ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı m ı ı ı ı ı ı ı ı ı n ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı m ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı m ı ı ı ı n ı ı t ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı l l ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı < ı ı ı ı ı t ı ı ı l ı l l t i H m ı l l l ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı t ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı t ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ıı ı t ı m ı ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..u ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı m m ı ı ı ı ı ı m i l l i m i ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı i ' I I M I M I I I I İ M İ I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I M M I I I I I I İ l m i l i I I I I I I I l l l l l l l l I I I I I I I I I I I I I I I l l l l l i r — 12 —
Peyami Safa'ya ait anılar
A y r ı c a , si lâ h altına y e n i ç ağ
rılan e r le r i k ö y le r in d en alıp
b i r lik le r in e u l a ş t ı r a c a k t r e n le re de sık sık r a s t lıy o r d u k . Ö te ki le ri n aksin e, b u n la r ın gidişi
pek acıklı oluyordu. K ö y is tas
y o n la r ın d a n , y e r in e göre bir.
iki, üç, y a da beş d elik a n lı, sivil k ı y a f e t l e r i y l e , e l le r in d e çan ta ları etra fı y a r ı m a h z u n , y a r ı ü r
ke k b a k ı ş l a r l a sü z e r e k gelip
tr en e b in iy o r la r d ı. G id en b i r ki şi de olsa, b ütü n k ö y halk ı, k a dını ile, i h t i y a r ı ile, ç o c u ğ u ile
is ta syon da u ğ u r l a m a y a ka tı lı
yordu. Y a k ı n l a r ı ile öp ü şü p de d e lik a n lı başı önde tr en e doğru y ü r ü m e y e b a şl ad ı mı, k a la b a lık
tan t ü y l e r ü r p e r tic i b ir çığ
l ı k k o p u y o r d u . Bu insanda
asap n am ın a b ir şe y bırak-
m ıy an, k o r k u n ç b i r u ğ u r l a
ma tö re ni idi v e h e r k ö y istas yon u nd a b i r ö n cek in d en farksız, aynen t e k r a r l a n ı y o r d u . G ün b a t tık tan b i r h a y l i so nra Şniyatin '- de R o m a n y a sınır ına v a r d ığ ım ız za m an k a r şıla ş t ığ ım sessizliği âdeta y ad ır g a d ım .
Türkiyedeki durum
İsta n bu l v e A n k a r a , o l a y la r ı serin k a n la iz liy o r d u . A l m a n - Ru s S a l d ı r m a z l ı k A n laş m a sı, h e r y e r d e o l d u ğ u gibi, biz de de sü rpr iz tesiri yap m ışt ı. F a k a t iç im iz d e p a nik h a v as ın a k a p ılan p e k y o k t u . İn g ilte r e ile or ta k la sa G ü v e n l i k P a k t ı i m z a la r ken H ü k ü m e t y a k ı n d a R u sv an ın
da bu p ak ta g ir eceğin i d üşün
m ü ş olm alı idi. A c a b a te rs ih ti mali g özönünd e tu t m u ş olsa idi ne y a p a r d ı? R o m a n y a v e Y u n a nistan gibi b a t ılıla r ın g a ra nt is i ni k a b u l e t m e k l e y e t in ir mi idi? Y o k s a ta m b i r ta r a fs ı z l ı k p olit i kası ilân e d e r e k k e n a r d a b e k l e m eyi daha mı u y g u n b u lu r d u ? G eç m iş le i l g i l i b u f a r a z i y e l e r i simdi b u ra d a t a r t ı ş m a k n e y e y a
rar? B a t ı l ı l a r ı n garantis in e da
y an a n , y a da tam ta r a fs ız lık
ilân eden b i r ç o k A v r u p a d e v leti İ k in ci Cih an H arbi b o y un c a sa ld ı r ıy a u ğ r a y ı p y o k edil m ed i mi? İnönü, h e r h a ld e ne y ap ıp y a p ıp m e m l e k e t i sa vaşta n k o r u m a k istiy or d u . B i r t a k ı m z i k z a k l a r pahasına da olsa, b ir az da o- la y l a r ı n y a r d ım ı ile. b u am aç
g e r ç e k leş tir ilm işt ir . İler id e İnö- n ünün te n k id e d e ğ e r nice d a v ra nış la rı nı göreceğiz . Hattâ sa v a şa k a t ı l m a m a k l a sa ğ la d ığ ım ız ni m etle ri g ö lg e l i y e n ka r ar lar ın a ta n ık olacağız. F ak at: — H arb e g ir m ed i de ne yaptı sanki? M ille tin e r k e k liğ in i sön d ü rd ü! gib i tu h a f id d iala r la bir başa rı yı h a f i fs e m e y e im kân bu. lu n a m ıy a ca k t ır .
