Karaman ilinde kullanılan bitkisel halk ilaçları

(1)

KARAMAN İLİNDE KULLANILAN BİTKİSEL HALK İLAÇLARI

Zahide CAN Yüksek Lisans Tezi Biyoloji Anabilim Dalı

Prof. Dr. Ali ŞAHİN Temmuz-2019

(2)

T.C.

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KARAMAN İLİNDE KULLANILAN BİTKİSEL HALK İLAÇLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ Zahide CAN

Ana Bilim Dalı: Biyoloji

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ali ŞAHİN

(3)

i ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

KARAMAN İLİNDE KULLANILAN BİTKİSEL HALK İLAÇLARI Zahide CAN

Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Biyoloji Ana Bilim Dalı Danışman: Prof.Dr. Ali ŞAHİN

Temmuz, 2019, 78 sayfa

Bu çalışma Karaman il merkezinde sık kullanılan geleneksel halk ilaçlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır.

Çalışma Mart 2018-Temmuz 2019 tarihlerinde arasında Karaman ilinde halk ile görüşmeler yapılarak hazırlanmıştır. 65 kişi ile görüşme yapıldı. 47’si kaynak kişi olarak kabul edildi. Kaynak kişilerin %25,5 erkek, %74,5 kadın olarak belirlendi. Öğrenim durumları ise ilkokul %53,2, ortaokul % 4,3, lise 23,4, lisans %19,1 olarak tespit edilmiştir. Yaş oranlarında ise en fazla 60 yaş ve üstü (%46,8) kişi tespit edildi. 43 bitki, bitkisel halk ilaçları kapsamında değerlendirildi. Halkın kullanmış olduğu bitkiler tedavi yerlerine göre 43 başlığa ayrılmıştır. Bu başlık altında mide (7), öksürük, grip, soğuk algınlığı (6), ödem atıcı (4), idrar yolu (4) rahatsızlıklarında bitkisel tedavi kullanıldığı saptandı.

Bitkilerin çoğunlukla yaprak, gövde ve meyvesi tercih edilmiştir. Bitkisel halk ilaçlarının kullanım şekli olarak da daha çok enfüzyon ve dekoksiyon yöntemi kullanılmıştır.

(4)

ii ABSTRACT

MsThesis Thesis

HERBAL FOLK DRUGS USED IN KARAMAN Zahide CAN

Karamanoğlu Mehmetbey University Graduate School of Natural andAppliedSciences

Department of Biology Supervisor: Prof.Dr. Ali ŞAHİN

July, 2019, 78 pages

This study has been conducted in order to determine the traditional community medicine used in Karaman City Centre.

The study was conducted between March 2018 and July 2019 in Karaman with public consultation. 65 people have been interviewed. 47 of them accepted as the source. The people of the source determined as 74.5 percent female and 25.5 percent male. The percentage of educational background is identified as 53.2 percent primary school graduate, 4.3 percent secondary school graduate, 23.4 percent high school graduate, 19.1 percent postgraduate. As for the age rate, 60 and above(46.8 percent) is determined at most.

43 herbs are evaluated within the scope of community herbal medicine. These herbs are divided into 43 chapters according to the treatment areas using herbs by the public. Under these chapters, it is detected that herbs are used for therapeutic purposes at most with the diseases related to stomach(7), urethra(4), cough(6), influenza(6), cold(6), oedema(4). Leaf, stem and fruit of the plants are mostly preferred. As for the usage of community herbal medicine, the processes of infusion and decoction are used much more.

(5)

iv İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ... i ABSTRACT ... ii ÖNSÖZ ... iii İÇİNDEKİLER ... iv ÇİZELGELER DİZİNİ ... vi ŞEKİLLER DİZİNİ ... vii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ... viii

1. GİRİŞ ... 9

2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI ... 13

3. MATERYAL VE METOT ... 17

4. BULGULAR ... 18

4.1. Karaman İlinde Kullanılan Bitkisel Halk İlaçları ... 18

4.1.1. Abelmoschum esculentus ... 18 4.1.2. Abelmoschus esculentus L. ... 18 4.1.3. Acorus calamus ... 18 4.1.4. Allium cepa ... 19 4.1.5. Allium sativum L. ... 19 4.1.6. Citrus limon ... 19 4.1.7. Cyclotrichium ... 19 4.1.8. Echinops pungens ... 20 4.1.9. Fagaceae quercus ... 20 4.1.10. Fraparia ... 21 4.1.11. Hypericum perforatum ... 21 4.1.12. Juglans regia ... 21 4.1.13. Malus pumila ... 22 4.1.14. Malva sylvestris ... 22 4.1.15. Marus nigra ... 22 4.1.16. Matricaria chamomilla ... 23 4.1.17. Melisa officinalis ... 23 4.1.18. Nasturtium officinale ... 23

(6)

v 4.1.19. Nigella sativa ... 24 4.1.20. Partulaca oleracea ... 24 4.1.21. Pegonum harmala ... 24 4.1.22. Petroselinum crispum ... 25 4.1.23. Piper nigrum L. ... 25 4.1.24. Pistacia terebinthus. ... 25 4.1.25. Platanus orientalis ... 26 4.1.26. Prunus armeniaca ... 26 4.1.27. Prunus avium ... 26 4.1.28. Prunus dulcis ... 27 4.1.29. Punica granatum ... 27 4.1.30. Raphanus sativus ... 27 4.1.31. Rhus corlaria ... 27 4.1.32. Rosmarinus officinalis ... 28 4.1.33. Salix alba ... 28 4.1.34. Salvia officinalis ... 29 4.1.35. Satureja hortensis ... 29 4.1.36. Sesamum orientale ... 29 4.1.37. Solanum tuberosum ... 29 4.1.38. Syzygium aromaticum ... 30 4.1.39. Urtica ... 30 4.1.40. Vaccinium myrtillus ... 30 4.1.41. Veronica beccabunga ... 31 4.1.42. Zingiber oficinale ... 31

4.2. Halkın Kullanmış Olduğu Bitkilerin Tedavi Yerlerine Göre Sınıflandırılması32 4.3. Baytop’a Göre Bitkilerin Tedavi Yerlerine Göre Sınıflandırılması ... 35

4.4. T.C. Sağlık Bakanlığı Tarafından Aktarlarda ve Baharatçı ve Benzer Dükkânlarda Yasaklanan Bitki Listesi ... 36

4.5. Kaynak Kişiler ... 38

5. TARTIŞMA VE SONUÇ ... 45

KAYNAKLAR ... 66

EKLER ... 71

(7)

vi ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa Çizelge 4-1 ... 32 Çizelge 4-2 ... 35 Çizelge 4-3 ... 38

(8)

vii ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa Şekil 4-1 ... 40 Şekil 4-2 ... 40 Şekil 4-3 ... 40 Şekil 4-4 ... 40 Şekil 4-5 ... 41 Şekil 4-6 ... 41 Şekil 4-7 ... 41 Şekil 4-8 ... 41 Şekil 4-9 ... 42 Şekil 4-10 ... 42 Şekil 4-11 ... 42 Şekil 4-12 ... 42 Şekil 4-13 ... 43 Şekil 4-14 ... 43 Şekil 4-15 ... 43 Şekil 4-16 ... 43 Şekil 4-17 ... 44 Şekil 4-18 ... 44 Şekil 5-1 ... 45 Şekil 5-2 ... 45 Şekil 5-3 ... 46

(9)

viii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

Kısaltmalar Açıklama

WHO Dünya Sağlık Örgütü ABD Amerika Birleşik Devletleri

(10)

9 1. GİRİŞ

Tarih boyunca insan, çeşitli hastalıklara, doğal yöntemler kullanarak şifa buldu. Son bir kaç yılda, sentetik ilaçlara dönüşüm doğal ürünlerin işlenmesiyle oluşmuştur. Bunun yanı sıra batılı ülkelerin doğal ilaçlara ilgisi artmakta olup ilaçların geniş bir alanda yayılımı hızlanmaktadır. Özellikle bitkisel ilaç pazarı yaygınlaştı ve eczanelerde bitkisel ilaçlara talep arttı. Örnek verecek olursak ABD’de 1990-1997 yılları arasında bitkisel ilaç talebinde yedi kat artış meydana geldi (Eisenberg ve ark., 1998: 1569-1575).

Bitkisel ilaçlar, tıpta giderek daha fazla kabul görmekte ve kullanılmaktadır. Genellikle halk ve bilim adamları tarafından yapılan titiz çalışmalarla üretilen bitkisel ilaçlar, tüketici tarafından daha çok tercih edilmektedir. Bu durum kronik ve yaşa bağlı hastalıkların bakımı ve hastalıkların önlenmesinde cazip hale gelmiştir (Lee, 2000). Hâlihazırdaki ilaçların hazırlanmasında bitkilerden yararlanıldı. Şifalı bitkilerin kullanımı insan medeniyeti kadar eskidir ve kullanımının kusursuz olması için halen çaba sarf edilmektedir (Peesa, 2013).

