Orhan Karaveli'den farklı bir Tevfik Fikret kitabı:Tevfik Fikret ve Haluk Gerçeği

Bütün Öğretmenlerin, Eğitimcilerin,

Öğrencilerin, 'Aydınlanmacıların' ve

'CUMOK'ların okuması gereken kitap:

T T - 2 . • •

TEVFIK FİKRET

ve

HALÛK GERÇEĞİ

ORHAN KARAVELİ'den

YEN İ ve ÖNEMLİ BİR ARAŞTIRM A

ORHAN KARAVELI

O H ir m m ü r » O '

TEVFİK FİKRET

H A LÛ K

C E R Ç E C l

V a ı U 'l e î l l l l l * ’ ' ’ |p fK G A V .O V

İlhan

Selçuk'tın

Önsöz'üyle:

'Fikri hür,

irfanı hür,

vicdanı hür

bir şair'in ve

oğlu Halûk'un

yaşam

öyküsü...

Ben İnkılap Ruhunu

Fikret'ten Aldım!..'

• Mustafa Kemal'i etkileyen ve ona ışık tutan

'Aydınlanma' savaşçısı...

• TEVFİK FİKRET - MEHMET AKİF KAVGASI,

• İlk kez yayınlanan fotoğraflarla 'Papaz' Halûk'un

Amerika yılları; bilinmeyen saygın ve seçkin kişiliği...

• FİKRET'in yazar tarafından yeniden sâdeleştirilmiş

başlıca şiirleri...

YENİ BASKILARIYLA

KİTAPÇILARDA

Genel Dagıtun:

_{iki A}

Tel.: 0.212 272 45 46 • Faks: 0.212 272 45 55

Orhan Karaveli'den farklı bir Tevfîk Fikret kitabı

Tevfik Fikret ve H alûk Gerçeği

Orhan Karaveli

deneyimli

gazetecilerimizden biri.

Son yıllarda Nâzım

Hikmet, Sakallı Celal

gibi kültür ve

edebiyatımızın önemli

adları üzerine yazdığı

ilginç kitaplara bir

yenisini ekledi: “Tevfik

Fikret ve Halûk

Gerçeği".

□ Zeki BÜYÜKTANIR

I

* şte gazetecilik bu. İşte inceleme, eleştiri bu. Yazan uzman olunca ortaya çıkan yapıt da dört dörtlük oluyor. Hangi ko­ nuya, hangi değere el atsa “cuk oturtu­ yor” yazdığım.

Daha önceki değerli çalışmaları yarımda Sakallı Celalle süren araştırmalarına şimdi de bir yenisini eklemiş, değerli yazar, araştırmacı Orhan Karaveli, iyi de etmiş. Eline sağlık.

Bu çalışma dizisini bugün için Tevfik Fik­ ret’le noktalamış. Noktalamış deyince, onun bu verimli çalışmaları, birikimleri, planlan arasında daha niceleri vardır. Onu bu hızlı ça­ lışma ortamında kudar, sağlıklı günlerde yeni eserlerini de beklediğimizi eklemek isterim.

Değerli yazar, bu yapıtıyla da büyük bir boşluğu doldurmuş oluyor. Bu çalışmaların güzelliğinde, bizim kuşağın yılmayan istenci­ nin olduğunu düşünüyorum. Savaşlar, sava­ şımlar ortamında pişmiş, sorumluluk bilinci içindeki bu kuşak -ne yazık ki- artık yerini ye­ ni kuşaklara devretmektedir.

Lütfedip gönderdiği bu vapıtım da bu ağustos sıcağında geldiği gün bitirdim. Bu ya­ pıt okunman, Fikret iyi bellenmek. Özelinde şu “it izinin kurt izine” karıştığı çok tehlikek geçitte böylesi değerler ve onların bize bırak­ tıkları bilinmek ki; yolumuzu, aydınlık gelece­ ğimizi ona göre seçebilelim.

Ben de dayanamayıp yapıtı gözden geçirir­ ken nodar tutmuştum. Bunları sizlerle de paylaşmayı düşündüm.

