Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 2(2): 8 - , 2009 ISSN: 1308-3961, www.nobel.gen.tr
The contributions of taksonomical characters, echological characteristics
and studies for seed germination of endemic Chamaecytisus drepanolobus
(Boiss.) Rothm. (Fabaceae)
Hasan YILDIRIM*1,Ademi Fahri PİRHAN1, Meliha GEMİCİ1, Yusuf GEMİCİ1 1Ege University, Faculty of Science, Department of Biology, Bornova-Izmir, Turkey 2Muğla University, Faculty of Science and Arts, Department of Biology, Muğla, Turkey
*Sorumlu Yazar Geliş Tarihi :12 Temmuz 2009
e.posta: hasanyldrm@gmail.com Kabul Tarihi :25 Kasım 2009
Abstract
In this study, Chamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm. where distrubition around Adana, Mersin and Hatay provinces is investigated from taksonomical and echological sides and also are experimented on seed germination. Our research material were collected Mersin-Çamlıyayla (Namrun) on Cilician Taurus (Mersin, South Anatolia,Turkey). The individual numbers are too low in this area from structuring pressure. Our collected material are shown important differences from description of this species. This situation are adhered to lack of description of this species in addition to showing high variation in Chamaecytisus genus.
Key Words: Chamaecytisus drepanolobus, Fabaceae (Leguminosae), Plant systematic, Seed
germination, South Anatolia (Taurus mountains),Turkey.
Endemik Chamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm. (Fabaceae)’un taksonomik
karakterlerine katkılar, ekolojik özellikleri ve tohum çimlenmesi üzerine çalışmalar
ÖzetBu çalışmada Adana, Mersin ve Hatay civarında yayılış gösteren Chamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm. taksonomik ve ekolojik yönden incelenmiş, ayrıca tohum çimlenmesi üzerine denemeler yapılmıştır. Araştırmamızın materyali, Orta Toroslar üzerinde bulunan Çamlıyayla (Namrun)’dan (Mersin, Güney Anadolu,Türkiye) toplanmıştır. Bu alanda birey sayısı oldukça az olup, yapılaşma baskısı altındadır. Topladığımız örnekler, türe ait betimden önemli sapmalar göstermektedir. Bu durum türe ait tanımın eksikliğinin yanı sıra, Chamaecytisus cinsinde görülen yüksek varyasyona bağlanmıştır.
Anahtar Kelimeler : Chamaecytisus drepanolobus, Fabaceae (Leguminosae), Bitki Sistematiği, Tohum çimlenme
fizyolojisi, Güney Anadolu (Toros Dağları),Türkiye.
GİRİŞ
Türkiye Florasının taksonomik bakımdan sorunlu cinslerinden biri de Chamaecytisus Link cinsidir. Cinsin asıl yayılış alanı Avrupa, özellikle de Avrupa’nın Akdeniz kesimidir. Avrupa’da 35 türü bulunmaktadır [1]. Türkiye’deki tür sayısı 11 olup [2-3-4-5], bunlardan 4’ü endemiktir. Türkiye, cinsin genel yayılış alanının doğu
sınırında yer almakta olup, türlerinin yayılış alanları genellikle parçalı ve populasyon yoğunlukları da düşüktür.
C. drepanolobus (Boiss.) Rothm. Mersin, Adana ve
H. Yıldırım ve ark. / Bibad, 2(2): 89-92, 2009
Akdeniz elementi olan tür, C. supinus (L.) Link ve C.
austriacus (L.) Link türlerine yakınlık gösterir [2]. C. drepanolobus, Gibs [2] ve Malyer ve ark. [6] bu
türün 700 ̶ 1000 m’ler arasında; ana kayanın kalker olduğu steplerde ya da dağlık kesimlerde orman açıklıklarında yetiştiğini belirtmişlerdir.
