Vet. Bil. Derg, (2005), 21, 1-2 : 13·18
AYDIN
lu
TicARi
YUMURTACı
TAVUK
iŞLETMELERiNiNYAPıSAL
VE TEKNiK
DURUMU ÜZERiNE BiR
ARAŞTIRMA
Mehmet Kenan
Türkyılmaz1@Ahmet Nazllgül1
AResearch on the Structural and Technical Situation of the Commereial Layer
Enterprises in
AydınÖzet: BuçalışmaileAydınIli ticariyumurtacı tavukişletmelerinin yapısalve teknik özelliklerinin incelenmesiamaçlanmıştır. Araştırmanınmateryalini toplam 26 adet işletme oluştururken, bu işletmelerin % 23.0'ünün küçük (0-10000 tavuk), % 38.5'inin orta (10001-20000 tavuk) ve%38.5'ininbüyük (20001 ve üzeri tavuk) ölçekliolduğu belirlenmiştir. Işletmelerin% 65.4'ününen az 9yıldırfaaliyettebulunduğu,%53.8'inin 1-2işçiistihdamettiğive buişçilerin%34.6'slnınherhangi bir sos-yal güvenceye sahip olmadıkları saptanmıştır. Işletme ölçeğiile yarka teminiarasındaistatistikselolarak önemli (P= 0.00, P<0.001) ve güçlü (Phi= -
o
.n,
P<0.001) bir ilişki bulunmuştur. Kullanılan ısıtma, aydınlatma, havalandırmasistemi, uy-gulananyerleşim sıklığı,zorlamalıtüy dökümü ve gübrenin kümestenuzaklaştınlmasıileişletme ölçeği arasındaistatistiksel olarak önemlibir ilişki bulunmazken, işletme ölçeğiile kullanılan soğutmasistemiarasındaistatistikselolarak önemli (P= 0.01,P<0.05)ve güçlü (Phi= - 0.52,P<0.01) birilişki olduğu belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler:Aydın,ticariyumurtacıtavuk,işletme
Summary: This study was conducted to investigate the structural and the technical properties of commercial layer en-terprises inAydın.While a total of 26 enterprises were consisted of the material, the share of smail (0-10000 hen), medium (1000 1-20000 hen) and large scale (20001 and over hen) enterprises in total were determined as 23.0%,38.5%and 38.5 %,respectively.itwas determined that 65.4% of total enterprises were in production at least 9 years and 53.8 % of these enterprises employed 1-2 workers,whereas 34.6%of these workers have no social security. It was found that there was a statisticallysignificant (P=0.00 ,P<o.001) and important relationship (Phi = -
o.n,
P<0.001) among farm size and pullet procurement, There was statistically signilicant(P=D.01, P<0.05) relationship (Phi= - 0.52, P<0.01) among the larm size and the cooling system, whereas there were no significant relationships between farm size and forced molting, heating, lighting, ventilation, cage density,manure disposaL.Key Words:Aydın,commerciallayer, enterprise Giriş
Yumurta üretiminde 1980'Iiyıllardan başlayarak hızlıbirgelişmegösteren Türkiye, dünya ülkeleri ara-sında önemli bir yere gelmiştir. Türkiye'de ticari yu-murtacı tavukyetiştiriciliği ile ilgili olarak, 2002yılı iti-bariyle,yumurta üretiminin%70.0kadarının modem kümesierde yapıldığı, 3200'ün üzerinde işletme bu-lunduğu,buişletmelerdetoplam 57.139.257 adet yu-murta tavuğu yetiştirildiği ve 722.182 ton yumurta üretildiği, bu yumurta üretim miktarı ile Türkiye'nin 191 ülke arasında 10. sırada bulunduğu bil-dirilmektedir(Anonim,2001; Anonim,2004).
Tavukçuluk işletmeleri, hayvancılık sektöründe faaliyette bulunan diğer işletmeleregöre, oldukça
bi-Iinçli ve rasyonel bir durum göstermektedir. Bununla birlikte, özellikle yumurta tavukçuluğunda aile iş letmeciliğinin payı azımsanmayacak orandadır (Aral, 1997; Akıncı ve ark., 2001a). Yumurta verim ve ka-litesini etkileyen faktörler üzerine yapılan birçok ça-lışmada havalandırma, aydınlatma programı, ısıtma soğutma,yem ve yemlerne,kümes veyerleşim sıklığı gibi birtakım teknik ve yönetimsel faktörlerin etkili ol-duğu bildirilmiştir (Moore, 1993; Hall ve Jones, 1993; Akıncıve ark.,2001b;Altan ve ark.,2002).
