MESLEK YÜKSEK OKULU ÖĞRENCİLERİNİN YARATICILIK
DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ
Yrd. Doç. Dr. Aygen Çakmak*
Abstract
İn the study, it is aimed to analyze the creativity levels of the vocational high school students attending to various classes, and to find out if age and gender variables make any difference in their creativity points. For the sampling of the study, 167 freshman students at total were chosen attending to Child Development, Textile Technology, Accounting and Taxation, Marketing, Public Realations and Advertising, Electricity and Local Goverments programmes at Kırıkkale University, Keskin Vocational High School. İn the study, a researcher development instrument “General Informatıon Form” was used to obtain various information about the students and “Torrance Test of Creative Thinking Figural Form A” to evaluate their creativity. Whether various variables make any difference in students creativity points was evaluated through the use of “One Way Anowa” and “İndependent Samples t- Test”. Consequently, it was found out that fluency, originality and creativity index points differ meaningfully according to genders; students between the ages 17-20 have the highest point averages in all the creativity- related dimension; and the programme the students attend make considerable differences in the points of fluency, originality, abstractness of titles,elaboration and creativity index.
Key Words:Creativity, vocational high school, test of creative thinking
Özet
Araştırmada Meslek Yüksek Okulunda çeşitli programlara devam eden öğrencilerin yaratıcılık düzeylerinin incelenmesi, yaş ve cinsiyet değişkenlerinin öğrencilerin yaratıcılık puanlarında farklılık yaratıp yaratmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın örneklemine Kırıkkale Üniversitesi Keskin Meslek Yüksek Okulu’nda Çocuk Gelişimi, Tekstil Teknolojisi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama, Halkla İlişkiler ve Reklamcılık, Elektrik ve Yerel Yönetim birinci sınıf programlarına devam eden toplam 167 öğrenci dahil edilmiştir. Araştırmada öğrenciler hakkında bazı bilgileri elde etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen “Genel Bilgi Formu” ile öğrencilerin yaratıcılıklarını değerlendirmek için “Torrance Yaratıcı Düşünme Testi Şekil Formu A” kullanılmıştır. Öğrencilerin yaratıcılık puanlarında çeşitli değişkenlerin farklılık yaratıp yaratmadığı “Tek Yönlü Varyans Analizi” ve “Bağımsız Örneklem Grupları İçin t-testi” ile değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, akıcılık, orijinallik ve yaratıcılık indeksi puanlarının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterdiği, 17-20 yaş grubu öğrencilerin yaratıcılığa ilişkin tüm boyutlarda yüksek puan ortalamalarına sahip olduğu ve akıcılık, orijinallik, başlıkların soyutluğu, zenginleştirme ve yaratıcılık indeksi puanlarında öğrencilerin devam ettikleri programların anlamlı bir farklılık yarattığı belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler:Yaratıcılık, meslek yüksek okulu, yaratıcı düşünme testi
GİRİŞ
Toplumun ve insanlığın gelişmesinde önemli bir yer tutan ve insanın önemli bir yeteneğini ifade eden yaratıcılık, doğuştan getirilen gizil bir güç olarak ifade edilebilir. Yaratıcılık; esneklik, çok yönlü düşünme, duyarlılık, insanlara karşı uyanık ve ilgili olma, akıcılık, rahat, çabuk ve bağımsızca düşünebilme ve hareket edebilme, orijinallik, farklı ve değişik sonuçlara varabilme gibi özellikleri
içeren bir süreçtir (Aral 1990, Tuna 2000, Çakmak ve Baran 2005).
Yaratıcılık günlük yaşantımızda çok sık kullanılan algılama, bilinçlilik, duyarlılık, yeniliğe açıklık, esneklik, sezgi, kavrama yeteneği ve buluş gibi zihinsel süreçleri içeren bir
kavramdır.
Latince karşılığı, ‘creare’ sözcüğünden gelen doğurmak, yaratmak ve meydana getirmek anlamındadır. Yaratıcılık insanlık tarihi kadar eski olmasına rağmen, özellikle son beş yüzyılda güzel sanatlar alanına ilişkin bir olgu olarak benimsenmiş, çoğunlukla bir deha ya da tanrısal ve olağan üstü güçlerle açıklanmaya çalışılmıştır (Kamaraj ve Aktan 1998, Gürsoy 2001, San 2003).
