Ankara Ecz. Fak. Der. J. Fac. Pharm. Ankara 17, 11 (1987) 17, 11 (1987)
Submandibular Bez Ekstrelerinin Serum Çinko Düzeylerine Etkileri
T h e Effects o f S u b m a n d i b u l a r G l a n d Extracts o n t h e S e r u m Z i n c Levels
D e n i z E R B A Ş * G ü l i n G Ü V E N D İ K * * B i l g e G Ö N Ü L *
Ö Z E T
Erkek ve dişi farelerin s u b m a n d i b u l a r bezleri çıkarılarak ekstre-leri h a z ı r l a n d ı . Ekstreekstre-lerin e p i d e r m a l b ü y ü m e faktörü ( E G F ) aktiviteleri; yeni d o ğ a n farelerde göz k a p a ğ ı açılışı ve diş çıkışına göre k o n t rol edilerek, s a p t a n d ı . Bu ekstreler yetişkin erkek farelere u y g u l a n a -r a k s e -r u m Z n d ü z e y i n e etkile-ri s a p t a n d ı . Yüksek p -r o t e i n m i k t a -r ı n a sahip erkek fare s u b m a n d i b u l a r bez ekstrelerinin s e r u m Z n düzeyini arttırdığı b u l u n d u . Ekstrenin E G F aktivitesine sahip olması ve Zn dü-zeyini yükseltmesi açısından ve h e r iki f a k t ö r ü n o r g a n i z m a d a k i b e n z e r etkileri n e d e n i ile birbirleri ile b a ğ l a n t ı l a r ı olabileceği kanısına varıldı.
S U M M A R Y
W e p r e p a r e d t h e s u b m a n d i b u l a r g l a n d extracts o f m a l e a n d fema-le mice. T h e e p i d e r m a l g r o w t h factor ( E G F ) activity of these extracts controlled by eyelid o p e n i n g a n d t e e t h e r u p t i o n in t h e n e w b o r n m i c e .
We c o m p a r e d the effects of m a l e a n d female mice s u b m a n d i b u l a r g l a n d extracts on t h e s e r u m zinc levels of m a l e mice. T h e m a l e sub-m a n d i b u l a r g l a n d extract h a d a h i g h p r o t e i n level c o sub-m p a r e d to fesub-male s u b m a n d i b u l a r g l a n d extract. T h e s e r u m zinc level increased b y t h e injection of the m a l e mice s u b m a n d i b u l a r g l a n d extract c o m p a r e d to t h e controls.
In conclusion this study suggests t h a t t h e r e is a relationship b e t -ween E G F a n d Z i n c levels.
R e d a k s i y o n a verildiği t a r i h : 8 . 1 . 1 9 8 7
* Fizyoloji A n a b i l i m Dalı, T ı p Fakültesi, G a z i Üniversitesi
1 2 D e n i z E R B A Ş , G ü l i n G Ü V E N D İ K , Bilge G Ö N Ü L
Anahtar Kelimeler: E p i d e r m a l B ü y ü m e F a k t ö r ü ( E G F ) , S u b -m a n d i b u l a r bez ekstresi ( S M G E ) , Ç i n k o ( Z n ) .