Aydın Iı Tarım Müdürlüğü kayıtlarına göre ildeki mevcut işletmelerin 18'i (% 69.2) Buharkent, 5'j (% 19.2) Incirliova, 2'si (% 7.7) Germencik ve 1'i(% 3.9) Söke ilçelerinde yoğunlaşmıştır (Anonim, 2004). Ya-Geli şTarihi: 16.ı2.~()()4 @:mkturkyilmaz @adu .edu.tr
pılan çalışma ile, öncelikle Aydın Ili ticari yumurtacı tavuk işletmelerinin mevcut teknik ve yönetimsel ya -pısının ortayakonulması ve daha sonrayapılacakça -lışmalarabir zeminoluşturulması amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Çalışmanın materyaliniAydın ili'ndeki26 adet ti-cari yumurtacı tavuk işletmesi oluşturmuştur. Iş
letmelerin seçimindetamsayımyöntemikullanılmıştır. işletmeler ile ilgili bilgiler daha önceden hazırlanan anket formları ve yüz yüze görüşmeler ile elde
edil-miştir. Işletmelerarası karşılaştırmalaryapabilmek için
işletmeler ölçeklerine göre; küçük (0-10000 tavuk),
orta (10001-20000 tavuk) ve büyük (20001 ve üzeri tavuk) ölçekliişletmelerolarak üç grubaaynlrruştır, K
i-Kare analizinde kuramsal sıklıkların 5'den az olması nedeniyleöncelikle satır (15 saataydınlık, 9 saat
ka-ranlık şeklinde aydınlanma programı uygulayan 1 adetişletme 16 saataydınlık,8 saatkaranlık şeklinde aydınlanma programıuygulayanişletmeleredahil
edil-miştir)ve sütun (küçük ölçekliişletmelerorta ölçekliiş letmelere dahil edilmiştir) birleştirmeleri yoluna
gi-dilmiştir. Elde edilen yeni tablolarda da kuramsal
sıklıkların 5'in altında çıkması nedeniyle Fisher'in Kesin Khi-Kare Testi kullanılmıştır. Ele alınan iki
de-ğişken arasındaki ilişkinin derecesi ve yönü ise Phi
(<1» Katsayısı ilebelirlenmiştir. Tüm analizlerdeSPSS paketprogramından yararlanı lm ıştı r (Apaydınve ark., 1994;SümbüloğluveSümbüloğlu,1993).
Bulgular
Işletmelerleilgili genel bulgular:
Aydın Ili yumurtacı tavuk işletmelerine ait genel verilerTablo1'de verilmektedir.
2004yı lıitibariyle toplam 26 adet yumurtacı tavuk işletmesi tespit edilmiş olup,bunların 6'sını n (% 23.0)
küçük, 10'unun (%38.5) orta ve 10'unun (%38.5) ?a
büyük ölçekli işletmelerden oluştuğu sap~~nm~ştır. ~ş
letmeler istihdam edilen işçi sayıları ıtıbanyle ın celendlğinde, 14 (% 53.8) işletmenin 1-2 işçi, 8 (%
30.8) işletmenin 3-5 işçi ve 4 (% 15.4) işletmenin
6'dan fazlasayıda işçi istihdamettiği belirlenmiştir. iş
letmelerin%46.2'sinde birişçibaşına düşentavuk sa
-yısı nın 6001-11000 arasındawde~iş~i~i.t
7spit
.e~.i1i~~n. 11001 ve üzerisayıda tavuga bır ışçının duştu~u ıŞletmelerinsayısı5 (% 19.2)olaraksaptanmıştır. Iştec
-rübesi 10yıldan daha fazla olan 9 (%34.6)işletmenin bulundu~u Aydın'da20(%76.9)işletmenin üretti~i
yu-murtaları aracılaryoluylapazarladığı belirlenmiştir. Ay -rıca, ilde yumurta üretimi ve pazarlamasına yönelik
herhangi bir örgütlenme (kooperatif vs.)faaliyetininbu -lunmadığı görülmüştür.
Işletme sahip velveya yöneticileri ile işçilerin e~i tim, meslek ve sosyalgüvencedurumlarınailişkin bul-gular
Işletme sahip velveya yöneticileri ile işçilerin eği tim,asılmeslekvesosyal güvencedurumlarına ilişkin
bilgiler Tablo 2'deverilmiştir.
