Ekim 1995-Dinar depremi

t E K İ M 1 9 9 5 - D l N A R D E P R E M İ

1 E R O C T O B R E 1 9 9 5 - L E S Ğ I S M E D E D İ N A R

A f y o n k a r a h i s a r / T U R Q U I E

" Prof. Dr/Alî S E L Ç U K B İ R l C t K *

Arş. G ö r . M e h m e t Akif C E Y L A N * Arş. G ö r . M e h m e t Ü N L Ü *

Ö Z E T , A l p - H i m a l a y a k u ş a ğ ı n d a yer a l a n ( i l k e m i z d e z a m a n z a m a n m a l v e c a n k a y b ı n a - s e b e p p l a n ş i d d e t l i d e p r e m l e r i n vuku b u l d u ğ u b i l i n m e k t e d i r . İşte b u n l a r d a n b i r i s i d e 1 E k i m 1995'de D i n a r y ö r e s i n d e m e y d a n a gelmiştir. A f y o n k a r a h i s a r , D e n i z l i , İ s p a r t a , B u r d u r v e U ş a k illerini d e i ç i n e a l a n , n i s p e t e n g e n i ş b i r a l a n d a h i s s e d i l e n d e p r e m , D i n a r v e y a k ı n ç e v r e s i n d e ö n e m l i ö l ç ü d e t a h r i b a t a yol a ç m ı ş t ı r . B u s e b e p l e , 1 E k i m 1995'deki y e r s a r s ı n t ı s ı n a "Dinar Depremi" a d ı v e r i l m i ş t i r . N i t e k i m , 6.1 m a g n i t ü d ü n d e k i b u d e p r e m d e e n ç o k sarsılan y e r , D i n a r v e y a k ı n çevresi o l m u ş t u r . B u r a d a , 90 kişi h a y a t ı n ı k a y l s e t m i ş ; 243 kişi m u h t e l i f d e r e c e d e y a r a l a n m ı ş v e a y n c a y a k l a ş ı k 4 0 000 k o n u t d a h a s a r g ö r m ü ş t ü r .

D e p r e m d e , y e r l e ş m e ü n i t e l e r i , k a r a v e d e m i r y o l l a r ı gibi beşerî t e s i s l e r d e m e y d a n a g e l e n h a s a r l a r ı n y â n ı sıra, t a n s i y o n ç a t l a k v e y a r ı k l a r ı , kaya p a t l a m a s ı , a k a r s u y a t a k l a r ı n d a g ö ç m e l e r l e , k a y n a k s u l a r ı n d a r e n k v e d e b i değişiklikleri gibi doğal ç e v r e d e d e ö n e m l i b a z ı o l a y l a r g ö z l e n m i ş t i r .

. D i n a r v e y a k ı n ç e v r e s i n d e s a r s ı n t ı n ı n a n a . sebebi a r a z i n i n t e k t o n i k b a k ı m d a n d u y a r l ı b i r z o n d a y e r a l m a ş ı d ı r . B a y ı n d ı r l ı k v e İ s k a n Bakanlığı Afet İşleri G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü ' n c e h a z ı r l a n a n T ü r k i y e D e p r e m B ö l g e l e r i H a r i t a s ı ' n d a d a sözü e d i l e n y ö r e , 1 , d e r e c e d e d e p r e m sahası i ç e r i s i n d e k a l m a k t a d ı r .

Marmara Üniversitesi Öğretim Elemanları. 63

A r a z i d e k u z e y d o ğ u - g ü n e y b a t ı d o ğ r u l t u m faylar, a n a orografik h a t l a r ı .belirlediği gibi t e k t o n i k ç ö k ü n t ü h a v z a l a r ı n ı n s ı n ı r l a r ı n ı d a a z ç o k t a y i n e t m i ş t i r . A r a z i g ö z l e m l e r i m i z e g ö r e d e p r e m i n e n ç o k etkili o l d u ğ u k e s i m l e r d e t e k t o n i k d e p r e s y o n u n faylı s ı n ı r ı n a , r a s t l a m a k t a d ı r . B u r a s ı , a y n ı z a m a n d a suya d o y g u n alüvyal f o r m a s y o n l a r ı n v e b u n u n a l t ı n d a karstik f o r m a s y o n l a r ı n b u l u n d u ğ u k e s i m d i r . B u n a g ö r e y ö r e d e j m k u b u l a n d e p r e m i n , b ü y ü k ö l ç ü d e t e k t o n i k k ö k e n l i o l m a k l a b i r l i k t e y e r a l t ı n d a k i karstik b o ş l u k l a r ı n varlığı d a d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a esasta, tektono-karstik k ö k e n l i o l d u ğ u söylenebilir.

L E R E S U M E

D a n s n ö t r e p a y s q u i s e t r o u v e d a n s l a z o n e d e s Alpes e t d e l ' H i m a l a y a , o n s a h q u e les v i o l e n t s s ö i s m e s q u i o n t c a u s e les d e g â t s m a t e r i e l s e t h u m a i n s , o n t e u lieu d e t e m p s e n t e m p s . Voilâ l ' u n d e ces seismes s'est p r o d u i t d a n s l a r e g i o n d e D i n a r a u l e r o c t o b r e 1995.

L e seisme q u i s'est s e n t i r e l a t i v e m e n t d a n s u n large t e r r a i n e t qui c o n t i e n t les villes de Afyonkarahisar, D e n i z l i , İ s p a r t a , B u r d u r et U ş a k , a c a u s e u n e d e s t r u c t i o n d a n s u n e large m e s u r e â D i n a r e t a u x e n v i r o n s d e D i n a r . C'est p o u r q u o i la s e c o u s s e q u i s'est p r o d u i t e au 1 er o c t o b r e 1995 s ' a p p e l l e le S e i s m e d e D i n a r .

D ' a i l l e u r s , lors de ce s e i s m e â l ' e c h e l l e de 6.1 m a g n i t u d e s , la r e g i o n qui s'est s e c o u e e le p l u s c'est D i n a r et ses e n v i r o n s . P e n d a n t ce s e i s m e , 90 p e r s o n n e s s e s o n t t u e e s ; 243 p a r t i e l l e m e n t blessees e t e n m e m e t e m p s 4 0 000 h a b i t a t i o n s o n t e u d e s d e g â t s .

D u r a n t le s e i s m e , il y a eu des d o m m a g e s m a t e r i e l s d a n s les u n i t e s d ' e m m e n a g e m e n t , d a n s les c h e m i n s d e fer e t d a n s les r o u t e s , e n m e m e t e m p s o n a observe d a n s 1 ' e n v i r o n n e m e n t e c o l o g i q u e c e r t a i n s fahs i m p o r t a n t s c o m m e les failles et les fissures de la t e n s i o n , l ' e x p l a o s i o n s des r o c h e s , 1 ' e f f o n d r e m e n t d a n s les lits des rivieres e t les c h a n g e m e n t s d e c o u l e u r e t d e d e b i t d a n s les e a u x des s o u r c e s .

-L a c a u s e p r i n c i p a l e d u s e i s m e d e c e t t e r e g i o n est q u e l e t e r r a i n s e t r o u v e u n e z o n e sensible d u p o i n t d e vue t e c t o n i q u e . , L a r d g i o n d o n t i l s'agit d a n s l a c a r t e d e s r6gions d u seisme d e l a T ü r q u i e , p r e p a r e e p a r l a d i r e c t i o n g e n e r a l e d e s c a t a c l y s m e s d u m i n i s t e r e des t r a v a u x p u b l i c s e t d e s l o g e m e n t s , s e t r o u v e â 1 ' i n t 6 r i e u r de la z ö n e du p r e m i e r d e g r 6 .

p ; C e t t e c a r t e d & e r m i n e p l u s ou m o i n s les failles du n o r d - e s t - s u d - o u e s t , t les lignes p r i n c i p a l e s d ' o r o g r a p h i e et les I i m i t e s des bassins t e c t o n i q u e s | d ' e n f o n c e m e n t . .

S e l o n n o s o b s e r v a t i o n s sur l e t e r r a i n , m e m e t e m p s les m o r c e l l e m e n t s les p l u s t o u c h e s du s £ i s m e r e n c o n t r e n t les I i m i t e s des failles de la depressiort t e c t o n i a u e . C e t t e z o n e , est e n m e n ı e t e m p s l e m o r c e l l e m e r i t p û s e t r o U v e n t les f o r m a t i o n s alluviales satisfaites d ' e a u e t a u - d e s s o û s de celles-lâ les f o r m a t i ö n s k a r s t i q u e s . D ' a p r d s cela, l e s e ı s m e q u i s'est p r o d u i t d a n s l a r e g i o n est d a n s u n e | l a r g e m e s u r e , d ' o r i g i n e t e c t o n i q u e , p o u r t a n t e o t e n a n t c o m p t e d e l ' e x i s t e n c e | d e s d e p r e s s i o n s k a r s t i q u e s , o n p e u t dire q u ' e n p r i n c i p e i l est d ' o r i g i n e t e c t o n o -k a r s t i q u e . G İ R İ Ş , D e p r e m Y ö r e s i n i n Yeri v e G e n e l ö z e l l i k l e r i : 1 E k i m 1995 P a z a r g ü n ü saat 17.57 d o l a y l a r ı n d a m e y d a n a gelen I d e p r e m , Afyotıkarafiisar'ın D i n a r , K ı z ı l ö r e n , B a ş m a k ç ı , Evciler, D a z k ı r ı , I D e n i z l i ' n i n Çivril, İ s p a r t a ' n ı n K e ç i b o r l u v e S e n i r k e n t ilçe m e r k e z i ile b u n l a r a

bağlı b a z ı k ö y l e r d e b ü y ü k h a s a r a , 90 k i ş i n i n ö l ü m ü n e ve 2 4 3 kişinin de { y a r a l a n m a s ı n a n e d e n o l m u ş t u r . D e p r e m , y u k a r ı d a b e l i r t i l e n m e r k e z l e r i n y a n ı

[sıra B u r d u r ve U ş a k illerini de i ç i n e a l a n n i s p e t e n geniş b i r s a h a d a hissedilmiştir. A n c a k , d e p r e m asıl etkisini, D i n a r m e r k e z i ile b a z ı k ö y l e r i n d e ^göstermiştir.

D e p r e m sahası, A k d e n i z B ö l g e s i ' n d e G ö l l e r Y ö r e s i ' n i n kuzey s i m i n d e yer a l m a k t a d ı r . Burası, E g e B ö l g e s i ' n i n İ ç b a t ı A n a d o l u B ö l ü m ü ile l A k d e n i z Bölgesi A n t a l y a B ö l ü m ü ' n ü n sınır k e s i m i n e t e k a b ü l e t m e k t e d i r .

•Türkiye İ d a r e b ö l ü m l e r i b a k ı m ı n d a n ise, Afyonkarahisar, D e n i z l i v e İ s p a r t a •ilerinin sınırları i ç e r i s i n d e k a l m a k t a d ı r ( Ş e k i l : ! ) .

-D i n a r - Ç i v r i l G r a b e n i ' n i n d o ğ u s u n d a yer a l a n v e k a b a r aA

kuzeybatı d o ğ r u l t u s u n d a u z a n a n Akdağ kütlesi (Büyük Asar T. 1237, Sivri T. 1689, S a n t a ş ı n b a ş ı T. 1632, K ı r a ç T. 2446 m . ) , y ö r e n i n hakirri töpografik yükseltisini m e y d a n a g e t i r m e k t e d i r . G e n e l l i k l e M e s o z o i k T e r s i y e r ' e ait litolojik b i r i m l e r d e n ( d a h a ç o k kalker v e k o n g l o m e r a ) o l u ş a n b u dağlık k ü t l e , b i r h o r s t özelliğinde o l u p ; d o ğ u d a D o m b a y o v a - S a n d ı k l ı , b a t ı d a ise, D i n a r - Ç i v r i l a r a s ı n d a u z a n a n t e k t o n i k d e p r e s y o n l a r ı d a b i r b i r i n d e n a y ı r m a k t a d ı r ( Ş e k i l : 2 ) .