Son on yılda bitkisel ilaçların terapi alanında kullanımı dünya genelinde önemli bir ivme göstermektedir. Bitkisel ilaç üreticileri allopatik ilaçların zararları ve yan etkileri nedeniyle bitkisel üretimi hızlandırmıştır. Bu da bitkisel ilaçlarda ani bir artış meydana getirmektedir. Geleneksel sistemde etkili ilaç olarak bitkisel ilaçlar kullanılmakta olup antik çağlardan beri tıbbi uygulamalarda kullanılagelmiştir. Dünyanın birçok yerinde insan sağlığını korumak amacıyla bitkisel ilaçlar kullanılmaktadır (Gurav ve ark., 2011). Tıbbi Aromatik Bitki Nedir?

“Fito” terimi, bitkiyi simgeleyen bir ön ek, “terapi” terimi ise tedavi anlamında kullanılır. Terimi ilk kez Fransız Hekim Henri Lecrech kullanmıştır. Bu bilim, insanlık tarihi ile birlikte ortaya çıkmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 1980 yılında tıbbi bitkiler için “Bir veya birden fazla organı tedavi edici veya hastalıkları önleyici olabilen ya da herhangi bir kimyasal-farmasötik sentezin öncüsü olabilen bitki çeşitleridir.” tanımıyla bitkisel ilaçların tamamlayıcı tedavide etkisi ortaya konmuştur (Sağında, 2014).

(11)

10

Tıbbi bir bitki bir veya birden fazla organın tedavisinde ya da terapi alanında kullanılan ilaçların sentezinde öncü madde olarak kullanılır (Sofowora, 1982). İnsan ve hayvan vücudu üzerinde ilaç olarak faydalı etkiler sergileyen bitkiler genellikle “şifalı bitkiler” olarak tanımlanmıştır. Bitkisel kaynaklı en az bir azot atomu bulunan maddeler, glikozlar, uçucu yağlar gibi bazı ikincil molekülleri doğal olarak sentezleyen ve biriktiren, mineral ve vitamin içeren bitkiler tıbbi özelliklere sahiptir. Şifalı bitkiler, farklı mikrobik enfeksiyonların tedavisi için çok önemlidir (Pennanen ve ark., 1996). Bitkiler çok eski yıllardan beri ilaç olarak kullanılmaktadır. Bitkisel ilaçlar, başta alkolün üzerindeki eritici gücüyle elde edilen sıvı ilaçlar, tozlar ve diğer bitkisel formülasyonlar gibi ham ilaç şeklini aldı. Dünyada yaklaşık 35.000 ile 70.000 bitki türü, şifalı bitki olarak kullanılmaktadır (Hasan ve ark., 2007).

WHO’nun verilerine göre dünya nüfusunun % 80’i bitkisel ilaç kullanıyor (Shinwari ve ark., 2006). Sentetik ilaçların pahalı olmasından dolayı, özellikle gelişmiş ülkelerdeki nüfusun %70-80’i bitkisel ilaç kullanmaktadır (El-Bashan, 2006). Şifalı bitkiler ve bitkisel kaynaklı ürünler, ticari bakımdan büyük ekonomik potansiyele sahiptir (Ali ve Jahangir, 2001). Bitkilerin %5’i analiz edilmiş olup geriye kalan kısmı ise potansiyel tıp alanında analizleri devam etmektedir (Mukherjee, 2004).

Bitkisel ilaçlar bir veya birden fazla bitkiden elde edilebilir. Üç tür bitkisel ilaç vardır: Ham bitkisel malzemeler, işleme tabi tutulmuş bitkisel malzemeler, tıbbi bitkisel ürünler (Overwalle, 2006).

Dünya’da ve Türkiye’de Bitkisel Halk İlaçları

Yeryüzündeki bitki dağılımı farklılık göstermektedir. Özellikle tropikal iklim bölgeleri, bitki çeşitliliğinin fazlaca görüldüğü yerlerdir. Kutuplara gidildikçe iklim şartlarından dolayı bitki çeşitliliği azalmaktadır (Anonim, 2016).

Küresel olarak dünyada milyonlarca insan sağlık hizmetinde şifalı bitkilere güveniyor. 50.000 ve 70.000 arasındaki bitki türlerinin modern tıbbi sistemlerde kullanıldığı bilinmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, uluslararası alanda bitkisel pazar ürünlerinin 62 milyar ABD doları olduğu tahmin edilmektedir. 2050 yılına kadar 5 trilyon ABD dolarına ulaşabileceği düşünülüyor (WHO, 2002).

(12)

11

Türkiye farklı iklim ve coğrafyalara sahip olduğu için çok zengin bitki çeşitliliğine sahiptir (Başer, 2009: 443). Çeşitli insan toplulukları Türkiye’ye yerleşti ve eşsiz kültür ve gelenekler meydana getirdiler. Bu da Türkiye’de bitkisel kültür alanında büyük zenginliğe yol açmıştır (Ege ve Erol, 2012).

Türkiye, bitki çeşitliliği bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Bugüne kadar sınırları içinde yaklaşık 10.500 bitki türü tespit edilmiş ve bu bitkilerin %30’u endemik bitki olduğu gözlemlenmiştir (Davis, 1965–1985; Güner ve ark.., 2000). Endemizmin oranı, bitkileri çevresel değerler açısından değerlendirmek için en önemli göstergedir. Türkiye’de bitki türlerinde endemizm oranı diğer Avrupa ülkelerine kıyasla nispeten yüksektir (Ugulu ve ark., 2008)

Bitkisel drogların halk arasında kullanıldıkları hastalıklar ile etkileri ve isimleri üzerindeki tıbbi folklor araştırmaları, Cumhuriyet döneminden sonra ilgi çekmiş ve bu durum halen de devam etmektedir (Baytop, 1999:119).

Karaman’ın Genel Özellikleri

İç Anadolu Bölgesinin güney kısmında yer alan bir ilimizdir. Çevresinde Konya, Mersin, Ereğli ve Antalya yer almaktadır. Rakımı 1.033 metredir. Yüzölçümü ise 8.869 km2dir. Ayrancı, Başyayla, Ermenek, Kazımkarabekir ve Sarıveliler olmak üzere beş tane ilçesi vardır.

Karaman’ın iklim yapısı, İç Anadolu Bölgesi’nin iklim yapısı ile aynıdır. Yazları sıcak ve kurak; kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır. Karasal iklim hâkimdir. Karasal iklimin etkisiyle bölgedeki bitki örtüsü bozkırdır. Karaman’ın yüzölçümünün yaklaşık beşte birini ormanlık alan oluşturmaktadır. Ancak ormanların büyük bir bölümü yer yapısı ve bitki örtüsünden dolayı tahrip edilmiştir. Ormanlarda çeşitli ağaç türleri yetişmektedir Bitkisel İlaçların Kullanım Şekilleri

Üstü ve Uğurlu (2018)’ya göre bitki çayı hazırlama teknikleri; enfüzyon (demleme), dekoksiyon (kaynatma) ve maserasyon (bekletme) olarak üçe ayrılır:

(13)

12

Enfüzyon: Bitkinin çiçek ve yaprak gibi (Örneğin; papatya çiçeği, nane yaprakları) yumuşak kısımlarının kullanıldığı durumlarda sıklıkla demleme tekniği tercih edilir. Yine uçucu yağ içeren bitkilerde de demleme tercih edilir.

Dekoksiyon: Bitkinin kök, kabuk ve tohum gibi sert kısımlarının (Örneğin; zencefil, tarçın kabuğu) kullanıldığı durumlarda, maddenin suya geçişi daha zor olduğundan kaynatma işlemi tercih edilir. Bakteriyel kontaminasyondan kaçınmak için her seferinde taze hazırlanır.

Maserasyon: Müsilaj içeren bitkiler (keten tohumu, hatmi kökü gibi) için uygundur. Küçük parçalara bölünmüş bitki organının üzerine su eklenir. Tercihen cam şişeye (koyu renkli, örneğin koyu kahverengi olabilir) konur. Şişenin ağzı sıkıca kapatılır. Karanlık bir yerde, oda ısısında 6‐8 saat bekletilir. Belli aralıklarla çalkalanırsa daha iyi sonuç alınır. Gün boyunca kullanılacak miktarda hazırlanır. Soğuk olarak veya içmeden önce ısıtılarak tüketilebilir.

(14)

13

2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI

Küçükbezirci (1977), Konya ve çevresinde tedavi amaçlı kullanılan bitkisel ilaçların ekolojik özelliklerini ve halk arasında kullanılan yöresel isimlerini; hangi bitkilerin kısımlarının, hangi hastalıklarda, ne şekilde kullanıldığını belirlemiştir.

