A r t e r iy o s k l e r o ti k Kalb Hastalığında Diyet
Tedavisi
Dr. Aydın Karamehmetoğlu*
/
Ufuk Güneyli**G iriş
İskem ik k alb hastalığı d a denen arteriyosklerotik k alb hastalığı, g en el likle m iy o k ard ı besleyen ko ro n er a rte rle rin b ir h astalığ ıd ır. K linik o la ra k a n g in a pektoris veya m iy ok ard in fa rk tiisü m e y d a n a g etirir. B atı d ü n y a sın d a ve m em leketim izde erişkin y aşta en sık ra stla n a n ö lü m sebebidir.
Şekerli d iy ab et, essansiycl hiperkolesterolem i, essansiyel lıipcr- lip id em i ve hip o tiro id izm gibi k a n d a kolesterol ve genellikle lip id lerin yüksek b u lu n d u ğ u m etabo lik h a sta lık lard a , arteriyosk lero tik kalb h as talığ ın ın sıklıkla b e ra b e r b u lu nm ası, deneysel o lara k h ip erlip id em i o- lu ştu rııla n h a y v a n la rd a arteriyoskleroz görülm esi, beslenm e ve lipid m etab o lizm ası b o zuk lu kları ile arteriyoskleroz a ra sın d ak i ilişkiye dik k a ti çekm iştir. Bu y ü zd en arteriyosklerotik kalb h a sta lığ ın ın te d a v i sinde ve özellikle önlenm esinde diyetin çok önem li b ir rol oynadığı o rta y a çıkm ıştır.
A rteriyosk lero tik K alb H astalığının O luşum u ve T ip leri
L ip id m etabo lizm ası b o zu k lu k ların ın a o rta vc k o ro n er a rte rle re etkisi b irb irin e ben zer. Ö n c e d a m a r iııtim ası ü zerinde küçük, to p lu iğne başı b ü y ü k lü ğ ü n d e, yu v arlak , sarı ren k te lipid to p la n tıla rı g ö rü lü r. B u n la r b azen çocukluk y a şla rın d a d a h i g örüleb ilir. 30 y a şla rın d a n so n ra b u s a n lekelerin üzerine hiy alin c b e n z er b ir b a ğ dokusu ve fib rin çök m eğe b aşlar. Böylece d a m a r lüm eni içine, çıkıntı y a p a n p ilâ k la r te şekkül ed er. Z a m a n la bu p lâk la r içinde kalsiyum d a çökerek, d a m a r d u v a rı sertleşir ve lu m en in b ir kısm ım veya ta m a m ın ı tık a y a ra k sem p to m la rın o rta y a çıkm asına sebep ohır.
* H acettepe Üniversitesi K alp ve D am ar Hastalıkları Ö ğretim Üyesi. ** H acettepe Üniversitesi Beslenme vc Diyetetik Bölünni Ö ğretim Görevlisi.
132 B E SL E N M E V E D İY E T D E R G İS İ
L ip id ler başlıca kolesterol, trigliseridler ve fosfolipidlerden oluşu r. V ü c u d sıvıların d a ra h a tç a eriyik h a lin d e taşın ab ilm ek için lip id le r bazı p ro tein lerle birleşirler ve lip o p ro te in le r a d ın ı a lırla r.
Son senelerdeki çalışm alar h ip e rlip o p ro te in em ile rin başlıca 5 tip te to p lanab ileceğ in i g ö sterm iştir.1
Tip I (Şilomikronemi) : Bu tip te k a n d a şilo m ikron lar (yeni sindirilm iş
yağ dam lacıkları) b irik ir ve seru m a, beyaz, süt gibi b u la n ık b ir ren k verir. Şilom ikronem i, yağlı g ıd a la r alın d ık ta n sonra, n o rm a l in sa n la rd a d a görülen fizyolojik b ir olay d ır. N o rm ald e , kısa z a m a n d a , lip o p ro te in - lipaz d enen b ir enzim y a rd ım ı ile şilom ik ronlar p a rç a la n ır ve se ru m u n bulanıklığı kaybolur. Bu enzim in eksikliği veya yetersizliği T ip I h ip er- lipopro teinem iy e sebep olur. Böyle h a s ta la rd a çocukluk y a şın d a n b a ş lay an k a rın ağrıları, b u lan tı, ciltte k sa n to m a la r, d a la k ve k a ra c iğ e r b ü y ü k lüğ ü o rta y a çıkar. T ip I ’in erken arteriy o sk lero za sebep o ld u ğ u gösterilem em iştir. N a d ir o lara k g ö rü lü r.