* *

O 1919 yılının karanlık ve belirsizlik için­ deki çalkantılı günlerindeyiz. İstanbul, İstan­ bul olmaktan çıkmış, kişiliği, varkğı yabancı ellerde; bir çırpınışın, can havliyle arayışın içinde bocalayıp duruyor. Seferberliğin acı to­ kadı sanki suratını yamukmuş, emperyaliz­ min doyumsuz istekleri, hırslan, şımarık buy­ rukları... kısacası İstanbul kan ağlıyor.

Ben de bu yapıtın eleştirisine, tanıtımına bu bölümden İstanbul’dan ve çok değerk bir anıdan başlamak istedim.

Tarih 19 Ağustos 1918. Savaşm, kaçınılmaz gibi görünen yıkıcı sonu yaklaşırken tam bir umutsuzluk ve keşmekeş içindeki İstanbul’da sıcak bir yaz sabahı. Müttefiki!) Almanya’dan getirilen ‘Benz’ marka bir ‘körüklü’ askeri aracın arka koltuğunda süvari zabiti ve ‘ma­ nej’ hocası arasında bu kısa konuşma geçiyor. Yer, Amavutköyü’ndeki, bugün ‘Poks Mer­ kezi. Bir askeri aracın durduğunu gören nö­ betteki zaptiyeler:

- Aaaa.. Kemal Paşa.. Anafartalar Kahra­ manı!.. diyerek heyecanla koşuştular:

- Bir emriniz mi var paşam?

- Sağolun çocuklar. Şoför gideceğimiz yeri sormak için durdu.

- O halde yardımcı olalım Paşa Hazretleri. - Gerekmez evladım. Siz görev yerinizden ayrılmayın. Ben yolu bikyorum.

Zaptiyeler selam dururken araba tekrar yo­ la koyuluyor ve Emin Bey de sormadan ede­ miyor:

- Aşiyan’ın yerini nereden bikyorsun Ke­ mal?

Özenle taranmış san saçlarım kısmen örten astragan kalpağı ve göğsü nişanlarla süslü üni­ forması ile göz kamaştıran Mustafa Kemal Paşa gülümseyerek cevap veriyor:

- Aşiyan’a daha önce de gitmiştim! Onun için hocam!

Yorgun ‘Benz’ Sultan Aziz tarafından 1800’lerde yaptırıldığı için onun adıyla anılan Aziziye Karakolunu geçip dar ve bozuk yol­ dan sarsıla sarsıla Bebek’e ulaşır. Birkaç daki­ ka sonra da Aşiyan’a sapan dik yokuşun başı­ na. İki arkadaş:

- Buradan sonrasını yürüyeceğiz... diyerek arabadan inerler.

Otomobilin çıkamayacağı bağımsız ve da­ racık yokuşu tırmanırken Paşa’nın yaveri de biraz geriden onları izlemektedir.

Mustafa Kemal, koluna girdiği, Harbi- ye’den ‘manej’ hocasına yüreğinin derinlikle­ rinden gelen bir sesle Fikret’e olan sevgisini anlatır.

- Ben inkılap ruhunu ondan aldım. Ziyaret edeceğim yerlerin başında elbette Aşiyan ge- kr!

Bir de sır verir hocasına bu yokuşta: - Yalanda Anadolu’ya gidi­ yorum. Sen ne dersin?

Hocası cevap verir: - Daha ne duruyorsun? Kim bikr? Mustafa Kemal memleketi kurtarma kararım ilk kez belki de Fikret’in katı­ na tırmanırken açıklamakta­ dır.

Aşiyan’a çıkılır, saygı duru­ şunda bulunulur ve bu tarihi ziyaret anı defterindeki, şair, yazar ve gazeteci Süleyman Nazif (1868-1927) tarafından anlamlı ve edebi bir üslupla kaleme alınıp şair ve yazar kardeşi Faik Ali’nin (Ozan- soy-1876-1950) yanı sıra Mus­ tafa Kemal Paşa tarafından da imzalanan bu kısa fakat dü­ şündürücü tümce ile ölüm­ süzleştirilir.

“Tavâf-ı tahatturunda bu­ lunmakla mübaht perestişkâ- ran-ı Fikret.”

“Anısı çevresinde bulun­ makla övünen, Fikret’i tapar­ casına sevenler.”

Mustafa Kemal -Süleyman Nazif- Faik Ak 19 Ağustos

1918.