Yükseltileri genellikle 800-1000 m. a r a s ı n d a değişen d e p r e s y o n t a b a n l a r ı n d a , P l i o - K u a t e r n e r yaşlı alüvyal d o l g u l a r b u l u n u r . B u alüvyal dolgular, yeraltı s u l a n b a k ı m ı n d a n o l d u k ç a z e n g i n d i r . N i t e k i m , d e p r e s y o n l a r ı n ç u k u r k e s i m l e r i n i işgal e d e n a k a r s u ( D i n a r s u y u v e B . M e n d e r e s N e h r i ) v e göllerin (Işıklı, G ö k g ö l , Ç a p a l ı G ö l ü ) ç o k l u ğ u d a b u zenginliği o r t a y a k o y m a k t a d ı r .

Y u k a r ı d a . sözü «dilen d e p r e s y o n l a r , s i s m i k y ö n d e n ç o k alctif o l u p , T ü r k i y e D e p r e m B ö l g e l e r i H a r i t a s ı ' n d a I . d e r e c e d e d e p r e m b ö l g e s i i ç e r i s i n d e yer a l m a k t a d ı r . Ç ü n k ü , s a h a n ı n faylarla p a r ç a l a n m a s ı v e b u fayların • a k t i v i t e l e r i n i y i t i r m e m i ş o l m a s ı , z a m a n z a m a n ş i d d e t l i d e p r e m l e r i n m e y d a n a ' g e l m e s i n e , ö n e m l i ö l ç ü d e h a s a r l a r a , c a n y e m a l k a y b ı n a yol a ç m a k t a d ı r .

N i h a y e t , D i n a r ' d a v u k u b u l a n d e p r e m d e b u n u d o ğ r u l a r m a h i y e t t e d i r .

D e p r e m y ö r e s i n d e , kışlar soğuk v e yağışlı, y a z l a r sıcak v e k u r a k g e ç m e k t e d i r . Yıllık o r t a l a m a sıcaklık d e ğ e r l e r i D i n a r ' d a 12.6 °C, Ç i v r i l ' d e 13.2 ° C d i r . E n soğuk a y O c a k ( D i n a r v e Ç i v r i l ' d e 2.7 °C), e n s ı c a k a y ise T e m m u z ( D i n a r ' d a 2 3 . 4 " C , Ç i v r i l ' d e 24.4 °C) d u r . Ayrıca, D i n a r ' d a sıcaklık d e ğ e r l e r i n i n b a z ı y ı l l a r d a -16.6 ° C y e k a d a r d ü ş t ü ğ ü k a y d e d i l m i ş t i r . Yıllık o r t a l a m a yağış m i k t a r ı D i n a r ' d a 461.2 m m . v e Ç i v r i l ' d e 4A 4

m m . dir. Yağışların m e v s i m l e r e dağılışı d ü z e n l i değildir. K ı ş ( D i n a r ' d a %»34.6, Ç i v r i l ' d e % 4 2 . 2 ) ve i l k b a h a r ( Ç i v r i l ' d e % 2 9 . 3 , D i n a r ' d a % 33.5) en yağışlı m e v s i m l e r d i r . Yaz kuraklığı ise o l d u k ç a b e l i r g i n ( D i n a r % 12.3, Çivril % 7.5) dir. . • \

D e p r e m y ö r e s i n i n d o ğ a l b i t k i ö r t ü s ü b ü y ü k ö l ç ü d e t a h r i p e d i l m i ş t i r . B u n e d e n l e , h a v z a t a b a n l a r ı v e b u n l a r ı ç e v r e l e y e n y ü k s e k k e s i m l e r d a h a ç o k s t e p g ö r ü m ü n d e d i r . B u n u n l a b i r l i k t e b a z ı k e s i m l e r d e ç a l ı l ı k l a r a d a r a s t l a n m a k t a d ı r .

D e p r e m s a h a s ı n d a b u l u n a n y e r l e ş m e l e r i n ç o ğ u n l u ğ u , d e p r e s y o n t a b a n l a r ı n d a k u r u l m u ş t u r . B u n u n y a n ı n d a bazı köyler ise, p l a t o y ü z e y i n d e v e d e p r e s y o n t a b a n ı n a a ç ı l a n vadi y a m a ç l a r ı n d a y e r a l m a k t a d ı r .

A - D e p r e m Y ö r e s i v e Ç e v r e s i n i n S i s m i k K a r a k t e r i v e S i s m i k T a r i h ç e s i

Sismik b a k ı m ı n d a n aktif bir s a h a d a b u l u n a n D i n a r v e ç e v r e s i n d e a n a t e k t o n i k h a t l a r S E - N W d o ğ r u l t u s u n d a d ı r . Ayrıca b u n l a r ı d i k i n e ( S W - N E ) v e verevine ( S - N ) k e s e n fay h a t l a r ı d a v a r d ı r . B u n l a r ı n e h ö n e m l i s i D i n a r - Ç i v r i l a r a s ı n d a yer alır v e 1 E k i m 1995 D i n a r D e p r e m i ' n e s e b e p o l a n S E - N W y ö n l ü aktif faydır. D i n a r - Çivril d e p r e s y o n u n u Akdağ k ü t l e s i n d e n a y ı r a n b u h a t t ı n , g ü n e y d o ğ u d a İ s p a r t a ' y a v e k u z e y b a t ı d a ise U ş a k ö t e s i n e k a d a r u z a n d ı ğ ı ifade e d i l m i ş t i r .1 D a h a ö n c e y ö r e d e m e y d a n a g e l e n şiddetli d e p r e m l e r d e ( D i n a r

1875,1925, Çivril 1933) bu t e k t o n i k h a t l a y a k ı n d a n ilgili g ö r ü l m e k t e d i r .

1 EGERAN, E. N. ve LAHN, E.-1944:1/2 400 000 mikyaslı Türkiye yer depremleri hakkında

K u r u l u ş t a r i h i n i n Frigyalılara ( M . ö . 12. Yüzyıl) k a d a r u z a n d ı ğ ı b i l i n e n D i r t a r , P e r s , R o m a v e B i z a n s , d ö n e m l e r i n d e bir y e r l e ş m e m e r k e z i o l a r a k ö n e m i n i d a i m a k o r u m u ş v e g e l i ş i m i m s ü r d ü r m ü ş t ü r . D a h a s o n r a , A n a d o l u ' n u n fethini t a k i b e n S e l ç u k l u v e O s m a n l ı i d a r e s i n e girmiştir.

Yukarıda da belirtildiği gibi D i n a r ve çevresi, t e k t o n i k yapısı b a k ı m ı n d a n sismik aktivitesi yüksek o l a n b i r s a h a d a yer alır. B u n e d e n l e ; t e k t o n i k d e p r e m l e r b a k ı m ı n d a n s o n d e r e c e aktif o l a n s a h a d a ( T ü r k i y e v e C i v a r ı n ı n D e p r e m K a t a l o g l a n ' n a g ö r e )2, M . S . 5 3 y ı l ı n d a n b e r i b i l i n e n

m a g n i t ü d ü 5'in ü z e r i n d e 80'e y a k ı n t a h r i p k a r d e p r e m m e y d a n a gelmiştir ( T a b l o : 1). A n c a k , D i n a r ' d a ( A p a m a ) b ü y ü k h a s a r a yol a ç a n İlk d e p r e m i n , İ s k e n d e r z a m a n ı n d a ( M . ö . 4 . y ü z y ı l ) o l d u ğ u d a ifade e d i l m e k t e d i r .3

Tttbk>:l-Deprem yöresi ve çevresinde deprem episanttrları ve şiddetleri:

Tarih Mikrosismik veriler Aletscl veriler Düşünceler e"N JL*E I

53 38.1 30.0 vnı Dinar ve çevresinde

hasara yol açmıştır

6ff 37.9 29.2 IX PamukkaJe ve

Denizli'de büyük tahribat yapmıştır.

23.11.1653 ' 38J 28a X Balı Anadolu

1700 39.42 29.98 VI Kütahya

1703 37.9 29.2 VIII Denizli civan

1767 3 * 5 3 30.55 VII Afyon, Şuhut

1795 38.76 30.5 VIII Afyon

12.7.1842 3 7 * 30.5 VI İsparta, Burdur

1849 37.75 30.55 VI İsparta

1859 39.42 29.97 VI Kütahya

2 E R G İ N , K . / G Ü Ç L 0 , U, U Z , Z.-1967: Türkiye ve civarının deprem katalogu (M.S. 1İ-1&4

sonuna kadar). İTO. Maden Fak. Arz Fiziği Enst. Ayay. no 24, İstanbul.

E R G İ N , K., G Ü Ç L Ü , U, AKSOY, G.-1971: Türkiye ve dolaylarının deprem katalogu (1965— 1970). İ T Ü . MadA Falc Arz Fiziği Erıst yay. no 28, İstanbul.

PINAR, N. ve LAHN, E.-1952: Türkiye depremleri izahlı katalogu. Bayındırlık Bak. Yapı ve İmar İşleri Reisliği yay. seri 6, sayı 36, Ankara.

16.10.1862. 38.8 305 vm Afyon 1861-1863 37.75 30.1 V İsparta 22.9.1866 38.4 792 VI Uşak, Bursa 1.11.1873 38.76 3055 VI Afyon 35.1875 38.15 30.2 rx Çapalı, Dinar ve Çivril ' çevresinde büyük hasara yol açmış ve 1300: kişi Olmuştur.

