nev i

“ N e s r — i M u k a f f a

— N a za n D A N İŞ M E N D —

« A b d ü lh a k H â m i d e d e b iy a tı» b ir d in e b e n z iy o r ! M ü m in le r i d e v a r , m ü n k ir le r i d e .. ( F i k r e t ) , ( N a z if ) v e d a h a b ir ç o k r a h m e tli m ü ’m in le r i o n u h e p im a n k u v v e tiy le g ö k le r e ç ık a r d ıla r , « U ru c » la r la « M i’ra c » 1ar y a p t ır d ıla r ; P r o f e s ö r ( A h m e t H a m d i T a n p m a r ) g ib i m ü n k ir le ri d e o n u h e p a y n i ta a s ­ s u p la y e r in d ib in e b a t ır d ıla r , « Y u su f» u k u y u y a a t tıla r ! F a k a t n e m ü ’m in le r im a n la rın ın e s a s la rın ı a n la ttıla r , n e m ü n k ir le r in k â r l a r ın a k â f i s e b e p le r g ö s ­ te r e b ild ile r ! Ş im d i o r t a d a ş ö y le b ir h a k i k a t v a r : E tr a f ın d a b u k a d a r m ü s b e t v e m e n f î t a a s ­ s u p la r h a l k e d e b ile n şiir d e v in in m u a m m a lı b ü y ü k lü ğ ü .... B e n c e ( H â m i d ) in n e o ld u ğ u n u a n lı- y a b i lm e k iç in h e r ş e y d e n e v v e l b ir k e r e o n u n iki ş a h s iy e tin i b ir b ir in d e n a y ı r a r a k işe b a ş la m a lı! B u n la r ın b ir i şa irliğ i, b iri d e e d e ­ b iy a t ta r ih in d e k i in k ılâ p ç ılığ ı. İ m a n la in k â r g ib i « p r é ju g é » le r d e n te c e r r ü d e d e r e k o n u n y a p tığ ı iş le re ş ö y le b ir b a k a r s a k , h a n g is in in d a h a b ü y ü k o ld u ğ u n u k o la y sö y liy e m iy e c e ğ im iz b ir s ü rü in k ılâ p ­ la r ın u z u n b ir se ri ş e k lin d e s ır a la n d ığ ın ı g ö ­ r ü rü z : 1) « D îv a n E d e b iy a tı» n ın « K a s id e » , « G a z e l» , « T e rc i» v e « T e r k ib » g ib i şiir ş e ­ k ille r i « T a n z im a t d e v r in d e ( N a m ık K e ­ m a l) e k a d a r d e v a m e ttiğ i h a l d e b u k ü flü ç e m b e r le r i ilk d e f a k ır a n ( H â m i d ) o ld u ; H â m id

2 ) B u esk i ş e k ille rle b e r a b e r , A r a p - A c e m * Nesr-i Mukaffa» yı bulduğu zaman k a f iy e s in i k a l d ır a r a k m u h a f a z a k â r la r ın « F re n k k a fiy e si» d e d ik le r i g a r p u su lü

« k a v â fî-i m ü m te zice» y i T ü r k şiirin e o s o k tu ; 3 ) M a n z u m v e m e n s u r t i y a t ­

r o m u z u o k u r d u , F r a n s a d a « L e p è r e d e la tra g é d ie fra n ça ise» d e n ile n ( C o r n e il le ) n e ise, b iz d e d e ( H â m i d ) o n u n g ib i v e b e lk i d e o n d a n f a z la b ir ş e y o ld u ; 4 ) T ü r k e d e b iy a tın a « E x o tism e» i ilk d e f a ( A b d ü l h a k H â m i d )

3 8 6 Nesr-i Mukaffa T Ü R K L Ü K

s o k tu : O n d a n e v v e l a s ır la r c a «İslâm » h u d u d u n u n iç in d e m a h s u r g ib i, m a h - b u s g ib i k a l a n T ü r k fik rin i o h u d u d u n d ış ın a ç ık a r a n v e T ü r k e d e b iy a tın a İs lâ m â le m i h a r ic in d e k i in s a n lığ ın m e v z u la r ın ı ilk g e tir e n o o ld u ; 5 ) T ü r k şiiriy le n e s rin e « L a ic is m e » o n u n la g ir d i; 6 ) Y a ln ız T ü r k e d e b iy a tın d a d e ğ il, b ü tü n d ü n y a e d e b iy a tın d a ilk d e f a o la r a k şiirle n e s ir h a r ic in d e ü ç ü n c ü b ir if a d e ş e k li b u ld u v e b u g ö r ü lm e m iş j a n r a «N esr -i m u k a ffa » ism in i v e r d i.

