Hemflirelerin a¤r› ile ilgili bilgi, davran›fl ve klinik karar
verme yeteneklerinin incelenmesi
Serap Özer *, Banu Akyürek **, Zümrüt Baflbakkal ***
SUMMARY
Investigation of nurses’ pain related knowledge, attitude and clinical decision making skills
The purpose of this study was to investigate the nurses’ ain related knowledge, attitude and clinical decision making skills. Three instruments were used in the study: (1) Nurses’ Introduction Form, (2) The Nurses' Knowledge and Attitudes Questionnaire and (3) Clinical Decision Making Survey Questionnaire developed by McCaffery and Ferrell was translated into Turkish and used with permission. The results showed that many nurses have inadequate knowledge about pain assessment and management, nurses’ (% 47.4) did not observe patient’s behaviors to determine/assess the patient’s intensity of pain and % 74.5 of nurses’ did not use pain assessment scales to measure the patient’s pain.
Key words: Nursing, pain, knowledge, attitude, clinical decision making
ÖZET
Bu çal›flman›n amac›, hemflirelerin, a¤r› ile ilgili bilgi, davran›fl ve klinik karar verme yeteneklerini incelemektir. Araflt›rmada veri toplama arac› olarak, Hemflire Tan›t›m Formu, A¤r› ile ‹lgili Hemflire Bilgi ve Davran›fllar› Anketi, ve McCaffery ve Ferrell taraf›ndan gelifltirilen ve Türk toplumuna uyarlanan Klinik Karar Verme Anketi olmak üzere toplam üç form kullan›lm›flt›r. Araflt›rman›n sonucunda; hemflirelerin ço¤unlu¤unun a¤r› tan›lamas› ve yönetimi konusunda yeterli bilgiye sahip olmad›¤›, % 47.4’ünün a¤r› yo¤unlu¤unu tan›lamada hastan›n davran›fllar›n› gözlemlemedi¤i ve % 74.5’inin ise hastan›n a¤r›s›n› ölçmek için a¤r› tan›lama skalas› kullanmad›¤› saptanm›flt›r.
Anahtar kelimeler: Hemflirelik, a¤r›, bilgi, davran›fl, klinik karar verme
(*) Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, Araflt›rma Görevlisi
(**) Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, Araflt›rma Görevlisi (***) Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hemflireli¤i Anabilim Dal›, Doç. Dr.
(*) Ege University School of Nursing, Medical Nursing Department, Research Fellow (**) Ege University School of Nursing, Peadiatric Nursing Department, Research Fellow (***) Ege University School of Nursing, Peadiatric Nursing Department, Assoc. Prof.
Baflvuru adresi:
Ar. Gör. Serap Özer, Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, Bornova, ‹zmir Tel: (0 232) 388 11 03/174 Faks: 0 232 388 63 74 e-posta: serap.ozer@ege.edu.tr
Correspondence to:
Serap Özer, Ege University School of Nursing, Peadiatric Nursing, Bornova, ‹zmir, TURKEY Tel: (+90 232) 388 11 03 / 174, Fax: (+90 232) 388 63 74, e-mail: serap.ozer@ege.edu.tr
Girifl
Bireyin yaflam kalitesi üzerinde etkili olan a¤r›; birçok hastal›¤a efllik eden kompleks ve kiflisel bir durumdur (Nash et al. 1999, Akyürek 2002). A¤r› yönetimi uygulamalar› son 20 y›lda a¤r› kont-rolünün öneminin anlafl›lmas›, hasta-kontrollü analjezi pompalar› ve sürekli epidural kateter tek-nikleri gibi yeni teknolojilerin kullan›m›n›n ve non-steroid antiinflamatuvar ilaçlar›n (NSA‹‹) pa-renteral olarak kullan›m›n›n artmas›yla geliflme göstermifltir (Blau et al. 1999). A¤r› yönetimi ko-nusunda teknolojik kaynaklar ve bilgi artmas›na karfl›n hastanede yatan pek çok hasta a¤r›y› dene-yimlemektedir (Nash et al. 1999). Bununla bera-ber araflt›rmac›lar sa¤l›k bak›m organizasyonlar›n-da a¤r› yönetiminin iyi bir flekilde gerçeklefltiril-medi¤i konusunda fikir birli¤ine varm›fllard›r (Til-ley et al. 2004 ).