Yaratıcılık konusunda farklı tanımlar olmakla birlikte tanımların ortak yanları da bulunmaktadır. Bu ortak yanlar özellikle farklı olma, orijinal olma, hiç kimsenin düşünemediğini düşünme, yenilik şeklinde sıralanabilir. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta hiçbir kavramın tek başına yaratıcılık kavramını tam olarak karşılayamamasıdır. Bu ortak yanlar yaratıcı yeteneğin bir boyutu olabilmektedir (Kaynak 2006).
Çellek (2002) yaratıcılığı eleştirel bakmak, yeni önermelerde bulunmak, daha önce aralarında ilişki kurulmamış nesneler ya da düşünceler arasında ilişki kurmak, alışılmışın, bilinenin dışında, farklı, yeni, özgün olmak, problemi görmek, farklı çözüm yollarından giderek yeni sonuçlar çıkartmak olarak tanımlamaktadır. Gartenhaus’a (1997) göre ise yaratıcılık bir sır değildir, herkes tarafından bilinen bir olgudur ancak çok az kişi onu geliştirmekte ve güçlendirebilmektedir. Yaratıcılık, ilahi bir esinlenme ya da çok az insanın şans eseri elde edebileceği özel bir iç görü değil, uygulamalarla geliştirilebilen bir beceri ve davranış biçimidir. Torrance yaratıcılığı “sorunlara, bozukluklara, bilgi eksikliğine, kayıp öğelere, uyumsuzluğa karşı duyarlı olma, güçlüğü tanımlama, çözüm arama, tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin denenceler geliştirme, bu denenceleri değiştirme ya da yeniden sınama, daha sonra da sonucu başkalarına iletme” şeklinde tanımlamaktadır (San 1977, Sungur 1997).
Araştırmalarda iki tür yaratıcılıktan bahsedilmektedir. Birincisi resim yapma, müzik besteleme, roman, şiir yazma gibi yeteneğe bağlı, öğrenilebilen, alıştırmalarla geliştirilebilen ve ürün veren yaratıcı etkinlikler, ikincisi ise her türlü yaratıcılığın temelinde bulunan yaratıcı tutum ve davranış biçimleridir. Bu tür yaratıcılık bir ürünle görünür duruma gelmeyebilir. Görme, algılama ve tepki verme yetilerinin işlenmesi ile geliştirilebilir.Yaratıcılık kişinin ürün olarak isimlendirebileceğimiz bir takım fikirlerle iletişim içine girmesidir (Gönen vd1998, San 2003).
Günümüzde ise yaratıcılığın 4p’sinden bahsedilmekte, yaratıcılık dört farklı açıdan ele alınmaktadır: Ürün(product), kişi(person), çevre(press) ve süreç(process). Pek çok araştırma bir kategori üzerinde yoğunlaşmıştır. Torrance yaratıcılığı süreç boyutunda ele almış, yaratıcı bireyin bilişsel ve kişilik özelliklerini de ortaya koymuştur. Yaratıcılığa bilişsel ve mantıklı bir olgu olarak yaklaşan araştırmacılar, kavramı bir kişinin aklını ve zekasını özgün ve üretime dönük kullanması
olarak açıklamaktadırlar. Yaratıcılık bir çeşit düşünme, neden bulma, çağrışım yapma ve problem çözme faaliyetleridir. Bazı yaklaşımlar sözel davranışlara, diğerleri de sözel olmayan, şekilsel davranışlara daha fazla önem vermektedirler (Aslan 2001).
Yaratıcılığın temelinde akıcı, esnek ve özgün düşünebilme, dolayısıyla sorun çözebilme becerisi yatmaktadır. Sezgi, merak ve mecaz yaratıcılığa ortam hazırlayan en önemli unsurlardır. Yaratıcılık kişilerin doğuştan getirdikleri bir özelliktir. Sınırları olmayan, geliştirilebilen bir eylemdir. Öğrenilmez, fakat uygun koşullar sağlandığı taktirde geliştirilebilir (Artut 2001).
Yıldırım (1998), yaratıcı bireyler yetiştirmek için yaratıcı düşünmeyi destekleyici bir toplum oluşumunun gerekliliğini savunmakta ve bu toplumsal ortamın özelliklerini şu şekilde sıralamaktadır: -İşbirliği ve güven ortamı,
-Fikirlerini eyleme geçirebilme koşulları, -Herkesin fikrine değer verilmesi,
-Statü ve yetkinin düşünce üretimine yansıtılması, -Yeniliğe ve öğrenmeye destek verilmesi,
-Farklılığa katlanabilme,
-Yanılgıya hoşgörü ile bakılması,
-Takdir ve fark edilme, her fikrin sahibine mal edilmesi.