55.1875 38.15 3G.2 IX Çapalı, Dinar, Çivril

11.5.1875 38.1 30.Z VI Uşak 135.1876 38.76 30*55 VI Afyon 1876 37.71 30.6 VI Burdur 2.12.1883 385 305 VI Sandıklı 4.1886 37.76 29.1 VI Denizli 6.10.1886 39.55 28.95 vn Ege Bölgesi 11.1.1886 383 295 vır Denizli/Uşak 4.1.1889 37.75 30.7 VI * İsparta 2.5.1890 37.75 30.6 VI İsparta 15.1890 38.0 28.0 VI İzmir Ve Denizli 16.4.1896 393 29.2 vn Emet' 20.9.1899 37.9 28.1 IX Büyük M e n d e r e s çukurluğu 12.12.1899 37/76 29.1 VI Denizli 9.1900 37.9 29.7 VI İsparta, Denizli. Sarayköy

20.11.1900 375 29.1 VIII İsparta, Denizli,

Sarayköy, Aydın

3.1901 38.2 29.4 VI Uşak, Denizli, Dinar

4.1901 375 29.0 VI Denizli, Çal, Karasu

1903 28.5 VI İzmir, Denizli, Sarayköy 1907 37.76 29.1 VI Denizli 1910 37.6 26.4 .V . Yatağan, İsparta 4.4.1911 37.76 29.1 IX 365 25.2 7 Denizli / 1912 38.2 30.0 VI Uşak

3.10.1914 37.7 30.4 385 30.0 7.1 İsparta, Dinar 4.10.1914 3855 31.1 v n Bolvadin 7.8.1925 38.07 303 IX 38.0 30.5 6.9 D i n a r ve çevresinde 2043 bina hasar görmüş, 3 kişi hayatım kaybetmiştir. 163.1926 375 29.1 VHI Denizli ? 11.1928 38.76 3 0 5 3 V Afyon 1930 3954 29.25 VI Ertet , 2.9.1930 - 37.0 31.0 6.9 İsparta »

19.7.1933 38.2 29.7 VIH .5.7 Çivril W çevresinde hasarlı bina 1200, can kaybı 20 dir. 19.6.1934 38.7 30.0 v n 39 31 53 Uşak, Afyon

19.11.1934 38.76 . 3 0 5 3 V Afyon

4.1.1940 37.76 29.1 VI Denizli'

29.11.1940 38.76 30.5 VII 35.7 25.9 6 Afyon'da tahribat

29.1.1941 38.76 305 V Afyon 3.7.1941 38.67 29.4 VI Uşak 18.1.1942 38.76 305 • V Afyon 3.6.1942 37.95 29.05 - -: Denizli, Sarayköy 25.6.1944 39.04 29.4. v n 38.9 2 9 3 Gediz ve çevresinde 3476 b i n a hasar görmüş, 21 can kaybı olmuştur. 21.12.1945 38.04 2 8 5 5 IX Denizli, Sarayköy, Buldan 20.8.1948 38.1 29.0 VI Sarayköy 2.1.1950 37.5 295 SW Türkiye, Çal, Denizli 8.4.1954 3735 29.21 37.2 29.7 Acıpayam, Denizli 19.12.1958 37.45 29.05 Denizli'de hafif hasar 1 U . 1 9 6 3 373 29.1 VII 38.1 293 5.5 Denizli ve çevresi 22.11.1963 3733 2952 VII 3 7 3 3 30.0 4.4 Tefenni

22.11.1963 37.20 30.0 -5.1 Tefenni, Burdur 37.9 5.4 Denizli ve çevresinde

görmüş ve 14 can kaybı olmuştur

17.6.1965 29.4 4,7 Honaz, Denizli

12.7.1965 37.6 29.4 45 Denizli, Muğla,

İsparta

2.12.1965 37.6 29 3 4.7 Ufak, İsparta, Denizli

2.12.1966 37.7 29.4 4.6 Uşak

1.6.1967 36.9 29J 54» Denizli, Bodrum,

İsparta

19.7.1967. 38.1 28.9 53 Denizli'de hatif hasar

28.11.1970 39.2 295 6.0 Gediz ve çevresinde 14414 bina hasar görmüş ve 1086 can kaybı olmuştur. 19.4.1970 39.03 29.80 5,8 Gediz 20.12.1970 39*36 29.24 * 5.5 Gediz 125.1971 37.64 29.72 6.2 Burdur ve çevresinde 1600 bina hasar görmüş, 60 can kaybı olmuştur. 255.1971 39.5 29.71 5.9 Gediz 19.8.1976 37.67 29J7 4.9 Denizli ve çevresinde 887 bina hasar görmüş,;4 can kaybı olmuştur.

D i n a r , s ö n 1SO yıllık t a r i h i n d e , c a n v e m a l k a y b ı n a yol a ç a n ö n e m l i bazı d e p r e m l e r e m a r u z kalmıştır. 1875 yılı Mayıs a y ı n ı n 3., 5. ve 11. G ü n ü n d e vuku b u l a n d e p r e m l e r d e , D i n a r , Ç a p a l ı v e Çivril ç e v r e s i n d e b ü y ü k h a s a r m e y d a n a gelmiş ve 1300 kişi h a y a t ı n ı kaybetmiştir. Ayrıca bu d e p r e m l e r , U ş a k v e A f y o n k a r a h i s a r ' d a hafif h a s a r l a r a n e d e n o l m u ş t u r .

7 Ağustos 1925 t a r i h i n d e m e y d a n a gelen d e p r e m d e ise, D i n a r ve c i v a r ı n d a 2043 b i n a yıkılmış, 3 kişi ö t m ü ş ve b u n u n y a n ı n d a Çivril, Ç a l , D e n i z l i v e S a r a y k ö y ' d e d e şiddetli o l a r a k hissedilmiştir. B u d e p r e m i t a k i p e d e n art sarsıntılar 22 Ağustos'a k a d a r d e v a m e t m i ş t i r . .

fazla v e b ü y ü k d e p r e m i n h a b e r c i s i o l a n d e p r e m l e r k a y d e d i l m i ş t i r ( T a b l e t ) . 26 Eylül 1995 t a r i h i n d e saat 14. 58 de 4.1 ş i d d e t i n d e k i ilk d e p r e m d c f t ' s o n r a , 27 Eylül saat 14.15. s u l a r ı n d a 5.1 ş i d d e t i n d e ikinci bir d e p r e m d a h a

m e y d a n a gelmiştir. . ;

D e p r e m yöresi v e ç e v r e s i n d e k a y d e d i l e n d e p r e m l e r i n ç o g u n u r t e p i s a n t ı n , D i n a r , Afyon, D e n i z l i , B u l d a n , P a m u k k a l e , B u r d u r v e İ s p a r t a gibi y e r l e ş m e m e r k e z l e r i n i n d e i ç i n d e b u l u n d u ğ u b i l h a s s a t e k t o n i k • d e p r e s y o n l a r ı n t a b a n l a r ı n a t e k a b ü l e t m e k t e d i r ( Ş e k i l : 2 ) .

TaUo:2-Dinar ve çevresini etkileyen deprem oluşumlarının, önemli hareketleri (KOERI'nin kayıtlarına göre):

Tarih Saat Aletsel

<P°N veriler X°E Aletsel Büyüklük (Ms.) 26 Eylül 1995 14.58.08.0 37.76 30.43 4.1 27 Eylül 1995 14.15.56.9 38.08 3022 5.1 1 Elam 1995 15.57.15.9 38.09 30.15 6.1 3 Ekim 1995 07.38.12.8 37.99 30.12 Y ö r e d e m e y d a n a gelmiş ve k a y d e d i l m i ş o l a n V d e n b ü y ü k m a k r o s i s m i k ( M - S ) şiddet dereceli d e p r e m l e r i n sayısı 57 dir. B u n l a r d a n , 5'i V Ş i d d e t i n d e (% 9 ) , 24'ü VI ş i d d e t i n d e (% 4 2 ) , lOto V I I ş i d d e t i n d e (% 17.5), 8*i V H I ş i d d e t i n d e (% 14), diğer 8'i IX ş i d d e t i n d e (% 14) ve 2'si de X (% 3.5) m a k r o s i s m i k d e ğ e r i n d e o l m u ş t u r . T a b l o : 3; d e g ö r ü l d ü ğ ü gibi, d e p r e m l e r i n çoğu V I v e VII

m a k r o s i s m i k şiddet d e r e c e s i n d e o l u p , şiddetli v e ç o k şiddetli d e p r e m l e r sınıfında yer a l m a k t a d ı r .

Tablo: 3 Makrosismik verilere göre deprem şiddetleri frekansı ve% si: Deprem İMdetfMS) V %' VI % v n % VII I % IX % X % Toptan % Dcprcaı saym 5 9 24 42 18 17J 8 14 8 14 _{2 M.} S7< 100

B u n u n y a n ı n d a y i n e y ö r e d e m e y d a n a gelmiş v e aletsel verilere g ö r e k a y d e d i l m i ş o l a n 4 ve d a h a b ü y ü k d e p r e m l e r i n sayısı 23 t ü r . B u n l a r ı n , 6'sı 4-4.9 ş i d d e t i n d e ( % 26),l&n 5-5.9 ş i d d e t i n d e (% 4 3 ) , 5'i 6-6.9 ş i d d e t i ı t d eA% 22) ve 2

'si de 7-7.9 si ş i d d e t i n d e (% 9) gMseekteşmiştir {Tablo: 4 ) . A n c a k , 5-5.9 ş i d d e t i n d e o l a n d e p r e m l e r i n fazlalığı' d a d i k k a t i ç e k m e k t e d i r .

Tablo: 4 -Aletsel verilere göre deprem şiddetleri (magnitüdü) .frekansı ve %si: •' • Deprem skMetf(M) 4-4.9 % 5-5.9 6-6.9 % 7-7.9 % Toplam % Depreıa Uyuı 6 26 İt 43 5 22 2 9 23 »0» B - D e p r e m Ş i d d e t i v e D a ğ ı l ı ş ı

D a h a ö n c e d e ifade edildiği gibi, 1 E k i m 1995 t a r i h i n d e m e y d a n a gelen D i n a r D e p r e m i , , ç o k geniş bir s a h a d a h i s s e d i l m i ş , D i n a r , Evciler, B a ş m a k ç ı , K ı z ı l ö r e n , Çivril v e ç e v r e s i n d e b ü y ü k hasara s e b e p o l m u ş t u r . B u n u n l a b i r l i k t e , d e p r e m ş i d d e t i , y ö r e n i n coğrafi ş a r t l a r ı n ı n o r t a y a k o y d u ğ u y a p ı t ü r l e r i n e , y a p ı d a k u l l a n ı l a n inşa m a l z e m e s i n i n k a l i t e s i n e , i n ş a t e k n i ğ i n e , y e r l e ş m e b i r i m l e r i n d e k i h a s a r ş i d d e t l e r i n e ( M - S ) , a y r ı c a t e k t o n i k v e litoİojik y a p ı y a bağlı o l a r a k t o p o g r a f y a d a m e y d a n a gelen değişikliklere g ö r e farklılıklar arz e t m e k t e d i r B ü t ü n bu veriler, a r a z i g ö z l e m l e r i de d i k k a t e a l ı n a r a k 1/100 000 ölçekli b i r h a r i t a ü z e r i n e i ş l e n m i ş ve d e p r e m s a h a s ı n ı n izoseist haritası ç i z i l m i ş t i r ( Ş e k i l : 3 ) .

B u h a r i t a i n c e l e n d i ğ i n d e , izoseistlerin b a z ı k e s i m l e r d e sıklaştığı, seyreldiği v e belirli d o ğ r u l t u l a n t a k i p ettiği g ö r ü l ü r . N i t e k i m , e n fazla h a s a r ı n

t e s p i t edildiği T e k i n v e Yüksel a r a s ı n d a , V I I I izoseisti t e r s hilal b i ç i m i n d e u z a n m a k t a , b u n u V I I ile V I izoseisti d e a y n ı b i ç i m d e v e d a h a geniş o l a r a k ç e v r e l e m e k t e d i r . B u k e s i m d e , izoseistler Özellikle D i n a r , Yakaköy, Kızıltı, Yapağılı, K a b a k l ı , Tugayiı ve Ç a k ı c ı c i v a r ı n d a s ı k l a ş m a k t a ve h a v z a t a b a n ı n ı

s ı n ı r l a y a n a n a fay h a t l a r ı n ı n u z a n ı ş ı n a u y g u n l u k g ö s t e r m e k t e d i r . Ayrıca V I izoseisti, K a r a b e d i r c i v a r ı n d a elips b i ç i m i n d e v e d a h a k ü ç ü k b o y u t l u o l a r a k d i k k a t i ç e k m e k t e d i r . B u r a d a 55 e v d e n 19'u ağır, 33'ü de o r t a ve hafif h a s a r g ö r m ü ş t ü r . v

D i ğ e r t a r a f t a n V ve IV izoseisti ise, K ı z ı k J r e n , Çivril, Evciler, D a z k ı r ı , B a ş m a k ç ı v e K e ç i b o r l u ' y u d a i ç i n e a l a n o l d u k ç a geniş b i r s a h a d a t a k i p e d i l e b i l m e k t e d i r .

