Türkiye Enerji Sorununda Linyitin Yeri

Türkiye Enerji

Sorununda

Linyitin Teri

ÖZET

Dünya ve Türkiye'de enerji birincil kay nakları ve üretim oranları verilmekte, Tür­ kiye taşkömür ve Linyit üretim sahaları ve potansiyeli açıklanmakta ve yapılabi­ lecek hususlar belirtilmektedir. Türkiye'de kömüre dönük enerjinin geliştirilmesi için öneriler özetlenmektedir.

1 DÜNYA ENERJİ SORUNU VE KÖMÜ­ RÜN ÖNEMİ

Halen 3,7 Milyar olan Dünya nüfusu, bugünkü artış hızı İle 2.000 yılında 6,5 Mil­ yarı bulacağı beklenmektedir. Tüketilen enerji miktarı ise bugünkünün 2,5 katı ola­ rak 22 Milyar ton taşkömür eşdeğerini (TED)** bulacaktır (1,2 (Tablo -1).

Tablo incelendiğinde, halen bu değerin yarıdan biraz fazlasının petrol ve tabiî gaz dan geldiği görülmektedir. Ancak, son pet­ rol krizi, enerji üretiminde bu kaynağa, bu-kadar sıkı olarak bağlanmasının ekonomi için çok sakıncalı olduğunu göstermiştir. Bunun yanında, bu kolay enerji kaynağı li­ mitli olup, büyük petrol bölgeleri bulunma--dığı takdirde. Dünyanın enerji ihtiyacı kö­ mür ve atom enerjisine yöneltmeye mec­ bur kalacağını göstermektedir. Nükleer enerji de, hafif kitleli atomların birleşme­ leri sonucu açığa çıkacak füzyon, kontrol

(*) I.T.Ü., Maden Fakültesi

{**) TED : Taşkömür eşdeğeri, 7.000 Kcal/kg. enerji birimi.

altında gerçekleşebileceği taktirde, kendi­ sinden büyük ölçüde faydalanılacaktır (3). Aksi halde, nükleer enerjinin bugünkü tekniğe göre hammadde olarak kullanıl­ makta olduğu Uranyum rezervleri de mah­ duttur.

Halbuki kömür, bir enerji kaynağı o-larak büyük rezervlerle maliktir ve bu yüz­ yılın sonuna kadar mevcut rezervlerin an­ cak % 2'si tüketilmiş bulunacaktın Halen bilindiği taş kömürü rezervleri 476 küsur Milyar tonu, diğer kömür türleri de buna eklendiği takdirde ,bu rezervin 10 Trilyon 781 Milyar tona erişmesi mümkündür (4) (Tablo-2).

2. TÜRKİYE'DE ENERJİ TÜKETİMİ VE KÖMÜR

Türkiye'de enerji olarak tüketilen birincil kaynakların 1950-1975 arası miktarı, taş­ kömür eşdeğeri ve % de olarak tüketim oranı Tablo-3'de belirtilmiştri (6).

Tablonun İncelenmesinde, azalma oranı­ na rağmen, odun ve tezeğin henüz önem­ li bir rol oynadığı (% 23) görülmektedir. Memleket ormanlarının tahribi ve büyük bir gübre potansiyelinin hebası anlamına gelen bu büyük israfa acilen son verilmeli­ dir. Petrole dönük enerji tüketimi (% 51.4) Yurdumuzda bu kaynak yeteri kadar ge­ lişmeden çok artmış ve döviz açığımızın en büyük etkeni olmuştur. Bu kaynağı da. kullanılışında kolaylığına rağmen azaltmak mecburiyetindeyiz. Hidrolik enerjinin art­ ması memnuniyet vericidir. Fırat tesisleri «tam olarak» devreye girdiğinde, yarar­ lanma oranı % 14 olacak, devreye sokul­ mak istenen yedi baraj ile 1958 lerde bu potansiyel % 25 olacaktır. Jeotermal enerji kaynağı bakımından bir potansiyeli­ miz mevcut olmasına, nükleer enerji bakı­ mından atılımlar yapılmasına, güneş ener-|isi kullanılır hale gelip yerini alıncaya ka­ dar. Yurdumuzun ana enerji kaynağı «kö­ mür» olmalıdır. Halen % 20 otan bu kay­ nağı yakın gelecek için yeterince değer­ lendirmek ve artırmak mecburiyetindeyiz.