Yaratıcı ortam, bireylerin yaratıcılığını destekleyebileceği gibi engel de olabilmektedir. Bu sebeple var olan yaratıcı potansiyel gelişmeyebileceği gibi, var olsa bile bir ürüne dönüşerek kendini göstermeyebilir.
İnsanlığın geleceği yaratıcı bireylere ve onların yaratıcılığına özgü eğitime bağlıdır. Toplumların sahip oldukları tüm orijinal ve üstün yapıtlar yaratıcı düşünceye sahip insanların yarattığı yapıtlardır. Yaratıcılık niteliklerine sahip olan kişiler hem üyesi bulunduğu toplumun hem de insanlığın gelişmesi için en önemli potansiyeldir. Eğitim sürecine genel olarak bakıldığında zihinsel olarak başarılı gözüken bireyler daha çok desteklenmekte, ödüllendirilmekte ancak yaratıcılıkları göz ardı edilmektedir .
Toplumların gelişmesi açısından zihinsel olarak üst düzeydeki bireylere gereksinim olduğu kadar yaratıcılık gücü de üst düzeyde bulunan bireylere gereksinim vardır (Erdoğdu 2006, Ersoy ve Başer 2009).
Teknoloji ve bilimin hızla geliştiği ve bilgi patlamasının yaşandığı günümüzde gerek kalkınmayı sağlamak gerekse Avrupa Birliğine uyum sağlamak, nitelikli insan gücü ve kaynakların yerinde, zamanında kullanılmasıyla mümkündür. Kalkınma ile eğitim arasında yakın bir ilişki vardır. Ulusal kalkınmanın en büyük hedeflerinden biri gelişmiş ülkelerdeki mesleki ve teknik eğitim oranını yakalamaktır.
Mesleki ve Teknik eğitim gerçekleştirilmeye çalışıldığı kurumlardan birisi olan Meslek Yüksekokulları ve bu okullarda verilen eğitim, ülkemiz sanayi ve ekonomisinde çok yüksek bir öneme
sahiptir. Sahip olduğu bu önemden dolayı bu kurumlarda verilen eğitim kalitesinin arttırılması nitelikli eleman yetişmesine, bu kurumlarda bilimsel anlamda nitelikli araştırmalar ve çalışmaların yapılabilmesine ve tabii ki ülkemizin sanayi ve ekonomisine katkı sağlayacaktır(Dursun 2008).
Genç nüfus çoğunluğuna sahip ülkemizin, ağırlıklı ve nitelikli mesleki ve teknik eğitim yoluyla, rekabet gücünü arttırarak bu yarışta başarılı olup dünyanın gelişmiş ülkeleri arasında yer alması gerekmektedir. Bu bağlamda teknolojiyi anlayan, yorumlayan, uygulayabilen, yüksek nitelikli iş gücüne sahip, yaratıcı bireylere ihtiyaç vardır. Bu düşünceden hareketle araştırmada Meslek Yüksek Okulunda çeşitli programlara devam eden öğrencilerin yaratıcılıkları arasında farklılık olup olmadığını belirlemek ve çeşitli değişkenlerin öğrencilerin yaratıcılıklarında etkisini incelemek amaçlanmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM
Araştırma, Kırıkkale Üniversitesi Keskin Meslek Yüksek Okulu Çocuk Gelişimi, Tekstil Teknolojisi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, Pazarlama, Halkla İlişkiler ve Reklamcılık, Elektrik ve Yerel Yönetim birinci sınıf programlarına devam eden toplam 167 öğrenci ile yürütülmüştür. Araştırmada öğrenciler hakkında bazı bilgileri elde etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen “Genel Bilgi Formu” ile yaratıcılık düzeylerini belirlemek amacıyla “Torrance Yaratıcı Düşünme Testi-Şekil Formu A” kullanılmıştır. Test akıcılık, orijinallik, başlıkların soyutluluğu, zenginleştirme ve erken kapamaya direnç alt boyutlarından oluşmakta ve alt boyutlardan elde edilen puanların ortalamasından toplam yaratıcılık indeksi elde edilmektedir.