Tip I I ( Essarısiyel ailesel hiperkolesterolemi) : Bu tip te h em en sad ece k o
lesterol yükselm iş b u lu n u r. Göz k a p a k la rın d a k sa n te la z m a la r, k o rn e a ’d a arkus senilis, te n d o n la r ü zerin d e k sa n to m a la r erk e n d e n teşekkül eder. A rteryosklerotik kalb hastalığ ı sıklıkla g ö rü lü r.
Tip I I I (Essansiyel hiperlipidemi) : Ö zellikle trig liserid le r çok y ü k
selm iştir. T ip ik o larak avuç içinde p a lm a r k sa n to m la r g ö rü lü r. T ip I I ve tip IV ile k ıy aslan dığ ın da d a h a n a d ird ir. L ip id le rin yüksekliği, d iy etle y ağ ve k a rb o n h id ra t m ik tarı ve to ta l kalori ile ilgilidir. A rteriy o sk lero tik k a lb h astalığ ın d a, a lt ekstrem ite d a m a rla rın d a tık a n m a sıklıkla g ö rü lü r.
Tip I V (Karbonhidrat alımmına bağlı lıiperlipidemi) : H ip e rlip id e m i,
v a k ’a la rm ço ğ u n lu ğ u n d a o rta y aşta, şişm anlık ve şeker h a sta lığ ı ile b e ra b e r o rta y a çıkar. Bu h a s ta la rd a trig liseridlerle b e ra b e r k a n d a ü rik asit de yükselm iş b u lu n u r. G enç y a şla rd a d a arteriy o sk lero tik k a lb h a s talığ ı y a p a r.
Tip V (Karışık hiperlipoproteinemi): B irinci ve d ö rd ü n c ü tip le rin
b ir k arışım ıdır. C ilt b e lirtile ri T ip I ’e, k a rb o n h id ra t m eta b o liz m a sı ile olan ilişkisi de T ip I V ’e benzer.
H ip e rlip o p ro te in e m ile rin b u sın ıflan d ırılm ası çok fay d a lı o lm a k la b e ra b e r, birçoğu yanlız b ir tip e so k u la m a m a k ta , 2 ayrı tip in özellik lerin i de g ö stereb ilm ek ted ir. T ip I I ve T ip IV k a rışım ın a en çok ra s tla n m a k - tad ır.
A R T E R İY O S K L E R O T İK K A L lî H A S T A L IĞ IN D A D İY E T T E D A V İS İ 133
Beslenm enin A rteriyosklerotik K alb H astalığı ile İlişkisi
A rteriyosklerotik kalb h astalığ ın ın oluşum u ve ilerlem esi ü zerind e beslenm e ile ilgili birçok fik irler ileri sü rü lm ü ştü r. B u n lar kalori, p ro tein , yağ, k a rb o n h id ra t, kolesterol, tuz, m in eraller ve v ita m in ler ile ilgilidir.
K a l o r i : 1948-1960 yılları a ra sın d a y ap ıla n a ra ş tırm a la r d a, k alo ri a lım ın d a önem li değişiklikler o lm am asın a rağ m en , kalb h a sta lık la rın d a n ölüm olayının a rttığ ı g ö rü lm ü ştü r. D a h a so n ra Al- b rin k 2 ad lı a ra ştırm a c ı aşırı kalori alın ım ın m arteriosk lero tik kalb h a sta lık ların ın a rtm asın a sebeb o ld u ğ u n u o rta y a koym uştur.