TABLO : 1

Dünya Enerji Tüketimi ve Birincil Enerji Kaynakları, (Milyar Ton Ted) (2).

Kömür, Milyar T. % Petrol, Milyar T

% Tabii Gaz, Milyar T

% Hidroelektrik, Miy. T % Nükleer, Milyar T. % Toplam, Milyar T. % TABLO : Dünya Kömür Rezervleri Ülkeler SOVYETLER BİRLİĞİ BİRLEŞİK AMERİKA CİN HALK CUMH. BATI ALMANYA AVUSTURALYA İNGİLTERE KANADA HİNDİSTAN POLONYA

GÜNEY AFRİKA CUMH. FRANSA DOĞU ALMANYA YUGOSLAVYA ÇEKOSLAVAKYA DÜNYA TÜRKİYE (5) (7) 1950 1.6 55 0.8 27 0.4 14 0.1 4 0.0 0 2.9 100 2 1960 2.0 45 1.2 27 0.8 18 0.4 10 0.0 0 4.4 100 1970 2.4 32 3.2 43 1.0 14 0.8 10 0.1 1 7.4 100 1975 2.8 29 4.0 41 1.4 14 1.0 10 0.6 6 9.8 100

ve Üretim^ (Milyon Ton) (4). Ekonomik İşletilebilir Rezervler Taşkömürü 165.800* 123.443 101.300* 30.00 13 700 3.871 4.195 10.683 3.000* 10.584 443 — — 1.100* 476.280 800 Linyit 107.400 * 58.338 — 9.571 10.555 — 1.342 897 800* — 15 3.000 * 16.870 900 219.071 5.692 1980 3.2 27 4.4 37 2.0 16 1.2 10 1.2 10 12.0 100 1990 4.4 25 4.8 27 2.4 14 1.8 10 4.4 24 17.8 100 Her Türlü Kömür 2000 5.2 23 4.4 21 3.2 14 1.6 7 7.6 35 22.0 100 1974 Toplam Rezervi Taşkömür

5.713.681 2.924.503 1.011.700 287.054 198.567 162.814 108.777 82.937 60.603 44.339 31.252 30.000 -21.751 21.430 10.781.757 8.000 . Üretimi 524.0 536.6 430.0 94.9 59.4 109.3 17.4 83.3 162.0 64.6 22.9 0.5 0.6 27.9 2.265.1 19.7

TABLO : 3 Türkiye Birincil Enerji Kaynakları ve Kullanımı (6), Bin Ton. Fiilî Ton TED % Fiilî Ton TED % Fiilî Ton TED % MKwh TED % Fiilî Ton TED % Fiilî Ton TED % TED % 1950 1955 1962 jKömür (Satılabilir) 2555 3221 2299 2899 19.7 20.4 3622 3259 18.6 Linyit (Satılabilir), 932 1633 559 980 5.1 5,9 Petrol 466 1159 699 1738 6.3 12.3 Hidrolik 30 89 13 39 0.1 0.3 Odun (Hesabî) 9840 11310 4211 4841 37.8 34.1 2731 1639 9.4 1617 2425 13.9 1001 440 2.5 13000 5564 31.5 Tezek (Hesabî) 10185 11238 3341 3685 31.0 26.0 TOPLAM : 11117 14182 100 100 12835 4210 24.1 17539 100.0 1962 3810 3429 17.1 2979 1787 8.9 2887 4330 21.7 1124 494 2.5 13700 5864 29.3 12705 4167 20.5 20761 100.0 1967 4337 3903 15.2 4618 2771 10.7 5477 8215 31.7 2382 1048 2.4 12831 5492 22.3 13849 4542 18.4 25971 100.0 1970 4538 4110 13.7 5782 3450 11.4 7213 10800 35.5 3029 1320 4.4 12806 5500 19.2 14782 4820 15.8 30000 100.0 1972* 4641 4170 11.6 5486 3270 9.1 10953 16800 46.6 3204 1420 3.9 12800 5500 15.3 14826 4900 13.5 36040 100.0 1975 4831 *' 4340 10.7 6199 ** 3740 9.2 13046 20300 51.4 5886 *** 2620 6.5 11000-t-4700 11.6 14000 + 4700 11.6 40400 100.0