B e n c e ( H â m i d ) in in k ılâ p ç ılığ ı işte b u a ltı c e p h e y e a y rılır. «T ü rk lü k »- ü n b u n ü s h a s ın d a n itib a r e n b u n la r ı s ır a ile iz a h a ç a lış a c a ğ ım . İlk ö n c e y u k a - rık i s e r id e e n s o n a y a z d ığ ım ilk in k ılâ p ta n , k e n d is in in «N esr-i m u k a ffa »

d e d iğ i ü ç ü n c ü if a d e n e v 'in d e n b a ş lıy o r u m .

( H â m i d ) in k â ğ ıtla r ı iç in d e ta rih s iz o lm a k la b e r a b e r y a z ısı ile if a d e s in ­ d e n ç o k e sk i o ld u ğ u n a h ü k m e ttiğ im b ir m e k tu p v a r : B u m e k tu p ta ç o k tu h a f b ir fik re te s a d ü f e t tim ; ü s tü n d e ism i o lm a d ığ ı iç in k im o ld u ğ u n u b ilm e d i­ ğ im m u h a ta b ı n a o tu h a f fik rin i ş ö y le a n l a tı y o r :

Ç f

ü» ciüL-P

t/* H

9

V

-?

« ¿ s &

oa

o jfy ¿ p

ı

± > ^

«Bir sö z ya n a z m e n v e y a n eşren y a zıla b ilir ; bun un ikisinin m iy a n ın d a ^ir tarik-ı b e y a n o lsa d erh a l an a sülük e d e r im : Ç ünkü b e n d e n iz e her iki y o l­ d a n d a o sa n ç g e ld i» .

\ a z ın ın ic a d ın d a n b e r i in s a n la rın k u lla n d ık la r ı m a n z u m v e m e n s u r if a d e le r h a r ic in d e b e n im b u r a d a « ü ç ü n c ü » d e d iğ im if a d e n e v ’i, ta b iî n e m a n z u m o la b ilir, n e m e n s u r.. Y a h u t h e m m e n s u r o la c a k , h e m m a n z u m ... D a h a y ir m i k ü s u r y a ş la r ın d a P a r is s e f a r e ti ik in c i k â tip liğ in i y a p a r k e n ( H â ­ m i d ) işte b ö y le ü ç ü n c ü b ir if a d e n e v ’i k e ş f e tti: « N e s te re n » le « B â lâ d a n b ir ses» g ib i e s e rle rin i b u y e n i if a d e n e v ’iy le y a z d ı. B u n d a ta k ip e ttiğ i e s a s la r ş u n l a r d ı :

1 — H e r s a tır d a h e c e le r in m u a y y e n b ir sa y ısı o la c a k tı; 2 — F a k a t h e c e v e z n in d e o ld u ğ u g ib i « d u r a k » y a p ı lm ıy a c a k tı;

3 — B ü tü n m ille tle r in şiir d ilin d e k i « T a k d im v e te h ir» u su lü k a l d ır ılıp o n u n y e r in e ta k d im s iz , te h irs iz b ir n e s ir ta rz ı k u lla n ıla c a k tı;

4 — B u s u r e tle ş iird e k i m e v z u n « M ısrâ » m y e r in e g e ç e n « H e s a p lı s a tır» la rın s o n la rı g a r p u su lü « M ü m te z iç » k a f iy e le r le h a f if b ir a h e n k a l a ­ c a k tı ;

TÜRKLÜK Kazan Danişmend

₃₈₇

h a t t â s o n u n d a b ite b ile r v e y e n i c ü m le h e r h a n g i b ir s a tır ın s o n k e lim e s in d e b ile b a ş lıy a b ilir d i;