Chamaecytisus cinsinde, farklı populasyonlarda ki
bireylerin genel görünüşü ve tüy yapısı bakımından oldukça çeşitlilikler göstermesi bir çok yeni türün tanımlanmasına yol açmaktadır [2].
Cinse ait problemlerin bir kaynağı da, Türkiye Florası’nda tür betimlerinin eksik yapılmış olmasıdır. Bu düşünceden hareketle çalışmamızda Chamaecytisus
drepanolobus (Boiss.) Rothm. türünün betimine katkıda
bulunmak, ekolojik isteklerinin ve üreme başarısının bir sonucu olan tohum çimlenmesinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM
Çalışmamızın materyalini, C. drepanolobus (Boiss.) Rothm. ait herbaryum örnekleri oluşturmaktadır. Tarafımızdan ilk defa 15. 6. 1991 taridinde Mersin (Mersin), Çamlıyayla (Namrun)’da tespit edilen ve C.
drepanolobus (Boiss.) Rothm.’a ait olduğu belirlenen
populasyondan toplanmıştır. Aynı lokaliteden 22. 7. 1995 tarihinde tohum örnekleri toplanmıştır. Herbaryum örnekleri üzerinde ayrıntılı ölçümler yapılmıştır.
Populasyonun habitatında alınan toprak örneklerinin analizleri TARİŞ’in İzmir’in Toprak ve Bitki Analiz Laboratuarında gerçekleştirilmiştir.
Tohumdan üretme çalışmaları etüvde ve sera koşullarında gerçekleştirilmiştir. Etüvde yapılan denemeler 20 °C sıcaklık ve karanlık koşullarda gerçekleştirilmiştir. Denemelerde sterilize edilmiş petriler ve tohumlar kullanılmıştır. Tohum çimlenmesinde kontrol grubu, 5 ppm ve 10 ppm’lik Kinetin ile 5 ppm ve 10 ppm’lik Giberellik Asit (GA 3) kullanılmıştır. Tohumlar %5’lik Sodyum hipoklorid ile sterilize edilmişlerdir. Her deneme için toplamda 100 tohum kullanılmıştır. Bu tohumlar, her bir deneme için petrilere 25 er tohum konulmuş 4 tekrarlı yapılmış ve üzerlerine 3’er ml saf su ve hormon çözeltileri ilave edilmiştir. 220 saat süresince takipleri yapılmış, çimlenme izlenmiş ve çimlenme oranı yüzdeleri hesaplanmıştır.
Türkiye Florası’nda Chamaecytisus cinsine ait tür betimlerinde ki eksiklikler ve Gibss [2]’in de bahsettiği tür içi varyasyonun yüksek oluşu bir çok yeni tür ve taksonun tanımlanmasına neden olmaktadır. Çalışma materyalimizi oluşturan Chamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm. türünün, yaptığımız betimle birlikte yeniden ele alınması, tarafımızca bulunan yeni populasyonda türe eşlik eden bitkiler, anakaya ve toprak özellikleri gibi ekolojik isteklerinin ortaya konulmasının yanı sıra türün üreme başarısını tahlil edebilmek amacı ile de çimlendirme denemeleri yapılması, çalışmamızın ana hedefleridir.