Tarihimizi bu denk etkile­ yecek bir anıyı burada bulmak duygulandırıyor okuyucuyu, çarpıyor ve düşünmeye yönel­ tiyor ister istemez.

Zaten bu tür yapıtların te­ mel işlevlerinden biri değil midir okuyucuyu ele alınan döneme ikşkin düşündürmek ve belki de gün ile ilgik karşı­

laştırmalar yapmasını sağlamak; en önemksi de araştırılan kişinin ruhunu yakalamaya yar­ dım etmek.

Yapıt tüm bunları fazlasıyla yapıyor, oku­ dukça çarpılıyor, sarsıkyor, düşünüyor, yo­ rumluyor, sözü edilen kişilere hayran oluyor­ sunuz ister istemez.

dim... Ama, olmayınca olmuyor işte...’ demiş­ ti. ‘...Din değiştirmeme gelince. Bunun, ya­ kınlarımı mutlu etmeyeceğini bikyordum ama ilkokul dahil öğrenimimin tamamım H ı­ ristiyan inancının, kendini açıkça hissettirdiği kurumlarda yapmıştım. Gene de Islamiyete ve Türkiye’ye, Türklüğe toz kondurmadım. Düzgün bir insan olarak kendimi herkese ka­ bul ettirdim. Babamın adım kirletecek, onun ruhuna acı verecek en ufak bir hareketim ol­ madı. Bu ülkeye yerleşen göçmen çoğunlu­ ğun aksine adımı da değiştirmedim. İşte, im­ zamda bile açıkça okunan bir ‘Hüseyin Halo- uk Fikret’im. Halûk’taki bu u ’nun yanma bir ‘o’ ekledim o kadar. Adım doğru okunsun di­ ye. Doğduğum ülkeyi her fırsatta yücelttim. Aksini ileri sürenler varsa haksızlık ediyorlar. Daima, ‘Türk’ kökenli olarak bilindim ve bundan gurur duydum...’ ‘...Herkesin, bir yerden öteye değiştiremeyeceği bir ‘kader çiz­ gisi’ vardır. Benimki de işte böyleymiş. İyi de, rahip olacağıma sevilmeyen, güvenilmeyen bir insan olup çıksaydım beni ‘tükürükle boğ­ mak’ isteyenler daha mutlu mu olurlardı? Ya­ şım bir hayli ilerledi. Artık, istesem ve anlayış

BASINDAKİ YORUMLAR

Basınımızda Tevfik Fikret’in oğlu ile ilgili öylesine aşağılayıcı, onur k ın a , yalan yanlış yayınlar yapıldı ki, öyle yorumlar kaleme alın­ dı ki... Yapıt bütün bunları ele alarak gereken yanıtlan belgeleriyle suratlarına çarpıyor. Sö­ zü uzatmadan özetle biz Halûk’un bir gazete­ ciye verdiği yanıtla, anı-belge ile yapıtına aldı­ ğı bu belgeyi görelim:

Ah Kaygıya Halûk’un ayrılmalarından ön­ ceki son sözlerini soruyorum:

‘...Tevfik Fikret’in oğlu olarak güzel şürler yazabilseydim; güzel resimler yapabilsey- dim... ‘İşte Fikret’in oğlu!..’

dedirtebilsey-göreceğimi bilsem de Türkiye’ye gitme şan­ sım kalmadı. Sanırım yalan bir gelecekte ki­ milerinin nefret ettiği bir Halûk da kalmaya­ cak. .. Ama bir gün, nk vatanımda iyi bir insan olarak tanınacağımdan umudumu kesmiyo­ rum. Sen, Ah Efendi kalkıp buralara kadar geldiğin ve onca kalabalığıma karşın beni dostça karşıladığın için sana ve seçkin esinle güzel çocuklarına ne denk minnettarım, bile­ mezsin!”

Adam ülkesinden çıkmış gitmiş, ama onu­ runu, kişiliğini, ülkesini hiç lekelememiş. Prof, olarak öğretim üyelisini sürdürmüş uzun yıllar.

Yapıtta değinilen değerk belgelerdeki o ka­ dar çirkin karalamalara anlamsız dedikodula­ ra, gazeteciliğe, yazarlığa yakışmayan, etik yönden savunulmayacak medya düzeysizkği- ne bundan güzel yanıt olur mu? Saygılı bir görüşle, efendice verilen bir yanıt diye düşü­ nüyorum.

Bu belgeleri okuyup da yapılan

haksızlıkla-E

ra üzülmemek, haksızlığa uğrayan kişinin ol­ gunluğuna şaşmamak, o kişinin ‘majesteleri’ diye anılan büyük ozanın oğlu olduğu anım­ sanınca Halûk’un tıpkı babasının istediği gibi örnek bir ‘insan’ olduğunun ayırdına varıla­ rak birçok kişinin düşüncesinin tersine H a­ lûk’un babasına layık bir evlat olduğuna inan­ mamak olası mı?

Yapıtın dördüncü bölümü sevmeyenlerin saldırıları- aldıkları cevaplar başlığıyla verili­ yor. Belgeler, yazılar, anılar biçiminde: sf: 77

Fikret’i Sevmeyenler bölümündeki yazılara göz gezdirince insan ister istemez düşünüyor. Bu bir kıskançlık mıdır, toplumdaki bir zaaf mıdır, onun düzeyine ulaşamamanın eleşti­ rende oluşturduğu bir ruh hah midir? Saldırı­ ya geçenlerin içinde öyle adlar var ki, bu olumsuz bakış açısı inşam şaşırtıyor.

Bu olumsuz düşünce sayrılığı ya da kıs­ kançlık diyebileceğimiz bu kavram toplumu- muzun her kesiminde bulunan ve henüz ta­ mamen silinemeyen, eskiden gelen Osman­ lI’nın Kul-Ummet döneminin edilgin kader- azgı görüşüyle örtüşen düşüncelerin ortaya oyduğu görüşler bunlar.

Dinsel tabuların ytialamadığı, Cumhuriyet, çağdaşlık, laiklik gibi kavramların henüz top­ lumda etkisini gösteremediği bir süreci yaşa­ dığımız için, okumuşumuzun da diplomalıla­ rımızın da çoğu işte bu çağdaş, laik düşünen aydınlardan çok, eskinin dinsel düşünce yapı­ sından sıynlamayan kalemlerdir. înşallahk, maşallahk, günahlı, cennetli, cehennemli düş­ ler ortamında bugün de aynı kalemler işlemi­ yor mu? Ne yazık ki gerçek, çağdaş yapılı ka­ faların, felsefi düşünceli ve etik çizgisinden sapmayan kalemlerin sayısı bir elin on parma­ ğım geçmiyor.

Aslında bugün çektiğimiz bütün sıkıntılar da bu olumsuz görüş ve düşünce ortamından kaynaklanmıyor mu?

Şimdi yine değerh yazarın titiz bir araştır­ mayla topladığı bu belgelerden sîzleri sıkma­ dan birkaç tanesini sunmak istiyorum.

Bunlara geçmeden çok bilinen ve de bir yü­ rek sızısı gibi hep kanayan konu vardır. Akif- Fikret çatışması.

EVET, AKİF-FİKRET KAVGASI

Bir Türk şairinin, yine bir Türk şairine ‘zangoçluk’u yakıştıracak derecede ağır haka­ ret etmesinde onu aşağılamasında, dinsel bağ­ nazlığının etkisi olmalı ki devrimsel atılımla- nn hızından başı dönen bu ozanımız Mısır’a iş uzun yıllar orada kalmıştır. Oysa Tev- Fikret Tarih-i Kadim’e Zeyl adlı şiirinde, Mehmet Akif e kendine yakışır bir yanıt verir.

“Bir minik kuşla biriz tapmakta

Ben de tehlil ederim ishak da” derken di­ nin, tapınma kavramının özüne inmiş onu dü­ şünsel felsefesiyle, kültürüyle yoğurmuş; ama gerçekleri konuşmaktan da geri kalmamıştır.

işte Fikret’i “Büyük Fikret- Koca Fikret” yapan da onun bu özyapısıdır. Atatürk’ün hayranlığını çeken de budur.

Şimdi o yazarların bu konudaki olumsuz görüşlerinden bir iki örnek:

Ona dinsiz diyen:

“Önce söver sonra biraz bol para ver Hiç utanmaz protestanlara zangoçluk eder”

diyecek denk ileri giden kişi inanmış bir mümindir üstelik.