Tablo1.AydınIliyumurtacıtavukIşletmelerinealt genelveriler
n % Tablo2.Işletme sahipvelveyayöneticileri ileişçilerin eğitim. asıl KOçOk(0-10000tavuk) 6 23.0 meslekve sosyalgOvenca durumlannaIlişkinbilgiler
n % Orta(10001-20000tavuk) 10 38.5
38.5 Eğitim Ilkokul 4 15.4
Işletme ölçeği BOyQk(20001ve Ozeri tavuk) 10
Toplam 26 100.0 Ortaokul 10 38.5
1·2Işçi 14 53.8 Use 7 26.9
Istihdam edilen 3-5Işçi 8 30.8 Yükseköğretim 5 19.2
işçi sayısı 6ve üzeri 4 15.4 Toplam 26 .100.0
Toplam 26 100.0 Asıımeslek TavukYetiştiriciliği 13 50.0
Birişçi başına 4000-6000tavuk 9 34.6 Dığer 13 50.0
düşenortalama 600 1-11000 tavuk 12 46.2 Toplam 26 100.0
tavuksayısı 11001ve Ozeri tavuk 5 19.2
IW. i rineğitim Ilkokul 30 56.6
Toplam 26 100.0
durumlan Ortaokul 14 26.4
Işl etmenin Tecrübeli(0-9yıl) 17 65.4
Use 9 17.0
tecrübedurumu Çok tecrübeli(10yılveüzeri) 9 34.6
53 100.0 Toplam
Toplam 26 100.0
Işçilerinsosyal Var 17 65.4
Yumurta Kendisl 4 15.4
20 76.9 gOvenceleri Yok 9 34.6
pazarlamaşekıl Aracı larile
Bayiliksistemiile 2 7.7 Toplam 26 100.0
Aydın İliTicariYumurtacıTavukİşletmelerinin... Tablo 2'den izleneceği gibi, işletme sahip ve! veya yöneticilerinin % 15.4'ünün ilkokul,% 38.5'inin ortaokul,%26.9'ununlise mezunuolduğu, geri kalan
% 19.2'sinin ise herhangi bir yükseköğretim ku-rumunubitirdiği tespit edilmiştir. Yönetici velveya iş letme sahiplerinin yarısının asıl meslek olarak yu-murtatavukçuluğu yapmakta olduğu, diğer yarısının
ise aynı zamanda diğer meslek gruplarında hizmet
verdiği belirlenmiştir. Öte yandan, işletmelerde is-tihdam edilen işçilerin % ss.s'sırnn ilkokul, %
26.4'ünün ortaokul ve geri kalan % 17.0'sinin lise mezunu işçilerden meydana geldiği saptanmıştır. Iş çilerin % 65.4'ününsosyal güvencekapsamında
bu-lunduğu işletmelerde istihdam edilen işçilerin % 34.6'sınınherhangi bir sosyal güvencesininolmadığı
anlaşılmıştır.
işletmelerintedarik fonksiyonunailişkinbulgular
Aydın Iliyumurta tavukçuluğu işletmelerinde te-darik konusu üretim faktörleri ve bunların tedarik bi-çimleriTablo 3'de verilmektedir.
II'deki 26 adet ticari yumurtacı tavuk iş letmesinden 7 tanesinin (% 26.9)yarkayı işletme için-de yetiştirdiği, 19 işletmenin (% 73.1) ise diğer iş
letmelerdenkarşıladığı tespit edilmiştir.Büyük ölçekli
işletmelerin % 70.0'inin yarka yetiştirme yolunu
seç-tiği, öte yandan küçük ve orta ölçekli işletmelerin
yarka yetiştirmedikleri belirlenmiştir (P= 0.00,
P<0.001).Işletme ölçeğiileişletmelerin yarkayıtemin
şekli arasında% 77.0oranındanegatif yönlü birilişki bulunmaktadır (P<0.001). Işletmelerin % 69.2'sinin
yemisatınalarak üretimdebulunduğusektörde, küçük ve orta ölçekli işletmelerin hiç yem üretmedikleri,
büyük ölçekli işletmelerin sadece iki tanesinin (%
20.0) yem ihtiyaçlarını piyasadan karşıladıkları tespit
edilmiştir. Işletmelerin yem tedarikşekli ile işletme öl-çeği arasında istatistikselolarak önemli (P= 0.00,
P<0.001) ve % 84.0 oranında negatif yönlü bir ilişki
saptanmıştır(P<Ü.001).