Teste verilen cevapların miktarı akıcılık puanı, cevapların alışılmışın dışında olması orijinallik puanı, resme bakan kişinin resmi daha derinliğine ve zengin bir biçimde görebilmesini sağlayan başlıklar başlıkların soyutluluğu puanı, resmin sınırlarına veya çevresine eklenmiş her türlü ilgili detay zenginleştirme puanı, şeklin kapatılmasındaki gecikme erken kapamaya direnç puanı olarak değerlendirilmiştir. Aslan’ın (1999) Türkçe’ye uyarlama çalışmasında Torrance Yaratıcı Düşünme Testi Şekil Formu A’ nın güvenirliği ile ilgili Guttman, Spearman Brown ve Cronbach Alfa teknikleri ile iç tutarlılık katsayılarının yaratıcılık toplam puanı için .74 - .38 arasında değiştiği belirlenmiştir. Sonuç olarak testin, okul öncesi, ilkokul, lise ve üniversite öğrencileri için güvenilir ve uygulanabilir şekilde olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Torrance 1972, Aslan 1999, Çakmak ve Baran 2005).
Araştırmada öğrencilerin yaratıcılık puanlarının cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediği “Bağımsız Örneklem Grupları İçin t-Testi”, yaş ve devam edilen programın yaratıcılık puanlarında etkili olup olmadığı “Tek Yönlü Varyans Analizi” ile değerlendirilmiştir. Yapılan varyans analizi sonucunda farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek için “Duncan Testi” kullanılmıştır (Büyüköztürk 2002).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırmada Meslek Yüksek Okulu öğrencilerinin yaratıcılık puanlarının cinsiyet, yaş ve devam edilen programlara göre farklılık yaratıp yaratmadığını belirlemek amacıyla yapılan bu çalışmada elde edilen bulgular tablolar halinde sunularak ilgili kaynaklarla desteklenerek tartışılmıştır.
Tablo 1. Araştırmaya dahil edilen öğrencilerin cinsiyete göre yaratıcılık boyutlarına ilişkin puanlara ait t- testi sonuçları Yaratıcılık Boyutları Cinsiyet N X S SD t p Akıcılık Kız 104 25.13 8.41 165 3.091 .047* Erkek 63 21.23 6.95 Orijinallik Kız 104 16.83 6.94 165 3.571 .049* Erkek 63 13.17 5.45 Başlıkların soyutluğu Kız 104 1.98 2.01 165 1.556 .307 Erkek 63 1.50 1.69 Zenginleştirme Kız 104 9.23 3.17 165 3.866 .645 Erkek 63 7.30 3.03 Erken kapamaya direnç Kız 104 1.11 0.97 165 0.240 .890 Erkek 63 1.06 1.81 Yaratıcılık İndeksi KızErkek 10463 10.888.88 3.472.64 165 3.919 .008* P<0.05*
Tablo 1’de öğrencilerin cinsiyetlerine ilişkin bulgular incelendiğinde yaratıcılığa ilişkin tüm boyutlarda kızların erkeklere göre daha yüksek puan ortalamalarına sahip oldukları görülmektedir. Cinsiyetin yaratıcılık puanlarında anlamlı bir farklılık yaratıp yaratmadığına yönelik yapılan t testi sonucunda akıcılık (t(165)= 3.091, p<.05), orijinallik (t(165)= 3.571, p<.05) ve yaratıcılık indeksi (t(165)= 3.919, p<.05) puanları açısından kız ve erkek öğrenciler arasındaki farkın anlamlı düzeyde olduğu saptanmıştır. Bu durum kız öğrencilerin resim aktivitelerinden hoşlanmaları, dikkat konsantrasyonlarının erkeklere göre daha uzun olması şeklinde yorumlanabilir.
Gülel (2006), sınıf öğretmeni adaylarının yaratıcılık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelediği çalışmasında kız öğrencilerin yaratıcılık düzeylerinin erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğunu belirlemiştir.
Anaerkil kültürlerde cinsiyet farklılığı olan toplumlarda kadınlar erkeklerden daha yaratıcı bulunmuştur. Kadın ve erkek arasında, yetiştirilme, eğitim, kültür, çevre, psikolojik vb. etmenler ile farklı düşünce şekilleri gelişebilmektedir. Ancak bu her iki cins için de geçerli bir durumdur. Toplumdaki roller doğrultusunda düşünceler yer değişebilmektedir. (Akgün 2002).
Matud vd. (2007) yaratıcı düşünce üzerinde cinsiyetin etkisini inceledikleri çalışmalarında akıcılık, orijinallik, erken kapamaya direnç ve yaratıcılık indeksi puanlarında kadınlar lehine anlamlı
bir farklılık olduğunu belirlemişlerdir. Aslan (1994) yaratıcı düşünceli bireylerin psikolojik ihtiyaçlarını incelediği araştırmasında yaratıcı kız ve erkek öğrencilerin yaratıcılık puan ortalamaları açısından kızlar lehine anlamlı bir farklılık olduğunu saptamıştır. Kadın ve erkeklerin yaratıcılık ve algısal farklılıkları konusunda yapılan çeşitli araştırmalar kadınların yaratıcı potansiyele sahip olduklarını vurgulamaktadır.
Tablo 2. Araştırmaya alınan öğrencilerin yaşa göre yaratıcılık boyutlarına ilişkin puan ortalamaları, standart sapmalar ve varyans analizi sonuçları
Yaş N
YARATICILIK BOYUTLARI YARATICILIK
İNDEKSİ
AKICILIK ORİJİNALLİK BAŞLIKLARIN SOYUTLUĞU ZENGİNLEŞTİRME KAPAMAYA ERKEN
DİRENÇ 17-20
yaş 128 24.57 8.02A 16.24 6.53A 1. 89 2. 00 8. 75 3. 38 1.13 1. 47 10.54 3. 33A
21-24
yaş 34 21.11 7.63A 13.00 6.55A 1. 55 1. 59 7. 82 2. 51 1.08 0. 83 8. 97 2.82AB
25 yaş ve üzeri 5 17.80 8.46B 12.00 6.12B 1. 20 1. 30 6. 80 3. 63 0.20 0. 44 7. 40 3. 57B Genel 167 23.66 8. 09 15.45 6. 64 1. 80 1. 91 8. 50 3. 25 1.09 1. 34 10.13 3. 32 Sd F p F p F p F p F p F p 2 164 166 3. 928 . 022* 4. 035 .019* 0. 658 . 519 1. 812 . 167 1. 152 . 319 4.987 . 008* P<0.05*
Tablo 2’de 17-20 yaş öğrencilerin yaratıcılığa ilişkin tüm boyutlara ait puan ortalamalarının diğer yaş gruplarındaki öğrencilerin puan ortalamalarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu bulgulara göre yaş arttıkça yaratıcılığa ilişkin boyutlara ait puan ortalamalarının düşüş gösterdiği söylenebilir. Yaşın ilerlemesiyle birlikte kişisel özelliklerde ve yaratıcı düşünce süreçlerinde de değişmeler olabilmektedir. Yaşın artması gelecek kaygısı ve stresi de beraberinde getirmekte ve bu durum öğrencilerin yaratıcılığa ilişkin puanlarını da etkileyebilmektedir.
Yapılan istatistiksel analiz sonucunda akıcılık (F(2-164)=3.928; p<.05), orijinallik F(2- 164)=4.035; p<.05) ve yaratıcılık indeksi (F(2-164)=4.987; p<.05) puanlarında öğrenci yaşlarının anlamlı bir farklılık yarattığı saptanmıştır. Yapılan Duncan Testi sonuçlarına göre akıcılık ve orijinallik boyutlarında farklılığı 17-20 yaş ve 21-24 yaş öğrencilerin puanları yaratırken, yaratıcılık indeksi puanları açısından 17-20 yaş ve 25 yaş ve üzeri öğrencilerin aldıkları puanlar arası fark önemlidir.
Şen(1999) yaratıcı düşünmenin hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinde incelenmesi konulu çalışmasında yaratıcılığın akıcılık, özgünlük boyutları ile yaş arasında anlamlı bir farklılık olmadığını ancak esneklik boyutu ile yaş arasında farklılığın bulunduğunu saptamıştır.Bu farklılığın sebebini 20- 22 yaş grubunun esneklik puan ortalamaları ile 17-19 yaş grubunun esneklik puan ortalamaları oluşturmuştur. Çetingöz (2002) okulöncesi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerilerinin gelişimini incelediği araştırmasında öğrencilerin yaşlarının yaratıcı düşünme düzeylerinden akıcılık ve
esneklik boyutunda önemli farklılıklar gösterdiğini ortaya çıkarmıştır. Çocukluk döneminden başlayarak yaşlılık dönemine kadar yaratıcı yeteneğin artacağı iddia edilebilir ki bu uygun ortam ve şartlara bağlıdır. Uygun ortam ve şartlar olmadığı taktirde farklı yaşlarda, farklı düzeyde yaratıcı yeteneğe sahip bireylerin olmasını beklemek daha gerçekçi olacaktır (Kaynak 2006).