* Devlet İstatistik Enstitüsü 1966 - 73 Maden İstatistikleri. ** TKİ 1975 Yıllığı,

*** Türkiye Elektrik Enerjisi İstatikleri TEK, 1976. + Tahminî.

3. TÜRKİYE'DE KÖMÜR 3.1. Kömürün Tarihçesi

Türkiye'de kömür üretimi Bahriye'nin buharlı gemilerle donanımı ile başlar ve Bahriye eri Uzun Mehmet'in 8.10.1929'da Ereğli Köseağzı mevkiinde kömürü bulma­ sı ile gerçekleşir. Bu şekilde bulunan Ereğli Taşkömür Havzası uzun süre Bah­ riye İdaresi altında çalıştıktan sonra özel şirketler eline geçer ve 1940'da devletleş-tirilerek Etibank, müteakiben Türkiye Kö­ mür İşletmeleri Kurumu tarafından işle­ tilir.

Linyitin ilk kullanılışı 1914-17 Büyük Harp yıllarına rastlar. Önce Soma'da bulunur, bunu Ağaçlı linyitler izler, 1927 lerde

Amasya Çeltek Havzası Devlet Demiryol-(arınca üretime açılır. Bunu Tavşanlı, De-ğirmfsaz ocakları takip eder. Hakiki geliş­ me 1938 de Etibank'a bağlı Garp Linyitle­ ri İşletmesinin (GLİ) kurulması ile oluşur. Bugün Ereğli Taşkömür Havzası ve büyük bir grup linyit ocakları (Aipagut - Dodur-ga, Orta Anadolu, Şark Linyitleri) Devlet­ çe işletilmekte, birçok ocaklar da özel sektörce çalıştırılmaktadır.

3.2. Kömür Üretimi

1960-1975 arası taşkömür ve linyit üre­ timleri Tablo - 4'de verilmiştir.

Son 15 yılda taşkömür üretiminde sınırlı bir artış (%30,3), Linyit üretiminde ise hızlı bir artış (% 211) gözlenmektedir. TABLO : 4

Türkiye Kömür Üretimleri (Tuvenan Ton) (5)

Yıllar 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 Taşkömür Devlet 6.314.987 6.831.929 6.485.282 6.793.430 7.140.891 7.006.998 7.368.942 7.456.744 7.494.558 7.713.032 7.598.316 7.846.499 7.862.422 7.841.755 8.548.445 8.360747 Özel 9.182 i 1.639 6.837 6.337 5.331 2.716 12.813 11.953 11.615 12.245 8.772 8.387 9.968 9.250 5.205 4.554 Toplam 7.150 073 7.018.637 6.800.267 6.491.619 6.837.266 6.317.703 7.381.755 7.468.744 7.506.173 7.743.277 7.608.284 7.855.271 7.870.809 7.851.005 8.553.650 8.365.301 Devlet 2.860.562 2.626.335 3.218.426 3.861.257 4.472.846 4.640.728 4.726.024 5.039.389 6.365.369 6.609.904 6.638.049 7.240.417 7.557.562 7.631.290 8.014.142 8.732.395 Linyit Özel 1.006.089 1.029.176 1.116.521 1.130.621 1.432.838 1.708.967 1.845.127 1.610.627 1.713.375 1.907.215 1.806.288 1.800.000 2.689.645 3.034.095 3.146.963 3.127.057 Toplam 3.866.651 3.655.511 4.334.947 4.991.878 5.905.684 6.349.695 6.571.151 6.650.016 8.078.744 8.517.119 8.642.337. 9.040.417 10.247.207 10.665.385 11.161.105 11.860.052 Kömür Genel To; Ton 1 10.184.354 10.042.777 10.826.566 11.792.145 13.055.757 13.363.332 13.952.906 14.118.760 15.584.917 16.260.396 16.250.621 16.895.688 18.118.016 18.516.390 19.714.755 20.225.353 plam devlet % 90.1 89.7 89.6 90.4 88.9 87.1 86.7 88.5 88.9 88.1 87.6 89.3 85.1 84.1 84.0 84.5 Ana linyit üretimi Batı Anadolu illerinde