Yukarıda genel o l a r a k a ç ı k l a n a n d e p r e m ş i d d e t i v e dağılışı ü z e r i n d e , yapısal özelliklerin, y a p ı l a r d a k u l l a n ı l a n m a l z e m e n i n kalitesi, t e k n i k v e işçiliğin ö n e m l i b i r r o l ü b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r a ş a ğ ı d a a n a h a t l a r ı y l a ele a l ı n m ı ş t ı r .

a ) Y a p ı s a l Ö z e l l i k l e r i n E t k i s i

1-Tektonik Yapı : D e p r e m ş i d d e t i n i a r t ı r a n u n s u r l a r ı n b a ş ı n d a ş ü p h e s i z s a h a n ı n t e k t o n i k özellikleri gelir. Bilindiği gibi fay h a t l a r ı , yöreyi sismik b a k ı m d a n * aktif b i r h a l e g e t i r m e k t e v e d e p r e m ş i d d e t i n i n özellikle b u h a t l a r b o y u n c a y o ğ u n l a ş m a s ı n a n e d e n o l m a k t a d ı r .

İ n c e l e m e sahası v e ç e v r e s i n d e , N e o j e h b a ş l a r ı n d a n i t i b a r e n m e y d a n a gelen e p i r o j e n i k , stildeki n e o t e k t o n i k h a r e k e t l e r i n etkisiyle yükselme ve a l ç a l m a l a r o l u ş m u ş ve b u n a bağlı o l a r a k da, genellikle g ü n e y d o ğ u - k u z e y b a t ı ve güney-kuzey d o ğ r u l t u s u n d a u z a n a n horst ve g r a b e n l e r i n m e y d a n a getirdiği faylı b i r yapı teşekkül e t m i ş t i r .

G ü n e y d o ğ u d a K e ç i b o r l u ile k u z e y b a t ı d a Işıklı a r a s ı n d a yer a l a n Akdağ kütlesi, bir h o r s t k a r a k t e r i n d e o l u p yaklaşık 60-70 k m . u z u n l u ğ u n d a , yer yer 15 — 20 k m . genişliğinde ve 2000 m.yi a ş a n b i r yükseltiye ( K ı r a ç T. 2446 m . ) s a h i p t i r . B u dağlık k ü t l e , d o ğ u d a B o m b a y o v a - S a n d ı k l ı , b a t ı d a ise D i n a r - Ç i v r i l t e k t o n i k d e p r e s y o n l a r ı n d a o l u ş u m u n a n e d e n o l a n fay h a t l a r ı y l a

s ı n ı r l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . * D i n a r - Ç i v r i l t e k t o n i k d e p r e s y o n u A k d a ğ ' d a n a y ı r a n v e z a m a n z a m a n

aktiftik k a z a n a n fay h a t t ı , V I I I , V I I , VI izoseıs'tlerinin D i n a r - Y a p a ğ ı l ı a r a s ı n d a s ı k l a ş m a s ı n a v e g ü n e y d o ğ u - k u z e y b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a u z a n ı ş ı n a n e d e n o l m u ş t u r . D u m a n , Yüksel, Kabaklı, Tugayiı v e Ç a k ı c ı k ö y l e r i n d e d e p r e m şiddet d e r e c e s i n i n V I I I d e ğ e r i n e u l a ş m a s ı , sözü e d i l e n fay h a t l a r ı b o y u n c a d e p r e m ş i d d e t i n i n a r t m a s ı n a bağlıdır.

D i ğ e r t a r a f t a n izoseistler, D i n a r - I ş ı k l ı v e K e ç i b o r l u - K ı z ı l ö r e n a r a s ı n d a yer a l a n g ü n e y d o ğ u - k u z e y b a t ı y ö n l ü fay h a t l a r ı n ı n u z a n ı ş ı n a da u y g u n l u k arz

e t m e k t e d i r .

D a h a ö n c e de ifade edildiği gibi, D i n a r ' d a 1875, 1925 ve Ç i v r i l ' d e 1933 y ı l l a r ı n d a m e y d a n a gelen şiddetli d e p r e m l e r d e b u t e k t o n i k h a t l a r l a y a k ı n d a n ilgilidir.

B ü t ü n b u n l a r d a n anlaşılıyor ki, d e p r e m ' ş i d d e t i v e h a s a r d e r e c e s i t e k t o n i k y a p ı y l a y a k ı n d a n İlgili g ö r ü l m e k t e d i r .

2-LitoIojik Yapı: T e k t o n i k y a p ı d a o l d u ğ u gibi, z e m i n i n litoiojik özellikleri ile d e p r e m ş i d d e t i ve h a s a r d e r e c e s i n i n dağılışı a r a s ı n d a sıkı bir ilişki vardır. Ş ü p h e s i z , k u l l a n ı l a n yapı m a l z e m e s i n i n kalitesi v e inşa t e k n i ğ i b a k ı m ı n d a n b ü y ü k b e n z e r l i k arz e d e n b i n a l a r d a farklı d e r e c e d e h a s a r l a r ı n

O l u ş m a s ı n d a z e m i n i n ö n e m l i bir rolü o l m u ş t u r . B u n e d e n l e , d e p r e m şiddeti ile • z e m i n m u k a v e m e t i a r a s ı n d a k i ilişkiyi d a h a iyi o r t a y a k o y m a k a m a c ı y l a D i n a r v e y a k ı n çevresinin z e m i n m u k a v e m e t i h a r i t a s ı çizilmiştir < Ş e k i l : 4 ) . B u h a r i t a d a z e m i n , m u k a v e m e t b a k ı m ı n d a n sağlam, o r t a d e r e c e sağlam, zayıf v e ç o k zayıf

s a k a * mjMvtYA^çKvvts^aMViULynmi ı* ı * f^r\Jr^\s±jC<^^i"'c* _{• *taam} T P - D a r a m : V ± r - r l b a s m a k o AT QAAA* > <A< 5A A X A X«t X X X X A P * • Iü l * h « « l m M » n l ı-t !• » • H1»fl Ijı Ei ilin lı ) İ Z İ <Mr.*#ı

D e p r e m y ö r e s i n d e ç o k zayıf z e m i n l e r , d e p r e s y o n t a b a n l a r ı n a t e k a b ü l e t m e k t e d i r . D i n a r - Ç i v r i l d e p r e s y o n t a b a n ı n d a , Acıgöl ç e v r e s i n d e y e D o m b a y o v a ' n ı n g ü n e y i n d e(P l i o - K u a t e r n e r d o l g u l a r d a n o l u ş a n b u z e m i n l e r ,

y e r a l t ı suyu seviyesinin yüksekliğinin y a n ı n d a yer yer d e s u y a d o y g u n h a l d e d i r . D e p r e m d e en fazla h a s a r l a r , V I I I , V I I ve VI i z o s e i s t l e r i n i n de sıklaştığı T e k i n ve Yüksel a r a s ı n d a k i çok zayıf z e m i n l e r d e o l u ş m u ş t u r . D i ğ e r taraftan bu z e m i n l e r d e , d e p r e m ş i d d e t i n i n bir iki M - S d e r e c e s i n i s p e t i n d e a r t m ı ş o l d u ğ u d a b i l i n m e k t e d i r .

Zayıf z e m i n l e r g r u b u n d a d e ğ e r l e n d i r d i ğ i m i z t a r a ç a d e p o l a r ı , b i r i k i n t i k o n i ve y e l p a z e l e r i n d e n o l u ş a n flüvyal k ö k e n l i z e m i n l e r ile y a m a ç d e p o l a r ı , d e p r e m şiddeti v e h a s a r ı n arttığı diğer s a h a l a r d ı r . N i t e k i m , D i n a r ' ı n 3 k m . k u z e y i n d e k i ( ş e h i r ç ö p l ü ğ ü m e v k i i n d e ) t a n s i y o n yarık v e ç a t l a k l a r ı y a m a ç d e p o l a n ü z e r i n d e m e y d a n a gelmiştir ( F o t o : 5 ) .

Toto;5-Dinar\n 3 km, kuzeyinde (şehirçöplüğü mevkiinde) depremin yol açtığı tansiyon yarıkları. Fotoğraf, doğuya doğru çekilmiştir.

İ n c e l e m e s a h a s ı n d a k i o r t a d e r e c e d e sağlam z e m i n l e r , kalker, gre v e m a r n l a r ı n teşkil ettiği N e o j e n yaşlı flüvio-limnik s e d i m a n t e ' r f o r m a s y o n l a r d a n oluşur. İzoseist h a r i t a s ı n d a genellikle VI-V izoseistleri a r a s ı n d a b u l u n a n b u s a h a l a r d a , d e p r e m d e hafif h a s a r a m a r u z k a l a n E v c i l e r v e K ı z ı l ö r e n gibi y e r l e ş m e ü n i t e l e r i yer a l m a k t a d ı r .

(mapanı z e m i n l e r i ise, J u r a K r e t a s e k c m ı p r e h a n s i f k a l k e r l e r i ite E o s e n -k o n g l o m e r a ve -k a l -k e r seriieri teş-kil e t m e -k t e d i r . Bu sahalar, lile IV i z o s e i s t i n i n t a k i p edildiği ve d e p r e m d e flherfilî bir h a s a r ı n !}jî m u k a v i m z e m i n l e r i o l u ş t u r m a k t a d ı r .

Z e m i n r rAı k a v e m e t i ile d e p r e m ş i d d e t i v e h a s a r d e r e c e s i . a r a s ı n d a k i

ilişkiyi g ö s t e r e n : e n b a r i z ö r n e k D i n a r şehir m e r k e z i d i r . Ç ü n k ü , D i n a r ' ı n yerleşraesiBiası &Mı litotojik b i r i l p l e r ü z e r i n d e yer alır. Ş e h i r m e r k e z i n i n d o ğ u kesimhSge. b u l u n a n P ı n a r b a ş ı , T o p t e p e v e D e r e M a h a l l e l e r i , J u r a - K f e t a s e yaşlı k o m p r e j £ * n s i f k a l t e t e r d e t f m ü t e ş e k k i l sağlam z e m i n l e r ü z e r i n d e k u r u l m u ş t u r . B u m a h f e l e r d e , d e p r e m h a s a r ı çok a z veya h i ç y o k t u r .

B u n a karşılık şehir, s o n yıllarda b a t ı d a d e p r e s y o n t a b a n ı n a d o ğ r u b ü y ü k bir gelişme g ö s t e r m i ş t i r . Oysa d e p r e s y o n t a b a n ı , t a b a n suvAtmuri yAa s e k v e yer

yer de suya d o y g u n o l d u ğ u ve z e m i n m u k a v e m e t i ç o k zayıfâljÜvyal d o l g u l a r d a n o l u ş u r ( F o t o : 19). B u s a h a l a r d a k u r u l m u ş o l a n Altmışevler, D ö r t y o l , E m n i y e t , İtfaiye, P a n c a r v e S t a d y u m m a h a l l e l e r i n d e ise d e p r e m i n ş i d d e t d e r e c e s i yüksek ve h a s a r o r a n ı da fazladır ( F o t o : 11, 12, 13).

' / - b ) Y a p ı l a r d a K a l l a n ı h u ı M a l z e m e , T e k n i k v e İ ş ç i l i k :

. D e p r e m ş i d d e t i n i v e h a s a r m i a r t ı r a n ö n e m l i f a k t ö r l e r d e n b i r i n i d e , d e p r e m y ö r e s i n d e k i y a p ı l a r ı n i n ş a s ı n d a k u l l a n ı l a n m a l z e m e n i n kalitesi, t e k n i k ve işçilik o l u ş t u r m a k t a d ı r .