Etkili a¤r› yönetimi; a¤r› tan›lamas› ve yönetimin-de önemli bir role sahip olan hemflireler için yönetimin-de önemli bir sorundur (Brockopp et al. 2003, Wat-son et al. 2000). Hemflirelerin bilgi ve davran›flla-r›ndaki yetersizlikler etkisiz a¤r› yönetiminin bir nedeni olarak gösterilmifltir. Hemflireler opioid analjezik ilaçlar, ba¤›ml›l›k korkusu, tolerans ve a¤r›y› sistematik bir flekilde tan›lama konular›nda yeterli bilgiye sahip de¤ildirler (Rond et al. 2000). Hemflirelerin hemflirelik müfredat›nda a¤r› yöneti-mi ile ilgili çok az e¤itim alm›fl olmalar› bilgi ek-sikli¤inin en yayg›n nedeni olarak gösterilmekte-dir (McMillan et al. 2000). Yeterli a¤r› e¤itimi alan hemflireler aras›nda bile uygun a¤r› bak›m›n› ver-meyi etkileyen birçok faktör oldu¤u bildirilmifltir. A¤r› yönetimi konusunda bilgiyi artt›rman›n a¤r›y› hafifletme sürecini gelifltirece¤ine inan›lmaktad›r fakat bilginin artt›r›lmas› ile a¤r› yönetiminin et-kinli¤i aras›ndaki iliflki daha ileri araflt›rmalar› ge-rektirmektedir (Patiraki-Kourbani et al. 2004). Yap›lan çal›flmalarda hemflirelerin a¤r› yönetimi ve a¤r› problemleri konusundaki kararlar›n›n has-talar›n o anki durumunu tan›lamaktan çok, a¤r› ile ilgili kendi tutumlar› ve yanl›fl alg›lamalar›ndan daha fazla oranda etkilendi¤ini göstermifltir (McMillan et al. 2000). Hemflirelerin a¤r› yönetimi konusunda ne bildi¤ini ve neye inand›¤›n› anlama onlar›n davran›fllar›n› de¤ifltirme yollar›n› bulmada gerekli olan ilk ad›md›r. Bu bilgiler do¤rultusunda planlanan araflt›rman›n amac›; bir üniversite hasta-nesinde çal›flan hemflirelerin a¤r›l› hastalar ve a¤-r› yönetimi konusundaki bilgi, davran›fl ve klinik karar verme yeteneklerini incelemektir.
Materyal ve Metot
Tan›mlay›c› nitelikte olan araflt›rma; May›s-Tem-muz 2003 tarihleri aras›nda Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Dahili ve Cerrahi Birimleri’nde yürütülmüfltür. “Evreni Belirli Örneklem Yöntemi” ile seçilen, gündüz vardiyas›nda çal›flan ve araflt›r-maya kat›lmay› kabul eden hemflireler araflt›rma kapsam›na al›nm›flt›r. Araflt›rman›n örneklemini belirtilen ölçütlere uyan 235 hemflire oluflturmufl-tur.
Araflt›rmada veri toplama arac› olarak; araflt›rmac›-lar taraf›ndan literatür bilgilerinden yararlan›araflt›rmac›-larak haz›rlanan, hemflirelerin tan›t›c› bilgilerini içeren Soru Formu, A¤r› ‹le ‹lgili Hemflire Bilgi ve Davra-n›fllar› Anketi ve A¤r› ‹le ‹lgili Klinik Karar Verme Anketi olmak üzere üç anket formundan yararla-n›lm›flt›r.
Hemflirelerin tan›t›c› bilgilerini içeren soru for-munda; yafl, e¤itim durumu, çal›fl›lan birim, hem-flirenin bu birimdeki görevi ve çal›flma y›l›na ait bilgiler yer almaktad›r.
A¤r› ‹le ‹lgili Hemflire Bilgi ve Davran›fllar› Anke-ti; hemflirelerin a¤r›l› hastalar ve a¤r› yönetimi ko-nusundaki bilgi ve davran›fllar›n› incelemek üzere bu alanda yap›lm›fl çal›flmalar temelinde (Ferrell et al. 2003, McCaffery et al. 2002) araflt›rmac›lar tara-f›ndan oluflturulmufltur. 16 sorudan oluflan bu an-ket formu do¤ru/yanl›fl fleklinde yan›tlanan soru-lar› içermektedir.
McCaffery ve Ferrell taraf›ndan gelifltirilen A¤r› ‹le ‹lgili Klinik Karar Verme Anketi çoktan seçmeli ve evet/hay›r fleklinde yan›tlanan 14 sorudan olufl-maktad›r (McCaffery et al. 2003). Bu anket formu-nu kullanmak için gerekli izin al›nd›ktan sonra an-ketin dil geçerlili¤ine yönelik çal›flmalar yap›lm›fl-t›r. Öncelikle araflt›rmac›lar taraf›ndan yap›lan çe-viri daha sonra iki dili bilen, (Türkçe/‹ngilizce) Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu’nda gö-rev yapmakta olan befl ö¤retim üyesi taraf›ndan ‹ngilizce’den Türkçe’ye çevrilmifl, en uygun ifade-ler seçildikten sonra anketin yeniden ‹ngilizce’ye çevirisi anabilim dal› ‹ngiliz dili olan bir dil uzma-n›na yapt›r›lm›flt›r. Geri çeviri orijinal anket ile kar-fl›laflt›r›l›p gerekli düzeltmeler yap›lm›flt›r. Daha sonra içerik geçerlili¤i aç›s›ndan Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu’nda görev yapan dört ö¤retim üyesine anketteki her bir sorunun ölçme derecesini 100 puan üzerinden de¤erlendirmeleri istenmifltir. Uzman görüflü al›narak anket formun-da gerekli düzeltmeler yap›lm›fl ve forma son hali verilmifltir.