olduğu için yakıt ihtiyacının fazla olduğu Doğu illerinde nakli, ekonomik olarak mümkün olmamakta, bilhassa köylünün

yısiyle ekonomik olmayan odun ve tezeğin tüketimi henüz devam etmektedir (%23). Kömür üretiminde Devletin toplam üreti­ minde katkısı % 85 oranında olup, gittik­

niş yatırımları ve mekanik çalışma imkân­ ları etkili olmakla beraber, henüz istenilen seviyeye erişememiştir. Bu hususlara te­ mas edilecektir.

3.3. Taşkömür Sahaları

Yurdumuzun taşkömür rezervleri halen Zonguldak İli içinde Ereğli'den Amasra'ya kadar olan karbonifer şeridi ile, Kastamo­ nu İli'nîn Söğütözü, Pelit Ovası, Azdavay mevkiindedir. Zonguldak Havzasının 800 Milyon ton işletilebilir faydalı ve 233 milyon ton yeni bulunmuş rezervleri ve Kastamonu Havzasının da 8 Milyon ton görünür rezervi olduğu tespit edilmiştir. Toroslarda Antalya - Pamucak Yaylasın­ da 1 milyon ton ve Doğu da Hazro İlçe­ sinde de taşkömûre rastlanmıştır (5), (7)

Bu sahaların etüdieri henüz yapılmamış­ tır.

Halen üretilen yıllık 8 milyon tüvenan ton kömür demir-çelik üretimi için lüzumlu Kok'a dahi kifayet etmemekte, dışardan kok ithâl edilmektedir. Dördüncü demir, çelik tesisi için de ilâve kok ithâl edile­ cektir. Taşkömürün yıkanması sonucu el­ de edilen ve değersiz olan cMlkst» kısmı, Çatalağzı santralinde yakıt olarak kulla­ nılmaktadır. 1974 yılı olarak, koklaşan kö­ mürün İstanbul Silâhtarağa enerji santrali ve kok tesisleri, (114,114 t/yıl), Ankara kok tesisleri (1800 t/yıl) haricinde direkt enerji üretiminde kullanılma payı kalma­ mıştır. Devlet Demiryollarna verilen yaka miktarları da (682 142 t/yıl) yıldan yıla azalmaktadır.

TABLO : 5 Türkiye Linyit Sahaları ve Üretim Potansiyeli

No. İli ve Mevkii _{Milyon ton Fiilî Optimum} Top I. Rezerv Üretim : Bin ton/yıl Yapılacak Hususlar

1 AFYON - Sincanlı - Dumlu-pınar

2 AMASYA - Oeltek (Eski ve Yeni)

3 ANKARA-Ayaş - Bucak 4 » -Balâ - Gölbaşı 5 » - Beypazarı 6 » - Şereflikoçhisar 7 AYDIN - Karahayıt -

Sahi-neli 8 AYDIN - Söke 9 BALIKESİR - Dursunbey 10 BALIKESİR - Gönen 11 BALIKESİR - Pazarköy Örencik 12 BİNGÖL - Karlıova 13 » - Cağlıyan 14 BOLU - Menkeşler 15 » -Salıpazarı - Mengen 16 BURDUR - Tefenni 17 BURSA - Mustafakemalpa­ şa 18 BURSA - Orhaneli 19 ÇANAKKALE - Can 2,5 50