İ n c e l e m e s a h a s ı n d a k i b a ş l ı c a y a p ı t a r z l a r ı n ı , a h ş a p k a r k a s t ı k e r p i ç yapılar, a h ş a p karkaslı t u ğ l a y a p ı l a r , t u ğ l a y ı ğ m a y a p ı l a r , kagir y a p ı l a r v e b e t o n k a r k a s t ı y a p ı l a r o l m a k ü z e r e S g r u b a a y ı r m a k m ü m k ü n d ü r . B u y a p ı t ü r l e r i n d e n , b e t o n karkaslı y a p ı l a r d a h a ç o k ş e h i r m e r k e z i n d e , a h ş a p karkaslı k e r p i ç y a p ı l a r d e p r e s y o n t a b a n l a r ı n d a v e kagir y a p ı l a r ise t a ş m a l z e m e n i n k o l a y c a t e m i n edilebildiği plato s a h a l a r ı n d a g ö r ü l m e k t e d i r . A h ş a p karkaslı k e r p i ç v e t u ğ l a b i n a l a r , t a ş b i r t e m e l ü z e r i n d e v e ç o ğ u n l u k l a t e k k a t l ı o l a r a k inşa e d i l m i ş v e çatısı k i r e m i t l e ö r t ü l m ü ş t ü r . B u b i n a l a r , genellikle t e k katlı v e karkaslı o l d u k l a r ı i ç i n h a s a r o r a n l a n yüksek değildir ( F o t o : 14).

Folo:I4-EmniyetMahalhsi'n&sıvalan fâktilmüs, ağaç karkastı kerpiç biA bina. YanmdaMbetonarme bina ise tamamen yıkılmıştır

D a h a ö n c e d e 1 3 M a r t 1992 E r z i n c a n D e p r e m i ' n d e4 o l d u ğ u gibi, 1 E k i m

y a p ı l a r d ı r ( F o t o : 13). B u y a p ı l a n a , D e p r e m Y ö n e t m e i i ğ i ' n d e5 b e l i r t i l e n ş a r t l a r a

u y g u n bir-şekilde inşa e d i l m e d i k l e r i a n l a ş ı l m a k t a d ı r . N i t e k i m , ş e h i r m e r k e z i n d e a y n ı litolojik z e m i n ü z e r i n d e b u l u n a n v e b e t o n karkaslı o l a r a k i n ş a e d i l e n , Adliye ( 3 k a t ) , Adliye l o j m a n l a r ı ( 4 k a t ) , H ü k ü m e t K o n a ğ ı ( 4 k a t ) , P T T ( 5 k a t ) ,

D i n a r Lisesi (4 k a t ) ve K o o p e r a t i f evleri (5 k a t ) gibi y a p ı l a r d a farklı h a s a r ı n o l u ş m a s ı d a b u n u d o ğ r u l a r m a h i y e t t e d i r . B u n a karşılık, b e t o n karkaslı y a p ı l a r d a n kaliteli m a l z e m e k u l l a n ı l a n v e i t i n a ile inşa e d i l m i ş o l a n l a r ı d e p r e m e

karşı b ü y ü k b i r d i r e n ç g ö s t e r m i ş t i r .

B e t o n karkaslı y a p ı l a r d a , kalitesiz v e eksik m a l z e m e k u l l a n ı m ı , yeterli o l m a y a n t e k n i k v e işçilik, s o n r a d a n y a p ı l a n değişiklik v e e k l e n t i l e r h a s a r d e r e c e s i n i a r t ı r a n b a ş l ı c a ' f a k t ö r l e r d i r ( F o t o : 11). H a t t a , d e p r e m d e 4-5 katlı bazı b i n a l a r d a , üst k a t l a r ı n ağırlığı, a l t ı n d a t a m a m ı y l a ezilerek o r t a d a n k a l k a n y u m u ş a k k a t l a r ı n ( d a h a ç o k 2 . v e 3 . k a t ) varlığı, b u n a ç a r p ı c ı bir ö r n e k teşkil e t m e k t e d i r .

' C - D e p r e m i n Yol A ç t ı ğ ı H a s a r ve D a ğ ı l ı ş ı

\ E k i m 1995 t a r i h i n d e m e y d a n a g e l e n D i n a r D e p r e m i ' n d e , d a h a ö n c e de belirtildiği gibi ç o k geniş W s a h a e t k i l e n m i ş ve d e p r e m dAe n , ağır, o r t a ve hafif o l m a k üzere t o p l a m 14:097 b i n a h a s a r g ö r m ü ş , 9 0 kişi h a y a t ı n ı k a y b e t m i ş ve 243 kişide y a r a l a n m ı ş t ı r . Ayrıca, k a r a ve d e m i r y o l l a r ı n d a az ç o k h a s a r l a r o l m u ş t u r , \ • B i n a n ş s a r l a r t n j n v e c a n k a y b ı n ı n b ü y ü k b i r b ö l ü m ü D i n a r ifçe m e r k e z i ve y a k ı n ç e v r e s i n d e olftttişfnr; D e p r e m d e h a s a r (ağır, o r t a ve hafif) g ö r e n b i n a l a r » , >% 69.5 (9786 a d e t ) ' i D i n a r , % 5 . 3 (750adet)*ü Çivril, % 4.0 (558 a d e t ) ' û K ı z r i ö r e n , % 13.2 ( 1 8 7 4 ) i , £ v c i l e r , % 5.1 ( 7 1 7 a d e t ) 1 B a ş m a k ç ı , % 1.7 ( 2 4 7 adetXst de D a z k ı r ı ' d a yer a l m a k t a d ı r . Ayrıca, K e ç i b o r l u ve S e n i r k e n t ilçe m e r k e z l e r i n d e Ver a d e t b i n a ağir "hasar g ö r m ü ş t ü r ( T a b l o : 5 ) . Ağır, o r t a v e hafif h a s a r d u r u m u n a göre h a s a r l ı b i n a l a n n d a ğ ı l ı ş l a r ı n d a ö n e m l i b a z ı farklılıklar v a r d ı r .

Binaların ağır hasar durumuna göre dağılışı; D i n a r 3675 (% 81.6), Çivril 135 (% 3.0), K ı z ı l ö r e n 4 (% 0.09), Evciler 641 (% 4.21), B a ş m a k ç ı 43

5 Bu Yönetmelik, ilk defa 1940 yılında " Zelzele* Mmtıkajan Muvakkat Yapı

Talimatnamesi" adıyla yayınlanmıştır. 1944, 1948, 1949, 1953 ve 1968 yıllannda yönetmelikte değişiklikler yapılmıştır. En son değişiklik ise, 1975 yılında yapılmış olup 9 Haziran 1975 tarih Ve 15260 sayılı Resmi Gazetede "Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik" adıyla yayınlanmıştır.

(% 1.0X D a z k ı r ı 3 (% 0.07), K e ç i b o r l u ve Ş ç n i r k e n t ' t e ise b i r e r (% 0.02) b i n a d a ağu- h a s a r ı n e y d a n a gelmiştir. Dolayısıyla, ağır h a s a r l r b D i n a r v e E v c i l e r ' d e t o p l a m 4316 o l u p , % 95.8'e t e k a b ü l e t m e k t e d i r .

Binaların orta hasar durumuna göre dağılışı; D i n a r 2118 (% 6 7 . 3 ) , Çivril 281 (% 8.9), K ı z ı İ ö r e n 117 (% 3.7), E v c i l e r 477 (% 15.2), B a ş m a k ç ı 110 ( % - ' İ 5 > D^pX%%0)yelLe— i s ç i l ' ; < % . M > 4 İ r .

Binaların hafifhasar durumum göre dağılışı ise; Dmw 3993 (% 6\.9), Çivril 334 (%.5.2), K ı z ı İ ö r e n 437 (% 6.8), E v c i l e r 756 (% 11.7), B a ş m a k ç ı 564 (% 8.7), D a z k ı r ı 211 (% 3.3) ve K e ç i b o r l u ' d a 152 (% 2.4) dir. Bu v e r i l e r d e n a n l a ş ı l a c a ğ ı ü z e r e , - d e p r e m d e ağır, o r t a ve hafif h a s a r l ı b i n a l a r ı n ç o ğ u , D i n a r , Çivril, K ı z ı İ ö r e n , E v c i l e r v e B a ş m a k ç ı i l ç e l e r i n d e t o p l a n m a k t a d ı r . B u n e d e n l e , a d ı g e ç e n i l ç e l e r i n h a s a r d u r u m l a r ı d a h a detaylı o l a r a k ele a l ı n m ı ş t ı r . D i n a r : B u İ l ç e d e t o p l a m 27108 h a n e d e n 9 7 8 6 ' s m d a ( % 36.1) çeşitli d e r e c e l e r d e h a s a r m e y d a n a gelmiştir. H a s a r l ı b i n a l a r ı n , ilçe m e r k e z i v e köylere d a ğ ı l ı ş ı n d a ise ö n e m l i farklılıklar o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . N i t e k i m , h a s a r l ı b i n a l a r ı n 6414'ü ilçe m e r k e z i n d e (% 6 5 . 5 ) , 3372 si k ö y l e r d e (%34.5) yer a l m a k t a d ı r . B u n a g ö r e h a s a r l ı b i n a l a r ı n 2/3 ilçe m e r k e z i n d e b u l u n u r . D i ğ e r t a r a f t a n , t o p l a m 9786 h a s a r l ı b i n a da 3675 (% 37.6) ağır, 2118 (% 21.6) o r t a ve 3993 (% 40.8) de hafif h a s a r t e s p i t e d i l m i ş t i r . İ l ç e m e r k e z i n d e b u l u n a n 18000 h a n e d e n 6414 ( % 3 5 . 6 ) ' ü n d e h a s a r m e y d a n a gelmiş ve b u n l a r ı n 2769 (% 4 3 2 ) ' u ağır, 1430 (% 2 2 . 3 ) ' u o r t a ve 2215 (% 34.5)'i ise hafif h a s a r l ı d u r u m d a d ı r . A n c a k , h a s a r l ı b i n a l a r ı n şehir m e r k e z i n d e b u l u n a n m a h a l l e l e r e (23 m a h a l l e ) göre dağılışı o l d u k ç a farklılık arz e d e r : B u n d a , Özellikle litplojik y a p m ı h belirleyici b i r r o l ü o l m u ş t u r : Ç ü n k ü , ağır h a s a r l i b i n a l a r ı r f 2 3 8 8 (% 86.2) 11 m a h a l l e d e ve h a t t a , b u n u n 1705 (% 61.6) 6 •mahallede yoğunlaştığı görüfcnüştür. B u n l a r , A l t m ı ş e v l e r ( 2 7 8 ) , D ö r t y o l ( 3 4 7 ) , E m n i y e t ( 3 3 1 ) , İtfaiye ( 2 9 8 ) , P a n c a r ( 2 4 6 ) v e S t a d y u m (205) m a h a l l e l e r i o l u p , d e p r e s y o n t a b a n ı n d a k i ç o k zayıf z e m i n l e r d e yer a l m a k t a d ı r l a r .