Ticari yumurtacı tavuk işletmelerinin % 73.1'inin
kuruluş aşamasında finansman sorununu öz kaynak ve kredilere,% 26.9'ununise sadece öz kaynaklarına
dayandırmış olduğutespitedilmiştir. Küçük ve orta öl-çekli toplam 16 işletmeden 12 (% 75.0) tanesinin fi -nansmanı öz kaynaklarına belirli bir oranda kredi ila
-vesi, geri kalan 4 (% 25.0) işletmenin ise sadece öz
kaynaklarıilegerçekleştirdikleri belirlenmiştir.
Kullanılan içme suyu ile ilgili olarak, işletmelerin
% 69.2'sinde su kaynağı olarak kuyuların tercih ed il-diği belirlenmiş olup, özellikle büyük ölçekli iş
letmelerde kuyu suyukullanım oranının %90.0olduğu
tespitedilmiştir.
Işletmelerinteknikyapılarına ilişkin bulgular Ildeki mevcut kümesierin daha çokyarı açık (pen-cereli ve doğal havalandırmalı) kümes tipindeoldUğU
tespit edilmiştir. Işletmelere ait soğutma, ısıtma, ay -dınlatma, zorlamalı tüy dökümü programı,
ha-valandırma, kafes yerleşim sıklığı ve gübrenin kü
-mestenuzaklaştırılması ileişletme ölçeği arası ilişkiler
Tablo 4'de verilmektedir.
Tablo 3.Işletmelerinyarka,yem,finansman ve su tedarik biçimleri ilebunların işletme ölçeğiile olanilişkileri Üretim faktörü Yarka Yem Finansman içme suyu
Tedarik Küçük ve orta Büyük
biçimi n % n % n % Yetiştiriliyor 7 26.9 7 70.0 Satın alıyor 19 73.1 16 100.0 3 30.0 Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0 Üretiyor 8 30.8 8 80.0 Satın alıyor 18 69.2 16 100.0 2 20.0 Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0 Özkaynak 7 26.9 4 25.0 3 30.0 Özkaynak 19 73.1 12 75.0 7 70.0 ve kredi Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0 Kuyu suyu 18 69.2 9 56.3 9 90.0 Şehirsuyu 8 30.8 7 43.8 1 10.0 Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0 Önem Kontrolü (P) 0.00'" 0.00'" 1.00 Ö.D. 0.10 Ö.D. Bağımlılık katsayısı (Phi) - 0.77'" ·0.84'" - 0.06 Ö.D. - 0.36 Ö.D.
ö.
o,
önemlideğil,"': P<0.001Tablo 4.YumurtacıkOmeslerin teknikyapılanna ilişkinbulgular ilebunların işletme 0Içeğiileolanilişkileri
KOçOk ve orta BüyOk
önem
Ba{ıımıılıkN % n % n % KontrolO (P) katsayısı (Phı) ısıtma Va'
•
15.4 1 6.3 3 30.0 Yok 22 64.6 15 93.8 7 70.0 0.26 ·0.32 Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.00
.0.
0
.0.
soğutma Va' 15 57.7 6 37.5 9 90.0 sistemi Yok 11 42.3 10 62.5 i 10.0 0.01" -0.52"" Toplam 26 100.0 16 100.0 LO 100.0 Aydınlatma 16 saat 9 34.6 6 37.5 3 30.0 1.00 0.08 programı 17 saat 17 65.' 10 62.5 7 70.00
.0.
0
.0
.
(ışı ksCıresVgün) Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0Zorlarnail tOy Va' 17 65.' 8 50.0 9 90.0 0.09 -0.41"
dökOmüuyg. Yok 9 34.6 8 50.0 1 10.0
0
.0
.
0.0.
Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0 Havalandırma Doğal
,.
53.8 10 62.5•
40.0 0.42 0.22 tipi Yapay 12 46.2 6 37.5 6 60.00
.0.
0
.0.
Toplam 28 100.0 16 100.0 10 100.0 Yerleşim 4 adet•
15.4 3 18.8 1 10.0 1.00 0.12 sıklığı1(adeV 5 adet 22 64.6 13 81.3 9 90.00
.0
.
0
.0
.
kafesgôzü'tavuk)Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0
GCbreni n Otomatik 23 88.5
"
87.5 9 90.0 1.00 -0.04kümesten Elle 3 11.5 2 12.5 1 10.0
0
.0
.
0
.
0
.
uzaklaştınlması Toplam 26 100.0 16 100.0 10 100.0
0.0.:Onemlideğil,":P<O.05.":P<O.Ol,1:Işletmelerde kullanılankales tipleri ve kalas gOzOebadıbenzerdir.
Işletmelerin % lSA'linde ısıtma, % 57.Tsinde
ise~utmasistemikullanl ldıQı belir1enmiştir. Toplam 10 adet bUyükölçekliişletmeninTsinde ("lo70.0)ısıt
ma,1'inde(% 10.0)ise herhangibir SOOutma sistemi
kullanılmadı~ı tespitedilmlştir. IşletmeölçeOiileısıtma
sistemi kullanma durumu arasındaIstatistikselaçıdan önemli olmayan, buna karşın, işletme ölçe{ıi ile s0-ğutma sistemi arasında önemli (P= 0.01,P<O.05)ve
% 52.0 oranında (? <o.Ol) negatif yönlü bir ilişki bu-lunmuştur. Toplam 26 işletmenin 17'sinde (% 65A)
günde 17 saat aydınlık, 7 saat karanlık. 9'unda ("lo
34.6)16 saataydınlık,8 saatkaranlık şeklindebir
ay-dınlatma programı uygulandlQı belirlenmiştir.
Zorlamalı tüy dökümü uygulamasının % 65.4
oranında kullanlldlQI işletmelerde,
zortarnan
tüydö-kümüile işletme ölçekleriarasında istatistikselolarak
önemlibirilişkinin oımadlQıtespitedilmiştir.
Ticart yumurtacı tavuk fşletmelerinln 14 t a-nesinde (%53.8)kümesleıindoQ'al,12Ianesinda (%
46.2) yapay havalandırmanın kullanıldı"ı tespit ed
il-miştir. Kafes gözlerindeki yerleşim sıkl,"ı ele ahn
-dlQ'lnda, ışletmelerin % B4.6's.nın her bir kafes g ö-züne 5 adet tavuk koydu~u saptanmıştır. Kümeste üretim sürecinde oluşan gübrenin işletmelerin %
aa.5'indeotomatik olarak kümes dışındakigübre
çu-kurtarına ak1anlmakta olduğu gözlenmiştir. Özellikle
büyük ölçekli lşleımelenn gübrenin uzak
-laştınlmas.nda % 90.0 oranında otomasyana geçtiQi Aychn'da. kümes dışındaki gübre çukurlannda bi -riktirilen srvılaştınlmış gübrenin çevreye rahatsızlık vermemek Içinyıhn özetildeserin mevsimlerindetar -lalaraaldanldlQıtespitedilmiştir.
Tartışma
Aydın Ili ticariyumurtacıtavukçurukişletmelerinin
% 61.5'inin 20000 tavuk ve daha düşük kapasiteli küçük ve orta ölçekli(sırasıyla.% 23.0ve%38.5)iş
letmelerdenoıuştuQu tespit edilmiştir. Akıneı ve ark.. (2001a) Afyon'da yapmış olduklan bir çalışmada iş
-Aydın İliTicariYumurtacıTavukişletmelerinin...
letmelerin % 53.5'inin 25000 tavuk ve daha düşük kapasiteli işletmelerden oluştuğunu bildirmektedir. Benzer şekilde Şengül ve ark., (1999) tarafından GAP bölgesinde yapılan diğer bir araştırmada iş letmelerin % 77.8'inin 20000 tavuk ve daha düşük kapasiteliolduklarıbildirilmiştir.
Işletmelerin % 53.8'inde 1-2 işçinin istihdam
edildiği belirlenmiş olup, Akıncı ve ark., (2001b)'nın
Afyon'da yapmış olduğu çalışmada işletmelerin %
67.4'ünün1-3işçi istihdamettikleribildirilmektedir. Yumurta pazarlamasının % 76.9'unun aracılar üzerinden gerçekleştirildiği ildeki mevcut pazarlama
kanalın ın Aral (1 997)' ın sözünü ettiği yapıya benzer
biryapı sergilediği saptanmıştır. Buna karşın Şengül ve ark. (1999) tarafından GAP Bölgesi'nde yapılan birçalışmadaişletmelerin% 65.0'indeyumurtanıniş letmelertarafından pazarlandığı bildirilmektedir. II'de herhangi bir pazarlama örgütünün (kooperatif vs.)
bulunmamasının yumurta pazarlama kanalında
ara-cıların payını arttırdığı düşünülmektedir.
Işletme sahip velveya yöneticilerinin %
53.9'unun ilkokul ve ortaokul (sırasıyla,% 15.4 ve%
38.5)mezunuolduğu anlaşılırken,istihdam edileniş çiler için bu oran % 83.0 olarak bulunmuştur. Öte yandan, istihdam edilen işçilerin% 34.6'slnın sosyal güvencesinin olmadığ ı tespit edilmiş olup,Akıncı ve ark., (2001b) Afyon'da yaptıkları benzer bir
ça-lışmada işçileri n % 70.9'unun sosyal güvencesinin
olmadı ğını bildirmektedir. Bu durumun iki il
ara-sındaki mevcut istihdam potansiyeli farklılığından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Kuruluş aşamasında işletmelerin % 73.1'inin fi-nansman kaynağı olarak öz kaynak ve kredileri
kul-landıklarıtespitedilmiştir. Bununla birlikte,işletme
öl-çeği ile yatı rım sermayesinin temini arasında
istatistikselbirfarklılık bulunamamıştır. Bu durum
ya-tırım teşviklerinin hükümetin hayvancılık politikaları
çerçevesinde dönemsellikgöstermesinebağlanabilir. Kurtaslan (1997), Çorum'da yaptığı çalışmada iş letmelerin kuruluş finansmanında % 86.0 oranında
öz kaynak ve krediteşviki aldıklarınıbildirmektedir.
Yumurtacı işletmelerin yarka temin şekli ile iş
letmeölçeğiaras ı ndatespitedilen istatistiksel olarak önemli (P= 0.00, P<0.001) ve güçlü ilişki (Phi= -0.77, P<0.001), büyük ölçekli işletmelerin küçük ve orta ölçeklilere göre üretim esnekliklerinin nispeten daha az olmasından yani kendilerinipiyasadaki dal-galanmalara kolayca uyduramamalarından
kay-naklanmış olabilir. Bu nedenle, özellikle yumurta
fi-yatları nın yükseldiğidönemlerde, buişletmelerin aynı
hayvanlarla belirli bir süre daha üretime devam
ka-rarı aldıkları düşünülmektedir. Zorlamalı tüy dökümü
programınında bu işletmelerdedaha yüksek bir
oran-dakullanılması,budüşünceyidesteklemektedir.Akın
cı ve ark., (2001a) genelolarak işletmelerin %
77.1'ininyarkayısatın aldıklarınıortayakoymuşlardır.
Işletmelerin yemi,yarka teminine benzer şekilde
işletme içinde hazırladığı ve yem temin şekli ile öl-çekler arasında istatistiksel olarak önemli (p= 0.00, P<0.001) ve güçlü bir ilişkinin varlığı (Phi= - 0.84, P<0.001) ortaya konulmuştur. Akıncı ve ark., (2001a) işletmelerin % 53.5oranında yemi satın aldıklarını ve yem temin şekli ile işletme ölçeği arasında % 32.0
oranında negatif bir ilişkinin bulunduğunu
bil-dirmektedir.
Işletmelerin % 69.2'sinde tavukların içmesi için
kuyu suyu kullanıldığı belirlenmiş olup, konu ile ilgili olarak kuyu sularının içeriğinin tam olarak bi-Iinememesi nedeniyle, özellikle büyük ölçekli iş letmelerin yeterli su kontrolü yaptırmadıkları da
dü-şünülürse,önemli bir riskaldıkları söylenebilir.Çünkü,
özellikle taban suyunun yüksekolduğubölgelerde, bit-kisel üretimde kullanılan azotlu gübrelerin suya
ka-rıştığı bilinmektedir (Hooda ve ark., 2000).