F a r e l e r d e s u b m a n d i b u l a r bez 27 çeşit p r o t e i n i ç e r m e k t e d i r ( l ) . Bu p r o t e i n l e r d e n erkek fare t ü k ü r ü k b e z i n d e en çok b u l u n a n ı R e n i n , E p i d e r m a l b ü y ü m e faktörü ( E G F ) , sinir b ü y ü m e faktörü ( N G F ) ' d ü r (2). R e n i n , renin-anjiotensin sisteminin ö n e m l i bir k o m p o n e n t i o l u p , d a m a r l a r ı b ü z ü c ü etki göstermektedir. N G F ise özellikle s e m p a t i k si-n i r sistemi ü z e r i si-n d e etki y a p m a k t a , b ü y ü m e d ö si-n e m i si-n d e s e m p a t i k sinir sistemi ve ganglionlarının gelişmesinde, ileri d ö n e m l e r d e de N a - K p o m p a s ı ü z e r i n d e ve dolayısı ile i m p u l s iletiminde rol o y n a m a k t a d ı r ( S ) . E G F ise, h ü c r e k ü l t ü r l e r i n d e , h ü c r e ç o ğ a l m a s ı n a etki y a p a r a k mitozu a r t t ı r m a k t a d ı r (1, 4). D e r i n i n kalınlaşmasını, göz y a r a l a n m a l a -r ı n d a y a -r a n ı n iyileşmesini, t -r a k e a ve özefagus epiteli ile akciğe-r alveol-lerinin gelişmesini s a ğ l a m a k t a d ı r ( 5 ) . M i d e d e H+ salgılanmasını in-h i b e ederek asit o l u ş u m u n u a z a l t m a k t a (6,7), m i d e ülserlerinde ya-r a n ı n iyileşmesini h ı z l a n d ı ya-r m a k t a d ı ya-r (8). E G F ' n i n b ü y ü m e d ö n e m i n d e d o k u ve o r g a n l a r ı n gelişmesini (9), erişkinde de y a r a iyileşmesini hız-landırdığı d ü ş ü n ü l m e k t e d i r (10). H e r üç p r o t e i n de erkek farelerde dişi farelere o r a n l a çok fazla m i k t a r l a r d a b u l u n m a k t a d ı r . Dişi farelere testesteron verilmesi ile bu proteinlerin m i k t a r l a r ı çok a r t m a k t a d ı r (12, 13). E G F yüksek d o z l a r d a k a r a c i ğ e r d e y a ğ asiti sentezini hızlan-d ı r m a k t a ve trigliserit m i k t a r ı n hızlan-d a artışa n e hızlan-d e n o l m a k t a hızlan-d ı r ( 1 4 ) . Ay-rıca E G F ' n i n t ü k r ü k bezlerindeki m i k t a r ı testesteron u y g u l a m a s ı ile ö n e m l i ö l ç ü d e artış g ö s t e r m e k t e d i r ( 1 5 ) .
Çinko b a ğ ı r s a k l a r d a n az emilen bir elementtir. Birçok e n z i m d e ko-faktör o l a r a k görev y a p m a k t a , eksikliğinde civcivlerde b ü y ü m e ya-v a ş l a m a k t a , deri lezyonları, kıl kaybı, d e r i d e k a l ı n l a ş m a ,ülserasyon m e y d a n a gelmekte, y a r a iyileşmesi gecikmektedir(16). Bu a r a d a çin-k o n u n o r g a n i z m a d a en fazla b u l u n d u ğ u y e r l e r d e n biri de erçin-keçin-k seçin-ks o r g a n l a r ı d ı r (17). Ç i n k o n u n absorbsiyon açısından b a k ı r ile yarışması d a çinko düzeyi ile bakır a r a s ı n d a b a ğ l a n t ı o l d u ğ u n u göstermektedir (18). Ayrıca çinko eksikliğinde farelerde testesteron seviyesinde d ü ş m e s a p t a n m ı ş t ı r ( 1 9 ) .
Bu bilgilerden hareketle s u b m a n d i b u l a r bez ve özellikle içindeki p r o t e i n l e r d e n biri olan E G F ile çinko a r a s ı n d a bir etkileşimin olabi-leceğini d ü ş ü n d ü k . S u b m a n d i b u l a r bez ekstreleri h a z ı r l a y a r a k E G F içerdiğini kanıtladık. Ç a l ı ş m a m ı z d a b u ekstrenin s e r u m çinko d ü z e -yine etkisi o l u p olmadığını a r a ş t ı r a r a k E G F ile bağlantısını s a p t a m a y ı a m a ç l a d ı k .
S u b m a n d i b u l a r Bez Ekstrelerinin S e r u m Ç i n k o .
D E N E L K I S I M
Materyal ve Metod
İlk a ş a m a d a erkek ve dişi farelerden s u b m a n d i b u l a r bez ekstreleri h a z ı r l a n d ı ve aktivite k o n t r o l ü yapıldı (12, 13, 20).