Verilerin toplanmas› için Ege Üniversitesi T›p Fa-kültesi Hastanesi Baflhekimli¤i ve Hemflirelik Hiz-metleri Müdürlü¤ü’nden gerekli yaz›l› izinler al›n-m›flt›r. Anket formlar› hemflirelerden sözlü onam al›nd›ktan sonra yüz yüze görüflme yöntemi kulla-n›larak doldurulmufltur. Her görüflme yaklafl›k 15-20 dakika sürmüfltür. Araflt›rman›n amac›na uygun olarak toplanan veriler SPSS paket program› kul-lan›larak de¤erlendirilmifltir. Hemflirelerin tan›t›c› özellikleri, a¤r› bilgi ve davran›fl› anketi (Anket formunun de¤erlendirilmesi haz›rlanan cevap anahtar› do¤rultusunda yap›lm›flt›r. Cevap anahta-r› Tablo 1’de verilmifltir) ve klinik karar verme an-ketindeki sorular için say› ve yüzde da¤›l›mlar› he-saplanm›flt›r. A¤r› bilgi ve davran›fl› anketinde yer alan sorulara do¤ru yan›t için 1, yanl›fl yan›t için 0 puan verilerek bilgi ve davran›fl toplam puan› el-de edilmifltir. Bu do¤rultuda 5.9200 puan düflük, 5.9201-11.3800 puan orta, 11.3801 ve üzerindeki puan yüksek bilgi ve davran›fl skoru olarak yo-rumlanm›flt›r (Düflük ve yüksek puan aral›klar› bil-gi ve davran›fl puan ortalamas› olan 8,65’den 2,73’lük standart deviasyon say›s›n›n ç›kar›lmas› ve bu say›ya standart deviasyon say›s›n›n eklen-mesi ile belirlenmifltir. Elde edilen düflük ve yük-sek puan aral›klar› aras›nda kalan de¤erler ise or-ta bilgi ve davran›fl skoru olarak kabul edilmifltir). Bilgi ve davran›fl toplam puan› ile ba¤›ms›z de¤ifl-kenler aras›ndaki iliflkiyi saptamak için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) kullan›lm›flt›r. Hemflire-lerin a¤r› skalas› kullanma ve a¤r› ile ilgili kay›t tutma durumu ile çal›flt›klar› birim aras›ndaki ilifl-ki ise ilifl-ki-kare önemlilik testiyle de¤erlendirilmifltir.
Bulgular
Araflt›rma kapsam›na al›nan hemflirelerin tan›t›c› özelliklerine göre da¤›l›m› incelendi¤inde; % 64.7’si 21-30 yafl grubunda ve % 63.0’› lisans mezunudur. % 69.8’i cerrahi birimlerde, % 46.8’i servis hemfliresi olarak çal›flmaktad›r ve % 45.1’i befl y›l ve alt›nda hemflirelik deneyimine sahiptir. Hemflirelerin A¤r› ‹le ‹lgili Bilgi ve Davran›fl Anke-tine verdikleri yan›tlar›n say› ve yüzde da¤›l›mlar› Tablo 1’de gösterilmifltir. Hemflirelerin anket soru-lar›na verdikleri yan›tlar incelendi¤inde; “bir has-tan›n fliddetli a¤r›s› oldu¤unu tan›lamada yaflamsal belirtilerde gözlenen de¤ifliklikler önemli bir gös-tergedir”sorusunu % 8.5’inin, “a¤r› fliddetinin has-ta has-taraf›ndan de¤il sa¤l›k personeli has-taraf›ndan de-¤erlendirilmesi gerekir” sorusunu ise % 61.7’sinin do¤ru yan›tlad›¤› belirlenmifltir. Hemflirelere “bir hasta orta dereceli veya fliddetli a¤r›s›na ra¤men uyuyabilir” sorusu yöneltildi¤inde % 19.6’s›, “bir
a¤r› hafifletme yöntemine baflvurulmadan önce, hastan›n a¤r›ya mümkün oldu¤u kadar dayanma-ya teflvik edilmesi gerekir” sorusu yöneltildi¤inde ise % 57.4’ü do¤ru yan›t seçene¤ini iflaretlemifltir. Anket formunda yer alan “bir hasta plasebo ile ra-hatl›yorsa a¤r›s› gerçek de¤ildir” sorusu için do¤-ru yan›tlanma yüzdesi % 11.1 olarak bulunmufltur. Bu sorulara verilen yan›tlar 16 puan üzerinden de-¤erlendirildi¤inde; hemflirelerin ortalama 8.65 bil-gi ve davran›fl puan› ile % 74.5’inin a¤r›l› hastalar ve a¤r› yönetimi konusundaki bilgi ve davran›fl skorunun orta düzeyde oldu¤u belirlenmifltir. Hemflirelere “yan›tlad›¤›n›z sorular›n do¤rulu¤u konusunda kendinize ne kadar güveniyorsunuz” sorusu yöneltildi¤inde; 1’in güvenmiyorum ve 5’in çok güveniyorum’u belirtti¤i skala üzerinde % 38.7’si dört, % 32.8’i ise üç rakam›n› iflaretlemifl-tir. Tüm hemflireler için belirlenen kendine güven-me puan ortalamas› ise 3.71’dir.
Araflt›rman›n örneklemini oluflturan hemflirelere a¤r› ile ilgili klinik karar verme yeteneklerini be-lirlemek üzere çeflitli sorular yöneltilmifltir. Bu so-rulardan “hastan›n a¤r› fliddetini tan›mlarken en çok hangi kriterleri gözlüyorsunuz?” sorusuna hemflirelerin % 47.4’ü hastan›n davran›fllar›n› göz-lemliyorum, % 30.3’ü hastaya ne kadar a¤r›s› oldu-¤unu soruyorum, % 11.4’ü ise di¤er hemflirelerden sözel olarak ald›¤›m bilgileri de¤erlendiriyorum fleklinde yan›t vermifltir (Burada belirtilen yüzde-ler soruya birden fazla yan›t verildi¤i için n:350 üzerinden hesaplanm›flt›r).