6 — T e r k ip le r l e k e lim e le r « H e s a p lı s a tır» la rın s o n la r ı n d a h e c e le r in s a y ıs ın a g ö r e e ğ e r ic a p e d e r s e ik iy e b ö lü n ü p a ş a ğ ıd a k i s a tır a g e ç ile b ilird i;

7 — A y n i b ir şiirin y a h u t b ir p iy e s in m u h te lif p a r ç a l a r ı n d a h e c e le r in sa y ısı d e ğ iş e b ilird i.

( H â m i d ) b u e s a s la r ı b ilh a s s a m a n z u m p iy e s lis a n ı iç in te r t ip e t tiğ in d e n b a h s e d iy o r v e m e s e lâ ( R e c a í z a d e E k r e m B e y ) e y a z d ığ ı u z u n b ir m e k tu p ta ş ö y le d iy o r :

«Ş iird e nesir tarzı h a ssa te n b e n d e n iz e râci’dir. P arm ak h esa b ı ( N e s - t e r e n ) d e o ld u ğ u v e ç h ile n esir y o lu n d a y a zılm a k v e n esir g ib i o k u n a b ilm e k şa r tiy îe tiy a tr o d a iy i g id iy o r ...»

A y n i m e k tu b u n b a ş k a b ir y e r in d e d e ş ö y le d iy o r :

«B en im tertip v e ten sib ettiğ im bu p arm ak h esa b ı b izim k a h v e şuarâ- sın ın y â d ig â r -î h ü sn -i in tih a b ıd ır : F a k a t a n lar b u h e sa b ı b en im ( N e s t e r e n ) d e m ü tta lıa zim o la n tarz-ı n e sr îd e y a p m a m ışla r ; b un u b e n d e n iz ilâ v e ettim .»

( R e c a í z a d e E k r e m ) , o n a v e r d iğ i c e v a p t a itira z e d i y o r d u :

« K â ffe -i e lsin e d e âsar-ı k a le m iy y e n in in k ısam e ttiğ i n e v ile r n esir ile n a ­ zım d a n ib aret ik en se n T ü r k ç e d e b u n la rd a n b a şk a ( M u k a ffa ) n a m iy le b ir - g en r e - d a h a ih d a sa ça lışıy o r su n !»

F a k a t ( E îâ m id ) b u ith a m ı h e m m a h v iy e t, h e m m e m n u n iy e tle k a b u l e d iy o r ( M e k tu p la r , c ild 2, S. 8 7 ) :

« İh d as b en im işim d e ğ il a m m a , ih d a s o lu n sa fe n a m ı o lu r ? İh das o lu n sa d a - m a n z u m v e m en su rd a n fa z la o larak - ism in e ( M u k a f f a ) , yah u t (M ü h e c c â ) d e n ilse o lm a z m ı? .. B en im m a k sa d ım - işte san a iç im d e k in i s ö y liy e y im - h e c e y e p e k itib ar e tm iy er ek n esre d e b e n z e m e m e k şa rtiy îe ( M u ­ k a ffa ) n a m ın d a b ir - g en re - ih d a s etm ek tir. M u v a ffa k olu rsam n e â lâ ! O la m a z sa m k ıy a m e t k o p m a z a !.. B u y o ld a ç o k şe y ler im var ki d a h a b a ­ sılm ad ı»

B u m e k tu b u n ta rih i ( 1 7 T e ş r in - i- e v v e l 1 2 9 8 : y â n i b u n d a n ta m elli d o k u z s e n e e v v e l y a z ılm ış ! O z a m a n d a h a b a s ılm a m ış o la n b u y o ld a k i e s e r ­ le rin e n m ü h im m i 132 7 ta r ih in d e , M e ş ru tiy e t d e v r in d e ( H â m i d ) in e l y a z ısı ile « k u şe » k â ğ ıt ü z e r in e « B â lâ d a n b ir ses» s e rle v h a s iy le a z b ir m ik d a r b a s ıld ı.

Ş im d i b u n u n b a ş ta r a f ın ı m isâ l o la r a k g ö z d e n g e ç ire lim ; g ö k y ü z ü n d e k i r u h la r , y e r y ü z ü n e ş ö y le h ita p e d i y o r l a r :

M erh ab â san a, e y cih an , e v h âk -i sâfil K i b ize k a d e m e -i i’tilâ sen o ld u n !

t

_I

İle k ab ristan ların ın sam t-u sükûnu Z ir-i p â y -ı a z a m e tim iz e a k s-e n d â z O lm a d a n h â li d e ğ il! ... B iz bu se y y â r e -i U lv iy y â ta , e b e d iy y e tin k en â re-i

C ih a n îsi o la n m a k b er e-i fe n a y a İltica ile irtika ettik . M e sk en -i C ed id im izin c e sa m e t-i b în ih a y e S in e n isb e t se n bir c u z ’i n â m u a y y en -i B îv ü c u d su n ki sâik a-i r e ftâ n m ız B irle teharrük ed ip k a lk a n g u b ârım ız

İçin d e b in lerc e e m sa lin m ü tem essil, T a ’b ir-i d iğ e r le h â k -i k a d e m im iz se n T a r zd a b a d d -ü -h isa b a g e lm e z a v a lim d e n

M ü teşek k ild ir. N u fu su m u zsa ç o k d e ğ il, F a k a t y ıld ız la r g ib i h a d d -ü -h isa b ı y o k ... Ş im d i b u o n ü ç e r h e c e lik « H e sa p lı satır» l a n b o z u p a l e la d e s a t ı r l a r a ç e v ir e c e k o lsa k , h e m « A ru z » la « H e c e » d e k i v e z n e te k a b ü l e d e n « H e s a p » , h e m s a tır s o n la r ın d a k i k a fiy e li v a z iy e t b ir d e n b i r e k a y b o l u p m u n ta z a m b ir n e s ir h a s ıl o lu r! Ö y le o lu n c a d a b u n d a k i b e lli b e lirs iz a h e n k te n e s e r k a l­ m a z . İşte b u n d a n d o la y ı ( H â m i d ) in b u ld u ğ u b u ü ç ü n c ü if a d e n e v ’i h e m şiird ir, h e m n e s ir... Y a h u t n e n e s ird ir, n e şiir...

D ik k a t e d ile c e k n o k t a l a r d a n b ir i d e « S e y y â r e -i u lv iy y â t» , «K en âre-i

c ih a n ı» , « M e sk en -i c e d id » , «C ü z’i n âm u ayyen "i b îv ü c u d » g ib i te r k ip le r le « B în ih a y esin e » g ib i k e lim e le r in s a tır d a n s a tır a g e ç e r k e n p a r ç a la n m a l a r ın d a k i

f e v k a lâ d e k o la y lık .. ( H â m i d ) b u n u y a ln ız tiy a tr o d a d e ğ il, u m u m iy e tle şiird e , h u su siy le b ö y fe f e ls e fî b ir ş iird e b ile t a tb ik e d iy o r. H e m m u h te lif p a r ç a l a r d a

« H e sa p lı satır» la rın h e s a b ın ı d e ğ iş tir e r e k k e n d i k u r d u ğ u e s a s la r a ta m a m iy le

r ia y e t d e e tm iş o lu y o r ! « B â lâ d a n bir se s» in 1 2 - 1 3 ü n c ü s a h if e le r in d e y ir ­ m iş e r h e c e lik u z u n s a tır la r la y a z ılm ış b ir k ıs ım d a v a r. T a r ih e b a k ı n : İn s a n la r ın ilk ö n c e ih m a l e d ip s o n r a d a n s o n r a y a is tifa d e e ttik le r i b ir ç o k k e ş ifle r g ö r ü rs ü n ü z ! B e lk i g ü n ü n b ir in d e b ir T ü r k d â h is in in b u e d e b î k e ş fi d e b ü tü n c ih a n e d e b iy a tın ın is tifa d e e d e c e ğ i ü ç ü n c ü b ir if a d e ta rz ı o lu r. N a za n D A N İŞ M E N D --- •

---Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi