Dr. ARAS...
ATATÜRK Türkiyesi’nin dış politikası hâlâ benzerine erişilmemiş pırıltılara sahiptir. Yeni doğmuş bir dev. letin, politik, ekonomik, askerî ve adlî bağımsızlık bayrağım yücelten bir anlayışı yansıtan bu dış siya setin odak noktasında, 1972’nin ilk günlerinde ara mızdan ayrılan Dr. Tevfik Rüştü Aras yer ahr. 1935’. ten Atatürk’ün 1938’deki ölümüne kadar Dışişleri Bakanlığı görevini yürüten Dr. Aras, cumhuriyet ta rihinin en uzun süre işbaşında kalmış ender kişi lerinden birisidir. Mustafa Kemal ile daha asker oca. ğmdayken kurulan sıcak ilişkiler kadar, Dr. Aras’m olağanüstü kişilik ve dünya görüşü de bu uzun süreli işbirliğinde herhalde etkili olmuştur. Dr. Aras için, «dış politika realizm ile idealizmin en iyi bağdaştı ğı bir konu»ydu; «Dış politikayı lâf cambazlığı sa nanlarla ona hasis ve günlük faydaların gözlüğüyle bakanlar daima aklanmışlardır» (1).
DR. ARAS, herşeyden önce, yeni bir dünyanın ve onun içindeki en ileri unsurların taşıdığı sonsuz potansi yellerin anlamım görmüştü. O, bu anlamı görmekle kalmamış, Türk tarihinin ilginç bir döneminde, yak laşan yeni dünyanın biçimlenişine katılmıştı da... Doğu ile Batı arasında, Orta Doğu ve Balkanlar için hegemonya kavgalarının verildiği yıllarda Türk dış politikasının en aktif günlerini yaşayabil mesi bundandır. Atatürk ve Aras, Balkanlar ve Orta Doğu’da tek kurtuluş yolunu, bu bölgelerde, büyük güçlerin iç karışmalarını azaltacak bir barış havuzu kurmakta bulmuşlardır. Ekonomik gelişme dengesiz liklerinin böylesine belirginleşmediği o çağda, barış’- ın, bölgede daha hızlı ekonomik, sosyal ve politik ilerlemelerin tek anahtarı olabileceği sezilmiştir. Balkanlar ve Orta Doğu’da politik olduğu kadar uzun sürede ekonomik işbirliği ve bütünleşmelerin de te. mellerini atabilecek olan Balkan Antantı ya da Saa- dâbad Paktı gibi 1930’ların büyük girişimleri böyle bir anlayışın ürünüdürler.
İLE R LE M E YE inanç ve insan soyu önünde iyimserlik Dr. Tevfik Rüştü Aras’ın iki temel karakteridir. Dr. Aras daha 1945’lerde, «şimdi o devreye geliyoruz ki her millet iyiliğini, ikbalini bütün milletlerin saadeti ortasında aramak ve bulmak yolunu tutacaktır. Bir milletin felâketinden başkaları da ıstırap duyacaktır» diyordu. Dış politika, yeni dünya ortamında, olgun ve uygar toplumlar için askeri, İktisadî, malî psikolojik bütün faktörlerin göz önünde tutulduğu ve büyük ide. olojilerin konuştuğu bir alandı. Y irm i yılı aşkın bir süre sonra (2 ) dünya sahnesine bir daha baktığında Dr. Aras yine aynı gerçek’ten başka bir şey görmü yordu: «Özgürlük ve eşitlik kavramları insan toplu luklarını her yerde ve her alanda gittikçe artan bir güçle büyülemektedir». Bunu, gelişmenin tabii icabı olarak görmeliydik. Yirm inci yüzyıla damgalarını vu ran Stalin, Churchill, Mussolini gibi şahsiyetlerle ya kın ilgiler kuran Aras, diplomasinin karanlık kori dorlarında, hem kendi toplumu hem de bütün dünya için bu perspektifler içinde daha iyi bir yarının ya
ratılış yollarını aramıştı.
O, yalnız dünya değil, Türkiye için de daima büyük bir umudu korumuştur. Türkiye’den söz ederken, «asla kötümser değilim » der, «Halkım ızın kabiliyeti ve yur dumuzun coğrafyası o kadar imkânları çekmiş ya da yaratmış ki, tarihi baştan başa bunlarla doludur». Sorun, Türkiye’nin hızlı kalkınması için uygun ola naklar sağlayan bu potansiyeli ustalıkla kullanmakta dır. Aras’ın deyişleriyle, Sovyetler Birliği ile «en iyi ve en güvenli komşuluk ilişkileri» içinde bulu nuyoruz. «Avrupa Birliği amacının ve Ortak Pazar’ın başlıca yapıcıları sayılan Avrupa devletleri ile karşı lıklı iyi ilişkiler içindeyiz.» Bütün bir Atlantik böL gesini, Birleşik Amerika dahil olmak üzere içine alan büyük bir dünya birleşmesinin özlemini duyu yordu, Dr. Aras... Türkiye, bu büyük bütünleşmede, kalkınmak ve gelişmek için savaşan voksul üçüncü dünya’yı dile getirecek: gelişmiş ve gelişmemiş top lumlar arasında yeni köprüler kuracaktı. Realizm ve barışçılık burada O’nun aslî karakteri oluyordu. T Ü R K İY E ’nln bir boğaz’ında (Çanakkale) doğan ve bo
ğazların ulusal bağımsızlığını Montreux Sözleşmesi ile Türk toplumuna kazandıran Dr. Aras, ebedî uykusu, na da Boğaz’a karşı yatmak istemişti. Uluslararası bağımsızlık garantisini sağladığı Boğazlar ile Dr. Arashn bu kader arkadaşlığı, gerçekler ve ülkülerin sembolik bir bütünleşmesi sayılabilir Dr. Aras’ın uluslararası yaşayışın bugünü ve yarını üstüne son sözleri, bir dış siyaset vasiyeti olarak önümüzde yük seliyor: «M arie Cıırie’nin dediği gibi: insanların te
kâmülü sağlanmadıkça daha iyi bir dünya beklemek hayâl olur. Kimi vakit tekâmülü kan ve ateş fırtına ları getirir Bövlesi pek acı ve pahalı olur. Kim i vakit de bu tekâmül, işbaşında bilgili ve akıllı devlet adamlarının bulunduğu zamanlarda ve yerlerde plân lı çalışmalarla, toptan kalkınma çabalan ile elde edi lir. tşte benim dileğim budur»„. Toplumumuz ve dünya, bugün O’nu kaybetmekle yaslıdır.
1) Tevfik Rüştü Araş. Görüşlerim (İstanbul. Semih Lütfü. 1945) S. 3— 4
3) Dr. Tevfik Rüştü Araş, Görüşlerim, İkinci Kitap, (İstanbul, Yörük M i . 1968) S. 4
ALİ GEVGİLİLİ
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