P r o t e i n : P ro tein k u llan ılm asıy la arterio sk lero tik kalb
h a sta lık ları a ra sın d a k ay d a d eğ er b ir ilişki k u ru la m a m ış tır.2
Son senelerde Lcveille ve a rk a d a şı3’4 civcivler üzerin d e, diy etteki p ro te in seviyesinin kolesterol ve y ağ asitleri sentezi üzerin e o lan tesi rin i a ra ştırm ışla rd ır. N eticed e diyetteki p ro te in seviyesinin a rtm asıy la k a ra c iğ e rd e kolesterol sentezinin a rttığ ın ı, fak at p la z m a d a , barsak ve v ü c u tta değişm ediğini, yağ asitleri sentezinin ise k a ra c iğ e r ve p la z m a d a azaldığını, v ü c u tta ve b a rsa k ta a rttığ ın ı gö rm ü şlerd ir. H odges ve a rk a d a ş la rı5 y a p tık la rı a ra ş tırm a d a bitkisel p ro te in le rin , h a y v an sal p ro te in le rle değiştirildiği z a m a n serum kolesterol seviyesinin göze ç a rp a r b ir seviyede a z a lm a k ta o ld u ğ u n u g ö rm ü şlerdir. P ro te in in kolesterol ü z e rin d ek i b u etkisinin sadece p ro te in d en değil de o n u n la b irlik te h a y v a n sal k a tı y a ğ la rın a lim in in a rtm a sın d a n o ldu ğu d ü şü n ü leb ilir.
Y a ğ : G enellikle arterio sk lero tik k alb h a sta lık la rın ın m e y d a
n a gelm esi ile çok m ik ta rd a y ağ ih tiv a eden d iy etle rin alın m ası a ra sın d a önem li b ir ilgi v a rd ır. Bilhassa doym uş y a ğ la r h a sta lığ ın esas seb eb in i m e y d a n a g etirm ek ted ir. Çok derecede d oy m am ış y ağ asit le rin in seru m kolesterol seviyesini dü şü reb ilm ek te o lduğu b irço k a ra ş tırm a la rla isp a tla n m ıştır.2-6’7 4 0 -5 9 yaş ara sın d ak i 12770 in san ü z e rin d e y a p ıla n m illetlerarası m ü şterek epidem iyolojik a ra ş tırm a la rd a arteriy o sk lero tik k alb h a sta lık ların ın d iğer besin m a d d e le rin in alını- m ın d a n d a h a çok, diyetteki doym uş y a ğ la rın alın ım ı ile ilgili olduğu g ö ste rilm iştir.8 A yrıca, u z u n süre düşük m ik ta rd a yağ ih tiv a eden d i y et k u lla n a n la rd a d a serum kolesterol seviyesinin d ü ştü ğ ü b irk a ç ay so n ra d a seru m trigliserid seviyesinin azaldığ ı tesbit e d ilm iştir.9
K a r b o n h i d r a t : S erum kolesterolüne d iy ettek i k o m p leks k a rb o n h id ra tla rın (örneğin nişasta) ve suk ro zu n (çay şekeri) te siri a ra ştırıld ığ ı za m a n , nişasta yiyen g ru p la rd a sukroz y iy en lere n a z a ra n d a h a d ü şük serum kolesterol seviyesi tesbit edilm iştir. Y ine se lü lo z d a n zen g in diyeti olan h alk to p lu lu k la rın ın serum kolesterol se viyesi d ü şü k b u lu n m u ş tu r.5'10
134 fiF.SLr.NMK v e D İY E T D E R G İS İ
Y u d k in ve D o d d y " m iy o k art in fark tiisü n ü n m e y d a n a gelm esi ile fazla m ik ta rd a çay ve kahve tüketim i, dolayısiyle b u içeceklerle fazla şeker alın m ası a ra sın d a p o zitif b ir korelasyon tesb it etm işlerd ir. F a k a t çay, kahve gibi içeceklerin de etkisinin olu p o lm a d ığ ı k a ti o la rak belli değildir. Y akın D oğu Ü lkeleri h a lk ın d a çok d ü şü k seru m ko lesterol seviyesi tesbit edilm iş ve b u n u n ekm ek tü k etim i, dolayısıyla, düşük sukroz ve doym am ış y ağ a lım ın d a n ileri geldiği g ö rü şü n e v a rıl m ıştır. S erum kolesterolü üzerine ekm eğin bu tesirinin sadece nişas ta d a n mı o ld u ğ u n a k a ra r verilem em iştir.