4,0

3,5

4,5

2,0

6,0

3.6

273

200

30

60

30

250

120

5

200

300

500

150

200

50

100

100

300

100

100

400

400

100

Ev yakıtı ve şeker fabrikaları 1 x50 MW santral yapılabilir 4x150 MW santral kurulması

plânlanmıştır. Mekanize yeral­ tı çalışması yapılabilir

1 x50 MW santral öngörülmek­ tedir,

Kükürtü fazladır. Yakıt olarak kullanılır, mekanize olabilir.

1 x 200 MW santral projelendi­ rilmiştir.

çalış-No. İli ve Mevkii Topi. Reserv Üretim : Bin ton/yıl _{Milyon ton Fiili Optimum} Yapılacak hususlar 20 21 22 23 24 25 26 27 18 19 20 21 22 24 » - Çavuşköy ÇANKIRI - Orta

ÇORUM - Alpagut - dodurga DENİZLİ - Çivril

EDİRNE - Harmanlı - De-mirhanli EDİRNE - Uzunköprü ERZİNCAN - Refahiye » - Kemaliye ERZURUM - Aşkale » -Horasanlı » - Oltu - Sütkan » - Oltu - Balka ya » - İspir KAHRAMANMARAŞ Afşin Elbistan 10,0 40,0 64,2 30,0 45,0 12,8 9,0 10,0 2,0 3,5 2,0 6,0 3.146,0 40 — 216 — 25 —, — — 35 32 37 1 — 100 500 500 50 500 50 50 50 50 100 150 50 20.000 malartı sürdürülmektedir. 1x100 MW etüd halindedir. Cıvaruı yakıt ihtiyacı karşılan­

maktadır.

1 x 100 MW öngörülmektedir. Saha etüd halindedir.

Küçük işletmeler halinde yakıt ihtiyacını karşılayacaktır. Küçük işletmeler halinde Do­

ğunun yakıt ihtiyacını karşı­ layabilir. Ocakların tek elden idaresi zorunludur.

4x300 MW santral inşa halin­ dedir. 2,5 milyon ton ev yakıtı

olarak hazırlanmaktadır. Te­ sis 1982 de hizmete girecek­ tir. 25 26 27 28 29 30 31 32 33 KAYSERİ KONYA • - (Turb) • Beyşehir KÜTAHYA - Gediz » » » MANİSA » 9 » - Tunçbiiek - Seyitömer - Domaniç - Gördes - Soma - GLİ - » - Dere-köy - » - Eynez - » - İstas­ yon - » - Deniş » - » - Işıklar

Soma Havzası toplam...

MUĞLA-» Milas - Hüsamlar - » - Sekköy 136,0 80,0 60,0 643,0 225,0 40,0 5,0 40,5 100,0 12,0 11,0 35,0 7,0 205,5 15.0 20,0 — — 250 3.650 2.000 — — 1.200 1.100 500 80 20 70 2.970 — 600 1.000 5.500 5.500 50 — 6.000 200 900

Büyük bir yataktır. Henüz etüd safhasındadır.

Koklaşabilir kömür niteliğinde­ dir. Havza olarak tek elden idaresi zorunludur.

2x150 MW santral projelendi­ rilmiştir, 1 x150 çal.

3 x 150 MW santral projelendi­ rilmiştir, 2x150 çalışıyor. Du­ mansız yakıt tesisleri. 4 x 150 MW santral projelendiril­

miştir. Halen 1 x44 MW sant­ ral çalışmaktadır. Havza ola­ rak tek elden idaresi zorunlu­ dur. Entegre kimya sanayii kurulmalıdır.

2 x 5 0 MW santral ön flörülmöş-tür, arama devam etmekte­ dir.

34 35 36 37 38 » » Yatağan - Yatağan - Akhi-» » Havzası sar - Hara­ mi pınar - Tinas ropla m NEVŞEHİR - Anaşehir SAMSUN » SİİRT - Ş - Havza » >ırnak (as - Lâdik Beyvi-ran faltit) 140,0 100.0 25,0 265 5,0 50,0 14,3 34,0 15 25 2 — 286 5.000 50 150 50 500 39 SİVAS - Kangal 108,5 — 3.000 40 41 42 TEKİRDAĞ - Malkara » - Saray YOZGAT - Sorgun 45,0 60,0 20.0 20 — 150 300 500 300 4x200 MW santral propjelendi-rilmiştir. Mekanize açık işlet­ me alacaktır. Küllerinden uranyum üretilebilir. Tek el­ den idaresi zorunludur.

1x150 MW santral kurulmalı, küllerinden vanadyum elde e-dilmelidir.

2x150 MW santral proje saf­ hasındadır. Arızalar bitiril­ miştir.

Çevrenin yakıt ihtiyacı 1 x 100 MW santral etüd edil.

Çevrenin yakıt İhtiyacı

GENEL TOPLAM 6.311,1 11.217 62.700 63 milyon tonluk üretim yapıla­ bilir.

3.4. Linyit Sahaları

Türkiye'de Linyit zuhurları yurdun her ta­ rafına dağılmış olmakla beraber, halen gelişmiş sahalar daha ziyade Batı Anado­ lu'da kümelenmiştir. Doğudaki sahalar ge­ liştirildiği takdirde rezervlerin çoğalacağı tabiîdir.

Rezervi iki milyon tonun üzerindeki saha­ lar gruplar halinde toplanmış ve Tablo-5 de belirtilmiştir.

Her sahanın halen bilinen rezervi, yılda yapılan üretimi, halen çalışan termik sant­ raller ve gelecekte ulaşılabilecek optimum üretim, tabloda gösterilmiştir. Bu sahala­ rın en önemlileri hakkında ilâve bilgi aşa­ ğıda verilmiştir. Resmî sektör üretimleri tam olarak bulunduğu halde, özel sektör üretimleri tahminî olarak alınmış, bazıları hakkında bilgi toplanamamıştır.

3.4.1. KAHRAMANMARAŞ - Elbistan hası

Sa-Türkiyenin en büyük linyit sahasıdır.

Halen bilinen rezerv 3 Milyar tonun üze­ rindedir. Damar kalın olup, yeryüzüne çok yakındır. Halen 4x300 kapasiteli büyük bir santral ve yılda 20 Milyon ton üretim mekanize açık işletme olarak çalışacak­ tır. Teçhizatın siparişi yapılmıştır. Bu üre­ timin 2,5 Milyon tonu ev yakıt olarak ayrı­ ca hazırlanacaktır. Türkiye'nin en büyük entegre bir projesi olarak 1982 de bitiril­ mesi öngörülmektedir.

3.4.2. Ankara - Bepazarı Havzası

Halen bilinen ikinci büyük rezervdir. Tür­ kiye Kömür İşletmeleri Kurumu Orta Ana­ dolu Linyitleri (OAL) İşletmesi ve iki özel sektör ocakları bu sahada çalışmaktadır. Jeoloji çok düzgündür ve damarlar yer­ altı mekanizasyonuna çok elverişlidir. 4x 150 MW lık enerji santrali kurulup, Sa­ rıyer hidroelektrik şebekesine hemen bağ­ lanabilir. Orta Anadolu'nun yakıt ihtiyacı­ nı karşılar. Çimento Sanayii kurulabilir. İleride yılda 2 milyon ton üretim öngörül­ müştür.

3.4.3. Kütahya - Tunçbilek Sahası

Halen en aktif sahalardan biri olup. Kamu Kuruluşu olan Garp Linyitleri İşletmesi (GLİ) tarafından çalışmakta, yılda 3,65 mil­ yon ton üretim yapılmaktadır. Halen 2 x 130 MW İlk santraller enerji üretmek­ te ve Ankara'ya kadar alanın yakıt ihtiya­ cını karşılamaktadır. Üretimin 5,5 milyon tona çıkarılması için yeni mekanizasyon projeleri yapılmıştır ve uygulamaya geçil­ miştir.