D i ğ e r b i r ö n e m l i h u s u s d a , h a s a r g ö r e n b i n a l a r ı n f o n k s i y o n l a r ı ile ilgilidir: Ş e h i r m e r k e z i n d e k i h a s a r l ı b i n a l a r ı n 6 4 1 4 ' n ü k o n u t , 6 6 3 ' n ü ise işyeri o l u ş t u r m a k t a d ı r . İ ş y e r l e r i n i n 284 ağır, 231 o r t a ve 148 de hafif h a s a r g ö r m ü ş t ü r .

' K ö y y e r l e ş m e l e r i n d e t o p l a m 9108 h a n e d e n 3 3 7 2 ' s i h d e ( % 3 7 0 ) d e . b a s a r t e s p i t e d i l m i ş t i r . B u n l a r ı n , 906 (% 2 6 . 9 ) ' s ı ağır) 688 (% 2 4 . 4 ) ' i o r t a ve • 1778 (% 5 2 . 7 ) ' i de h a f i f l ü R s a r i i d ı r . Ç i v r i l : B u i l ç e d e t o p l a m 5338 h a n e d e n 750 ( % 14.1) s i h a s a r g ö r m ü ş ve b u n l a r ı n 135'inde (% 18.0) ağır, 2 8 1 ' i n d e (% 37.5) o r t a ve 3 3 4 ' Ü n d e (% 44.5) hafif h a s a r t e s p i t e d i l m i ş t i r . H a s a r l ı b i n a l a r ı n 5 a d e t i (% 0.7) ilçe m e r k e z i n d e , 745 a d e t i ( % 99.3)de--köy y e r l e ş m e l e r i n d e b u l u n m a k t a d ı r . Ç i v r i l ' e bağlı k ö y y e r l e ş m e l e r i n d e h a s a r g ö r e n t o p l a m 745 b i n a d a n , 133'ünde (% 17.9) ağır, 2 8 0 ' n i n d e ( 3 7 . 6 ) o r t a ve 3 3 2 s i n d e (% 44.5) hafif h a s a r o l u ş m u ş t u r . H a s a r g ö r e n k ö y l e r d a h a ç o k , d e p r e s y o n t a b a n ı n ı n D i n a r ' a y a k ı n o l a n k e s i m l e r i n d e yer a l m a k t a d ı r l a r .

K ı z ı l ö r e n : T o p l a m 1019 h a n e d e n 558 ( % 5 4 . 8 ) ' i h a s a r g ö r m ü ş v e b u n l a r ı n 4Ü (% 0.7) ağır, 117si (% 21.0) o r t a ve 4 3 7 i (% 78.3) de hafif h a s a r l ı d ı r . H a s a r l ı b i n a l a r ı n 278*İ (% 49.8) ilçe m e r k e z i n d e ve 280 (% 5 0 . 2 ) ' i de k ö y y e r l e ş m e l e r i n d e b u l u n m a k t a d ı r .

K ı z ı l ö r e n ilçe m e r k e z î n d e 557 h a n e d e n , 278 ( % 48.2) ' i n d e h a s a r m e y d a n a g e l m i ş ve b u n l a r ı n 2'si (% 0.7) ağır, 51'i (% 18.3) o r t a ve 225'i (%

81.0) hafif h a s a r l ı d u r u m d a d ı r . K ı z ı l ö r e n ' e bağlı k ö y l e r d e ise, t o p l a m 442 h a n e d e n 280 ( % 6 3 . 3 ) ' i h a s a r l ı d ı r . B u n l a r ı n , 2 (% 0.7)'si ağır, 66 (% 2 3 . 6 ) ' s ı o r t a ve 212 (% 7 5 . 7 ) ' s i n d e hafif h a s a r o l u ş m u ş t u r . E v c i l e r : İ l ç e d e t o p l a m 3494 h a n e d e n 1874 ( % 5 3 . 6 ) ' ü h a s a r l ı o l u p b u n l a r ı n , 641 (% 3 4 ) ' i ağır, 477 (% 2 5 . 5 ) ' s i o r t a ve 756 (% 4 0 3 ) ' s ı da hafif h a s a r m e y d a n a g e l m i ş t i r . H a s a r l ı b i n a l a r ı n 569 ( % 3 0 . 4 ) ' u ilçe m e r k e z i n d e , . 1305 (% 69.6)'i k ö y l e r d e y e r a l m a k t a d ı r . E v c i l e r ilçe m e r k e z i n d e 4 m a h a l l e d e ( C a m i i k e b i r , F a t i h , K a y a l ı k , Y u n u s E m r e ) b u l u n a n 1349 h a n e d e n 569 ( % 4 2 . 2 ) ' u n d a h a s a r t e s p i t e d i l m i ş v e b u n l a r ı n 70 (% 12.3)'i ağır, 179 (% 3 1 . 5 ) ' u o r t a ve 320 ( % 5 6 . 2 ) ' s i n d e hafif h a s a r o l u ş m u ş t u r . •

-E v c i l e r i l ç e s i n e bağlı k ö y l e r d e ( 7 k ö y d e ) ise, t o p l a m 2145 h a n e d e n 1305 (% 6 0 . 8 ) ' s i n d e h a s a r g ö r ü l m ü ş t ü r . B u n l a r ı n 571 (% 4 3 . 8 ) ' i ağır, 298 (% 2 2 . 8 ) ' i o r t a ve 436 ( 3 3 . 4 ) ' s ı da hafif h a s a r l ı d ı r .

Tajblo:5-Dinar Depremi nin neden olduğu hasar durumu: Yerleşme Birimi Hane SayiM Nüfusu H a s a r D u r u m u Atı r Ort» Hafif

Hasar DİNAR i Merkezlice 18.000 35398 2769 1430 2215 15 Alicin 56 174 0 b

_l

₃ Akgün 145 958 2 6 22 1.4 Alacaattı 14 53 0 7 t 3 Akpmarlı 124 534 0 .1 :l • 77 Avdan 76 . 262 10 37 11 13 Avsar 192 415 0 7 • 55 Bademli 135 474 1 3 10 0.7 Bağcılar 110 407 0 3 • 68 -Belenpınar 42 108 30 3 0 71 Bilgiç 44 118 0 3 6 Burunluya 85 382 0 2 17 -BOlttcalan ııo 369 1 9 37 0.9 Çağlayan 82 341 0 20 53 Çakıcı 107 445 33 13 30 31 Çapalı 178 406 0 1 17 -ÇayBstt 100 446 _{0 (} 9 51 Çerttyaylası 46 192 * ' 8 37 Cumhuriyet 85 343 5 • 23 42 6 Çiçektepe 195 1920 0 1 1 16 : w: Çobansaray 75 455 11 20 28 15 ÇOrfidü 46 182 0 2 35 -Duman 106 388 54 21 25 51 Dombay 58 210 25 9 14 Doganlı 218 1050 0 2 19 -Dikki 229 660 9 43 126 Ergeni! 44 190 0 Gençali 80 248 56 13 15 70 Gökçeli 198 782 10 5 5 :

Haydadık _ 1210 11485 0 1 42 İncesu - 19» 773 0 1 49 Kadılar 22» İ939 0 3 52 Karabcdir . . 5 5 ' . 295 19 10 23 35 Karahacılı 132 627 88 50 18 67 Karakuyu 115 482 0 8 40 Karataş 78 249 0 0 46 Kabaklı 83 137 20 _{6 ,} 6 24 Kazanpınar 113 341 0 11 38 • - • . Keklicek 33 96 3 7 12 9 Kıztllı 66 276 15 11 21 23 Kınık 610 2727 1 10 84 04 Muratlı 25 75 0 ,0 3 Ocaklı 128 565 o 0 . 29 OğulUr 88 365 32 33 14 36 Pınarlı 85 393 26 44 32 31 SOtiac 170 484 92 38 25 - . , , 5 4 • Tattriık 1190 9697 0 0 181 ' _{: ;•; i} Tekin 98 401 81 13 8 83 Tugayiı 25 80 20 2 0 80 Ulukfly 710 3658 1 4 -154 0.1 Yaka 48 151 4 14 21 8 Yapafllı 361 15 22 25 16 Yektan 48 İ97 5 5 24 10 Yesllcat : 155 571 7 23 43 Yesilhoydk 245 826 177 , 72 3 5 . 72 Yeşilyurt 26 134 1 7 İ11 • i ' Yüksel 82 270 69 6 84 27108 85325 3675 2118 3993 ÇİVRİL Merkezlice 2500 11400 2 . 1 2 • ' 0.08 Bekirli 25 200 2 4 11 8 Beyköy 137 650 0 2 31 Bozdağ 90 200 13 16 0 14

Bacak 45 225 0 1 Bulgurlar 50 260 1 1 0 2 Çandır 60 30 0 10 7 -Çetinler 70 410 0 3 6 -DBzbel 39 150 0 , 2 6 -Irgıflı 450 2500 65 ' 130 100 14 Isıldı 460 3000 3 19 15 0.7 İshaldi 61 215 1 4 8 1.6 Kavak 50 250 2 9 24 4' -' Ömerli 80 650 1 3 7 1.3 Saraserli 74 235 0 0 1 -Sanbelli 7 45 1 2 3 14 Sundurlu 130 800 5 11 33 3.8 SftgullO 150 450 10 21 34 67 Tekke 17© 740 27 31 44 16 Tuğlu 80 350 0 2 3 -Yalmlı 80 150 0 0 2 -Yamanlar 80 400 0 2 2 Yeşil kaya 350 1500 2 * 1 . 0.6 Çivril Toplam • -533». 24846 135'-. 281 KIZILÖREN Merkez tice . 577 2 ; 51 ' W 0.3 Ekinova 171 0. 5 *• 29 GOlyazı c *- * 128

• *

' » 71 0.8 TOrkbelkavak _{H „ _} 9 60 » • Yenibelkavak «9 1 14 52 1.4 Kızıİören T * * a » W» r'4 , ! : w -EVCİLER M r 2494 641 477 : ı s o -BAŞMAKÇI , ; 1463 f 43 110 -D A Z K I R I ; * 277 , 3 33 111 ' -KEÇİBORLU - 1 11 152 SENİRKENT 1 0 0 - • Genel Toplam - 4503 3147 6447 •

Başmakçı: İ l ç e d e 1463 h a n e d e n 717 ( % 4 9 . Q ) ' s i n d e h a s a r m e y d a n a . g e l m i ş ve b u n l a r ı n 43 (% 6.0)*ü ağır, 110 (% 15.3)'u o r t a ve 564 (% 7 8 . 7 ) ' Ü hafif h a s a r l ı d ı r . H a s a r l ı b i n a l a r ı n 504 (% 7 0 . 3 ) ' ü ilçe m e r k e z i n d e , 213 (% 2 9 . 7 ) ' ü k ö y l e r d e yer a l m a k t a d ı r : B a ş m a k ç ı ilçe m e r k e z i n d e b u l u n a n 11İ4 h a n e d e n 5 0 4 - ( % 45.2) h a n e s i n d e h a s a r o l u ş m u ş t u r . B u n l a r ı ağır, 4 4 ( % 8.7)'ü o r t a v e 447 (% 88.7)'si h a f i f h a s a r g ö r m ü ş t ü r . B aAm a k ç ı ' n m k ö y l e r i n d e ( 8 k ö y d e ) ise, 349 h a n e n i n 213 ( % 6 1 . 0 ) ' ü h a s a r l ı o l u p , b u n l a r ı n ; 30 (% 14.1)'u ağır, 66 (% 3 1 t 0 ) ' s ı o r t a ve 117 (% 5 4 . 9 ) ' s i n d e hafif h a s a r t e s p i t e d i l m i ş t i r . Kara v e demiryollarında m e y d â n a g e l e n h a s a r l a r : D e p r e m , k o n u t y e i ş y e r l e r i n i n y a n ı n d a , k a r a y o l u v e d e m i r y o l u n d a ç ö k m e , y a r ı l m a v e k a y m a gibi b a z ı h a s a r l a r a n e d e n o l m u ş t u r . B u t ü r h a s a r l a r , özellikle y o l l a r ı n k ö p r ü v e üst g e ç i t l e r i n d e t e s p i t e d i l m i ş t i r . N i t e k i m , D i n a r ' ı n 2 k m . b a t ı s ı n d a , A f y o n - D e n i z l i k a r a y o l u n u n d e m i r y o l u ü s t g e ç i d i n d e k i d o l g u ş e v i n d e ç ö k m e , y a r ı l m a v e k a y m a ş e k l i n d e h a s a r l a r g ö z l e n m i ş t i r . G e ç i d i n d o l g u şevi b e t o n a r m e s i n d e 2-3 c m . g e n i ş l i ğ i n d e y a r ı k l a r o l u ş m u ş ; şevin ü s t ü n d e 15-20 c m . k a d a r k a y m a v e b u n a bağlı o l a r a k d a k o p m a l a r m e y d a n a g e l m i ş t i r ( F o t o : 7 ) .

Foto:7-Dinar'm 2km. batısinda, Afyon-Denizli karayolunun demiryolu üstgeçidinin dolgu sevinde oluşan yarık ve oynamalar. (Fotoğraf, güneybatı doğrultusunda alınmıştır).

B u n d a n başka, Ç i v r i l - D i n a r k a r a y o l u n d a ( Y a p a ğ t l ı ' n m 1.5 k m . g ü n e y d e ) v e D i n a r - D e n i z l i d e m i r y o l u k ö p r ü s ü n d e ( K a b a k l ı ' n ı n 750 m .

•güneydoğusunda) ç a t l a k l a r v e y a r ı k l a r t e ş e k k ü l e t m i ş t i r ( F o t o : 8 ) . Ayrıca, d e m i r y o l u k ö p r ü s ü c i v a m d a k i r a y l a r d a d a d e f o n n e l e r o l m u ş t u r .

Foto:i-Yapağılı'nın 1.5 km. güneyinde, Çivril-Dinar karayolunda meydana gele/ı tansiyon çatlakLırL Fotoğraf, güneydoğuya doğru alınmıştır.

D - D e p r e m i n N e d e n O l d u ğ u J e o l o j i k , J e o m o r f o l o j i k , H i d r o l o j i k O i a y v e D e l i k l i k l e r

1 E k i m 1995 D i n a r D e p r e m i e s n a s ı n d a , D i n a r v e ç e v r e s i n d e b a z ı jeolojik, j e o m o r f o l o j i k ve hidrolojik olay ve değişiklikler de m e y d a n a gelmiştir.

B u n l a r ı n b a ş h c a l a r ı ; t a n s i y o h ç a t l a k v e y a r ı k l a r ı , k a y a p a t l a m a v e d ö k ü l m e l e r i , k a y n a k s u l a r ı n d a d e b i v e r e n k değişiklikleridir. B u n l a r aşağıda k ı s a c a ele a l ı n m ı ş t ı r .

1 - T a n s i y o n Ç a t l a k v e Y a n k l a n : D e p r e m s a h a s ı n d a k i arazi ç a l ı ş m a l a r ı n d a , b u t ü r ç a t l a k v e y a r ı k l a r ı n , d a h a ç o k d e p r e s y o n t a b a n ı ile yüksek rölyef a r a s ı n d a k i geçiş s a h a l a r ı n d a o l u ş t u ğ u m ü ş a h e d e e d i l m i ş t i r .

B u t a n s i y o n ç a t l a k v e y a r ı k l a r ı , D i n a r ' ı n yaklaşık 3 k m . k u z e y i n d e n ( ş e h i r ç ö p l ü ğ ü ) i t i b a r e n b a ş l a m a k t a v e Yapağılt K ö y ü y a k ı n l a r ı n a k a d a r genellikle N 35-55° E d o ğ r u l t u s u n d a ve yaklaşık 10-12 k m . u z u n l u ğ u n d a bir h a t b o y u n c a t a k i p e d i l e b i l m e k t e d i r (Şekil: 5 ) . A n c a k b u ç a t l a k v e y a r ı k l a r e n b a r i z şekilde, D i n a r ş e h i r ç ö p l ü ğ ü ile Yakaköy a r a s ı n d a g ö r ü l m e k t e d i r ( F o t o : 5 ) .

D i n a r ş e h i r ç ö p l ü ğ ü c i v a r ı n d a m ü ş a h e d e e d i l e n t a n s i y o n yarık v e çatlakları^ E o s e n - O l i g o s e n k o n g l o m e r a v e k a l k e r l e r i n d e n m ü t e ş e k k i l yüksek .'kesimler ( B ü y ü k Asar Tk 1237 m . , Sivri T. 1689 m . ) ile d e p r e s y o n t a b a n ı

a r a s ı n d a yer a l a n gevşek d o k u l u y a m a ç d e p o l a n ü z e r i n d e o l u ş m u ş t u r . G e n e l l i k l e , D i n a r - Ç i v r i l fay h a t t ı n a p a r a l e l o l a r a k u z a n a n b u t a n s i y o n yarığı o r t a l a m a 4 0 c m , g e n i ş l i ğ i n d e o l u p k ü t l e l e r y a t a y d o ğ r u l t u d a 5-10 c m . , düşey y ö n d e yer 25-30cmr d e ğ i ş t i r i m ş t i r . Bu özellik, gevsek z e m i n d e belirgin g ö r ü l m e k t e d i r ( E o t o : B u n d a n d a a n l a ş ı l ı y o r k i gevşek d o k u l u v e ç ö z ü l m e e n k a z ı n ı n a l t ı n d a t e m e l a r a z i n i n S E - N W y ö n ü n d e d o ğ r u l t u a t t m l ı sağ y ö n l ü bir fayın varlığı i z l e n i m i n i v e r m e k t e d i r . T a n s i y o n y a n k l a n n ı n b i r diğeri d e , Yapağılı K ö y ü ' n ü n 1.5 k m . g ü n e y i n d e g e l m e k l e d i r ( F o t o : 8). Y a n k l a r , 1-2 c m . g e n i ş l i ğ i n d e o l u p , Çivril-D i n a r k a r a y o l u n u d a g ü n e y d o ğ u - k u z e y b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a e n i n e kesmiştir. 2-Kay» P a t l a m a s ı ; D e p r e m , k a y a p a t l a m a v e d ö k ü l m e l e r i n e d e n e d e n o l m u ş t u r . N f t e k i m , D i n a r ' m yaklaşık 1.5 k m : d o ğ u s u n d a y e r a l a n S u ç ı k a n m e v k i i n d e , k a n a c a k u z e y d o ğ u - g ü n e y b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a u z a n a n v e d e p r e m d e aktifİik k a z a n a n t e r s fâyrh y ü z e y i n d e kaya p a t l a m a l a n v e dft1cttmwİeri m e y d a n a gelmiştir (Şekil: 4 , F o t o : 3 , 4 ) . J u r a - K r e t a s e k o m p r e h a n s i f k a l k e r l e r d e n o l u ş a n fay y ü z e y i n d e , d a h a ö n c e gelişmiş o l a n ç a t l a k ve yarık s i s t e m l e r i de kaya p a t l a m a v e d ö k ü l m e l e r i n i b ü y ü k ö l ç ü d e kolaylaştırıcı bir rol o y n a m ı ş t ı r .

3-Akarsn Y a t a k l a r ı n d a M e y d a n a G e l e n G ö ç m e l e r : D i n a r y a k ı n ı n d a k i D ü d e n v e S u ç ı k a n k a y n a k l a n y l a b e s l e n e n D i n a r s u y u ' n u n b ö l g e n i n hidrografık ş e b e k e s i n d e Ö n e m l i b i r yeri vardır. D i n a r s u y u ' n u n iki kolu, şehir m e r k e z i n d e b i r l e ş m e k t e v e d a h a s o n r a d e p r e s y o n t a b a n ı n ı n e ğ i m i n i t a k i p e d e r e k G ö k g ö l ' e b p ş a l m a k t a d ı r .

İtfaiye M a h a l l e s i Açık P a z a r Yeri m e v k i i n d e , D i n a r s u y u y a t a ğ ı n ı n iki kıyısına p a r a l e l b i r şekilde u z a n a n yol s a t h ı n d a , d e p r e m e bağlı o l a r a k y a r ı l m a , k a y m a v e g ö ç m e l e r m e y d a n a g e l m i ş t i r ( Ş e k i l : 5 ) . B u y a r ı l m a , k a y m a v e g ö ç m e l e r , yaklaşık 150-200 m. u z u n l u ğ u n d a ve 1-2 m. g e n i ş l i ğ i n d e b i r şerit h a l i n d e a k a r s u y a t a ğ ı n ı t a k i p e d e r . K a y m a l a r , yaklaşık 2-3 m. genişliğinde ve 1.5 m. d e r i n l i ğ i n d e o l a n a k a r s u y a t a ğ ı n a d o ğ r u o l m u ş t u r ( F o t o : 2 ) . Akarsu y a t a ğ ı n d a n s ı z m a n e d e n i y l e n i s p e t e n suya d o y g u n h a l d e b u l a n a n z e m i n l e r , d e p r e m b a k ı m ı n d a n d a h a hassas h a l e gelmiştir.

t 4-Kaynak S u l a r w d a D e b i D c ğ i ş i i d i i d e r i : D i n a r s u y u ' n u n ö n e m l i î t n e m b a l a r ı n d a n b i r i n i o l u ş t u r a n S u ç ı k a n k a y n a k l a r ı n ı n d e b i s i n d e d e ğ i ş m e v e s u y u n u n r e n g i n d e b u l a n m a o l m u ş , b u d u r u m b i r süre d e v a m e t m i ş t i r . T a r a f ı m ı z d a n d a g ö z l e n e n b u değişmeler, b u r a d a k u z e y d o ğ u - g ü n e y b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a yaklaşık 2 k m . k a d a r u z a n a n v e k a y n a k l a r ı n o l u ş u m u n a d a n e d e n ' o l a n t e r s fayın aktiftik k a z a n m a s ı ile ilgilidir ( F o t o : 3 ) .

Foîd:3-Dinar'ın 1.5km. doğusundayeralan Suçıkan mevkiinde, kabaca doğu-hatr doğrultusunda ulanan eğim attmlı bir fay.

E - S o n u ç ve Ö n e r i l e r

Ü l k e m i z d e z a m a n z a m a n m e y d a n a gelen, ç o k sayıda c a n v e m a l kaybına n e d e n o l a n d e p r e m l e r d e n birisi de 1 E k i m 1995 D i n a r D e p r e m i ' d i r . BvR d e p r e m i n s o n u ç l a r ı n ı ş u şekilde ö z e t l e m e k m ü m k ü n d ü r ;

1) 1 E k i m 1995 t a r i h i n d e m e y d a n a gelen D i n a r D e p r e m i Afyonkarahisar, D e n i z l i , İ s p a r t a v e U ş a k illerini i ç i n e a l a n ç o k geniş bir s a h a d a hissedilmiş o l m a k l a birlikte, d e p r e m asıl etkisini D i n a r ve y a k ı n ç e v r e s i n d e ; göstermiştir. D e p r e m şiddeti yer yer V I I I M - S y i aşmıştır.