Bu a ra ş tırm a la ra göre kom plex k a rb o n h id ra tla r in sa n la rd a se ru m kolesterol k o n sa n tra sy o n u n u n a z alm a sın a etki e tm e k te d ir. G li koz ve laktoz, serum kolesterol k o n sa n trasy o n u n u d e ğ iştirm e m e k te d ir. Sukroz d iğ er k a rb o n h id ra tla ra n a z a ra n serum kolesterol seviyesini çok az o lara k y ü kseltm ektedir. F a k a t serum k o lestero lün d eki b u d e ğ i şiklik çok önem li o larak k a b u l e d ilm e m e k te d ir.10'13 F a z la k a rb o n h id r a t tü k etim in in arteriosklerotik kalb h a sta lık la rın ın oluşm ası ü z e rin deki tesiri fazla k a rb o n h id ra tla rla b irlik te fazla k a lo ri tü k e tim in d e n dolayı o labilir.
K o l e s t e r o l : S eru m kolesterol seviyesinin yüksekliği
ile kalb hastalıkları arasın d ak i ilgi birçok a ra ştırm a c ı ta ra fın d a n
o rta y a konm uştur. D avis ve a rk a d a ş la rı9 a rteriy o sk lero za b a ğ lı
an g in a pektorisi olan h a s ta la rd a , sağlam h a s ta la ra n a z a ra n yüksek serum kolesterol seviyesi tesbit etm işlerdir. S eru m kolesterol seviyesi 100 mİ de 260 m g o la n la rd a , 220 m g o la n la ra n a z a ra n a rte riy o sk le ro za y a k a la n m a riski gençlerde 6 defa, y aşlıla rd a 3 defa d a h a faz la b u lu n m u ştu r. A y n c a diyetle a lm a n kolesterolün de seru m k olestero lü n ü y ü k seltici etkisi v a rd ır. B unu o rta y a koym ak için 2 g ru p in san alınm ış ve b ir g ru b a y u m u rta sarısı ve d iğ er k o lesterolden zen g in y iy ecekler v eril- miş, diğ er g ru b a ise b u n la r verilm em iştir. B irinci g r u p ta seru m koles te ro lü n ü n yükseldiği g ö rü lm ü ştü r. H a tta d iy e tle rin d e fazla d o y m u ş y ağ asitleri ih tiv a edenlere kolesterolden zengin yiyecekler v e rilm e d iğ i z a m a n serum kolestero lü nü n azald ığı g ö rü lm ü ştü r. B u n u n y a n ın d a d iy etin d e çok derecede do ym am ış y ağ asidi o la n la ra g ü n d e 725 m g r c iv a rın d a kolesterol ilave edildiğ i z a m a n serum k o leste ro lü n ü n y ü k seldiği g ö rü lm ü ş tü r.9'14-15
T u z : T u z u n h ip ertan siy o n ü z erin d ek i etkisi çok ö n c e d en a n laşılm ıştır. S o d yum alınm ası, d a m a r için d e su to p la n m a s ın a sebeb o lduğ u ve dolayısiyle k an b asıncını a rttırd ığ ın d a n , k alb y etm ezliğ i ve h ip ertan siy o n o ld u ğ u h a lle rd e ön em k a z a n ır ve d iy ette tu z k ısıtla m ası d ü ş ü n ü lü r .16
A R T E R İY O S K L E R O T İK KA LB H A S T A L IĞ IN D A D İY E T T E D A V İS İ 135
M i n e r a l l e r : A rteriyoskleroz ve v ü c u tta eser m ik ta rd a b u lu n a n m in e ralle r a ra sın d a b ir ilişki olup o lm adığı d a a ra ştırılm ıştır. M a n g an e z , k o b alt, b a k ır ve çin k od a böyle b ir ilişki g ö rü lem em iştir. K ro m ise yeni d o ğ a n la rd a ve çocukluk y a şın d a v ü c u tta d a h a çok b u lu n u r, yaşlan d ık ça m ik tarı azalır. Saf, rafin e şeker yen m esin in, k ro m u n id ra r ile v ü c u tta n atılm a sın a sebeb o ld u ğ u g ö sterilm iştir.17 K a r b o n h id ra tı, ra fin e şeker o lara k a la n la rd a , krom d e p o la rın ın az alm a sın ın , k a rb o n h id ra t ve lip id m etabo lizm ası b o z u k lu k la rın a ve arteriy osk - lero za sebeb olabileceği ileri sü rü lm ü ştü r.