Hemflirelerin ço¤unlu¤u (% 74.5) hastan›n a¤r›s›n› ölçmek için a¤r› skalas› kullanmad›klar›n›, sadece % 18.7’si a¤r› skalas› kulland›klar›n› belirtmifllerdir. Hemflirelerin hastalar›n a¤r›s› ile ilgili tan›lamalar› ve de¤erlendirmelerini kay›t edip etmedikleri so-ruldu¤unda; % 71.5’i bu konu ile ilgili kay›t tuttu-¤unu, % 21.3’ü kay›t tutmad›¤›n› belirtmifl, % 7.2’si de bu soruyu yan›ts›z b›rakm›flt›r. Kay›t tuttu¤unu belirten hemflirelerin hepsi kay›tlar›n› hemflire gözlem formuna yapt›¤›n› belirtmifltir.
Araflt›rmaya kat›lan hemflireler çal›flt›klar› klinik-lerde % 54.8 non-narkotik, % 27.8 NSA‹‹, % 17.4 narkotik analjeziklerin en çok kullan›lan ilaçlar ol-du¤unu bildirmifllerdir (Burada belirtilen yüzdeler soruya birden fazla yan›t verildi¤i için n:345 üze-rinden hesaplanm›flt›r).
Araflt›rma kapsam›na al›nan hemflirelerin % 52.5’i kliniklerinde a¤r›l› hastalar için ilaç d›fl› bir yön-tem isyön-teminde bulunulmad›¤›n›, % 17.4’ü ise so-¤uk uygulama isteminde bulunuldu¤unu ifade et-mifllerdir (Burada belirtilen yüzdeler soruya
bir-Tablo 1:
Hemflirelerin a¤r› ile ilgili bilgi ve davran›fl anketine verdikleri yan›tlara göre da¤›l›m›.
Anket Formundaki Sorular ve Cevap Anahtar›
Yanl›fl
Do¤ru
Say› %
Say› %
1.
Bir hastan›n fliddetli a¤r›s› oldu¤unu tan›lamada yaflamsal belirtilerde gözlenen de¤ifliklikler önemli bir göstergedir. (Y)
. . . . . . . 214 91.1 20 8.5 2.
A¤r› fliddetinin hasta taraf›ndan de¤il sa¤l›k personeli taraf›ndan de¤erlendirilmesi gerekir. (Y)
. . . 8 1 34.5 145 61.7 3.
Bir hasta orta dereceli veya fliddetli a¤r›s›na ra¤men uyuyabilir. (D)
. . . . . . . 188 80.0 46 19.6 4.
E¤er hastan›n dikkati baflka yöne çekilebiliyorsa bu hastan›n belirtti¤i gibi yüksek bir a¤r› fliddetine sahip olmad›¤› anlam›na gelir. (Y)
. . . . . . . 162 68.9 73 31.1 5.
Bir a¤r› hafifletme yöntemine baflvurulmadan önce, hastan›n a¤r›ya mümkün oldu¤u kadar dayanmaya teflvik edilmesi gerekir. (Y)
. . . . . . 98 41.7 135 57.4 6.
Bir hasta plasebo (steril su enjeksiyonu) ile rahatl›yorsa a¤r›s› gerçek de¤ildir. (Y)
. . . . . . 207 88.1 26 11.1 7.
2 yafl›n alt›ndaki çocuklarda nörolojik sistem tam olarak geliflmedi¤i için a¤r› hassasiyeti düflüktür ve a¤r› deneyimleri s›n›rl›d›r. (Y)
. . . . . . 144 61.3 77 32.8 8.
Aspirin ve di¤er NSA‹‹ metastazlardan kaynaklanan kronik a¤r›lar için etkili analjezikler de¤ildir. (Y)
. . . 192 8 1.2 35 14.9 9.
‹laç d›fl› giriflimler orta fliddetli a¤r› için çok etkili olmaktad›r fakat çok ciddi a¤r›larda etkili de¤ildir. (Y)
. . . 210 89.4 20 8.5 10.
Uzun zamand›r (aylard›r) opioid alan hastalarda solunum depresyonu nadiren ortaya ç›kar. (D)
. . . 35 14.9 1 76 74.9 11.
A¤r›l› bir hastada kombine ilaç gruplar›ndan (örn: opioid+NSA‹‹) çok tek analjezik ajan kullan›lmal›d›r. (Y)
. . . 133
56.6
76
32.3
12.
Sedatif etkili ilaçlar a¤r›y› azaltmada etkilidir. (Y)
. . . . . . 175 74.5 51 21.7 13.
Madde ba¤›ml›l›¤› öyküsü olan hastalara ba¤›ml›l›k riskleri yüksek oldu¤u için opioidlerin verilmemesi gerekir. (Y)
. . . . . . . 194 82.6 25 10.6 14.
11 yafl›ndan küçük çocuklarda hemflirelerin çocu¤un a¤r› fliddeti konusunda anne-babalara güvenmesi gereklidir. (Y)
. . . . . . 84 35.7 139 59.1 15.