Düzeysiz, sığ bir kalem erbabma bile yakış­ mayacak bu söylem karşısında Fikret’in sağ­ duyulu yanıtı da her türlü övgüyü hak edecek düzeydedir, (sf. 113 Tarihi Kachme’e Zeyl)

“Bana anlatma o güzel dini Bilirim ben de senin bildiğini insanın böyle sapmaları var Putunu kendi yapar, kendi tapar” Merhamet, iyilik ve yurtseverlik, hakkani­ yet

Sonra bir şaire zangoç dememek.. ”

S A Y F A ' 14 _{C U M H U R İ Y E T K İ T A P}

Ve şöyle bitirir sözlerini: “Din-i Hakk bence bugün din-i hayat

Sen ne dersin buna Ey Molla Sı­ rat..” (sf: 114)

Safahat’tâki Fikret’le ilgili yaz­ dığı görüşleri daha ilginç acı ve düşündürücü: (sf: 107)

“Sade bir fuhşumuz eksikti, evet, Rus’lardan...

Onu ikmal ediverdik mi, bizim­ dir meydan !(sf:49)

Karadağ haydudu, Sırp eşşeği, Bulgar yılanı,

Sonra Yûnân iti, çepçevre ku­ şatsın vatam.(sf:50)

- be!

- Çüş be! Gözün kör mü? - Pardon!

- Dlâllah!

Nasıl ki çıktı şu ‘pardon’ eşek­ lik oldu mubah!

- Herif amma da hı­ şır! (sf:51)

Bitirmek istedi ahlâkı, ân, nâmusu;

Çıkardı ortaya, gezdirdi saksılar dolusu

Hevâ-yı hıhşu kudurtan zehirli ‘zambaklar’(sf:52)

Fakat bu, ırzım dellâla vermiş, alçaklar,(sf:53)

Domuz çobanlan ‘Bal­ kan’da’ hânedan-ı va- kûr(55)

‘Gebermek istemeyiz biz! desek de kimler dinler?(56)”

Evet şimdi de Türk basınından, Türk ya­ zarlarından onun hakkında yazanlar, onu kü­ çük görenler, yüzüne başka arkasından başka türlü düşünenlerden bir iki örnek.

Bu görüşler, bu düşünce düzeysizliği bu­ günkü medya dediğimiz boyalı basında da çarşaf çarşaf yazılıp çizilmiyor mu?

Üstelik daha önceleri Fikret’in müridiyim diyecek kertelerdedir bu kişinin Fikret beğe­ nisi. Ama aynı kişi şöyle de diyebiliyor: (sf: 77)

"Tevf ik Fikret ve Halûk Gerçeği” it izinin kurt izine’ karıştığı çok tehlikeli geçitte önemli bir boşluğu dolduruyor.

Ona millî şair vasfı da verilemez...’

Agâh Sırrı Levend, Yeni Sabah 8, 9

Ekim 1939

Fikret’in çağdaşı, yakın arkadaşı... kendi deyimiyle ‘müridi’ ve Tanin ga­ zetesinde iş ortağı olan bir başka tartış­ mak kişilik... yazar, gazeteci, siyaset adamı ve çevirmen Hüseyin Cahit Yal- çın’ın (1875-1957) ‘Yeni Sabah korosu’ndaki sözlerine de bir göz atalım:

‘...Devrimde büyük bir sanatkâr sayılırdı. Kendi şiirlerini okurken mestolurduk (ama) aym şiirleri biz okuduğumuzda aynı heyecanı duymazdık!.. Hakk haksız herkesi incitmek­ ten çekinmezdi... ‘Han-ı Yağmayı da böyle bir hissin zebûnu (zayıflığı) içinde iken yaz­ mıştı...’

Hüseyin Cahit Yalçın, Yeni Sabah, 25 Ka­

sım 1939 “Kindardı: Dişlerinin gıcırtısı hissedilirdi.”

Süleyman Nazif, sf: 77

İşte, her kim ise bu Kâmran Dem irden ba­ zı akınlar: s: 78

‘... Fikret’in şiirleri, o zamana göre haiz ol­ duğu nisbî yeniliklerden dolayı dikkat çek­ mişti. Bugün, bu şiirleri okurken hiç zevk duymuyoruz... Fikret, (Abdülhak) Hâmid gi­ bi büyük şairlerle kıyaslanamaz!..’