V i t a m i n l e r : V ita m in le rd e n yanlız G v ita m in in a rte
-rio sk lero zla ilgisi a raştırılm ıştır. Y a p ıla n deneylerle a rte riy e l in tim a n m y a p ısın d a C v ita m in in ro lü o ld u ğ u sa p ta n m ıştır. V ita m in C eksikliği g e ç iren k o b a y la rın a rte rle rin d e b irta k ım m orfolojik lez y o n lar g ö rü l m ü ştü r. B u n la r in sa n la rd a k i arteriy o sk lero zd ak in e b e n z em e k te d ir. V i ta m in C n in verilm esi ile le z y o n lard a a z a lm a g ö rü lm ü ş tü r.18 Y a p ıla n b ir d iğ e r a ra ş tırm a d a arteriyo sk lerozu o la n kişilere g ü n d e 1 gr. C v ita m in i verild iğ in d e serum kolesterolünün a rttığ ı ve b u artışın C v i ta m in in a rte r d u v a rın d a k i kolesterolü m obilize etm esin d en ileri g e l diği g ö rüşü o rta y a a tılm ıştır.19
H astalığın Tipine Göre U ygulanacak Diyetin İlkeleri
Tip I : K a rın a ğ rıla rın ın ve şilom ik ronem i’n in tedavisi için g ü n d e v erilen y a ğ m ik ta rı 20 gm . veya d a h a az o lm alıd ır. Y a ğ d a eriyen v ita m in le r ek o lara k h a sta y a verilm elid ir. D iyette y eterli p ro te in b u lu n m alı, fa k a t b u p ro te in le rin b e ra b e rin d e y a ğ b u lu n m a m a s ın a d ik k at e d ilm e lid ir (Ö rn eğ in az yağlı b a lık la r verilm eli, fak a t ku zu eti v e ril m e m e lid ir).
Tip II. Y üksek o lan serum kolesterolü, h e m e n h e r tü rlü ilaç ve
d iy ete cevap v erm em ek ted ir. C evap alınabilm esi için g ü n lü k a lm a n kolesterol m ik ta rın ın 300 m g. d a n d a h a az olm ası, y a ğ m ik ta rın ın d a çok a z altılm a sı gerekir. Bu d efa d a g ü n lü k kaloriyi te m in etm e k için b o l m ik ta r d a k a rb o n h id ra t verilm esi gerek ecek tir. Bol k a r b o n h id r a t ise trig liserid le rin yükselm esine yol a ç a r İlâ ç o la ra k k o lestira m in (safra a sid le rin in b a rs a k ta n em ilm esine m a n i o lan b ir m a d d e ; h a le n T ü rk iy e ’ d e y o k tu r). A tro m id -S , tiroksin verilm esi d en enm iş ve b a z ı v a k a la rd a iyi so n u ç la r alınm ıştır.