Baytop (1984), “Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi” isimli eserinde çok sayıda bitkinin ülkemizdeki tarihsel gelişimi, nasıl kullanıldıkları, diğer isimleri, hangi hastalıklara iyi geldiği, kimyasal bileşimleri ve kullanılan kısımları tespit edilmiştir.

Tanker, İlisulu, Koyuncu ve Çoşkun (1986), Ermenek- Mut- Gülnar bölgesinde yetişen Labiatae familyasına ait birden fazla türün halk arasında kullanılan yöresel isimlerini, hangi hastalıklarda ve bu hastalıkların tedavisinde nasıl yaralanıldığını ifade etmişlerdir. Ayrıca bitkilerin kimyasal bileşimlerini ve etken maddelerini belirtmişlerdir.

Küçüködük (1987), “Beysehir Gölünün Flora ve Vegetasyonunun İncelenmesi” adlı çalışmasında ilgili yer ile ilgili bitkiler tespit edilmiştir.

Keklik (1990), Konya ve Yöresinde Tedavi Edici amaçla kullanılan 37 bitkinin ülkemizdeki yayılışı, hangi tedavi alanında ve hangi kısımlarının kullanıldığı, kimyasal terkipleri ve etken maddeleri ile ilgili bilgiler vererek literatür taraması ile karşılaştırma yapmıştır.

Baytop (1994), “Türkçe Bitki Adları Sözlügü” adlı eserinde yurdumuzdaki bitkilerin nasıl kullanıldıkları ve Türkçe karşılıklarına yönelik bilgiler vermiştir.

Düzenli ve ark., (1996), “Göksu Deltasının (Silifke-İçel) Florası” adlı araştırmalarında bine yakın bitki değerlendirmesi neticesinde 74 familya ve 246 türe ait 382 takson bulmuşlardır.

Vural ve ark., (1997), “Çiçekdağı (Kırsehir) ve Çevresinde Etnobotanik Özellikleri” adlı makalesinde ilgili bölgedeki bazı bitkilerin nasıl kullanıldıklarına ve halk tarafından bitkilere verilen isimlere yer vermiştir.

(15)

14

Kişmir (1997), Konya’da Şifalı Otlar isimli çalışmasında Konya ve civarındaki bitkisel halk ilaçları, bu ilaçların nasıl kullanıldıkları, diğer isimleri ve kimyasal bileşimleri ile ilgili bilgiler vermiştir.

Eriş ve Soner (1998), Mut, Gülnar, Ermenek yöresinde birtakım bitkisel halk ilacı tespit etmiştir. Tespit edilen halk ilaçlarından bazılarının etki alanına uygun kullanıldığını, bazılarının ise etki alanına uygun kullanımı konusunda şüphelerin olduğu belirtilmiştir. Bağcı (2000), “Aladağlar (Yahyalı, Kayseri) ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri” adlı çalısmalarında 38 bitki türünün özelliklerini ve bitkilerin yöresel isimlerine yer vermiştir.

Yücel ve Tülükoglu (2000), “Gediz (Kütahya) Çevresinde Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkiler” adlı çalısmalarında 6 familyaya ait 8 cinsten 11 bitkisel ilaç belirlemişlerdir. Bu ilaçların, hangi hastalıkların tedavisinde kullanıldığını tespit etmişlerdir.

Şimşek ve ark. (2002), “Anadolu’da Halk Arasında Bitkilerin Kullanış Amaçları Üzerinde Etnobotanik Bir Çalışma” adlı çalışmalarında 14 il, ilçe ve köylerinde bulunan 2246 kişi anket yapmışlardır. Anket neticesinde en çok kullanılan bitkisel ilaçlar ve bu ilaçların hangi hastalıklara iyi geldiği tespit edilmiştir.

Gürsoy ve Gürsoy (2004), “Anadolu’da Diş ve Dişeti ile İlgili Hastalıkların Tedavisinde Halk Arasında Yaygın Olarak Kullanılan Bitkiler Kullanım Şekilleri ve Bitkisel Özellikleri” adlı çalışmalarında 20’ye yakın bitkinin kullanım alanlarına ilişkin tespitlerde bulunmuşlardır.

Avcı ve Ezer (2004), “Çerkes (Çankırı) Yöresinde Kullanılan Halk İlaçları” adlı çalışmalarında, bu bölgedeki 30 familyanın bitkisel ilaç olarak kullanıldığını belirlemişlerdir.

İpekçi (2005), “Ardıçlı-Bahçesaray-Beykavağı (Konya) Arasında Kalan Bölgenin Florası” adlı çalışmasında bu bölgedeki bitkiler tespit edilip bitkilerin hangi hastalıkların tedavisi için kullanıldığı belirlenmiştir.

Elçi ve Erik (2006), “Güdül (Ankara) ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri” isimli araştırmalarında bitkilerin kullanım amaçlarına ve yöresel isimlerine yer vermiştir.

(16)

15

Çimen (2007), “Konya İlinde Kullanılan Halk İlaçları Üzerinde Etnobotanik Araştırmalar” adlı çalışmasında bu bölgedeki bitkiler tespit edilip bitkilerin hangi hastalıkların tedavisi için kullanıldığı belirlenmiştir.

Oral (2007), “ Konya İlinde Kullanılan Halk İlaçları Üzerine Etnobotanik Araştırmalar” adlı çalışmasında ilgili bölgedeki halk ilaçları belirtilip diğer kaynaklarda kayıtlı olanlar tespit edilmiştir.

Yesil (2007), “Kürecik (Akçadağ/Malatya) Bucağında Bir Etnobotanik Araştırma” adlı 129 takson tespit edilmiştir. Tespit edilenlerin kullanım amaçları belirtilmiştir.

Doğu (2008), “Tufan Dağ, Çorak Dağ ve Turanşah Dağı (Karaman) Florası” adlı çalışmasında belirtilen bölgelerdeki bitkiler tespit edilmiştir.

Eşen (2008), “Aydınlar Köyü ve Çevresinin (Erdemli / Mersin) Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında kullanım amaçları farklı olan 93 bitki tespit etmiştir. Deniz (2008), “Uşak Üniversitesi 1 Eylül Kampüsü (Uşak) Florası ve Etnobotanik Açıdan Değerlendirilmesi” adlı çalışmasında bölgedeki bitkilerin kullanım amaçlarını tespit etmiştir.

Metin (2009), “ Mut ve Çevresinde Yetişen Bitkilerin (Mersin) Etnobotanik Özellikleri" adlı araştırmasında 75 familyaya ait 195 kadar türün çeşitli kullanım amaçlarını tespit etmiştir.

Saday (2009), “Güzeloluk Köyü ve Çevresinin (Erdemli / Mersin) Etnobotanik Özellikleri” adlı araştırmasında tespit edilen 92 tane bitkinin çeşitli kullanım amaçları, halk arasında kullanılan isimleri ile birlikte verilmiştir.

Keskin (2011), “Kadınhanı (Konya) ve Çevresinde Yetişen Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında bölgedeki 39 familyaya ait 108 türün farklı amaçlar için kullanıldığını belirtmiştir.

Erdoğan (2011), “Sarıveliler (Karaman) ve Çevresinde Yetişen Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında 45 familyaya ait 78 türün farklı amaçlar için kullanıldığını belirtmiştir.

(17)

16

Gelse (2012), “Adıyaman ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında bitkilerin halk arasında kullanılan yöresel isimlerini; hangi bitkilerin kısımlarının, hangi hastalıklarda, ne şekilde kullanıldığını belirlemiştir.

Saraç (2013), “Rize İli Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında 56 familyaya ait 113 takson tespit etmiştir. Tespit edilenlerin kullanım amaçları belirtilmiştir.

Karcı (2013), “Bafra (Samsun) Halk İlaçları” adlı çalışmasında bölgedeki bitkilerin yerel isimleri, kullanılan kısmı, kullanım amacı ve uygulanışını tespit etmiştir.

Arı (2014), “Afyonkarahisar ve Civarında Halk Tarafından Kullanılan Bazı Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında 39 familyaya ait 130 takson tespit etmiştir. Tespit edilenlerin kullanım amaçları, elde edilişleri ve kullanım şekilleri belirtilmiştir. Karakurt (2014), “Kelkit (Gümüşhane) İlçesinin Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında 47 familyaya ait 183 takson tespit etmiştir. Tespit edilenlerin kullanım amaçları belirtilmiştir.

Nacakcı (2015), “Kumluca (Antalya)’da Etnobotanik Bir Çalışma” adlı çalışmasında 51 familyaya ait 89 takson tespit etmiştir. Tespit edilenlerin kullanım amaçları belirtilmiştir.