P o lo n y a d a k i sa v a ş du ru m u
hızla ge liş iyo r d u . M ag in o t hattı nın geris in d e to pla nan G en e ral G am elin ku m an d a s ın d ak i hazır lıksız F r a n s ız ordusu b i r türlü
ha rek ete g e ç e m iy o r d u . Zate n
geçse ne y a p a b ilir d i? D ur um u
hilen H itle r şü phe siz g e re k li
tedb ir le ri almış, b ell i bir süre
içinde b ell i he d efler e v a r a b i l e
cek k u v v e t l e r l e d o ğ u y a y ü k l e n mişti.
16 e y l ü l d e R u s o r d u la r ı Polon-
v ay a girince, R ib b e nt ro p p Mo-
lotof A n tla şm a sın ın , iki rejim a-
rasm da sa n ıl d ığ ın d an da daha
derin i l i ş k i l e r k u r m a k hedefini gü ttü ğ ü d ü şü n ü ld ü . R us v e Al-
. ı ı n ı ı ı m ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı n m ı ı ı ı ı u m m
Peyami Safa
man or d u la r ı, 1917 de Bolş evik -
le ri n K a is e r d e le g e l e r i y l e ik i m i l l e t arasın d a harb e son v e r e n a n la şm a y ı im z a l a d ı k l a r ı B r e st - L i t o v s k ’da b u l u ş t u l a r . S u b a y l a r y e n i sınır başınd a e! sı k ış tıl a r. P o l o n y a (geçic i o l a r a k ) b i r da ha orta dan k a lk m ış, tarih ( g eç i ci o l a r a k ) b i r daha t e k e r r ü r et mişti.
Peyami Safa ve anılar
O sı rala rd a T ü r k basınında
sağ, sol v e orta a k ım la r ı te m
sil eden b e li r li g r u p l a ş m a l a r
y o k t u . H e r g a zeted e zıt inanç la ra b a ğ la n m ış im z a la r a rastlı- y a b ilir d in iz . A z ç ok bü tü n ü ile sistemli b i r solcu p o l itik a y a b a ğ la nan y a l n ı z Tan gaze tesini ha t ır lıy o r u m . S e r t e l l e r ’in yön eti m in d ek i bu g azete ne y a p a c a ğ ı nı şaşırmış, o l a y la r ı n ge li şm esi ni b e k li y o r d u .
R us - A lm a n Ya kın la şm as ın ın en fazla e tk ile d iğ i y a z ar l ar d an
biri, a r k a d a ş ım ız P e y a m i Safa
oldu. P e y a m i . t ü rlü g ü ç l ü k l e r l e ç a r p ış a r a k kendi kendini yeti ş ti rm iş b i r adam dı. Ç o c u k yaşın
da b abasız k alm ış h a s ta lık l a r
geçirm iş, pars «ıkıntısı -çekmiş, ' fakat bütü n z o r l u k l a r a rağmen h a y a t k a vg a sın d a y enil m em iş ti.