T ip I I I . Az k a rb o n h id ra tlı diyet ve A tro m id S te d a v isin d e n g en el
likle iyi cevap alın ır. Alkol de k ısıtla n m a k veya ta m a m e n m e n e d ilm e lid ir. H a s ta la rın m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r kilo v erm eleri (örneğ in 25 y a şla rın d a k i
136 B E S L E N M E V E D İY E T D E R G İS İ
k ilo ların a inm eleri) tavsiye ed ilm elidir. Böyle h a s ta la rd a d e rid e k i ksan- to m a la rm çok k ü çü ld ü ğü , k ü çü k lerin ise k a y b o ld u ğ u gösterilm iştir.
Tip IV -V . K a rb o n h id ra t ve to ta l k alori m ik ta rla rın ın k ısıtlan m ası
gerekir. H a y v a n i ve d o y u ru lm u ş y a ğ la r h a ric in d e y ağ k ısıtlanm ası y ap ılm az. P ro te in serbesttir. Alkol kısıtlan m alıd ır. A tro m id S, tiroksin, n ik o tin ik asit kullanılm ış ve değişik so n u çlar alınm ıştır.
A rteriyosklerotik K alb H astalığında U ygulan acak D iyet
H a stalığ ın değişik 4 tip i olm asın a rağ m e n teşhis için k a ğ ıt elektro- forezine ih tiy aç o ld u ğ u n d a n b u g ü n için bu ay rım y a p ıla m a m a k ta d ır. Bu yü zd en diy et bu 4 tip için de, u y g u n o lacak şekilde d ü z e n le n m e k ted ir. D iy etin genel ilkeleri:
1. H a s ta n o rm a l kilosundan (b ak : Beslenm e ve D iy et D ergisi Sayı 1 Sayfa 42 T a b lo 1) fazla olm am alı, fazla ise z a y ıfla tm a k için k a lo ri kısıtlam ası y a p ılm a lıd ır.
2. K a rb o n h id ra t alın ım ı n o rm a l h u d u tla r için d e tu tu lm a lı ve r a fin e şeker (çay şekeri) diyette m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r a z a ltılm a lıd ır.
3. P ro tein kısıtlam ası y a p ılm a m a lıd ır.
4. H ay v an sal ve k atı y a ğ la rın d ışın d a y a ğ kısıtlam ası y a p ılm a z . M ısır özü, ayçiçeği gibi çok d erecede d oym am ış y a ğ asidi ih tiv a e d e n y a ğ la r k u llan ılm alıd ır. (Z ey tin yağ ı bitkisel sıvı y a ğ o lm a sın a ra ğ m e n çok derecede doym am ış y ağ asitlerin i d a h a az ih tiv a e ttiğ in d e n d iğ e rle rin e göre kolesterolü d ü şü rü c ü etkisi d a h a a z d ır).
5. K olestero ld en zengin yiyeceklere d iy e tte d a h a az y e r v e rilm e lid ir (kolesterolden zengin yiyecekler, y a sak la r listesinde g ö rü lm e k te d ir).
6. A lkol kısıtlan m alıd ır.
7. K a lb yetm ezliği ve h ip ertan siy o n v a rsa tuz kısıtlan ır.
A rteriyo sk lero tik k alb h a sta lığ ın d a d iy et ted av isin in y a ra rı a n c a k 6-8 a y d a o rta y a çıkar. Bu n o k ta özellikle h a s ta la ra h a tırla tılm a lı ve h a s ta la rın “ 15 g ü n d ü r p erh izd ey im hiç fark g ö rm e d im , b a n a p e rh iz y a ra m ıy o r,” ta rz ın d a k i d ü şü n celeri ö n len m elid ir.
Son senelerde d iy et ted av isin in arteriy o sk lero tik k a lb h a sta lığ ın ın ted av isin d e değil, fak at ö n len m esin d e b ü y ü k ö n em i o ld u ğ u id d ia edilm iş ve d a h a çocuk lu k y a şın d a u y g u n d iy et v erilm esin in g erek tiğ i ü z e rin d e k i ta rtış m a la r ku v v et k a z a n m a ğ a b aşlam ıştır.