D e n e y h a y v a n l a r ı ayrı kafeslerde, d o ğ a l ışık ş a r t l a r ı n d a h a v a l a n -dırılabilir y e r d e , serbest su ve y e m ile beslendiler. B e d e n ağırlığı or-t a l a m a 35 g olan erkek fareler kullanıldı. 15 a d e or-t fareye hazırlamış ol-d u ğ u m u z erkek fare s u b m a n ol-d i b u l a r bez ekstresinol-den 0 . 0 0 5 ml / 1 . 5 g
/gün d o z u n d a i n t r a p e r i t o n a l yolla injekte edildi( 13). K o n t r o l o l a r a k 7 a d e t fareye hiçbir işlem y a p ı l m a d ı . Diğer b i r kontrol g r u b u n u oluşt u r m a k üzere 8 a d e oluşt fareye d a h a az E G F içeren dişi fare s u b m a n d i -b u l a r -bez ekstresinden 0 . 0 0 5 m l / 1 . 5 g / g ü n d o z u n d a i n t r a p e r i t o n a l yolla injekte edildi. Erkek ve dişi fare ekstreleri deneklere 10 g ü n süre ile injekte edildi. Bu sürenin s o n u n d a d e k a p i t e edilerek kanları t o p -l a n d ı . 12 saat b u z d o -l a b ı n d a bek-leti-lerek serum-ları ayırı-ldı. Seyre-lti- Seyrelti-lerek V a r i a n T e c h t r o n M o d e l 1200 tipi a t o m i k absorbsiyon spektrofo-tometresi ile çinko tayinleri yapıldı(21).
S O N U Ç V E T A R T I Ş M A
Deneysel sonuçlarımıza göre erkek farelerden h a z ı r l a n a n sub-m a n d i b u l a r bez ekstresi ile dişi farelerden h a z ı r l a n a n s u b sub-m a n d i b u l a r bez ekstresinin s e r u m çinko düzeylerine etkileri b i r b i r i n d e n ve kont-r o l l a kont-r d a n istatistiksel a ç ı d a n a n l a m l ı bikont-r fakont-rk göstekont-rmektedikont-r ( T a b l o ve Şekil 1). Erkek ve dişi farelerin s u b m a n d i b u l a r bezlerinde özellikle E G F , N G F v e r e n i n ' i n fazla m i k t a r l a r d a b u l u n d u ğ u araştırıcılar t a -r a f ı n d a n göste-rilmişti-r (11). H a z ı -r l a d ı ğ ı m ı z ekst-rele-rin de fa-rklı mik-t a r d a p r o mik-t e i n içerdiği ( T a b l o 2) ve E G F akmik-tivimik-tesini k a n ı mik-t l a y a n yeni d o ğ a n farelerde erken göz k a p a ğ ı açılışı ve diş çıkışma n e d e n oluşu açı-s ı n d a n farklılık taşıdığı deneyaçı-sel o l a r a k göaçı-sterilmiştir(20). Erkek açı-sekaçı-s o r g a n l a r ı n ı n fazla Zn taşıyan o r g a n l a r d a n oluşu, Zn eksikliğinde bü-y ü m e d e bü-yavaşlama, iştah azalması, deri l e z bü-y o n l a n bü-yanısıra akıl kabü-ybı, testiküler ağırlık kaybı ve gelişiminin deprese oluşu bir çok araştırıcı tarafından gösterilmiştir (18, 22). Ç a l ı ş m a m ı z d a k i erkek fare s u b m a n d i -b u l a r -bez ekstresi ve dişi fare s u -b m a n d i -b u l a r -bez ekstresinin s e r u m Zn düzeylerini farklı etkilemesi b e z d e n k a y n a k l a n a n proteinlerle b a ğ l a n t ı kurulabileceği ve özellikle E G F açısından dikkati çekebileceği kanisim v e r m e k t e d i r . Z i r a E G F ' n i n de y a r a iyileşmesi ve t ü y l e n m e ile direkt
14 Deniz ERBAŞ, Gülin GÜVENDİK, Bilge GÖNÜL
T a b l o 1. Dişi ve erkek farelerin s u b m a n d i b u l a r bez ekstrelerinin s e r u m Zn düzeyine etkileri
1 0 7 . 8 3 5 6 . 3 6 1 4 6 . 1 3 100.49 4 1 . 6 6 133.84 8 9 . 0 3 4 7 . 7 9 100.36 7 2 . 5 2 4 0 . 4 4 1 5 2 . 4 3 8 1 . 8 5 4 2 . 5 1 127.44 9 0 . 6 8 7 4 . 7 4 142.14 9 0 . 6 8 7 1 . 0 8 124.5 n = 7 4 6 . 5 6 1 2 3 . 0 3
ilişkisi o l d u ğ u gibi (10, 13), ç i n k o n u n da y a r a iyileşmesi b ü y ü m e ve kıl-larıma ile ilişkisi v a r d ı r . Zn eksik d e n e k l e r d e ülser ve cerrahi y a r a l a r ı n geç iyileştiği, b u n u n p r o t e i n ve kollagen sentezi a z a l m a s ı n a bağlı ol-d u ğ u ve Zn teol-davisi ile iyileşmenin hızlanol-dığı ileri s ü r ü l m e k t e ol-d i r ( 2 2 ) . E G F ' n i n de b e n z e r etkileri olması (5, 12, 13) ve d a h a çok E G F taşı-dığını kanıtladığımız erkek fare s u b m a n d i b u l a r bez ekstrelerinin kont-rollara o r a n l a s e r u m Z n düzeylerini belirgin o l a r a k yükseltmesi b u iki e t k e n a r a s ı n d a testesterona bağımlılıkta o l d u ğ u gibi y a r a iyileşmesi a ç ı s ı n d a n d a bir b a ğ l a n t ı o l d u ğ u n u açıklayabilir.