Bir hastaya ilaç d›fl› tekniklerin a¤r› ilaçlar› ile birlikte de¤il de yaln›z bafl›na kullanmas› önerilmelidir. (Y)
. . . 11 5 48.9 109 46.4 16.
Etkili olmas› için s›cak ve so¤uk uygulaman›n sadece a¤r›l› bölgeye uygulanmas› gereklidir. (Y)
. . . 177
75.
34
8
20.4
Tablo 2: Hemflirelerin tan›t›c› özelliklerine göre a¤r› ile ilgili bilgi ve davran›fl
toplampuan ortalamalar›n›n da¤›l›m›.
A¤r› ‹le ‹lgili Bilgi ve Davran›fl Puan›
Hemflirelerin Tan›t›c› Özellikleri N Ortalama SS F p
Yafl grubu 21 yafl alt› - - -21-30 yafl 152 8.59 2.82 31-40 yafl 65 9.09 2.64 1.767 0.154 41-50 yafl 16 7.62 1.85 50 yafl üstü 2 6.50 70 E¤itim durumu
Sa¤l›k meslek lisesi mezunu 24 8.29 2.13
Ön lisans mezunu 50 8.64 2.57 0.213 0.886
Lisans mezunu 148 8.68 2.83
Yüksek lisans mezunu 13 9.00 3.31
Çal›fl›lan birim Dahili birimler 71 8.57 2.27 0.073 0.786 Cerrahi birimler 164 8.68 2.91 Çal›flma y›l› 5 y›l ve alt› 106 8.45 2.68 6-10 y›l 59 8.81 2.93 0.501 0.681 11-15 y›l 33 9.03 2.95 15 y›l ve üstü 36 8.50 2.26
den fazla yan›t verildi¤i için n:259 üzerinden he-saplanm›flt›r).
Hemflirelerin % 94.5’i a¤r› konusunda hastan›n doktoru ile iletiflime geçti¤ini, % 1.3’ü geçmedi¤i-ni belirtirken % 4.3’ü ise bu soruyu yan›ts›z b›rak-m›flt›r.
Hemflirelerin % 60.4’ü hastan›n a¤r›s›n› hafifletme-de herhangi bir engel/problemle karfl›laflmad›¤›n›, % 33.6’s› bu konuda problem yaflad›¤›n› belirtmifl-tir. Hemflirelerin % 6.0’› ise bu soruya herhangi bir yan›t vermemifltir.
“Hastan›n a¤r›s› ile ilgili hangi durumlarda karar vermek zorunda kal›yorsunuz?” sorusu hemflirele-rin % 45.8’i taraf›ndan “hastan›n a¤r› fliddetini tan›-lamada”, % 23.3’ü taraf›ndan “hastan›n a¤r›s›n› ta-n›lamada”, % 16.4’ü taraf›ndan da “hastaya verile-cek ilaçlar hakk›nda” fleklinde yan›tlanm›flt›r. (Bu-rada belirtilen yüzdeler soruya birden fazla yan›t verildi¤i için n: 275 üzerinden hesaplanm›flt›r). Hemflirelerden “hastan›n a¤r›s›n›n giderilmesinde yaflad›klar› mesleki/etik ikilemleri” en önemlisin-den en önemsizine do¤ru (1-9) s›ralamalar› istdi¤inde; % 19.1’i “solunum depresyonu ile ilgili en-diflelerini” yaflad›klar› en önemli ikilem, % 17.9’u da “hasta ve aile çat›flmalar›n›” yaflad›klar› en önemsiz ikilem olarak de¤erlendirmifltir.
A¤r› ‹le ‹lgili Klinik Karar Verme Anketinin sonun-da hemflirelerin a¤r› yönetimi ile ilgili bilgi gerek-sinimi duyduklar› ilk üç konuyu s›ralamalar› isten-mifltir. Bu do¤rultuda; hemflirelerin % 39.6’s› a¤r› tan›lamas› konusunda, % 24.7’si a¤r› ile ilgili psi-kososyal konularda, % 17.0’› da analjezi pompala-r› gibi teknik konularda bilgiye gereksinim duy-duklar›n› ifade etmifllerdir.
Tablo 2’de araflt›rmaya kat›lan 235 hemflirenin ta-n›t›c› özelliklerine göre (yafl grubu, e¤itim duru-mu, çal›fl›lan birim, çal›flma y›l›) a¤r› bilgi ve dav-ran›fl toplam puan ortalamalar›n›n da¤›l›m› göste-rilmifltir. Bu da¤›l›mlar do¤rultusunda; yap›lan var-yans analizinde hemflirelerin tan›t›c› özelliklerinin a¤r› ile ilgili bilgi ve davran›fl toplam puan ortala-malar›na etki etmedi¤i saptanm›flt›r (F =1.767;
p =0.154>0.05, F =0.213; p =0.886>0.05, F =0.073; p =0.786>0.05, F =0.501; p =0.681>0.05).