Ö rnek D iyet
D iy e tin k alorisi h a s ta n ın k ilo su n a göre diyetisyeni ta ra fın d a n a y a r la n m a lıd ır. T a b lo 1 de n o rm a l a ğ ırlık ta o lan ve fazla fiziksel aktivitesi o lm a y a n
'l ’A B L O I A rt e ri y o s k le ro z is li H a s ta la r İç in G ü n lü k Y iy ec ek İ s ti h k a k la r ı
A R T E R İY O S K L E R O T İK KALB H A S T A L IĞ IN D A D ÎY E T T E D A V İS İ 137
cd E ^4o V ^4Cd U a c T 3 C :D bo Cd T3 cd 4*5 >Sb <u cd «J «Tl OJ ^ o s o ^4 cd 42 cd {/> a ~ 4*5 >S/D cd ^ 4 -O W S İ -a £ "O _cd U O QJ CO^ c/i CM c o G C3 u ı t O O n j c3 w CM ÇJ c3 N > 4 2 > S Ü ÇJ C/3 s c/> CM £ >s/j -i cd 3 'O 4*î cd 42 T - 42 Cd 4* ^3 44V U S s V o CM ^ T3 cd >-» :3W5 ^ :d cd cjo S ^3 e fi :3 ti: o to oCTi a 73 cd 44 o 44 )bü cd 73u cd Si cd o o o 0 co co 01 > tC >W) cd 7 3 7 3 (-< Ut cd cd r Û 4 2 > > > > cd cd o <_>■> co co CM CM o o to c çd >tb O 73 44 cd 5 CM cd> >> O Ü C N C 42 O C O v> O O i O CO >b£ 3 cd 3 -p cd w 42 ' £ S S 44 44 <D V S £ a <jj TJ cd w 44 cd S 44 o o ü to ^ w u W o o CM O c> ö a J2 2 a x> cd >• 44 Cd Si cd ' a d O 44 4J N # cd W r t *_ >b/} w 3 D c a v b 3 4 4 E cd -4-> W a CJ > 4-» W cd 4 2 d O O O O <£> CO cd - O O m <3 > 5 D u C cd 3 44 cd ^ C JS 44 flj o S S .s « W Ph > o N Si V V3 i3 "I* :3 53 o o m c o N c/î >bo =3 ^ >bo O u s &■ Ph O O Tf O o S *X >Sd >5/3 K> «t rt İ3 >• >h «/> ın o TJ C3 O O c o CM V d :Sb£) V ^4 V >N S * M Y u m u rt a n ın beya zı y e n il e b il ir . Y ağ o la ra k ayç iç eğ i, m ıs ır ö zü , so ya ve ya p am u k y ağ ı k u ll a n ıl m a lı d ır .
138 B E S L E N M E V E D İY E T D E R G İS İ
erkek ve k a d ın için g ü n lü k alın m ası gereken yiyecek m ik ta rla rı g ö rü l m e k te d ir .A ynı z a m a n d a bu h a sta la rın y a sak la r listesine a z a m i d ik k a t g österm eleri gerekir.
Yenilmemesi gerekli yiyecekler ( Yasaklar)
- Y u m u rta sarısı (beyazı yenilebilir)
- G ü n d e 250 g r süt veya y o ğ u rtta n fazla süt veya y o ğ u rt - S a k a ta tla r (K araciğ er, beyin, bö b rek , dil, işkem be v.b.)
- Y ağlı etler, b alık lar, h e r tü rlü yağlı yiyecekler (K a y m a k ,
krem a, p a sta , kek, soslar, k u ru yem işler, a ğ ır ta tlıla r) - Y ağ d a k ız a rtm a la r (h er tü rlü et, sebze ve h a m u r işleri)
- H a y v a n i ve k atı y a ğ la r (tereyağ, vita, sa n a, k u y ru k y ağı ve benzerleri)
- K onserve, salam u ra, sucuk, p a s tırm a ve bileşim i b ilin m e y e n h e r tü rlü yiyecekler.