V ü cu d u da, bün yesi de z a yıftı
ama sa vaş y e te ne ğ i gü çlü idi.
B a b ı â lid e fık r a v aza rı ve roman
cı o l a r a k kend in e p a rla k bir
isim yap m ış t ı. Başka f ı k r a c ı l a r la k a le m çatış m a la r ın a g ir m e k
ten hiç ç ek in m e z, hattâ konu
a r a m a k t a n k u r tu la c a ğ ın ı ve şöh
retinin daha da a rta b il e ceğ ini
d ü şü n er ek , ta rt ışm a k apıl arı nı
kendi e l i y l e zo rla rd ı K u şağın ın
çoğu y a z a r l a r ı gibi ta r t ışm a la
rın da kırıcı idi. H erhangi bir
konu, m eselâ bir çevir in in y an
lışları ü zer in d e birini tenkid
edip de ondan k a r şılık aldı mı. ne y a p a r y a p a r , ta rt ış m a y ı k a r şısın d a k in in kiş isel hayatın a y ö
n e l t m e y e b a k ar d ı. Bu yüzden,
edebî b i r hava içinde b aşlıyan ta r t ışm a la r , b ir kaç gün içinde asıl kon u d an u z a k la ş ı r , ede psiz
ce b i r k ü fü r l e ş m e y e dönerdi,
ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı
Doğru su bu y a l n ız P e y a m i y e öz- ;
gü bir ta k tik değil, B ab ı âli d e ;
hâlâ ta m a m i y l e önü a lı na m ıy a n, ; kayn ağı fik ir siz liğ e ba ğlı, i l k e l ;
bir ge le n e k ti. A na a v r a t sövü- ğ
şen f ı k r a c ıla r ın bir akşa m b ir ; rakı ma sa sında b a rış tık la rı, kol ; kola bizim yo k u şu tı r m and ık la - j rı, hattâ her şeyi u n u t a r a k sü- \ tu n la r ın d a b ir b ir ler in i öv d ü k le - Z
ri olağan hall erd en d i. :
P e y a m i, k o l a y roman y a z d ı ğ ı ; için k o l a y c a da h a y a l ku rab il i- ; yor, f a k a t polit ik a ala n ın d a ka fa ; y or d u ğ u zaman, ha y al in d e can- ;
land ırdığ ı kom bin ezon la rı ger- \
çek d u ru m u n tam ve şaş maz b i r : sentezi o l a r a k g ö rm e k eğilimin- :
den kend ini k u r t a r a m ıy o r d u . :
S a k l a m a ğ a ça lı ştı ğı b e n lik iddi- : asını, d u y g u l a r ı n ı v e içg üd üle ri- :
ni hemen hiç y e ne m e d iğ i için ;
sık sık açığa v u r u r d u . B ir gün: ; — İki bin y ıl sonra ok u n m ıy a- ;
cağ ım ı bils em , d e rh al in ti h ar Z
ed e rim ! :
demişti. F ra nsız k ü lt ü r ü n e hay- ; randı v e Paris i g ö r m e y i ç o k is- ; tiy ord u. E serle rin d en ışık aldı- ; ğı y a z a r l a r ı n m a h a lle le r in d e do- Z
la şacak, onla rı n y e d iğ i, içtiği :
m e y h a n e l e r e u ğ r ı y a c a k , P a r is : havasın ı d o y as ıy a k o k l ı y a c a k t ı . : S o k a k t a r a st lı y ac ağ ı ilk kadını z
öp e b ile c e ğ in e dair bahs e tutu- -
şu y o r d u . B ir gün b ö y l e b ir fır- ğ sat çıktı . 1936 y az ın d a, M o n t r e u x ; k on fer an sınd an sonra b e r a b e r c e Z
P a ris e k a d a r uzandık . A v e a u e ;