Hemflirelerin hastan›n a¤r›s›n› ölçmek için a¤r› skalas› kullanma durumuna göre çal›flt›klar› birim-lerin da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda; a¤r› skalas› kullan-mayan hemflirelerin % 69.1’nin cerrahi birimlerde, % 30.9’unun da dahili birimlerde çal›flt›¤› saptan-m›flt›r. Yap›lan ki-kare analizinde gruplar aras›nda istatistiksel aç›dan anlaml› bir fark bulunmam›flt›r
Araflt›rman›n örneklemini oluflturan hemflirelerin hastan›n a¤r›s› ile ilgili tan›lamalar› ve de¤erlendir-meleri kay›t etme durumlar›na göre çal›flt›klar› bi-rimlerin da¤›l›m› incelendi¤inde; kay›t tutan hemfli-relerin % 64.9’unun cerrahi birimlerde, % 35.1’inin ise dahili birimlerde çal›flt›klar› belirlenmifltir. Hemflirelerin kay›t tutma durumu ile çal›flt›klar› bi-rimler aras›nda yap›lan ki-kare analizinde istatis-tiksel aç›dan anlaml› bir fark saptanm›flt›r
(X2(1):9.841; p =0.001<0.05).
Tart›flma
A¤r› yönetiminin kalitesi a¤r› tedavisini yürüten sa¤l›k ekibi üyelerinin bilgi, davran›fl ve yetenek-lerine ba¤l›d›r. Hemflireler bu süreçte çok önemli bir rol oynamaktad›rlar. Doktor ve hasta aras›nda koordinasyonu sa¤layan hemflireler hastan›n a¤r› ve konforunu yak›ndan izleyen kiflilerdir. Hemfli-relerin bu rolü yerine getirmede gerekli bilgi, dav-ran›fl ve yeteneklere sahip olup olmad›¤› konu-sunda ise soru iflaretleri bulunmaktad›r (Rond et al. 2000).
A¤r› ile ilgili hemflire bilgi, davran›fl ve klinik ka-rar verme yeteneklerinin incelendi¤i bu çal›flma-da; hemflirelerin “bir hastan›n fliddetli a¤r›s› oldu-¤unu tan›lamada yaflamsal belirtilerde gözlenen de¤ifliklikler önemli bir göstergedir” sorusunu do¤ru yan›tlama yüzdesi (% 8.5) McCaffery ve Ro-binson (2002) taraf›ndan yap›lan çal›flma sonuçla-r›na (% 88.4) göre oldukça düflük bulunmufltur. Hemflirelerin ço¤u (% 91.1) ciddi a¤r›y› tan›lama-da yaflamsal belirtilerdeki de¤ifliklikleri izlemek gerekti¤ini düflünmüfllerdir. Oysa ki; McCaffery ve Pasero’nun (1999) yapt›¤› çal›flmada; ani bafllan-g›çl› ciddi a¤r›larda sadece k›sa bir süre için ya-flamsal belirtilerde yükselme ortaya ç›kt›¤› ve bu durumun da nadiren görüldü¤ü gösterilmifltir. Hemflirelerin ço¤unlu¤unun (% 61.7) a¤r› fliddeti-nin sa¤l›k personeli taraf›ndan de¤il de hasta tara-f›ndan tan›lanmas› gerekti¤ini düflünmesi sevindi-rici bir sonuçtur. Bu sonuç Clarke ve arkadafllar›-n›n (1996) çal›flma sonuçlar› ile tutarl›d›r. Literatür bilgilerine göre; hastan›n a¤r› bildirimi a¤r› varl›¤›-n›n ve yo¤unlu¤unun en güvenilir ve tek göster-gesidir. 1960’l› y›llardan beri analjeziklerin etkinli-¤ini test eden araflt›rmalar hastan›n a¤r› oranlama-s›na güvenmek gerekti¤ini göstermifltir. A¤r› sub-jektif bir durumdur ve kan›tlanamayabilir. Klinis-yenler hastan›n a¤r›s›n› kendi bireysel bilgi ve dü-flünceleri temelinde oranlarsa a¤r› tutarl› bir flekil-de flekil-de¤erlendirilemeyebilir. A¤r› tan›lamas›nda tu-tars›zl›klar›n olmas› ise a¤r›n›n etkisiz bir flekilde hafifletilmesi ile sonuçlan›r. Ayn› zamanda
araflt›r-malar klinisyenlerin hastalardaki ciddi a¤r›y› daha az oranda de¤erlendirme e¤iliminde olduklar›n› göstermifltir. Bir hastan›n a¤r›s›n› de¤erlendirmek için geçerli ve güvenilir bir oranlama skalas› kul-lan›lmal›d›r. Hastan›n bireysel olarak bildirdi¤i a¤-r› düzeyi dosyas›na kay›t edilmeli ve uygun flekil-de tedavi edilmelidir (American Pain Society (APS) 1999, McCaffery et al. 1999). Bu çal›flmadan elde edilen sonuçlara göre; hemflirelerin % 19.6’s› hastan›n orta dereceli veya fliddetli a¤r›s›na ra¤-men uyuyabilece¤ini belirtirken, McCaffery ve Ro-binson (2002)’un yapt›¤› çal›flmada ise hemflirele-rin % 90.6’s›n›n bu soruda do¤ru yan›t verdi¤i sap-tanm›flt›r. Son 40 y›lda yap›lan araflt›rma sonuçlar› da hastalar›n a¤r›s›na ra¤men uyuyabildi¤ini gös-termifltir (McCaffery et al. 1999, Wilkie et al. 1988). “Bir a¤r› hafifletme yöntemine baflvurulmadan ön-ce, hastan›n a¤r›ya mümkün oldu¤u kadar dayan-maya teflvik edilmesi gerekir” sorusu hemflirelerin % 57.4’ü taraf›ndan McCaffery ve Robinson (2002)’un çal›flma sonuçlar›na paralel olarak do¤-ru yan›tlanm›flt›r. Çal›flma sonuçlar› “bir hasta pla-sebo ile rahatl›yorsa a¤r›s› gerçek de¤ildir” soru-sunun do¤ru yan›tlanmas› aç›s›ndan McCaffery ve Robinson (2002)’un çal›flma sonuçlar›na benzerlik göstermemektedir. Tan›lanabilir fiziksel bir a¤r› nedeni olan (abdominal cerrahi gibi) hastalar›n ço¤unlu¤unun plasebo verildi¤inde a¤r›s›n›n geçi-ci olarak hafifleyebilece¤i literatür bilgileri aras›n-da yer almaktad›r (McCaffery et al. 1999, Ameri-can Pain Society (APS) 1999).