3.4.4. Kütahya - Seyitömer Sahası

Bu sahada açık işletme olarak gelişmiş­ tir. Halen 2x150 MW lık santraller çalış­ maktadır. Üretim 5,5 milyon tona çıkarıla­ caktır, iyi bir yakıt olarak çevrenin ihtiya­ cını ve yeni kurulmakta olan «dumansız yakıt» tesisi ile Ankara gibi şehirlerin ih­ tiyacını karşılayacaktır. Garp Linyitleri İş­ letmesinin bir Bölgesi olarak hızla inkişâf etmektedir.

3.4.5. Manisa - Soma Sahası

Garp Linyitleri İşletmesinin (GLİ) bir böl­ gesi ile, özel sektör olarak çalışan diğer beş sahadan oluşmaktadır. Rezervi 200 milyon tonun üzerinde ve yıllık üretim top­ lam 3 milyon ton civarındadır. Halen 1 x 4 4 MW lık küçük bir santral enerji üretmektedir. Burası bir «havza» olarak geliştirilmeli 4x150 MW lık büyük bir santral sahanın siklet merkezinde kurut malı, ayrıca çimento ve kimya sanayii ku­ rularak geniş bir sanayi bölgesi haline ge­ tirilmelidir. Yıllık üretim rahatlıkla 6 mil­ yon tona çıkarılabilir. Alt yapı büyük bir sanayi bölgesi olmaya çok müsaittir.

3.4.6. Muğla - Yatağan - Milas Sahaları

265 milyon ton rezervli ve satha yakın olup ; mekanize açık işletmeye çok mü­ saittir. Halen üretim çok azdır. 4x200 MW santralı besliyebilir ve 5 milyon ton/yıl üretim yapılabilir. Keza bir sanayi bölgesi haline gelebilir. Kömürde Uranyum mev­ cut olduğu için, Santral külleri bir nükleer enerji santrali için kullanılabilir.

3.4.7. Çanakkale - Çan - Çavuşköy Sa­ haları

Bu sahalar da oldukça gelişmiş olup, özel sektörce çalışmakta ve yılda 340.000 ton üretim yapılmaktadır. 1 x 200 MW santra­ lı karşılayabilir ve üretim yılda 4 milyon tona çıkabilir.

3.4.8. Siirt - Şırnak As fa İt it Sahası

Bu sahanın rezervi henüz tam olarak tes­ pit edilmemiş ise de, büyük bir rezerv mev­ cuttur. Yıllık üretim 285.000 ton olup, her yıl hızla artmaktadır. Buraya acilen 1 x 150 MW bir santral yapılarak enerji üretilmek ve santral külleri içindeki vanadyum de­ ğerlendirilmelidir.

3.2.9. Bursa - Orhaneli Mustafakemal­ paşa Sahaları

Halen 200.000 ton civarında üretim yapılan bu sahaya da 1 x200 MW lık bir santral kurulabilir ve üretim 1,5 milyon tona çıka­ rılabilir.

3.4.10 Sivas - Kangal Sahası

108 milyon ton rezervli bu saha da kolay­ lıkla geliştirilebilir ve 3. milyon ton üre­ tim ile 2 x 150 MW santral besleyip, civa­ rın yakıt ihtiyacını karşılayabilir.

Diğer sahalar yakıt olarak ve küçük sant­ raller için kullanılmalıdır. Üretimler rahat­ lıkla artırılıp, çevrenin yakıt ihtiyacı karşı­ lanabilir. Mevcut ocak tesislerinin geliş­ tirilmesi zorunludur.

4. ÖNERİLER

4.1. Taşkömürü Havzası üretim bakımın­ dan limitlidir. Üretim 10 milyona çıkabilir. Diğer sahalar geliştirilmeli ve yani taşkö-mür sahaları aranmalıdır.