de la G r a n d e A r m é e ’nin aşağı- : la rın d a u cu z b i r otele indik. Da- : ha ikinci gün s ı k ılm a y a ba şl adı : ö n l e n e m e z b i r ts ta nb ul özlem i :
ile içi k a v r u l d u ğ u n u sö y lü y o r- E
du. B un ca m a sr afla ge ld iğ i Fran- ğ
sız b a şk e n tin d e n hemen ayrıl- ğ
ması t u h a f olacak t ı. A v u n s u n z
diye, b ir akşam onu H aciy an Z
adında b ir E rm enin in iş le tti ği
E
Ru e de la Chan ssée d’A n t i n ’de-
E
ki b ir S a r k lo kan ta sın a götür-
E
düm. G ö r ü l e c e k şey di P eyam i-
E
nin or a d a k i h a li: e l l e r i y l e m asa Z ör tü le r in i o k ş u y o r , y ı l l a r d ı r uza- ğında yaşad ığ ı kutsal b ir y e r e :
kavu şm u şc a sın a se v in iy o r d u . :
V e r l a i n e ’in absent içtiği bis-
E
tr otl arı a k lı na bile ge ti rm iy or-
E
du. M id y e pilâkisi, b e y a z pey-
E
nir. A r n a v u t ciğeri gibi m e z e le r z
ıs m arla d ı, rakı içti ve Erm eni Z
g a r s o n l a r i y l e bütü n gece Türk - Z çe konuşt u. Bu psişik kriz beni : , raha tsız ettiği ı ç i ç v,,*.çoJj istedi- S Sim ha ld e o s e y a h a tte Peyam i- î
y e fazla a r k a d a ş lı k edememiş-
E
tim.
E
O sı rala rd a P e y a m i S a f a son :
derece ilk e l bir li b e r aliz m e bağ-
E
lı idi. İnsanlar arasında eşitsiz-
E
liğin bir doğa kanunu olduğunu z
söylüyor, toplum içinde herkesin =
kendi gücüne, kendi yetenekleri-
E
ne dayan ara k kendi hayatını z
yapması gerektiğine inanıyor, bu Z
nu de ğiştir mek istemenin tabiat
E
düzenine aykırı kaçacağı, bundan
E
öt ür ü de bu uğurda ha rc anaca k Z gayretlerin sonunda m utl aka ba- Z
şan sız lı ğ a uğrıyacağı düşüncesi-
E
ni sa vunuyordu. Her türlü eşit- Z
sizlikleri giderm e isteğinin tarih z
bo yunca insanlar arasında git- =
tikçe güçlenen bir eğilim olduğu
E
nu göre m iyor ve bu eğilimi - t ı p -
E
kı bir doğa kanunu gibi— sosyo- Z lojik bir ge rçek olarak kabul et- : miyordu. Paris seyahatinden dö E
nünce Pey ami, o güne k a d ar bağ- z
landığı nazariye üzerinde kü çü k Z ( A r k a s ı v a r ) Z 1111111111111111111111111111111 ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı ı '
i.'»I M U I I I m i m m i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i v u a i
Gazeteler I
çatmakta
= bir rötuş yaptı: İnsanlar arasın-
; da ki eşitsizliğin so nucu olarak
E milletler arasında ki eşitsizlik de E bir doğa kanu nu idi. G ü ç lü mil r letler, za yii milletleri ezebilirler, E ya da kendi çık arlarına gö re yö-
E
netebilirlerdi. Milli am açla r ug-» runa fertler arasındaki ekono-
E m ik çatışma başıb oş bırakıla-
E
rrıazdı. Fakat aym am aç lar uğru-z na gü çlü milletler, güçlerine da-
E
yanarak kendilerine pekâlâ birerE
hayat sahası açabilirlerdi. Bu,Z onların ha kkı idi.
r Böylece, liberalizm kıyılarından
E
uzaklaşan Peyami kaptan, gemi-E nasyonal sosyalizm limanına
z yanaştırıyordu.