Bu çal›flmadan elde edilen sonuçlar; hemflirelerin a¤r› ile ilgili bilgi ve davran›fl skorunun orta dü-zeyde oldu¤unu, a¤r› fizyolojisi ve a¤r›n›n farma-kolojik yönetimi konusunda yeterli bilgiye sahip olmad›klar›n› göstermifltir. Bu çal›flman›n sonuçla-r› bilgi eksikli¤i alanlasonuçla-r› aç›s›ndan McMillan ve ar-kadafllar›n›n (2000) sonuçlar› ile benzerlik göste-rirken, bilgi düzeyleri aç›s›ndan benzerlik göster-memektedir. Lebovits ve arkadafllar›n›n (1997) 686 sa¤l›k bak›m profesyoneli üzerinde yapt›¤› ça-l›flmada da a¤r› bilgi düzeyi düflük bulunmufltur. Hemflirelerin bilgilerinde yetersizlikler olmas›n›n negatif davran›fllar sergilenmesine neden olabile-ce¤i literatür bilgileri aras›nda yer almaktad›r (McMillan et al. 2000).
Araflt›rmaya kat›lan hemflirelerin % 47.4’ünün a¤r› fliddeti tan›lan›rken hastan›n davran›fllar›n› göz-lemlemesi memnuniyet verici bir sonuç olarak de¤erlendirilebilir. Subjektif bir bulgu olan a¤r›n›n tan›lanmas› oldukça zor oldu¤u için iyi bir gözlem yapmak gerekmektedir. Bu nedenle a¤r› tan›lama-s›nda kilit rolü olan hemflirenin iyi gözlem
yapa-bilmesi ve uygun tan›lama yöntemlerini kullanma-s› önem tafl›maktad›r.
Hemflirelerin ço¤unlu¤u taraf›ndan (% 74.5) a¤r›y› ölçmek için a¤r› skalas› kullan›lmamas› sonucu; Salentera ve arkadafllar›n›n (1999) Finlandiya’da-ki üniversite hastanelerinde çal›flan hemflirelerin çocuklardaki post-operatif a¤r›y› tan›lama, kay›t etme durumunu ve a¤r› yönetimlerini incelemek amac›yla yapt›klar› çal›flma sonuçlar› ile benzerlik göstermektedir. A¤r› skalas› kullan›m oran›nda ki azl›¤›n nedenlerinin; hemflirelerin ellerinde uygun bir ölçme arac›n›n olmamas›, bu araçlar› kullana-bilmek için yeterli bilgi donan›m›na sahip olmama ya da ifl yükü fazlal›l›¤› olabilece¤i düflünülmekte-dir.
Yap›lan çal›flmalarda hemflirelerin a¤r› tan›lamala-r›n› kay›t etmelerinin s›n›rl› oldu¤u ve kay›t edilen verilerin birbirleri ile tutarl› olmad›¤› saptanm›flt›r (Nash et al. 1999, Clarke et al. 1996). Camp ve O’Sullivan ise (1987) yapt›klar› çal›flmada; hemfli-relerin non-verbal verileri kay›t etme oran›n› % 9.0, semptomatik verileri kay›t etme oran›n› da % 4.0 olarak bulmufltur. Bu çal›flmada, hemflirelerin ka-y›t tutma oranlar›n›n belirtilen çal›flmalara oranla daha yüksek (% 71.5) oldu¤u belirlenmifltir. Araflt›rmada hemflirelerin a¤r› ile ilgili bilgi ve dav-ran›fl toplam puan ortalamalar›n›n tan›t›c› özellik-lerinden etkilenmedi¤i sonucu bulunmufltur. Özellikle a¤r› konusunda mesleki deneyim, yafl ve e¤itimin bilgi ve davran›fllar› etkileyece¤i düflünü-lürken, bu sonuç hemflirelerin kiflisel geliflim ve duyarl›l›klar›n›n a¤r› yönetiminde daha etkili ola-bilece¤ini düflündürmektedir.