Dikilitaş (2016), Ovacık (Karabük) ve Çevresinin Flora ve Etnobotanik Özellikleri” adlı çalışmasında 58 familyaya ait 163 cins ve 247 takson tespit etmiştir. Tespit edilenlerin kullanım amaçları belirtilmiştir.

Kolaç (2018), “Malatya (Konak) Yöresi Halk İlaçları” adlı çalışmasında bölgedeki en çok kullanılan bitkiler belirlenmiştir. Bitkilerin hangi hastalığın tedavisinde, ne şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir.

Sanu (2019), “İstanbul İli Esenyurt İlçesinde Kullanılan Bitkisel Halk İlaçlarının Araştırılması” adlı çalışmasında bölgede en fazla kullanılan bitki türleri belirlenmiştir. Ayrıca bitkilerin hangi hastalıkların tedavisi için kullanıldığı tespit edilmiştir.

(18)

17 3. MATERYAL VE METOT

Bu araştırmada, Karaman il merkezinde yaşayan kişilerle “yüz yüze görüşme” yöntemi kullanılarak veriler toplanmıştır. Verilerin elde edilmesinde açıklık ve kesinlik kazandırılması, bireyler arasında doğrudan sözlü iletişim kurmak, kişinin okuma-yazma bilmemesi, kişileri kontrol altında tutabilmek, yanlış anlamaların azaltılması, kişiyi sınırlandırmamak görüşme formunun yapılmasına sebep olmuştur. Konuyla ilgili 65 kişi ile görüşme yapıldı. Çalışmam için gönüllük gösteren ve yardımcı olan, değerli zamanını ayıran 47 kişi, kaynak kişi olarak kabul edildi. Geriye kalan 18 kişi ise isim vermek istememeleri, yaşlarını hatırlamamaları, sorulara net cevap vermemelerinden dolayı kaynak kişi olarak alınmamıştır.

Görüşülen kişilerden; bitkinin ismi, bitkiyi hangi amaçla kullandığı, halkın bitkiye vermiş olduğu isim, bitkinin kullanılan kısmı ve uygulama şekli kayıt altına alınmıştır. (Ek1)

Bitkileri tespit etmek için Karaman ilinde yaşamakta olan halk ile görüşmeler yapıldı. Görüşülen kişiler geçmişten bu zamana kadar kullanmış oldukları bitkilerin faydalarını paylaştılar. Genellikle bitkilerle ilgili bilgileri büyüklerinden öğrendiklerini dile getirdiler. Bu bilgilerden yola çıkarak bitkiler ele alınıp gerekli değerlendirmeler yapılmıştır.

Araştırmada görüşülen kişilerin cinsiyet, yaş ve eğitim durumlarına yönelik demografik bilgiler için IBM SPSS Statistics 23 programı kullanılmıştır.

Görüşme yapılan kaynak kişilerin her birine birer kod verildi. Kod verilen kişilere parantez içinde atıfta bulunulmuştur. Verilen bitkilerin kullanım şekilleri ve amaçları literatür tarama ile eşleştiriştir.

28.02.2018 tarihli 02-2018/10 Karar No.lu ‘Karaman İli Merkezde Sık Kullanılan Bitkisel Halk İlaçları’ başlıklı araştırma etik kurulunca kabul edilmiştir. (Ek2)

(19)

18 4. BULGULAR

4.1.Karaman İlinde Kullanılan Bitkisel Halk İlaçları

4.1.1. Abelmoschum esculentus (Bamya)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı

Bamya Bamya Haşlayıp bacağa

sarılmasıyla diz ağrılarına iyi gelir. Yemek olarak tüketilmesi ile bağırsakları

yumuşatır. Dizde bulunan sıvılara iyi gelir.

Çiçeği

4.1.2 Abelmoschus esculentus L. (Kırmızı pancar)

Kırmızı pancar Pancar Kemoterapiden

sonra kullanılır. Direnç artırır. Rendelendikten sonra yoğurtla salata şeklinde tüketilir.

Kökteki yumru kısmı

4.1.3. Acorus calamus (Eğir kökü)

Eğir kökü Eğir kökü Bebeklerde karın

ağrısına, gaz sancısına iyi gelir. Kökü kurutulup un haline getirilir. Daha

(20)

19

sonra anne sütüyle karıştırılıp bir kaşık içirilir.

4.1.4. Allium cepa (Soğan)

Soğan Soğan Antibiyotik gibidir.

Soğan piyaz

şeklinde doğranıp tuzlanır. Yanık veya yara olan kısma konulur.

Kökte bulunan yumru kısmı

4.1.5. Allium sativum L. (Sarımsak)

Sarımsak Sarımsak Öksürük ve balgam

sökücüdür. Sarımsak, süt ile birlikte kaynatılıp içilir. Kökte bulunan yumru kısmı

4.1.6. Citrus limon (Limon)

Limon Limon Antibiyotik olarak

kullanılır. Limon ile bal, şurup kıvamına gelince aç karna içilir.

Meyvesi

4.1.7. Cyclotrichium (Nane)

(21)

20

Sinek kovucudur. Mide ağrısına iyi gelir.

4.1.8. Echinops pungens (Devedikeni)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Devedikeni Şevketi bostan Karaciğer

rahatsızlıklarına iyi

gelir. Toksin

temizleyicidir. Guatr rahatsızlığına iyi gelir. Cilt bakımında kullanılır.

Kaynatılarak içilir.

Yaprak ve kök

4.1.9. Fagaceae quercus (Meşe)

Meşe Ardıç Giliği Kozalak, toz haline

getirilerek diş etleri yaralarının iyileşmesinde kullanılır. Ayak kokusu olanların ayak parmaklarının arasına dökülürek koku giderilir. Kozalak kaynatılıp içilirse hamileliği önler. Kozalağı

(22)

21

4.1.10. Fraparia (Çilek)

Çilek Çilek Safra kesesi taşına

ve diş tartarına iyi gelir.

Meyvesi

4.1.11. Hypericum perforatum (Sarı kantaron)

Sarı kantaron Sarı kantaron Tohum hali

epilepside kullanılır. Aynı zamanda zeytin yağında bekletilerek eklem rahatsızlığı olan bölgeye uygulanır. Kurutulmuş olan kantaron; depresif hallerde, idrar zorluğunda, diş etleri rahatsızlığında ve mide ülserinde çay gibi demlenerek içilir.

Kökü, gövdesi ve çiçeği

4.1.12. Juglans regia (Ceviz yaprağı)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Ceviz yaprağı Ceviz yaprağı Ceviz yaprağı, çay

gibi demlenip içilirse kilo aldırır. Kabızlık sorununu giderir.

(23)

22

4.1.13. Malus pumila (Elma)

Elma Elma Astım, nefes darlığı

ve alerjiye iyi gelir. Elma sirke haline getirildikten sonra sabah ve akşam bir kaşık içilir. Alerji fazla ise daha sık tüketilebilir.

Meyvesi

4.1.14. Malva sylvestris (Ebegümeci)

Ebegümeci Ebegömeci Haşlanıp bir bez

yardımıyla dizde ağrıyan kısma sarılır. Kaynatılarak içilmesi, idrar yollarındaki ilthaplara iyi gelir. Yemek olarak da tüketilir.

Gövdesi ve yaprağı

4.1.15. Marus nigra (Karadut)

Karadut Karadut Pekmezi

sulandırılarak

gargara yapılırsa ağız yaralarına iyi gelir.

(24)

23

4.1.16. Matricaria chamomilla (Papatya)

Papatya Papatya Kuru papatya

demlenerek

içildiğinde soğuk algınlığına ve mide ağrısına iyi gelir. Kuru papatya toz haline getirilerek kullanılırsa kanayan yerlerdeki kanamayı keser.

Çiçeği

4.1.17. Melisa officinalis (Melisa)

Melisa Oğul otu Naneye benzer.

Damar açıcı ve ödem atıcıdır. Depresyon

hastalarını rahatlatır. Çay gibi demlenir. Düğüm gibi olur ve nane ile karıştırılıp tüketilir.

Yaprak ve dal

4.1.18. Nasturtium officinale (Su teresi)

Su teresi Su Teresi Kanser tedavisinde

kullanılır. İştah açıcıdır. Temiz bir şekilde yıkanıp yenir.

(25)

24 4.1.19. Nigella sativa (Çörek Otu)

Çörek otu Cüccam Unutkanlıkta, kemik

gelişiminde, karaciğeri düzenlemede ve şeker hastalığında kullanılır. Tohumu

4.1.20. Partulaca oleracea (Tohum eken)

Tohum Eken Semizotu Bağırsakların

rahatlamasında

kullanılır. Susuzluğu giderici etkisi vardır. Kulak çınlamasına iyi gelir. Uyku sorununu

çözer. Fazla kullanımında böbrek taşı oluşturur. Pişirilmeden yenmesi daha faydalıdır. Gövde ve yapraklar

4.1.21. Pegonum harmala (Üzerlik otu)

Üzerlik otu Nazar otu Kurdeşen

oluşumunu önler ve zihni açar. Tohumu yakılıp

küllendirilerek dumanı içe çekilir. Hafif kavrulduktan

(26)

25

sonra pekmez ve sirke ile karıştırılıp içilirse varise iyi gelir. Sirke ile karıştırıp içilirse basuru tedavi eder

4.1.22. Petroselinum crispum (Maydanoz)

Maydanoz Maydanoz Maydanoz

kaynatılıp içilirse ödem atıcı ve iltihap söktürücü olarak kullanılır.

Sap ve yaprakları

4.1.23. Piper nigrum L. (Karabiber)

Karabiber Karabiber Grip ve soğuk

algınlığı için kullanılır. Tohumu dövülüp bir kaşık ılık suyla karıştırılarak içilir. Tohumu

4.1.24. Pistacia terebinthus (Menengiç)

Bitki Adı Yöresel Ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı

Menengiç Çıtlık Boğaz ağrısına,

öksürüğe ve bronşite iyi gelir.

(27)

26

4.1.25. Platanus orientalis (Çınar yaprağı)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Çınar Yaprağı Çınar yaprağı Çınar yaprağı

kaynatılıp banyo suyuna dökülürse saç beyazlamasını önler, bağırsak kurtlarını döker. Diz ve bel ağrısına iyi gelir. Ağrıyan diz ve bel bölgesine

haşlanıp bez

yardımıyla konulur.

Yaprağı

4.1.26. Prunus armeniaca (Kayısı)

Kayısı Kayısı Kilo ve şişkinliğe

iyi gelir.

Bağırsaklara faydalıdır.

Meyvesi

4.1.27. Prunus avium (Kiraz)

Kiraz Kiraz Sapları çay gibi

demlenirse ödem atıcı ve kan sulandırıcı olarak kullanılır. Baş ağrısına iyi gelir.

(28)

27

4.1.28. Prunus dulcis (Acı badem)

Acı badem Acı badem Beyin tümörüne ve

vücut çatlaklarına iyi gelir.

Çekirdeği

4.1.29. Punica granatum (Nar)

Nar Nar Nar tanelerinin suyu

çıkartılıp

kaynatılarak nar ekşisi yapılır. İshale çok iyi gelir.

Meyvesi

4.1.30. Raphanus sativus (Turp)

Turp Turp Öksürüğe ve astıma

iyi gelir. Turpun içerisi oyulur, bal koyulur ve bir gün sonra suyu çıkınca içilir.

Kökü Yumrusu

4.1.31. Rhus corlaria (Sumak)

Sumak Sumak Sumak suyun içine

konur.

Bekletildikten sonra

içilmesi ile

vücuttaki toksinler atılır. Toz haline

(29)

28

gelen sumak ağız yarası olan bölgeye uygulanır. Bölgeyi iyileştirmede

yardımcı olur.

4.1.32. Rosmarinus officinalis (Biberiye)

Biberiye Biberiye Zayıflamak için

kullanılır. Bir dalı

sıcak suya

koyularak sabah ve akşam aç karına tüketilir. Migren ağrılarını azaltır.

Gövde ve yaprakları

4.1.33. Salix alba (Söğüt)

Söğüt Söğüt Söğüt yaprağı

kaynatılıp içilirse ağrı kesici ve kan sulandırıcı etkiye sahiptir. Söğüt dalı yakılıp külü yara içine sürülürse yara içinde bulunan iltihabı yara dışına çıkarır. Öksesi ise astım ve bronşite çok iyi gelir.

Yaprağı, dalı, kökü, kabuğu, öksesi

(30)

29

4.1.34. Salvia officinalis (Adaçayı)

Adaçayı Adaçayı Adaçayı demlenip

içilince öksürüğe ve mide bulantısına iyi gelir. Adaçayı gargara yapılırsa boğaz ağrısını da tedavi eder.

Tamamı

4.1.35. Satureja hortensis (Kekik)

Kekik Kekik Karın ağrısı, mide

bulantısı ve iştah kaybı durumlarında kaynatılarak içilir.

Yaprak ve dal

4.1.36. Sesamum orientale (Susam)

Susam Susam Susam yağını yeni

doğum yapan

anneler göğüs uçlarına sürerse yarıklar oluşmaz.

Tohumu

4.1.37. Solanum tuberosum (Patates)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Patates Kumpir /patat Haşlanarak yenmesi

ishali durdurur. Ağrıyan yere dilimlenerek sarılır.

(31)

30

4.1.38. Syzygium aromaticum (Karanfil)

Karanfil Karanfil Ağrı kesici olarak

kullanılır. Faranjite, mide bulantısına ve bağırsaklara iyi gelir. Düzenli karanfil tüketimi, antibiyotik görevi görür. Tohumu

4.1.39. Urtica (Isırgan otu)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Isırgan otu –çoğan

kökü

Isırgan otu –çoğan kökü İdrar yolları enfeksiyonu için kaynatılarak içilir. Bir fincan kaynatılııp içilmesi tansiyonu dengede tutar. Gövde, yaprak ve kökü

4.1.40. Vaccinium myrtillus (Yaban mersini)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Yaban mersini Yaban mersini Böbrek taşına ve

idrar yolu iltihabına iyi gelir. Üzüme benzer, üzüm gibi tüketilir

(32)

31

4.1.41. Veronica beccabunga (Acı Yavşan)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı Acı Yavşan Acı Yavşan Metabolizmayı

çalıştırır. Karın ağrısı için çay gibi demlenerek içilir. Kaşıntısı olan kişilerin

banyo suyuna

konularak banyo yaptırılır.

Gövde ve

yapraklar

4.1.42. Zingiber oficinale (Zencefil)

Bitki Adı Yöresel ismi Kullanış Amacı Kullanılan Kısmı

Zencefil Zencefil Öksüren ve gripli

kişiler ile ara hastası olan kişilere iyi gelir. Zencefil ince ince doğrandıktan sonra bal ile su karışımı yapılarak içer.

Kökteki yumru kısmı

(33)

32

4.2. Halkın Kullanmış Olduğu Bitkilerin Tedavi Yerlerine Göre Sınıflandırılması Mide için kullanılan bitkiler Sarı kantaron

Kekik Nane Karanfil Adaçayı Papatya Kulak için kullanılan bitkiler Semiz otu Böbrek taşı için kullanılan bitkiler Semiz otu

Yaban mersini Uyku sorunu için kullanılan bitkiler Semiz otu Karın ağrısı için kullanılan bitkiler Acı yavşan

Kekik Eğir kökü Kaşıntı için kullanılan bitkiler Acı yavşan

Üzerlik otu Kanser tedavisinde kullanılan bitkiler Su teresi

Kırmızı pancar Diz ağrısı için kullanılan bitkiler Ebegümeci

Çınar yaprağı Bamya Bel ağrısı için kullanılan bitkiler Çınar yaprağı İdrar yolu için kullanılan bitkiler Ebegümeci

Isırgan otu-çoğan kökü Sarı kantaron

Yaban mersini

Tansiyon için kullanılan bitkiler Isırgan otu-çoğan kökü Öksürük, grip ve soğuk algınlığı için

kullanılan bitkiler Zencefil Turp Karabiber Adaçayı Papatya

(34)

33

Menengiç Bağırsak için kullanılan bitkiler Tohum eken

Çınar Yaprağı Üzerlik otu Epilepsi hastalığı için kullanılan

bitkiler

Sarı kantaron

Eklem rahatsızlıklarında kullanılan bitkiler

Sarı kantaron

Diş eti ve diş tartarı için kullanılan bitkiler

Sarı kantoron Meşe

Çilek Astım, bronşit ve nefes darlığı için

kullanılan bitkiler

Elma Söğüt Alerji için kullanılan bitkiler Elma Yağ yakıcı olarak kullanılan bitkiler Biberiye

Kiraz Nane Migren ve baş ağrıları için kullanılan

bitkiler

Biberiye Kiraz Antibiyotik olarak kullanılan bitkiler Limon

Soğan Karanfil Sarımsak Kemik gelişimi için kullanılan bitkiler Çörek otu Karaciğer için kullanılan bitkiler Çörek otu

Devedikeni Şeker hastalığı için kullanılan bitkiler Çörek otu

Dereotu Kan sulandırıcı olarak kullanılan

bitkiler

Kiraz

Ödem atmak için kullanılan bitkiler Kiraz Melisa

(35)

34

Devedikeni Sumak Maydanoz Depresyon hastaları için kullanılan

bitkiler

Sarı kantaron Melisa Ağrı kesici olarak kullanılan bitkiler Söğüt

Karanfil Patates Damar açıcı olarak kullanılan bitkiler Melisa Söğüt Yaraların iyileşmesinde ve yara içi

iltihapta kullanılan bitkiler

Söğüt Meşe Susam Yanık için kullanılan bitkiler Soğan Ayak kokusu için kullanılan bitkiler Meşe Guatr ve tiroitler için kullanılan

bitkiler

Devedikeni Dereotu Cilt bakımı için kullanılan bitkiler Devedikeni Safra kesesi taşı için kullanılan bitkiler Çilek Beyin tümörü için kullanılan bitkiler Acı badem Çatlaklar için kullanılan bitkiler Acı badem Saç beyazlamasını önleyici bitkiler Çınar yaprağı Ağız içi yaralar için kullanılan bitkiler Sumak

Karadut Boğaz ağrısı için kullanılan bitkiler Karanfil Adaçayı Varis rahatsızlığı için kullanılan

bitkiler

Üzerlik otu

Kabızlık için kullanilan bitkiler Ceviz yaprağı İshal için kullanılan bitkiler Nar

Patates Hamilelik önleyici bitkiler Meşe

(36)

35

Kanamayı Durduran Bitkiler Papatya

Çizelge 4-1 Halkın Kullanmış Olduğu Bitkilerin Tedavi Yerlerine Göre Sınıflandırılması

4.3. Baytop(1999)’a Göre Bitkilerin Tedavi Yerlerine Göre Sınıflandırılması Mide için kullanılan bitkiler Kekik

Nane Adaçayı Papatya Karın ağrısı için kullanılan bitkiler Acı yavşan

Eğir kökü Diz ağrısı için kullanılan bitkiler Ebegümeci İdrar yolu için kullanılan bitkiler Ebegümeci Isırgan otu Yaban mersini Öksürük, grip ve soğuk algınlığı için

kullanılan bitkiler Turp Karabiber Adaçayı Papatya Menengiç Bağırsak için kullanılan bitkiler Semizotu

Üzerlik otu Bamya Eklem rahatsızlıkları için kullanılan

bitkiler

Sarı kantaron

Diş eti ve diş tartarı için kullanılan bitkiler

Meşe

Yağ yakıcı olarak kullanılan bitkiler Biberiye Migren ve baş ağrıları için kullanılan

bitkiler

Biberiye

Antibiyotik olarak kullanılan bitkiler Limon Soğan

(37)

36

Karanfil Sarımsak Karaciğer için kullanılan bitkiler Deve dikeni Sakinleştirici olarak kullanılan bitkiler Sarı kantaron

Melisa Ağrı kesici olarak kullanılan bitkiler Söğüt Yara için kullanılan bitkiler Soğan Ayak kokusu için kullanılan bitkiler Meşe Çatlaklar için kullanılan bitkiler Acı badem Ağız içi yaralar için kullanılan bitkiler Karadut

Sumak Boğaz ağrısı için kullanılan bitkiler Karanfil

Adaçayı Kabızlık için kullanılan bitkiler Ceviz yaprağı İshal için kullanılan bitkiler Nar

İştah açıcı olan bitkiler Kekik Su teresi Kanamayı durduran bitkiler Papatya

Çizelge 4-2 Baytop (1999)’a Göre Bitkilerin Tedavi Yerlerine Göre Sınıflandırılması 4.4. T.C. Sağlık Bakanlığı Tarafından Aktarlarda ve Baharatçı ve Benzer Dükkânlarda Yasaklanan Bitki Listesi (Sağlık Bakanlığı, 2016)

1. Bulbus scillae (Adasoğanı) ve preparatları 2. Cantharide (Kantarit, Kuduz Böceği) ve prep. 3. Creosotum (Katran ruhu, Kreozot)

4. Flos Cinae (Horasani, S.Contra) ve prep. 5. Flos Pyrethri (Pire Otu) ve prep.

6. Folia Belladonnae (Güzel avrat otu) ve prep. 7. F. Digitalis (Digitalis, Yüksük otu) ve prep. 8. F. Hyoscyami (Banotu) ve prep.

9. F. Jaborandi (Jaborandi yaprağı) ve prep.

(38)

37 11. Fructus Coculi (Balık otu) ve prep.

l2. Fr. Colocynthi (Ebu Cehil Karpuzu) ve prep.

13. Fr. Ecbali Elaterii (cirtatan, eşek hıyarı.), usaresi tozu ve diğer prep. 14. Fr. Papaveris (Haşhaş), şurubu ve diğer prep.

15. Cummi Guttae (Patalomba, Katalamba)

16. Herba Bel1adonnae (Güzel Avrat otu) ve prep. 17. H. Cannabis (Kenevir, Kendir), F. Cannabis ve prep 18. H. Conii (Baldıran) ve prep.

19. H.Rutae (Sedef otu), Fl. Rutae ve prep. 20. Oleum Cheropodii (Kenepod esansı)ve prep. 21. O. Ricini (Hint yağı)

22. Opium ve prep.

23. Podophyllinum (Podofilin)ve podofilotoksin ve prep. 24. Radix Ipecacuanhae (Altın kökü) ve prep.

25. R. Pyrethri (Pire Otu) ve prep.

26. Rhizoma Pilicis (Erkek Eğrelti otu) ve prep. 27. Rh. Hellebori (Çöpleme) ve prep.

28. Secale Cornutum (Çavdar mahmuzu) ve prep. 29. Semen Calabar (Kalabar baklası) Ve prep. 30. S. Colchici (Çiğdem) ve prep.

31. S. Crotonis (Kroton tohumu), o.Crotonis (Yağı, Habb el milük yağı) 32. S. Ricini (Hint yağı bitkisi tohumu, Bezr-i hırva)

33. S. Sabadillae (Bit otu, papaz otu) ve prep. 34. S. Straphisagriae (Bit otu) ve prep.

35. S. Strychni (ve diğer Strychnos türlerinin tohumları-kargabüken, inyas baklası) ve prep.

36. Summitates Sabinae (Kara ardıç) ve prep. 37. Tubera Aconiti (Kurtbogan) ve prep.

(39)

38 4.5. Kaynak Kişiler

Adı Soyadı Eğitim, Durumu Yaş Kod Cinsiyet

A. K. Üniversite 30 A1 Kadın S. K. İlkokul 39 A2 Kadın H. K. İlkokul 56 A3 Kadın Y. S. İlkokul 71 A4 Kadın Z. K. İlkokul 52 A5 Kadın Ş. T. İlkokul 69 A6 Kadın G. A. Üniversite 34 A7 Kadın G. Ö. Lise 63 A8 Erkek H. Y. İlkokul 52 A9 Kadın

A. D. İlkokul A10 Erkek

F. G. Lise 32 A11 Kadın

S. Y. Lise 39 A12 Kadın

Ş. A. Üniversite 34 A13 Kadın

N. D. Lise 67 A14 Erkek

D. D. İlkokul 78 A15 Kadın

M. S. Lise 45 A16 Kadın

D. K. İlkokul 48 A17 Kadın

F. P. Üniversite 25 A18 Kadın

A. K. Üniversite 41 A19 Kadın

İ. Y. İlkokul 86 A20 Erkek

Ş. K. İlkokul 65 A21 Kadın

E. E. İlkokul 48 A22 Kadın

M. Y. İlkokul 80 A23 Kadın

E. A. İlkokul 64 A24 Kadın

M. T. İlkokul 65 A25 Erkek

M. C. Lise 53 A26 Erkek

E. O. Üniversite 27 A27 Kadın

A. T. İlkokul 75 A28 Kadın

(40)

39

E. İ. İlkokul 45 A30 Kadın

A. K. İlkokul 57 A31 Erkek

V. Ö. Lise 35 A32 Kadın

S. B. Üniversite 27 A33 Kadın

F. O. İlkokul 69 A34 Kadın

A. U. Lise 85 A35 Kadın

H. A. İlkokul 76 A36 Erkek

T. T. Lise 37 A37 Kadın

K. A. İlkokul 69 A38 Erkek

Y. Y. Üniversite 29 A39 Erkek

H. K. İlkokul 77 A40 Kadın

A. K. Lise 82 A41 Erkek

A. D. İlkokul 80 A42 Kadın

L. E. Lise 36 A43 Kadın

C. E. İlkokul 60 A44 Kadın

İ. K. İlkokul 71 A45 Erkek

N. U. Üniversite 34 A46 Kadın

M. K. İlkokul 66 A47 Kadın

(41)

40

Şekil 4-1 Marus nigra Şekil 4-2 Hypericum perforatum

(42)

41

Şekil 4-5 Urtica Şekil 4-6 Prunus armeniaca

(43)

42

Şekil 4-9 Juglans regia Şekil 4-10 Prunus avium

(44)

43

Şekil 4-13 Satureja hortensis Şekil 4-14 Cyclotrichium

(45)

44

(46)

45 5. TARTIŞMA VE SONUÇ

Araştırmaya katılan kişilerin demografik bilgileri aşağıda verilmiştir:

Şekil 5-1 Cinsiyete İlişkin Bilgiler

Araştırmaya katılan kaynak kişilerin %25,5’i erkek, %74,5’i kadındır. Verilen bilgiler doğrultusunda kadınların bitkisel halk ilaçları konusunda daha çok bilgiye sahip olduğu görülmektedir. 25% 75%

Cinsiyet

Erkek Kadın 8% 21% 13% 11% 47% Yaş 20-29 30-39 40-49 50-59 60 ve Üstü

(47)

46 Şekil 5-2 Yaşa İlişkin Bilgiler

Araştırmaya katılan kaynak kişilerden 60 ve üstünün, diğer yaş aralıklarına göre bitkisel halk ilaçları konusunda daha çok bilgiye sahip olduğu görülmektedir.

Şekil 5-3 Öğrenim Durumuna İlişkin Bilgiler

Araştırmaya katılan kaynak kişilerin öğrenim durumuna bakıldığında ilkokul mezunu olanların daha fazla bilgiye sahip olduğu görülmektedir.

Aşağıdaki tablolarda görüşmeler neticesinde edinilen bitki türleri, bitki ile ilgili literatürde yapılan araştırmalar ve görüşmeler ile bu bilgiler ışığında elde edilen çıkarımlara yer verilmiştir:

Abelmoschum esculentus

Bamya

Haşlayıp bacağa sarılmasıyla diz ağrılarına iyi gelir. Yemek olarak tüketilmesi ile bağırsakları yumuşatır. Dizde bulunan sıvılara iyi gelir. (A4,A25)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:164)’a göre, yemek olarak tüketilir. Bağırsakları rahatlatıcı ve zararı olmayan bir bitkidir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda bamya bitkisinin bağırsaklara iyi geldiği eşleşmekte olup diz ağrısına ve diz sıvılarına iyi geldiği bilgisi

53%

4% 24%

19%

Öğrenim Durumu

(48)

47 eşleşmemektedir.

Abelmoschus esculentus L.

Kırmızı pancar

Kemoterapiden sonra kullanılır. Direnç artırır. Rendelendikten sonra yoğurtla salata şeklinde tüketilir. ( A42, A24)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:371)’a göre sebze olarak tüketilir. İdrar sorunu olanların kullandığı faydalı bir bitkidir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda kırmızı pancarın yemek olarak tüketilmesi bilgisi eşleşmektedir.

Acorus calamus

Eğir kökü

Bebeklerde karın ağrısına, gaz sancısına iyi gelir. Kökü kurutulup un haline getirilir. Daha sonra anne sütüyle karıştırılıp bir kaşık içirilir. ( A8, A28)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:203)’a göre eğir kökü, İç Anadolu’da daha çok kullanılır. Yeni doğan bebeklerde gaz sorununu çözer. Anne kendi sütü ile kökten bir kısım keserek karıştırır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda eğir kökü bitkisinin bebeklerde karın ağrısı ve gaz sancısını tedavi edici etkisi eşleşmektedir.

Erdoğan (2011:25)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada eğir kökü bitkisinin, bebeklerin gaz sorunu için kullanıldığı bilgisine uılaşılmıştır00.

(49)

48

Allium cepa

Soğan

Antibiyotik gibidir. Soğan piyaz şeklinde doğranıp tuzlanır. Yanık veya yara olan kısma konulur. (A34)

Araştırılan bilgiler sonucunda Soylu (1973:6753)‘ya göre soğan bitkisinin; antibakteriyel özelliği ve yarayı iyileştirici etkileri vardır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda soğan bitkisinin; yara ve yanık iyileştirici olarak kullanım şekli birebir eşleşmemekte olup soğanın yara iyileştirici ve antibiyotik özelliğe sahip olduğu bilgisi eşleşmektedir.

Allium sativum L.

Sarımsak

Öksürük ve balgam sökücüdür. Sarımsak, süt ile birlikte kaynatılıp içilir. (A6, A34) Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:329)’a göre sarımsak bitkisi; idrar çoğaltıcı, mikrop öldürücü, bağırsaklarda bulunan zararlı canlıları yok edici, yemek yeme isteğini artırıcı özelliklerinin yanı sıra tansiyon rahatsızlıklarına da iyi gelmektedir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda sarımsak bitkisinin, süt ile kaynatılıp içilmesi bilgisi ile öksürük ve balgam sökücü olarak kullanımı bilgisi birebir eşleşmektedir.

Erdoğan (2011:18)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada sarımsak bitkisini, diş sorunu yaşayanların tercih ettiği bilgisine ulaşılmıştır.

(50)

49

Anethum graveolens

Dereotu

Şeker hastalığında, tiroitlere iyi gelir. (A8, A29, A38)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:198)’a göre dereotu bitkisi sindirime yardımcı olduğu ve sakinleştirici olarak kullanılmaktadır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan dere otu bitkisi ile ilgili verdiği bilgiler eşleşmemektedir.

Erdoğan (2011:22) Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yapılan çalışmada dere otu bitkisi anne sütü artırıcı, regl ağrılarını daha aza indiren bir bitki olduğu bilgisine ulaşılmıştır.

Citrus limon

Limon

Antibiyotik olarak kullanılır. Limon ile bal, şurup kıvamına gelince aç karna içilir. (A5, A15)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1991:286)’a göre mikrop öldürücü özelliğe sahiptir. Enfeksiyon rahatsızlıklarına iyi gelmektedir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda limon bitkisinin antibiyotik olarak kullanımı bilgisi eşleşmektedir.

Cyclotrichium

Nane

Yağ yakıcıdır. Sinek kovucudur. Mide ağrısına iyi gelir. (A10, A16)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:302)’a göre mide rahatsızlıklarını tedavi eder. Kaynatılmış su nane bitkisinin üzerine dökülür. Kaynatılmadan alınır ve soğutularak içilir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda nane bitkisinin kaynatılarak içilmesiyle mide ağrısına iyi geldiği bilgisi eşleşmektedir. Ancak diğer bilgiler

(51)

50 eşleşmemektedir.

Erdoğan (2011:50)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada nane bitkisinin, mide sıkıntısı olanlarda rahatlatıcı etkiye sahip olduğu bilgisine ulaşılmıştır.

Echinops pungens

Devedikeni

Karaciğer rahatsızlıklarına iyi gelir. Toksin temizleyicidir. Guatr rahatsızlığına iyi gelir. Cilt bakımında kullanılır. Kaynatılarak içilir. (A20)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:198)’a göre, kaynatılmış su, devedikeni bitkisinin meyvesinin üzerine dökülür. Kaynatılmadan alınır ve soğutularak içilmesiyle karaciğer hastalıklarını tedavi eder.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda devedikeni bitkisinin karaciğerdeki toksini atma özelliği bilgisi eşleşmektedir.

Fagaceae quercus

Meşe

Kozalak, toz haline getirilerek diş etleri yaralarının iyileşmesinde kullanılır. Ayak kokusu olanların ayak parmaklarının arasına dökülürek koku giderilir. Kozalak kaynatılıp içilirse hamileliği önler. (A27, A19)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:294)’a göre meşe bitkisi, dahilen dışkılama zorluğu çekenlerin özellikle baytarların tercihidir. Fazla dışkı gitmesi ve vücuttaki kan çıkışlarını durdurur.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda meşe bitkisinin kullanım şekli eşleşmekte olup kullanım amacı eşleşmemektedir.

Erdoğan (2011:45)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada, meşe ağacının kozalağının, pişik ve yanıklara iyi geldiği bilgisine ulaşılmıştır.

(52)

51

Hypericum perforatum

Sarı Kantaron

Tohum hali epilepside kullanılır. Aynı zamanda zeytin yağında bekletilerek eklem rahatsızlığı olan bölgeye uygulanır. Kurutulmuş olan kantaron; depresif hallerde, idrar zorluğunda, diş etleri rahatsızlığında ve mide ülserinde çay gibi demlenerek içilir. (A4, A12, A31, A41, A45)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1991:166)’a göre daha çok iç organlardaki düz kasların kasılmaları için kullanılır. Dışkılama zorluğu yaşayanlarda tedavi edicidir. Mikrop yok edici ve sakinleştirici özellikleri bulunmaktadır. Özellikle yanık tedavisinde kullanılır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda sarı kantaron bitkisinin kullanım şekli ile birlikte antispazmotik etkisinden dolayı eklem rahatsızlıklarını giderici olduğu; depresif hallerde ve yara iyileştirmede tedavici edici olarak kullanıldığı bilgisi eşleşmektedir. Epilepsi ve idrar zorluğu tedavisinde kullanıldığına dair bilgiler eşleşmemektedir.