A r a ş t ı r m a l a r ı m ı z a t ü k r ü k bezleri çıkarılmış denekler v e saf E G F ile d e v a m e d e r e k E G F v e çinko a r a s ı n d a b a ğ l a n t ı o l u p o l m a d ı ğ ı n ı sap-t a m a k a m a c ı n d a y ı z .
K o n t r o l l a r S/dl Dişi fare S M G ekstresi uy-g u l a n a n l a r B/dl
Erkek fare S M G ekstresi uy-g u l a n a n l a r g/dl = 90.44+F 10.69 n = 8 = 5 2 . 6 4 + 12.66 103.9 102.44 140.68 105.37 117.14 9 6 . 5 5 9 6 . 5 5 n = 15 = 1 2 0 . 8 3 + 1 8 . 6 1 İstatistiksel Analiz
Erkek fare S M G ekstreli-Kontrol : t = 3 . 8 3 P < 0 . 0 0 1 Erkek fare S M G ekstreli-Dişi fare S M G ekstreli : t = 8 . 8 8 P < 0 . 0 0 1 Dişi fare S M G ekstreli-Kontrol : t = 5 . 7 8 P < 0 . 0 0 1
Submandibular Bez Ekstrelerinin Serum Çinko.
120
1 0 0
5 0
Şekil 1. Dişi ve erkek submandibular bez ekstrelerinin serum Zn düzeyine etkisi. D: Dişi fare s u b m a n d i b u l a r bez ekstresi verilenler
K : K o n t r o l g r u b u
E: Erkek fare s u b m a n d i b u l a r bez ekstresi verilenler
SERU
M
ÇİNK
O
DÜZEY
İ
0
D K EGRUPLAR
1516 D e n i z E R B A Ş , G ü l i n G Ü V E N D İ K , Bilge G Ö N Ü L L İ T E R A T Ü R
1- B a r k a , T., Biologically active polypeptides in s u b m a n d i b u l a r glands, J. Histochem.
Cytochcm., 28 (8), 836, (1980).
2- H i r a t a . Y., O r t h , D.N.. C o n c e n t r a t i o n of e p i d e r m a l g r o w t h factor, nerve growth factorand s u b m a n d i b u l a r gland renin in m a l e a n d female mouse tissue a n d fluids,
Endocr., 105 (6), 1382, (1979).
3 M u r p h y , R.A., W a t s o n , A.Y., M e t z , J., F o r s m a n n , W.G., T h e m o u s e s u b m a n d i -b u l a r g l a n d : An exocrine organ for growth factors, J. Histochem. Cytochem., 28 (8) 890, (1980).
4- W i l s o n , A.E., J a w a d , M.S., V e r n o n , M.V., Effect of E G F on h o r m o n e secretion by term p l a c e n t a in organ culture, Am. J. Obstct. Gynecol., 149 (5), 579, (1984). 5- C a r p e n t e r , G., E p i d e r m a l growtlh factor, Handbook Ex. Pharmac. 57, 89-123, (1981). 6- K o n t u r e k , J . S . , C i e s k o w s k i , M., J a w o r e k , J., Effect of E G F on gastintestinal
sec-retions, Am. J. Physiol., 246, G 580, (1984).