Tablo 3. Araştırmaya alınan öğrencilerin devam ettikleri programlara göre yaratıcılık boyutlarına ilişkin puan ortalamaları, standart sapmalar ve varyans analizi sonuçları
Programlar N
YARATICILIK BOYUTLARI
YARATICILIK İNDEKSİ
AKICILIK ORİJİNALLİK BAŞLIKLARIN SOYUTLUĞU ZENGİNLEŞTİRME KAPAMAYA ERKEN
DİRENÇ
Çocuk Gelişimi 38 29. 76 7.22A 20. 89 6. 16A 2. 211.86B 10. 42 2. 91A 1. 020. 82 12. 89 2. 90A
Tekstil
Teknolojisi 20 24. 75 7.45B 16. 15 5. 97B 2. 102.17AB 9. 20 2. 56AB 1. 050. 88 10. 70 2. 53B
Muhasebe ve Vergi Uygulamaları 25 18. 60 6. 95C 11. 56 4.95CD 1. 081. 46C 7. 84 4. 30B 1. 282. 77 8. 16 2. 76CD Pazarlama 22 23. 04 6.39BC 14. 40 6. 38BC 1. 131. 20C 7. 90 2. 61B 1. 000. 81 9. 36 2. 57BC Halkla ilişkiler
ve Reklamcılık 32 24. 56 7.73AB 16. 56 5. 51B 2. 622. 09A 8. 65 3. 17AB 1. 281. 14 10. 81 3. 20B
Elektrik 13 18. 07 6. 10D 10. 46 4. 37D 1. 001. 63C 5. 38 1. 44C 1. 150. 80 7. 15 2. 26D Yerel Yönetimler 17 19. 58 6.95BC 11. 29 5. 21CD 1. 522. 18AB 7. 23 2. 04B 0. 760. 83 8. 17 2. 45CD Genel 167 23. 66 8. 09 15. 45 6. 64 1. 801. 91 8.50 3. 25 1. 091. 34 10.133. 32 Sd F
p F p F
p F p F
p F p 6 160 166 9. 240 .000* 11. 393 . 000* 3. 047 . 008* 5. 998 . 000* 0.383 . 889 13. 013 . 000* P<0.05*
Tablo 3 incelendiğinde akıcılık (29.76 7.22), orijinallik (20.89 6.16), zenginleştirme (10.42 2.91) boyutları ile yaratıcılık indeksi (12.89 2.90) puanları açısından Çocuk Gelişimi programına devam eden öğrencilerin puanlarının diğer programlara devam eden öğrencilerin puanlarına göre daha yüksek olduğu; akıcılık (18.07 6.10), orijinallik(10. 46 4.37), başlıkların soyutluğu (1.00 1.63), zenginleştirme(5.38 1.44) boyutları ile yaratıcılık indeksi(7.15 2.26) puanları açısından ise elektrik programına devam eden öğrencilerin puanlarının diğer programlara devam eden öğrencilerin puanlarına göre daha düşük olduğu görülmektedir.
Çocuk Gelişimi öğrencilerinin puanlarının diğer öğrencilerin puanlarına göre yüksek olması onların lise eğitiminin etkili olduğunu düşündürmektedir. Çocuk Gelişimi öğrencileri lise eğitiminde mesleki uygulama çalışmalarında farklı yöntemler kullanmaları ve çocuklarla birlikte bu uygulamalarda aktif rol almaları da yaratıcılık boyutlarına ait puan ortalamalarında farklılığa sebep olmaktadır. Yapılan istatistiksel analiz sonucunda akıcılık (F(6-160)=9.240; p<.05), orijinallik F(6- 160)=11.393; p<.05), başlıkların soyutluğu (F(6-160)=3.047; p<.05), zenginleştirme (F(6-160)=5.998; p<.05) ve yaratıcılık indeksi (F(6-160)=13.013; p<.05) puanlarında öğrencilerin devam ettikleri programların anlamlı bir farklılık yarattığı saptanmıştır.
Duncan Testi sonuçlarına göre akıcılık, orijinallik, zenginleştirme boyutları ile yaratıcılık indeksi puanlarında farklılığı Çocuk Gelişimi ve Elektrik programına devam eden öğrencilerin puanları yaratırken, başlıkların soyutluğu puanları açısından Halkla İlişkiler ve Reklamcılık ile Elektrik, Pazarlama ve Muhasebe ve Vergi Uygulamaları programlarına devam eden öğrencilerin aldıkları puanlar arası fark önemlidir.