2) D e p r e m yöresi ve çevresi, t e k t o n i k yapısı b a k ı m ı n d a n sismik aktivitesi yüksek o l a n I. D e r e c e d e p r e m bölgesi i ç i n d e yer aîıir. N i t e k i m , y ö r e d e g ü n ü m ü z e k a d a r çok sayıda şiddetli d e p r e m l e r kaydedilmiştir.

3) 1 E k i m 1995 D i n a r D e p r e m i , t e k t o n i k k ö k e n l i b i r d e p r e m d i r . Yörede farklı d o ğ r u l t u l a r d a u z a n a n fay h a t l a r ı ve b u n l a r ı n kesişme sahaları,' d e p r e m ş i d d e t i n i n a r t m a s ı n a n e d e n o l m u ş t u r .

4 ) D e p r e m i n ş i d d e t i n i v e h a s a r d e r e c e s i n i a r t ı r a n ö n e m l i b i r faktörün!

d e , z e m i n m u k a v e m e t i olduğu anlaşılmıştır, i

5) D e p r e m d e bazı jeolojik, jeomorfolojik, hidrolojik .olay vel

değişiklikler m e y d a n a gelmiştir. ]

. 6 ) . D i n a r d e p r e m i n d e h a s a r g ö r e n v e c a n k a y b ı n a n e d e n o l a n y a p ı l a r ı n 4 a h a ç o k b e t o n karkaslı y a p ı l a r o l d u ğ u g ö z l e n m i ş t i r . 7 ) B i n a l a r ı n e k l e n t i v e t a d i l a t g ö r e n k e s i m l e r i n i n d e p r e m d e n d a h a fazla h a s a r g ö r d ü ğ ü t e s p i t e d i l m i ş t i r . 8 ) D i n a r D e p r e m i ' n d e , 100 ü z e r i n d e k i y e r l e ş m e ü n i t e s i n d e yaklaşık , 150.000 nüfus ve 40.000 m e s k e n çeşitli d e r e c e l e r d e e t k i l e n m i ş t i r . B u s o n u ç l a r ışığında, b u n d a n s o n r a m e y d a n a gelebilecek d e p r e m l e r d e h a s a r ve z a r a r l a r ı en aza i n d i r m e k için a l ı n a b i l e c e k t e d b i r l e r i ve ö n e r i l e r i şu şekilde s ı r a l a n a b i l i r , 1 ) Yeni k u r u l a c a k y e r l e ş m e Ü n i t e l e r i n d e , z e m i n e t ü t l e r i y a p ı l a r a k , z e m i n m u k a v e m e t i h a r i t a s ı ç ı k a r ı l m a l ı d ı r . 2 ) İnşası p l â n l a n a n b e ş e r i tesisler, d e p r e m y ö n e t m e l i ğ i n d e b e l i r t i l e n t e k n i k ş a r t l a r a u y g u n o l a r a k inşa e d i l m e l i v e k o n t r o l l e r i d ü z e n l i b i r şekilde y a p ı l m a l ı d ı r . 3 ) D e p r e m e s n a s ı n d a m e y d a n a gelebilecek z a r a r l a r ı n asgari d ü z e y e i n d i r i l m e s i için h a l k d e p r e m k o n u s u n d a e ğ i t i l m e l i d i r . 4) 9 H a z i r a n 1958 t a r i h ve 7126 Sayılı K a n u n g e r e ğ i n c e k u r u l a n Sivil S a v u n m a T e ş k i l a t l a r ı n ı n p e r s o n e l e ğ i t i m i n e , a r a ç v e gereç d o n a n ı m l a r ı n a ö n e m v e r i l m e l i d i r . Sivil s a v u n m a p e r s o n e l i n i n afet y ö r e s i n e kısa s ü r e d e , intikali s a ğ l a n a r a k , k u r t a r m a ç a l ı ş m a l a r ı bir a n ö n c e b a ş l a t ı l m a l ı , böylelikle z a r a r l a r d a asgari d ü z e y e i n d i r i l m e l i d i r . 5 ) D e p r e m s o n r a s ı n d a k u r u l a n kriz m a s a s ı , y u r t i ç i v e y u r t d ı ş ı n d a n gelen ayni v e n a k d i y a r d ı m l a r ı n i h t i y a ç s a h i p l e r i n e z a m a n ı n d a y e d ü z e n l i b i r şekilde u l a ş t ı r ı l m a s ı n ı sağlamalıdır. 6 ) D e p r e m s o n r a s ı h a s a r t e s p i t l e r i n i n y a p ı l m a s ı v e afet k o n u t l a r ı n ı n inşası t a m a m l a n a r a k geçici m e k a n l a r d a b a r ı n a n d e p r e m z e d e l e r i n m a ğ d u r i y e t i ö n l e n m e l i d i r . 7 ) G ü n ü m ü z d e , d e p r e m l e r i ö n c e d e n h a b e r a l m a i m k a n ı n ı n b u l u n m a d ığı ve ayrıca, ü l k e m i z d e 1. ve 2. d e r e c e d e k i d e p r e m s a h a l a r ı n d a b i n l e r c e y e r l e ş m e ü n i t e s i n i n varlığı d a d i k k a t e alındığında,'' beşerî t e s i s l e r i n d e p r e m y ö n e t m e l i ğ i n d e b e l i r t i l e n k o ş u l l a r a u y g u n şekilde inşası t e k ç ı k a r yol o l a r a k ' g ö r ü l m e k t e d i r .

Fotod'Dinar 'dan genel bir görünüş. Fotoğraf, Dinar su deposundan batıya doğru

alınmıştır-Foto:4Suçıkan mevkiindeki fay düzlemi üzerinde depremin yol açtığı kaya patlamaları ye dökülmeleri.

Foto:6-Dinar'ın 3 km. kuzeyindeki tansiyon yarıklarında oluşan düşey atım. Fotoğraf, doğuya doğru alınmıştır.

Foto:9-Dinar Belediye binası. Üç katlı ve taş malzeme ile inşa edilen binanın özellikle zemin katı büyük ölçüde hasar görmüştür

Foto: 10- Konyalı Camii minaresinin şerefe ve üst kısmının yıkılmış hali

Foto:19-Adliye Mahallesi 'nde bir afet konutunun temel inşaatı. Temel kazısında, taban suyu seviyesinin yüksekliği açık bir şekilde görülmektedir.

i

I B İ B L İ Y O G R A F Y A

f B İ L G İ N ; Ti, E R E R , S, G Ö Ç M E N , K . - İ 9 7 2 ; 22 Mayıs 1971 Bingöl D e p r e m i , i * i s t . U n i v . E d . F a k . y a y . n o 1722, İ s t a n b u l .

p E G E R A N , E. N. ve L A H N , E-1944: 1/2 400 000 mikyaslı Türkiye yer d e p r e m l e r i haritası h a k k ı n d a m u h t ı r a . M T A . E n s t . M e c m . sayı 2/32,

s.270-279, A n k a r a . A '

| E R G İ N , K.- G Ü Ç L Ü , U . - U Z , Z.-1967: T ü r k i y e v e c i v a n n ı n d e p r e m katalogu (MS-11-1964 s o n u n a k a d a r ) . İ T Ü . M a d e n F a k . Arz Fiziği Enst. yay. no 24, İ s t a n b u l .

E R G İ N , K.- G Ü Ç L Ü , U . - AKSOY, G . - 1 9 7 1 : T ü r k i y e v e d o l a y l a r ı n ı n d e p r e m katalogu (1965-1970). İ T Ü . M a d e n F a k . Arz Fiziği E n s t . yay. no 28, İstanbul.

; E R İ N Ç , S.- B İ L G İ N , T . - B E N E R , M.- S U N G U R , K.- E R E R , S - G Ö Ç M E N , •g K.-1970: 28 M a r t 1970 G e d i z D e p r e m i . İst. Ü n i v . Ed. F a k . yay. no ; 1520, İ s t a n b u l .

E R İ N Ç , S., B E N E R , M., S U N G U R , K., G Ö Ç M E N , K . - 1 9 7 1 : 1 2 Mayıs 1971 B u r d u r D e p r e m i tatbiki jeomorfoloji e t ü d ü . İst. Ü n i v . E d . F a k . yay. no

1707, İ s t a n b u l .

i E R S O Y , U.-1995: D i n a r D e p r e m i v e b e t o n a r m e yapılar. T ü r k i y e M ü h e n d i s l i k H a b e r l e r i Derg. sayı 379, s.80-81, Ankara.

E Y İ D O Ğ A N , H.-1995: Batı A n a d o l u ' n u n s i s m o - t e k t o n i k özel t i k l e r i - 1 . Ekim i 1995 D i n a r D e p r e m i . İ T Ü . Vakfı D e r g . sayı 17, s.33-34, İ s t a n b u l .

K O E R I - O c t o b e r 1 1995 D i n a r ( t u r k e y ) E a r t h q u a k e ( M s = 6.1). Boğaziçi ' University, Kandilli Observatory a n d E a r t h q u a k e R e s e a r c h İ n s t i t ü t e

, ( K O E R İ ) İ s t a n b u l , 1995.

f P I N A R , N. ve L A H N , E.-1952: T ü r k i y e d e p r e m l e r i izahlı katalogu. Bayındırlık Bak. Yapı ve İ m a r İşleri Reisliği yay. seri 6, sayı 36, Ankara.

F İ O Ş G Ö R E N , M.Y.- N İ Ş A N C I , A.- S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A.- B İ L G İ N , A.-1984: 30 E k i m 1983 E r z u r u m - K a r s D e p r e m i . A t a t ü r k Ü n i v . Basımevi, E r z u r u m .

S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A.-1992: 1 3 M a r t 1992 E r z i n c a n D e p r e m i v e 1 D ü ş ü n d ü r d ü k l e r i . Çizgi Ü s t ü D e r g . sayı 2, s. 18-20, İ s t a n b u l .

S U C U O Ğ L U / H . v e diğerleri-1995: 1 E k i m 1995 D i n a r D e p r e m i M ü h e n d i s l i k R a p o r u . O D T Ü İ n ş a a t M ü h . Böl. D e p r e m Arş. M e r k e z İ r T M M O B . İ n ş a a t M ü h . Odası A n k a r a Şubesi yayını, A n k a r a .

T U N C E L , M . - E R E R , S - S E R G Ü N , Ü . - G Ö Ç M E N , K.-1978: 2 4 K a s ı m 1976 Ç a l d ı r a n - M u r a d i y e D e p r e m i . îst. Ü n i v . E d . F a k . yay. n o 2468,

İ s t a n b u l . , T E X I E R , C - 1 9 2 3 : K ü ç ü k Asya (Çev. A . S u a d ) . T ü r k i y e Büyük Millet M e c l i s r

H ü k ü m e t i M a a r i f Vekaleti n e s r . n o 2 , c i h 2 , İ s t a n b u l . Ü L K E R , R . - B Ö D Ü R O Ğ L U , H . - C E L E P , Z . - E R E N , İ.-1995: D i n a r D e p r e m i ö n i n c e l e m e m ü h e n d i s l i k r a p o r u . İ T Ü . Vakfı D e r g . sayı 17, s.28-30, İ s t a n b u l . YARAR, R.-1995: D i n a r D e p r e m i h a k k ı n d a ö n i n c e l e m e l e r . İ T Ü . Vakfı D e r g . sayı 17, s.31-32, İ s t a n b u l .

13 M a r t 1992 E r z i n c a n D e p r e m i R a p o r u . Bayındırlık ve İ s k a n Bak. Afet İşleri G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü D e p r e m A r a ş t ı r m a D a i r e s i yay. A n k a r a , 1993.