Kümesierde % 84.6 oranında ısıtma işlemi uy-gulanmaz iken,soğutma amaçlı olarak kümesierin%
57.7'sinde soğutma sistemlerinin kullanıldığı
be-lirlenmiştir. Havalandırma konusunda Demmers ve
ark., (1999)'nın 500 kg canlı ağırlık için kış mev-siminde 451 m3, yaz mevsiminde ise 965 m3 temiz havaya ihtiyaç olduğunu bildirmelerine karşın,
Aydın'daki işletmelerin yaklaşık yarısında doğal, diğer
yarısında ise fanlar yardımıyla havalandırma sağ
landığıtespitedilmiştir. Diğertaraftan,Charlesve
Wal-ker (2003) kümes içindeoluşanmetabolik enerjinindı
şarı atılabilmesi ve maksimum havalandırma için
kümesiçi vedışısıcaklık farkının2-3
C
O
'yigeçmemesigerektiğini bildirmektedirler.Akıncı ve ark.(2001b)'nın
Afyon'da tespit ettiği % 70.9'luk doğal havalandırma
oranından farklıbir sonuççıkması AydınIli'nin iklim ko-şullarına bağlanabilir.
Kafes yoğunluğu ile ilgili olarak, işletmelerin %
84.6'sında kafes gözlerine beşer adet tavuk
ko-nulduğu belirlenmiştir. Bareham (1976) her bir kafes
gözüne 3 hayvan konulmasının özellikle sıcak dö-nemlerde yumurta verimi ve yemden yararlanmayı olumluetkilediğinibildirmektedir. Altanve ark., (2002), Freire ve ark.,(1998) ve Channing ve ark. (2001)
yap-tıklarıaraştırmalardayeterlitabanalanı ayrılmayan
yu-murtacı tavuklarda gagalama ve tüy çekme
dav-ranışının yeterli alan ayrılanlara göre daha yüksek
olduğunu bildirmektedirler. Sarıkoca (1997),
Sam-sun'da yapmış olduğu bir çalışmada işletmelerin % 90.9'lnda kafes gözlerine 5'er tavuk konulduğunu bil-dirmektedir.
KümesIerdeuygulana naydınlatma programı,iş.
letmelerin % 65.4'ünde 17 saataydınlık, 7 saat ka
-ranlık şeklindeolup, Efil ve $anca (1998)yumurtaeı
tavuk yetiştirieili~inde en uygun aydınlatma
pr0g-ramının17saataydınlık, 7 saatkaranlık şekfinde
uy-gulanabilece{ıini bildirrnektedir. Buna karşın, Jones
ve Carrniehael (1998) 14 saat aydınlık, 10 saat ka
-ranlık şeklinde bir aydınlatma programının bay
-vanları n ~i or temtannadaha uyumlu olduğuiçin hayvan davranışlan üzerine olumlu sonuçlan ola·
cağuu savunmaktadırlar.
Ekonom inin genel durumuna baQIı olarakoranı deQişmekle birlikte, işletmelerin % 65.4'ünde
z
or-Iamalı tüy dökümü uygulaması nın gerçekleştirildi~i,özeltikle büyükölçekli işletmelerin zorlamalı tüy d ö-kümünülercih ettikleri (%90.0)tespit edilmiştir.Akın
Ci ve ark., (2001al, Afyon'daki işletmelerin %
38.4'Unün zorla tüydökümü uygulaması yaptıklannı,
fakat bu oranın dönemsellik gösterdi~ini
bil-dinnektedir.
Gübren in işletmenin dışına çıkanlma şekli iş letme 6lçeQine gOreIstatistiksel açıdan farklılık9Os -tenne mektedir, Bununla binikle, bUyük ölçekli iş
letmelerde gübrenin, küçük ölçeklilare oranla daha
sık ve büyük oranda otomatik olarak yapıldı"ı
q
ö
z-lenmiştir. Bu durumun büyükölçekli Işletmelerde bl-rikendışkı miktannın çokfazlaolması ve fazlaişçilikgerektirmesi sonucuoluŞluQu söylenebilir.AkırlCl ve ark.(200 1a), işletmelerin % 31.8'nin gübreyi iki hat
-lada bir olmak üzere kümes dışınaçıkardıldannı bil· dirmektedir.Williams (1995).tavuk gübresinin
onem-li bir kirletici olduQunu ve özellikle sıvı halde
depolanması ve nakledilmesl gerekli"inl bi
l-dirmektedir.
Sonuçolarak, Aydın Ili'nde yapılmakta olan
yu-murtatavukçuluğununTürkiye geneline benzerö zel-liklertaşıdlQıbununla birlikte,bu haliyledışpazarlara
yumuna arzmdan uzak, ancak bölge pazarlanna
ye-tebilme özeüiğtndeolduQusöyienebilir. Kaynaklar
Akıncı,Z.,Bayram,i.,Özdemir,Ş.(2oo1a).Afyon III
vu-murta Tavukl(uluğu t-tşıetme BOyGklü{Jü ve Yapısal
Özellikler. VYU.Vet. Fak.Derg.,12(1·2), 76-81. Akıncı , L,Bayram,I.,Özdemir,Ş.(2oo1b).Afyon Ili Y
u-murtaTavukçuluğun-lşteıme BüyüklOğüve ÜrelimFak·
törteri.VYÜ.Vel. Fak.Derg.,12 (1·2),82·88.