Aslan (1994) yaratıcı düşünceli bireylerin psikolojik ihtiyaçlarını incelediği araştırmasında mezun olunan lise ile yaratıcılık arasındaki ilişkide en yüksek ikinci puan ortalamasına sahip grubun pratik kız sanat lisesinden mezun olan öğrencilerin oluşturduğunu saptamıştır. Özellikle çocuk gelişimi programına devam eden öğrencilerin kız meslek lisesinden geldikleri düşünüldüğünde farklı okul türlerinde verilen eğitimin yaratıcılığın gelişimini etkilediği söylenebilir.
Özben ve Argun (2000) Atatürk Üniversitesinde farklı bölümlerde okuyan toplam 161 öğrencinin yaratıcılık düzeylerini inceledikleri çalışmalarında sosyal bilimlerde okuyan öğrencilerin Fen ve Sanat dallarında okuyan öğrencilerden, meslek lisesi mezunu olanların diğer öğrencilerden yaratıcılık düzeylerinin anlamlı derecede farklı olduğunu saptamışlardır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırma sonucunda yaratıcılığa ilişkin tüm boyutlarda kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre, 17-20 yaş öğrencilerin diğer yaş gruplarındaki öğrencilere göre daha yüksek puan ortalamalarına sahip olduğu ve öğrencilerin devam ettikleri programların yaratıcılık puanlarında anlamlı bir farklılık yarattığı belirlenmiştir.
Yaratıcı yetenek potansiyel olarak her bireyde mevcuttur ve eğitim yoluyla geliştirilebilir. Eğitimin tüm aşamalarında öğrencilerin düşüncelerini söylemeleri için fırsatlar sağlanması, sanatsal, kültürel ve sosyal etkinliklere öğrencilerin katılımı, kendilerini ifade etmeleri için olanakların yaratılması araştıran, sorgulayan, sorun çözen, yaratıcı bireyler yetişmesinde önemli bir role sahiptir.
Araştırmalar da mevcut eğitim sisteminin genelde yakınsak düşünüşü geliştirme eğiliminde olduğu ve bu iddianın en önemli kanıtının ezberci eğitim sistemi olduğu savunulmaktadır. Öğrencilere kazandırılmak istenen bilgilerin tartışmaya açmadan, düşündürmeden olduğu gibi ezberletilmesi veya öğretilmesi bireylerin ya da toplumun kendini tekrarlamasına neden olacaktır. Eğitim sisteminde ve sınavlarda sadece yakınsak düşünce değil, ıraksak düşünceye de yer verilmelidir.
Yaratıcı atmosfer yani fiziksel veya sosyal çevre de yaratıcılığa engel olabildiği gibi, yaratıcı yeteneğin açığa çıkmasına veya gelişmesine de olanak sağlayabilir. Eğitimin tüm aşamalarında
öğrencilerin düşünmeleri ve düşüncelerini söylemeleri için olanak sağlanması, öğrencilerin düşüncelerinden dolayı eleştirilmemesi ve yargılanmaması yaratıcı düşüncenin ortaya çıkması ve geliştirilmesi için önem taşımaktadır.
Büyük illerde yer alan meslek yüksek okulları yaratıcı yeteneği olumlu etkilediği düşünülen ortam açısından daha avantajlı durumdadırlar. Sergi, tiyatro gibi sosyal etkinlikler daha fazladır. Sergi gezmek veya tiyatroya gitmek gibi etkinlikler öğrencilerin yaratıcı yetenek düzeylerini olumlu etkileyebilir. Bu sebeple benzer araştırmalar büyük şehirlerde yer alan meslek yüksek okullarında karşılaştırma yönünde yapılabilir.
Derslere giren öğretim elemanlarının da yaratıcı düşünce konusunda yeterli donanıma sahip olmaları önemlidir. Eğitimcilere de Torrace Yaratıcı Düşünme Testi uygulanarak çıkan sonuçların öğrenciler üzerinde ki etkisinin incelenmesi önerilebilir.
Araştırma ikinci sınıfta aynı öğrencilere uygulanarak verilen eğitimin yaratıcı düşünce üzerindeki etkisinin karşılaştırılması ve öğrencilerin akademik başarı puanları ile yaratıcılık puanları arasındaki ilişkinin incelenmesi de düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Akgün, A. 2002. Mimari tasarımda yaratıcılık ve cinsiyet. Yüksek lisans tezi (basılmamış). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Aral, N. 1990. Alt ve üst sosyo-ekonomik düzeydeki ortaokul son sınıfa devam eden öğrencilerin yaratıcılıkları ile ilgili alanlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Doktora tezi (basılmamış).Ankara Üniversitesi, Ankara.