Erdoğan (2011:46)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada, sarı kantoron bitkisinin, midevi rahatsızlıklarda sindirim zorluğu yaşayanların tercih ettiği bilgisine varılmıştır.

Juglans regia

Ceviz yaprağı

Ceviz yaprağı, çay gibi demlenip içilirse kilo aldırır. Kabızlık sorununu giderir. (A2) Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1991;175)‘a göre güç verici özelliğinin yanı sıra mikrop yok edici ve dışkılama zorluğu yaşayanları rahatlatıcı bir bitkidir. Dermotolojik rahatsızlıkları olanlar kullanır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda ceviz yaprağı bitkisinin kabızlığı tedavi edici etkisi olduğu bilgisi eşleşmektedir.

Erdoğan (2011:48)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada, ceviz bitkisinin boya ile eşya kullanımında daha çok tercih edildiği ve meyve olarak

(53)

52 tüketildiği bilgisine ulaşılmıştır.

Malus pumila

Elma

Astım, nefes darlığı ve alerjiye iyi gelir. Elma sirke haline getirildikten sonra sabah ve akşam bir kaşık içilir. Alerji fazla ise daha sık tüketilebilir. (A25)

Erdoğan(2011:85)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada, elma bitkisinin dış kısmının kaynatılarak içilmesinin iltihap giderici etkisi olduğu bilgisine ulaşılmıştır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda elma bitkisine dair verilen bilgiler eşleşmemektedir.

Malva sylvestris

Ebegümeci

Haşlanıp bir bez yardımıyla dizde ağrıyan kısma sarılır. Kaynatılarak içilmesi, idrar yollarındaki ilthaplara iyi gelir. Yemek olarak da tüketilir. (A21, A23)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:202)’a göre ebegümeci bitkisi, solunum ve sindirim sistemi yaralarında koruyucu olarak kullanılır. Bitkinin taze kısmı tülbent yardımıyla cerrahatli yaraları tedavi eder.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda ebegümeci bitkisinin kullanım şekli ve amacına dair bilgiler eşleşmektedir.

Erdoğan (2011:63)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada ebegümeci bitkisinin, yara ve yanıklara iyi geldiği bilgisine ulaşılmıştır.

Marus nigra

Karadut

Pekmezi sulandırılarak gargara yapılırsa ağız yaralarına iyi gelir. (A20)

(54)

53

yapılan şurup gargara halinde kullanılarak ağız ve boğaz rahatsızlıklarında, küçük yaş çocuklarda da ağızda oluşan pamukçukların tedavisinde kullanılmaktadır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda karadut meyvesinin kullanılan kısmı ve kullanım şekli birbiriyle eşleşmektedir.

Erdoğan (2011:65)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada, karadut bitkisinin meyvesinden pekmez yapılarak tüketildiği bilgisine varılmıştır.

Matricaria chamomilla

Papatya

Kuru papatya demlenerek içildiğinde soğuk algınlığına, mide ağrısına iyi gelir. Kuru papatya toz haline getirilerek kullanılırsa kanayan yerlerdeki kanamayı keser. (A8, A12, A47 )

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:312)’a göre papatya bitkisi; idrar ve yeme isteğini artırıcı, sakinleştiricidir. Kaynatılmış su, papatya bitkisi üzerine dökülüp kaynatılmadan alınır. Daha sonra soğutulmuş bir şekilde ağızda çalkalanır. Ağrı kesici olarak kullanılır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda papatya bitkisinin ağrı kesici, yara iyileştirici, boğaz iltihaplarını tedavi edici etkiye sahip olduğu bilgisi eşleşmektedir.

Melisa officinalis

Melisa

Naneye benzer. Damar açıcı, ödem atıcıdır. Depresyon hastalarını rahatlatır. Çay gibi demlenir. Düğüm gibi olur ve nane ile karıştırılıp tüketilir. (A7, A18)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:307)’a göre sakinleştiricidir. Mide rahatsızlıklarına iyi gelir. Gaz söktürücü ve mikrop öldürücü özelliğe sahip bir bitkidir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda melisa bitkisinin sakinleştirici olarak kullanımı bilgisi eşleşmektedir.

(55)

54

Nasturtium officinale

Su teresi

Kanser tedavisinde kullanılır. İştah açıcıdır. Temiz bir şekilde yıkanıp yenir. (A9, A13, A46)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:341)’a göre su teresi bitkisi; idrar artırıcı, güç verici, vitamin eksikliğini giderici ve yemek yeme isteğini artırıcı olarak kullanılmaktadır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda su teresi bitkisinin; iştah açıcı özelliği bilgisi eşleşmektedir. Ayrıca kanser tedavisinde kullanıldığı bilgisi eşleşmemektedir.

Nigella sativa Çörek otu

Unutkanlıkta, kemik gelişiminde, karaciğeri düzenlemede ve şeker hastalığında kullanılır. (A33, A35)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1991:189)’a göre doğum yapan annelerin süt oranında artma meydana getirir. Yemek yeme isteğini artırır. Regl dönemlerinde rahatlatıcıdır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda çörek otu bitkisinin kullanım amacı eşleşmemektedir.

Partulaca oleracea

Semizotu

Bağırsakların rahatlamasında kullanılır. Susuzluğu giderici etkisi vardır. Kulak çınlamasına iyi gelir. Uyku sorununu çözer. Fazla kullanımında böbrek taşı oluşturur. Pişirilmeden yenmesi daha faydalıdır (A1, A36, A46 )

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:375)’a göre sebze olarak tüketilir. Basura karşı etkilidir. İdrar ve kurt söktürücüdür.

(56)

55

bağırsaklara iyi geldiği bilgisi ve kullanım şekli eşleşmektedir. Bunun dışındaki bilgiler eşleşmemektedir.

Erdoğan (2011:79)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada semizotu bitkisinin, salata ve yemek olarak tüketildiği bilgisine ulaşılmıştır.

Pegonum harmala

Üzerlik Otu

Kurdeşen oluşumunu önler ve zihni açar. Tohumu yakılıp küllendirilerek dumanı içe çekilir. Hafif kavrulduktan sonra pekmez ve sirke ile karıştırılıp içilirse varise iyi gelir. Sirke ile karıştırıp içilirse basuru tedavi eder. (A34, A43)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:357)’a göre üzerlik otu bitkisi kurt dökücü, adet sökücü ve sakinleştirici etkiye sahiptir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda üzerlik otu bitkisinin; kurdeşen ve basura iyi geldiği bilgisi eşleşmektedir. Bitkinin kullanım şekli ve varise iyi geldiğine dair bilgi eşleşmemektedir.

Petroselinum crispum

Maydanoz

Maydanoz kaynatılıp içilirse ödem atıcı ve iltihap söktürücü olarak kullanılır. (A14) Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:290)’a göre özellikle İç Anadolu’da maydanoz bitkisi yemeklerde kullanılır. Bunun yanı sıra süslemek için de tercih edilir. Regl dönemlerinde rahatlatıcı bir etkiye sahiptir. İdrar artırıcıdır.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda maydanoz bitkisinin kullanım şekli ve amacı eşleşmemektedir.

(57)

56

Piper nigrum L.

Karabiber

Grip ve soğuk algınlığı için kullanılır. Tohumu dövülerek bir kaşık ılık suya karıştırılarak içilir. (A11, A47)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:244)’a göre yeme isteğini artırıcıdır. Üst solunum yollarında oluşan mikropları yok eder.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda karabiber bitkisinin, grip ve soğuk algınlığına iyi geldiği bilgisi eşleşmektedir.

Pistacia terebinthus Menengiç

Boğaz ağrısına, öksürüğe ve bronşite iyi gelir. (A15, A21,A42)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:324)’a göre, mikrop öldürücü özelliğinden dolayı solunum rahatsızlıklarına iyi gelir.

Yapılan görüşmeler ve araştırılan bilgiler sonucunda menengiç bitkisi için verilen bilgiler eşleşmektedir.

Erdoğan (2011:20)’ın Karaman’ın Sarıveliler ilçesinde yaptığı çalışmada menengiç bitkisinin, midevi sıkıntıları giderici ve yanık yaraları azaltıcı etkiye sahip olduğu bilgisine ulaşılmıştır.

Platanus orientalis

Çınar Yaprağı

Çınar yaprağı kaynatılıp banyo suyuna dökülürse saç beyazlamasını önler. Bağırsak kurtlarını döker. Diz ve bel ağrısına iyi gelir. Haşlanıp bez yardımıyla ağrıyan diz ve bel bölgesine konulur. (A7, A39)

Araştırılan bilgiler sonucunda Baytop (1999:183)’a göre çınar yaprağının üzerine su dökülerek kaynatılır ve dinlendirilerek içilir. Bağırsak sorunlarında kullanılır. Aynı yöntem ile göz rahatsızlıklarında, iltihaplı yaraların üzerine pansuman yapılarak