Altan, Ö., Allan, A., Özkan, S., Özkan, K.,Akbaş, V.,
Ayhan,Y.(2OO2). Effects of Cage Densityontbe Per
-formance of laying Hens During High Summer
Tem-peratures.Turk. J.Vet.Anim.ScL,26, 695-700.
Anorı im.(2OQ1). Türkiye Yumurta Tavukçuluğu.
Ag-rovizyonTanm Mag.Derg.,12,14· 19.
Anonim. (2004). Aydın Iı Tarım Müdürlüğü Kayıııarı,
Aydın.
Apaydın, A.,Kutsal,A..,Atakan,C.(1994).Uygulamalı [s·
tansuk.Ankara.
Aral,S.(1997).Hayvancılık Işletme EkonomisiDersNet
-lan. A.Ü. Veteriner Fakültesi, Hayvancılık Işletme E
ko-nomisi ABD,Ankara.
Bareham,J.R. (1976). A Comparison ol the Behaviour
and Productionol LayingHensinExperimenlal andCo
n-venlional Ballery Cages. Applied Animal Ethology, 2,
291·303.
Channing,C.E.,Hughes,B.O.,weıker.A.W.(2001).Spa -neı Distributionand Behaviourof layingHensHoused in an Alternalive System. Applied Animal Behaviour ScL, 72,335-345.
Charfes, D., Walker, A. (2003). Poullry Environmenl
Problems:
a
Gulda to Solulions. Nollingham UniversityPres,UK.
Demmers, T.G.M., Burgess, LA., Short, J.L., Phittips,
V.R.,Clark,J.A..,Walches,J.E.(1999).Ammonia Emis
-sene From Two Mechanically Venlilated UK Uveslock
Bulldings.AtmosphericEnvironment,33,217-22.7.
Efll,H.,Sarıca,M.(1998).PencereliKümesIerdeFarklıışık Kaynakları ve Aydınlatma Sürelerinin Tavukların Verim
Peı1onnanslan, Yem Tüketimleri veYumurta KaliteÖzel
-liklerine Etkileri.Tr.J.Vel. Anim.SCi., 22, 197·204
Freire, R., weıker. A., Nic:ol, C.J. (1998). The Re· lalionship Setween Trough Height, Fealher, Cover and
Behaviour ol laying Hens in Modilied Cages. Awlied
AnimalBehaviourScL,63,55-64.
Hooda, P.S., Edwards, A.C., Anderson, H.A.., Miller, A.
(2000).A Review ofWaıerQuality Concemsin l/Vestock
Fanning Areas. The Seence ol Ihe Tolal Environmenl, 240,143-167.
Jones,R.B.,Carmlchael, N.L (1998). Pecking al String
by Individually Caged, Adult Laying Hens: Colour Pr
e-lerencesand Their Stabilily.App.AnimalBehaviou rSci., 60.11·23.
Kurtaslan,T.(1997).çorum Ilinde YumurtaTavukçuluğu Işletmelerinin Ekonomik Yapısı ve Üretim Faktörlerinin
Ekonometrik Analizi. G.Ü. Fen Bilimleri EnstitüsO, Dok
-teraTezi,Tokal.
Senkoca. Z. (1997). Samsun Yöresi Brellerve Yumurta
Tavukçuluf1unun Teknik Analizi. O.M.Ü. Fen Bilimleri
EAAti1üsü,YOksek UsansTezi,Samsun.
SumbütOOlu,V.,Sümbüloğlu, K.(1993).Biyoistalislik.Ö
z-demirYayı ncılık,Ankara.
Şengül,T.,Karlt,8., Konca, Y., Doğan, Z.(1999).GAP
Bölgesindeki TavukçulukIşletmelerininTeknik veYapısal
Özelliklerinin Incelenmesi.UluslararasıHayvancılıkK
ong-resi,21·24 Eylül,ızmir.
Williams, P. E. V.(1995): Animal Produetion and Eu·
ropean Pol ı uıion Prcbıems, Animaı Feed see-ee and