A¤r› skalas› kullanma durumu ile çal›fl›lan birim aras›nda istatistiksel aç›dan anlaml› bir fark bulun-mazken, cerrahi birimlerde a¤r› skalas› kullan›m oran›n›n dahili birimlere göre daha düflük oldu¤u bulunmufltur. Bu sonuç do¤rultusunda; cerrahi hemflirelerinin operasyon geçiren hastalarda a¤r› deneyimini ola¤an karfl›lad›klar› ve a¤r› skalas› kullanma gereksinimi hissetmedikleri düflünül-mektedir. Buna karfl›n cerrahi hemflirelerinin a¤r› tan›lama ve de¤erlendirmelerini dahiliye hemflire-lerine oranla daha s›k kaydettikleri saptanm›flt›r. Sonuç olarak, hemflirelerin a¤r› tan›lamas› ve yö-netimi konusunda yeterli düzeyde bilgiye sahip olmad›klar› saptanm›flt›r. Bu nedenle de hem-flirelerin hasta bak›m kalitesini artt›rabilmek için bilgi ve davran›fllar›n›n desteklenmesi, hemflirelik lisans e¤itim programlar›nda a¤r› ve yönetimi konusuna daha fazla önem verilmesi, hastane yöneticilerinin acil olarak a¤r› tan›lamas› ve hem-flirelik giriflimlerini içeren hizmet içi e¤itim
prog-ramlar›n› bafllatmalar› ve yönetici hemflirelerin, bak›m verilen hastalar›n sorumlulu¤unu alan hemflirelerden konforun sa¤lanmas› konusunda de¤erlendirme yapmalar›n› beklemeleri, günlük rutinlerde a¤r› tan›lama skalalar›n›n kullan›ma yer-lefltirilmesi ve daha sonra yap›lacak çal›flmalarla bilginin klinik uygulamalara ne flekilde yan-s›d›¤›n›n de¤erlendirilmesi önerilmektedir.
Kaynaklar
Akyürek B: Yenido¤an bebeklere uygulanan non-farmakolojik a¤r› giderme yöntemlerinin etkisinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, ‹zmir, yay›nlanmam›fl yüksek lisans tezi, 2002.
American Pain Society (APS): Principles of analgesic use in the treatment of acute pain and cancer pain. 4th Edition, Gleview, I11, American Pain Society, 1999.
Blau SW, Dalton JA, Lindley C: Organization of hospital-based acute pain management programs. Southern Medical Journal, 1999; 92(5): 465-471.
Brockopp DY, Ryan P, Warden S: Nurses’ willingness to manage the pain of spesific groups of patients. British Journal of Nursing, 2003; 12(7): 409-415.
Camp LD, O’Sullivan PS: Comparisons of medical, surgical and oncology patients’ descriptons of pain and nurses’ documentation of pain assessments. Journal of Advanced Nursing, 1987; 12: 593-598.
Clark E, French B, Bilodeau M, Capasso V, Edwards A, Empoliti J: Practice: the impact of nurses’ characteristics and education. Journal of Pain and Symptom Management. 1996; 11: 18-31. Ferrell B, McCaffery M: Nurses’ knowledge and attitudes survey
regarding pain.http://www.cityofhope.org/prc/pdf/Knowledge %20and%20Attitudes%20Survey.pdf, Eriflim Tarihi fiubat 2003. Lebovits AH, Florence I, Bathina R, Hunko V, Fox MT, Bramle CY:
Pain knowledge and attidues of healthcare providers: practice characteristic differences. Clinical Journal of Pain, 1997; 13: 237-243.
McCaffery M., Pasero C: Pain. Clinical Manual, 2nd Edition, St. Louis. Mo., Mosby; Inc, 1999.
McCaffery M, Ferrell B: Clinical decision making survey. http://www.cityofhope.org/prc/pdf/clinical_decision_making.pd f, Eriflim Tarihi fiubat 2003.
McCaffery M, Robinson ES: Your patient is in pain: here’s how you respond. Are you prepared for the challange of managing your patients’ pain? These startling survey findings reveal what nurses know and don’t know about assessing and treating pain. Nursing, 2002; 32(10): 36-45.
McMillan SC, Tittle M, Hagan S, Laughlin J, Tabler RE.: Knowledge and attitudes of nurses in veterans hospitals about pain management in patients with cancer. Oncology Nursing Forum, 2000; 27(9): 1415-23.
Nash R, Yates P, Edwards H, Fentiman B, Dewar A, Mcdowell J, Clark R: Pain and administration of analgesia: what nurses say. Journal of Clinical Nursing, 1999; 8(2):180.
Patiraki-Kourbani E, Tafas CA, McDonald DD, Papathanassoglou EDE, Katsaragakis S, Lemonidou C: Personal and professional pain experiences and pain management knowledge among Greek nurses. Internal Journal of Nursing Studies, 2004; 41: 345-354.
Rond MEJ, Wit R., Van Dam FSAM, Van Campen BTM, Den Hartog Y. M., Klievink R. M. A: A pain monitoring program for nurses: effects on nurses’ pain knowledge and attitude. Journal of Pain and Symptom Management, 2000; 19(6): 457-467.
Salentera S, Lauri S, Salmi TT, Aantaa R: Nursing activities and outcomes of care in the assessment, management and documentation of children’s pain. Journal of Pediatric Nursing, 1999; 14(6): 408-414.
Tilley S, Chambers M: An explanatory pilot study: pain management for acute care psychiatric patients. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 2004; 11: 245-246.
Watson WJ, Garfinkel P, Gallop R, Stevens B, Streiner D: The impact of nurses emphatic responses on patients pain management in acute care. Nursing Research, 2000; 49(4): 191-200.
Wilkie D, Lovejoy N, Dodd M, Tesler M: Cancer pain control behaviors: description and correlation with pain intensity, Oncology Nursing Forum, 1988; 15(6): 723-731.