7- M a j u m d a r , A.P.N., Postnatal u n d e r n u t r i t i o n : Effect of e p i d e r m a l g r o w t h factor on g r o w t h a n d function of gastrointestinal tructs in rats, J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 3, 618, (1984).
8- M a l o , C., M e n a r d , D., Influence of E G F . on the d e v e l o p m e n t of suckling mouse in-testinal mucosa, Gastroenterology, 83, 28, (1982).
9 T h o r b u r n , G.D., M a t e r s , J.M., Young , I.R., E G F : A critical factor in fetal m a t u r a -tion, The Fetus and Independent Life, (1981), 172, P i t m a n , L o n d o n .
1 0 - A d a m s o n , E.D., M e e k , J., T h e ontogeny o f E G E receptors d u r i n g mouse d e v e l o p m e n t ,
Developmental Biol, 103, 62, ( İ 9 8 4 ) .
1 1 . B y n y y , R.L., Orth , D.N., C o h e n , S., E p i d e r m a l growth factor effect on androgens a n d adrenergik agents, Endoor., 95, 776, (1984).
12- C a r p e n t e r , G., C o h e n , S., E p i d e r m a l growth factor, Ann. Rev. Biochem., 48, 194, (1976).
1 3 C o h e n , S., Isolation of a mouse submaxillary gland protein accelerating incisor e r u p -tion a n d eyelid o p e n i n g in t h e n e w - b o r n animals, J. Biol. Chem., 207 (5), 1555, (1962). 14- H o l l a n d , R., H a r d i e , D.G., Both insulin a n d E G F stimulate faty acid synthesis a n d increase phosphorilation of A c e t y l - C o A Carboxylase a n d A T P citrate lyase in isolated hepatocytes, FEBSLetters, 181 (2), 308, (1985).
15- P e r h e e n t u p a , J., L a k s h m a n a n , J., H o a t h , S.B., E G F m e a s u r m e n t s i n mouse plasma. M e t h o d , ontogeny a n d sex difference, Am. J. Physiol., 248, E 391, (1985).
16- Öncüer, A., Civcivlerde deneysel çinko eksikliği olgusunda gelişen patolojik ve biyo-kimyasal bulgular, D o k t o r a T e z i , A. Ü. Veteriner Fakültesi, (1984).
17- P r a s a d , A.S., A c e n t r u r y of research on t h e metabolic role of Z n , Am. J. Clin. Nutr.,
22, 1215, (1969).
1 8 - K a r c ı o ğ l u , Z.A., S a r p e r , R.M., Zinc and Cupper in Medicine, 131, Charles C. T h o m a s Publisher, Illinois, U S A , (1980).
S u b m a n d i b u l a r Bez E k s t r e l e r i n i n S e r u m Ç i n k o . 17
1 9 - Lei, K.Y., A b b a s i , A., P r a s a d , A.S., F u n c t i o n of p i t u i t a r y - g o n a d a l axis in zinc defi-cient rats, Am. J. Physical., 230, 1730, (1976).
2 0 . E r b a ş , D., G ö n ü l , B., G ü v e n d i k , G., E p i d e r m a l b ü y ü m e f a k t ö r ü n ü n ( E G F ) lipid me-tabolizması ile ilişkinisinin araştırılması, Biyokimya Dergisi, 11 (1). 1986.
2 1 - Cin, Ş., Ç a v d a r , A., A r c a s o y , A., İz elementlerin incelenmesi, N u r a y M a t b a a s ı , An-k a r a , (1972).
2 2 Y ı l m a z , D., Lokal infiltratif anestezisinde çeşitli lokal anesteziklerin p r o s t o g l a n d i n -benzeri aktivite düzeyine etkisi, D o k t o r a Tezi, G . Ü . Dişhekimliği Fakültesi, A n k a r a , (1986).
2 3 . L o w r y , O.H., R o s e b r o u g h , N.J., F a r r , A.L., e t al., P r o t e i n M e a s u r e m e n t W i t h t h e Folin P h e n o l R e a g e n t , J. Biol. Chem. 193, 265-75, (1951).