BULGULAR
Türün BetimiChamaecytisus drepanolobus (Boiss.) Rothm. in
Feddes Rep. 53: 144 (1944) (Şekil 1)
1.5 m’ye kadar boylanabilen dik çalılar; dallanma zengin; dallar çok yoğun sık uzun ve basık yumuşak tüylü; tüyler gümüşi beyaz. Yapraklar almaşlı dizilimli, üç yaprakcıklı, kulakçık taşımamakta; belirgin saplı, yaprak sapları 6 ̶ 13 mm, yoğun uzun ipeksi tüylü ve stipülsüz. Yaprakçıklar hemen hemen sapsız veya kısa sapcıklı, sapçık 0.7 ̶ 1.1 mm; ters oval veya elipssi, üstte seyrek ve kısa ipeksi, altta yoğun-uzun ipeksi tüylü, tüyler gümüşi beyaz, yaprakçık ucu kısa ve sivri uçlu, kenarı düz ve silli, dibi kama şeklinde; terminal yaprakçık 4 ̶ 7 × 10 ̶ 14mm, yanal yaprakçıklar 2.5 ̶ 5 × 6 ̶ 11mm. Çiçekler dal uçlarında 6 ̶ 15 çiçekli başçıklarda toplanmış. Brakteler üç yaprakcıklı, şerisi-elips, kaliksin hemen altında çıkmakta ve kalikse basık, dış yüzeyi yoğun ve uzun ipeksi tüylü, tüyler gümüşi renkli, iç yüzeyde seyrek ipeksi tüylü; uçtaki brakte yaprakçığı 0.5 ̶ 1.0 × 4 ̶ 5 mm, yandakiler yaklaşık 0.3 mm. Çiçek sapları 1.5 ̶ 3.5 mm, yoğun ve uzun ipeksi tüylü. Kaliks geniş tüpsü, 3 ̶ 4 × 8 ̶ 10 mm. çok yoğun uzun ipeksi tüylü; belirgin 2 dudaklı, üst dudak iki kısa ve geniş üçgenimsi dişli, dişler 2 ̶ 3 mm, alt dudak tek diş görünüşlü, ancak tüylerle örtülmüş 3 kısa ve şeritsi dişli, 0.3 ̶ 0.5 mm uzunluğunda. Korolla sarı, 14 ̶ 18 mm, bayrakçık dışta orta damar boyunca seyrek ipeksi tüylü, bayrakçığın kabzası 2.5 ̶ 4.4 mm; kanatçıklar 10 ̶ 11.5 mm (dudak 6 ̶ 7 mm, klav 3 ̶ 4.5 mm); kayıkçık 10.5 ̶ 11mm (dudak 6 ̶ 8 mm, klav 3 ̶ 4.5 mm). Stamenler 10 adet, monodelfus, tüp kısmı 6.5 ̶ 8 mm; filament 3 ̶ 5 mm; anterler sarı, 0.5 ̶ 0.8 mm. Ovaryum üst durumlu, 6 ̶ 8.5 mm, çok yoğun sarımsı beyaz ipeksi tüylü, 4 ̶ 10 ovüllü; stilus 5.5 ̶ 6 mm, stigma şeritsi. Legümen 4 ̶ 6 × 24 ̶ 34 mm, düz, sık uzun ve beyaz yumuşak tüylü, 1 ̶ 5 tohumlu. Tohum strofiolat, 2 ̶ 3.5 × 2 ̶ 4 mm, parlak kahverengi, yüzeyi düz.
H. Yıldırım ve ark. / Bibad, 2(2): 8 - , 2009
Şekil 1. C. drepanolobus’un A) Genel görünüş B)
Yaprakcıkları C) Çiçekleri
Fenolojisi
Tür Nisan-Haziran ayları arasında çiçeklenmekte ve yaklaşık bir ay çiçekli kalmaktadır. Bireyler eş zamanlı olarak dallarında çiçek ve olgun meyve taşıyabilmektedir.
Coğrafi Dağılım ve Ekoloji
Üzerinde çalıştığımız örnekler C5 Mersin, Çamlıyayla ilçesinde, ilçe merkezinin hemen kuzeydoğusundaki yamaçta, evler arasındaki çalılıktan toplanmıştır. 1150 m yükseklikteki bu alanın hemen üstünde Abies cilicica ssp.
cilicica ormanının bulunması, alanın bu ormanın tahribiyle
çalılığa dönüştüğünü göstermektedir.
Belirlediğimiz bu populasyondaki birey sayısı 18 olup, yoğun yapılaşma baskısı altındadır. Birlikte bulunduğu çalı türleri; Styrax officinalis, Cornus sanguinea, Clematis
vitalba, Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus, Colutea cilicica, Calycotome villosa, Gonocytisus angulosus’dur.