4.2. Yurdun linyit bakımından geleceği parlaktır. Ancak bu hususta hemen faali­ yete geçilmeli ve büyük rezervlerin bulun­ duğu yerlerde termik santraller kısa za­ manda faaliyete geçirilmelidir.

4.3. Linyitin yakıt olarak bütün evlere girmesi temin edilmeli, böylece odun ve tezeğin yakrt olarak tüketilmesine son

ve-rilmeifdir. Bu zor bir iştir. Ancak, Devletin bunda öncü olması, mahallî küçük rezerv­ lerin üretime açılması, linyitin köylere ka­ dar taşınarak stok edilmesi ve köylüye kredili olarak verilmesi sağlanmalıdır. Bu­ nun yanında, uygun linyit sobaları da te­ min edilip, keza kredi ile köylüye verilme­ li ve böylece linyitin üretimi teşvik edilme­ li ve hatta zorlanmalıdır. Yurdun artık tah­ rip edilecek ormanı kalmamıştır. Tezeğin gübre olarak kullanılması tarımsal ürün­ leri kat ve kat artıracaktır. Petrole milyon­ larca subzansiyon veren Devlet, bu kamu hizmetini yapmak zorunluluğundadır. 4.4. Gübre, tezek olarak yakılmamal:

«biogazi) üretiminde kullanılmalıdır ayrı­ ca daha değerli gübre üretilmelidir. Bu geleceğin ayrı bir enerji kaynağıdır ve şimdiden etüd edilmeli ve pilot tesislere başlanmalıdır.

5. SONUÇ

Tablo-5 deki yıllık üretimlerin toplamı 11.217.000 dir. Ileriki gelişmelerin toplamı 63 milyon tondur. 1990 larda, 10 milyon ton taşkömürü, 63 milyon ton linyit elde edilebilir.

Hidrolik enerji artışı, petrol ürünleri ve az miktarda kullanılması önlenmiyen odun ve tezek yakımı ile yılda 100 milyon ton taş­ kömürü eş enerji elde edilebilir. Yurdun ener[l tüketiminin bu seviyeye erişmesi ön görülmektedir (6). Bu dönem sonu nü­ fusun 50 milyon olacağı düşünülürse, fert başına 2000 kg.'lık bir enerji İle Avrupanın bugünkü seviyesine erişmemek mümkün­ dür.

KAYNAKLAR

(1) BISCHOFF. G. - «Die Energie Vorrate der Erde Möglichkeiten und Grenzen Weltwirtschaftlicher Nutzung» Glüc­ kauf Dergisi, Vol. 110, No. 4 (1974). (2) ESKİKAYA Ş. - «Garn Linyitleri İşlet­ mesi Tunçbilek Bölgesi Ana Linyit Da­ marının Kazı Yeteneklerinin İncelen­ mesi» Doçentlik Tezi (1975).

(3) ÖZEMRE, A. Y. - Geleceğin Primer Enerji Kaynakları» Türkiye'nin Enerji Sorunu ve Enerji İhtiyacı Semineri, 26-30, Haziran 1972, istanbul

(4) WORLD (COAL - «A look at Global S. 37. mbanğvl mban mban mba Coal Resources», November, 1975 S. 37.

(5) FİRUZ, B. - «Kömür», - Türkiye'nin Enerji Sorunu ve Enerji İhtiyacı Semi­ neri - 26-30 Haziran 1972, İstanbul, (6) CEYHAN, H. - «Türkiye'de 1970-80

lerde Enerji İhtiyacı ve Enerji Arzı» - Türkiye'nin Enerji Sorunu ve htiyaç Semineri - 26-30, 1972 stanbul, (7) BİRÖN, C. - «Türkiye Koklaşan

Taşkö-mür Rezervleri ve Kok Üretiminde Teklifler» - Türkiye Demir - Çelik Sem­

pozyumu, - Sanayi ve Teknoloji Ba­ kanlığı, Mayıs 1976.