- Alkol, - S igara,
- E ğer h a sta n ın tansiy o n u v a rsa sofrad a ve y e m ek lerd e tu z k u lla n ıl m am a lı ve tu zlu yiyecekler d e (tuzlu b alık, tu rşu , zey tin , p e y n ir v .b .) y enm em elidir.
K A Y N A K LA R
1. Frederickson, D. S. Less, R. S .: A System for Phenotyping of H yperlipoprotei- nemia, Circ, 31: 321, 1965.
2 . Lopez, A. K rehl, W. Hodges R. E .: Relationship Betvveen Food C onsum ption and M ortality from Atherosclerotic H eart Disease in Europe. A m erican Jo u rn a l of Clinical Nutrition. 19: 361, 1966.
3. Yeh, S. C and Leveille, G. A.: Cholesterol and F atty Acid Synthesis in Chicks T he Jo u rn al of N utrition, 102: 349, 1972.
4. Dietschy J . M . and Weis, H . J . : Cholesterol Synthesis by the G astrointestinal T ract, T he Am erican Jo u rn a l of Clinical N utrition, 24: 70, 1971.
5. Hodges, R . E. K rehl, W. A. Stone, D. B. and Lopez, A .: D ietary C arbohydrates and Low Cholesterol Diets. Effects on Serum Lipıds of M an. A m erican J o u rn a l of Clinical N utrition, 20: 198, 1967.
6. Little, J . A. Shanoff, H. M. and Csima, A .: D ietary C arbohydrates an d Fat, Serum Lipoproteins and H um an Atherosclerosis. T h e A m erican Jo u rn a l of Clinical N utrition. 20: 133, 1967.
7. M alhotra, S. L .: Serum Lipıds, D ietary Factors and Ischem ic H eart Disease. T h e A m erican Jo u rn a l of Clinical N utrition, 20: 462, 1967.
8 . In tern atio n al Cooperative Study on Cardiovasculer Epidemiology. N u tritio n Revievvs. 28: 1970.
A R T E R İY O S K L E R O T İK K A LB H A S T A L IĞ IN D A D İY E T T E D A V İS İ 139
9. Friedberg, C. K ., Diseases of the H eart, W. B. Saunders Com pany, 656, 1966. 10. G randc, F .: D ietary Carbohydrates and Serum Cholesterol, T he Am erican
Jo u rn a l of Clinical N utrition 20: 176, 1967.
11 . Yudkin, J . M orland, J . : Sugar Intake and M yocardial Infarction. T h e Am erican Jo u rn a l of Clinical N utrition, 20: 503, 1967.
12. Groen, J . S.: Effect of Bread in the Diet on Serum Cholesterol, T he A m erican Jo u rn a l of Clinical N utrition, 20: 191, 1967.
13. Stare, J . : D ietary Fats and Carbohydrates Blood Lipıds and C oronary H eart Disease, T he American Jo u rn al of Clinical N utrition, 20: 149, 1967.
14. H allie B. U. and Hashim S. A .: Diet and H eart Disease, Jo u rn a l of the Am erican Dietetic Association 38: 531, 1961.
15. Glueck C. J ., Tsang, R. C .: Pediatric Fam ilial T ype II H yperlipoproteinem ia Effects of Diet on Plasma Cholesterol in the First Year of Life, T h e Am erican Jo u rn a l of Clinical N utrition 25: 224, 1972.
16. D ahi, L. K . : Salt and Hypertension. T he American Jo u rn a l of Clinical N utrition, 231: 251, 1972.
17. Schroeder, H. A .: T he Role of Chrom ium in M am m alian N utrition, T he Am erican Jo u rn a l of Clinical N utrition, 21: 230, 1968.
18. Schaffer, C. F .: Ascorbic acid and Atherosclerosis, T he A m erican Jo u rn a l of Clinical N utrition, 23: 27, 1970.
19. Spittle, C. C .: Ascorbic Acid and Atherosclerosis, T he Lancet No. 7706-8. s. 973, 1971.