Tür kızılımsı kahverengi Akdeniz toprakları üzerinde yayılış göstermektedir. Toprak profiline ait analiz sonuçları Çizelge 1’de verilmiştir.
Toprak profili lokalite özellikleri; 1200 m, bakı kuzey, eğim %40, vejetasyon örtüsü %95, ana kaya kalker şeklindedir.
Çizelge 1. Toprak analiz sonuçları
Buna göre bu toprak killi-tın bünyeli, granüler strüktürlü, nispeten bol çakıllı, kök yayılış yoğunluğu düşük (B horizonunda dm2’de 4), tuzsuz; A ve B
horizonlarında düşük, C horizonunda yüksek kireçli; nötr pH’lı; azot ve potasyum bakımından zengin; orta derecede fosfor içerikli topraklardır [7].
Tohum Çimlendirme çalışmaları
Çimlendirme denemelerinde, her deneme için toplamda 100 tohum kullanılmıştır. Değerlendirme yapılırken toplam tohum sayıları göz önüne alınmıştır. Saf su (kontrol) ile karşılaştırıldığında 48 saat sonunda saf suda çimlenme olmazken, en fazla çimlenme 10 ppm’lik GA3’de görülmüştür (Çizelge 2, Şekil 2). 220 saatin sonunda da en fazla çimlenme % 43’lik oranla yine 10 ppm’lik GA3 uygulamasındadır. 220 saatin sonunda bunu %33 ile 5 ppm’lik GA3, %31 ile10 ppm’lik Kinetin ve % 18 ile 5 ppm’lik Kinetin izlemektedir. Normal çimlenme yüzdesini yansıtan saf suda ise çimlenme oranı % 19’dur.
Çizelge 2. C. drepanulobus tohumlarının zamana bağlı
çimlenme yüzdeleri.
Şekil 2. C. drepanulobus tohumlarının çimlenme
yüzdeleri
TARTIŞMA ve SONUÇ
C. drepanolobus araştırma alanımıza en yakın
Adana-Bürücek’ten 1934 yılında Balansae tarafından toplanmıştır [2, 6]. Belirtilen bu lokalitede düzenlediğimiz bir çok arazi çalışmasına rağmen türe ait populasyonuna rastlanamamıştır. Alanda aşırı yapılaşma ve otoban inşaatı nedeniyle türün Bürücek’de ortadan kalkmış olması kuvvetle muhtemeldir.
Uygulamalar Zaman (saat)
24 48 72 220 Saf su (kontrol) 0 0 2 19 GA3 (10 ppm) 0 5 13 43 Kinetin (10 ppm) 0 2 4 31 GA3 (5 ppm) 0 2 6 33 Kinetin (5 ppm) 0 1 3 18
H. Yıldırım ve ark. / Bibad, 2(2): 89-92, 2009
Üzerinde çalıştığımız örnekler; türün coğrafik yayılış alanının içinde olmasına karşın, Flora’da verilen betimden önemli farklılıklar göstermektedir (Çizelge 3).
Çizelge 3. Chamaecytisus drepanolobus’ un Türkiye
Florası’ndaki [2] ve bulduğumuz yeni populasyondan yaptığımız ölçümler sonucunda yaptığımız betim.
Karakterler C. drepanolobus (Türkiye Florası’na göre betimi) C. drepanolobus (Tarafımızca yapılan betim) Dalardaki tüy durumu
kısa-dik tüylü uzun-yatık ve dik tüylü
Yaprakcıklar ters mızrağımsıdan ters ovale kadar, seyrek yatık tüylü alt kısımda, 10 25 × 4 8 mm
ters oval yada eliptik, yoğun yatık tüylü alt kısımda, 6 11 × 2.5 5 mm
Kaliks yoğun ince uzun
yumuşak tüylüden dik tüylüye kadar
yoğun yatık tüylü
Bayrakcık 18 22 mm 14 18 mm
Meyve düz çoğunlukla
kıvrık
Bu farklılıklar önemli olmakla birlikte; türlerin taksonomik, fitocoğrafik ve ekolojik boyutlarına ilişkin genel ve geçerli bilgilerin ışığında, mevcut farklılıkların tür içi modifikasyon olarak değerlendirilmesi uygun bulunulmuştur. Nitekim Gibss [2] bu cinste özellikle görünüş ve tüy örtüsündeki farklılıklara göre çok sayıda yeni türün tanımlanabileceğine işaret etmekte ve dikkatli olunması gerektiğini belirtmektedir.
Gibss [2]’in de işaret ettiği gibi Chamaecytisus cinsi; genel görünüş, yaprak şekli ve tüy örtüsü bakımından çok değişkendir. C. drepanolobus’a yönelik çalışmamızdan elde ettiğimiz veriler korolla ve meyve boyutları bakımından da tür içinde bile önemli varyasyonların varlığını göstermektedir. Bu bağlamda, genel görünüş, tüy örtüsü ve çiçek parçaları ile meyve boyutlarına dayalı tür tanımlarının çok da gerçekçi olmadığını düşünmekteyiz. Zira Chamaecytisus cinsine ait aynı bir türün çok yakın coğrafik alanlardaki populasyonları arasında bile önemli farklılıklar izlenebilmektedir.
Tohum çimlenme yüzdesi normal koşullarda % 19 gibi düşük bir değerdedir. Buna karşılık, çimlenmeyi teşvik ettiği bilinen GA3 ve kinetin gibi hormonların uygulanması ile çimlenme yüzdesi artmıştır. Bu bağlamda 10 ppm’lik GA3 uygulamasında % 43 gibi yüksek bir çimlenme oranına ulaşılmıştır. Bu durum, türe ait yayılımın lokal oluşunu kanıtlar niteliktedir. Türün çimlenmesinde ki bu düşük yüzde oranı, bu türde üreme başarısının da düşük olduğunu göstermektedir.
TEŞEKKÜR
Bu çalışma TÜBİTAK tarafından desteklenen TBAG Proje No: DPT/Ç.SEK-4 nolu “Türkiye Endemik Bitki Türleri” isimli proje kapsamında gerçekleştirilmiştir. Adı geçen kuruma ve proje koordinatörü Sayın Prof. Dr. Tuna Ekim’e teşekkür ederiz.
KAYNAKLAR
[1] Heywood. V.H. & Frodin, D.G., 1968. Chamaecytisus Link. In: Flora Europaea (ed. Tutin T.G. ), Vol. 2, pp. 90-93. Cambridge Univ. Press,
[2] Gibbs, P.E., 1970. Chamaecytisus Link, in Flora of Turkey and East Aegean Islands (ed. P.H. Davis), Vol. 3, pp. 16-21. Edinburg Univ. Press.
[3] Malyer, H., 2000. Chamaecytisus Link. In: Güner A., Özhatay N., Ekim T. & Başer, K.H.C. (eds), Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Supplement), Vol. 11, pp.76-78. Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
[4] Güner A, 1991. A new schrub from Turkey, The Karaca Arboretum Magazine 1: 2-5.
[5] Duman H, Başer KHC & Malyer H, 1997. A new species as Chamaecytisus Link. (Leguminosae/Fabaceae) from SW. Anatolia, Karaca Arboretum Magazine 4:13-18.
[6] Malyer H, Heper M & Bıçakcı A, 1995. Chamaecytisus Link. (Fabaceae/Genisteae ) türlerinin Türkiye’deki yayılışı, Ot Sistematik Botanik Derg 2:133-146.
[7] Altınbaş, Ü., 1996. Toprak Etüd ve Haritalama (Ders Kitabı) E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:521, Bornova-İzmir.