Artut, K. 2001. Sanat eğitimi kuramları ve yönetimleri. Anı Yayıncılık, Ankara.
Aslan, A.E.1994.Yaratıcı düşünceli bireylerin psikolojik ihtiyaçları. Doktora tezi (basılmamış). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Aslan, A.E. 1999. Adaptation of Torrance test of creative thinking.International Conference on Test Adaptation Proceedings.George Town University,Washington D.C.
Aslan, A. E. 2001. Kavram Boyutunda Yaratıcılık.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 16 (2). Ankara.
Büyüköztürk, Ş. 2002. Veri Analizi El Kitabı. Pegem Yayıncılık, Ankara.
Çakmak, A. ve Baran,G. 2005. Anasınıfına devam eden altı yaşındaki köy ve kent çocuklarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi (Kırıkkale örneği).Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Bilimsel Araştırmalar ve İncelemeler, Yayın No: 11, Ankara.
Çellek, T. 2002. Yaratıcılık ve Eğitim Sistemimizdeki Rolü. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi. 2(1); 2-4.
Çetingöz, D. 2002. Okulöncesi eğitimi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerilerinin gelişiminin incelenmesi. Yüksek lisans tezi (basılmamış). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Doğanay, A.2000. Yaratıcı Öğrenme Sınıfta Demokrasi, Eğitim Sen Yayınları, Ankara.
Dursun, F. 2008. Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Akademik Başarı Düzeylerinin Karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi (basılmamış). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Erdoğdu, Y.M. 2006. Yaratıcılık ile Öğretmen Davranışları ve Akademik Başarı Arasındaki ilişkiler.
Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. www.e-sosder.com ISSN:1304-0278 Yaz - C.5 S.17 (95- 106).
Ersoy, E. ve Başer, N. 2009. İlköğretim 6.sınıf öğrencilerinin yaratıcı düşünme düzeyleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9); 129-137.
Gartenhaus, A.R. 1997.Yaratıcı düşünme ve müzeler (Çeviri:R.Mergenci ve B.Onur). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları (7), Ankara.
Gönen, M., Şahin, S., Tanju, E. ve İpek, A. 1998. Çocuklar İçin Yaratıcı Etkinlikler. Ankara.
Gülel, G. 2006. Sınıf öğretmeni adaylarının yaratıcılık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Pamukkale Üniversitesi örneği). Yüksek lisans tezi (basılmamış). Pamukkale Ünversitesi, Denizli.
Gürsoy, F. 2001. Çocukta yaratıcılığın gelişimi. Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Anaokulu-Anasınıfı Öğretmeni El Kitabı, 89-106. Turan Ofset, Ankara.
Kamaraj, I. ve Aktan, E. 1998. Okul öncesi eğitimde yaratıcılık ve problem çözme becerisi. Çağdaş Eğitim, 23 (224); 55-61, Ankara.
Kaynak, M. 2006. Erciyes üniversitesi güzel sanatlar fakültesi öğrencileri ile mimarlık fakültesi öğrencilerinin yaratıcı yetenek düzeyleri açısından karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi (basılmamış). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
Matud, M.P., Rodriguez, C. and Grande, J. 2007. Gender differences in creative thinking. Personality &İndividual Differences, 43(5);1137-1147.
Özben, Ş. Ve Argun, Y. 2000. Üniversite öğrencilerinin yaratıcılık düzeylerinin karşılaştırılması. IX.ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiri Özetleri, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları, Erzurum.
San, İ. 1977. Sanatsal yaratma ve çocukta yaratıcılık. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Kırali Ofset, Ankara.
San, İ. 2003. Sanat ve eğitim. Yaratıcılık, temel sanat kuramları, sanat eleştirisi yaklaşımları. Ütopya Yayınları:96, Ankara.
Sungur, N. 1997. Yaratıcı düşünce. Evrim Yayıncılık, İstanbul.
Şen, H.1999. Yaratıcı düşünmenin hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinde incelenmesi. Yüksek lisans tezi (basılmamış). Dokuz Eylül Üüniversitesi, İzmir.
Torrance, E.P. 1972.Torrance test of creative thinking directions manual and scoring guide figural test booklet A.Massachusetts:Personel Press.
Tuna, B. K. 2000. Ortaokul birinci sınıfa devam eden iş eğitimi alan ve almayan çocukların yaratıcılıklarının incelenmesi. Türkiye II.Drama Liderleri Buluşması ve Ulusal Drama Semineri-2000, 71-82, Ankara.