Kâmran Demir, Yeni Sabah, 7 Ekim 1939

Gazetenin, “... Haydi bitirelim şu Fikret’in işini!..’ diye özetlenebilecek davetine ilk uyan­ lardan biri de edebiyat tarihçisi, ya zarar ve ö|retm en Nihad Sami Banark (1907-1974)

‘... Mağrur benkğini ve rahatını üstün tuta­ rak sık sık yabancı koltuklara yaslanmaktan çekinmemiş; kendine ait olmayan fikirleri te­ rennüm etmiştir!.. Türk milleti için mudak bir ideal tanımamış olan Fikret’i bizim de bir idealist olarak tanımamız kabil değildir!.. Türk milletine vatan ve milkyet heyecanlarım, hürriyet zevkini aşılamak yollarım da aramış değildir!.. Yaptığı en kötü işlerden biri de ‘na- zım’ı ‘nesir’e yaklaştırmaya çakşmasıdır. Şiiri öldüren bundan başka bir hareket icad edile­ mezdi...’

Nihad Sami Banark, Yeni Sabah, 21 Ekim

1939

Ya, Son Posta’dan Ulus’a, Cumhuriyetken Vatan’a kadar hemen bütün gazetelerde yazı­ ları yayımlanan; Eminönü Halkevi’nde baş­ kanlık (1935); milletvekilkği (1940-1946), Ga­ zi Eğitim Enstitüsünde edebiyat öğretmenk- ği (1947-1949), Türk Dil Kurumu Genel Yaz- mankğı (1951-1960) ve Başkanlığı (1963- 1966) yapan edebiyat tarihçisi Agâh Sırrı Le- vend’e (1894-1978) ne demek?

‘...Fikret, şüphesiz ki halkçı bir şair değildi.

Sırada Türkçü, Turancı yazar ve fikir adamı Nihal Atsız (1905-1975) var. O da Fikret kar­ şıtı bu kampanyada yerini alanlardan:

‘...Fikret vatanperver değildir! Söylendiği gibi, Sovyetler ülkesinde heykek dikilmişse, Türkiye’de dikilmemesi için bundan kuvvetk sebep olamaz... Bugün nesillerin Fikret’ten gı- dalandığı söyleniyor. Bunların manevi yoksul­ luğu da bundan ileri gelmiyor mu? Aydınların çoğunluğunun Fikret’i sevdiğine inanmıyo­ rum. Gerçek duygularım gizkyorlar...’

Nihal Atsız, Yeni Sabah, 24 Ekim 1939

Bu değerk kültür adamım, çağının en ileri düşüncelerini özünde, etik yapısında yoğurup gerçekçi bir biçimde özümseyen Tevfik Fik­ ret’i bu vesileyle yeniden anarken, onu tarihin karanlık mahzenlerinden gün ışığına çıkarıp gerçeği aymazların gözüne soka soka anlatma­ yı görev bilen değerk araştırmacı Orhan Ka- ravek’ye candan teşekkürlerimi sunuyor, yazı­ nım sonunda onu çok sevdiğim, herkesin de sevdiğini sandığım Promete şüriyle selamla­ mak istiyorum:

PROMETE

Kalbinde her dakika şu ulvi hasretin Ateşten gagasını duy, daima düşün:

Onlar niçin semâda, niçin ben yalnız ağlayım?.. Yükselmek gökyüzüne ve gülmek ne tatlı şey! Bir gün şu hastalıklı vatan canlanırsa... Ey, Refah ve nâra hasret geleceği milletin, Meçhul elektrikçisi düşünce dünyasının Yüklen getir -ne varsa- biraz miskinlik gideren, Bir parça rûhu, benliği, idari besleyen, Coşturan meyvelerini; boş durmasın elin, Gör daima önünde eskimiş masalların Gökten ateşin dehâsını çalan kahramanını... Varsın bulunmasın bilecek nâm ve şânını...

Not; SevgiH Tevfik Fikret, sen istemesen de

biz senin adım ve şanım çok iyi bikyoruz ve önünde saygıyla eğikyoruz. ■

C U M H U R İ Y E T

K İ T A P

S A Y I 8 1 1

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi