Mut-Dağpazarı Aspendos Stater Definesi

TÜRK TAR ~ H KURUMU

BELLETEN

Cilt: LXXIII

A~ustos 2009

Say~: 267

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~

270 adet güre~çi figürlü gümü~~ Aspendos stateri'nden olu~an bu defi-ne, 2007 y~l~nda, Mersin ~li, Mut ilçesi, Da~pazar~~ Beldesi s~n~rlar~~ içerisinde bulunmu~tur. Da~pazar~~ Beldesi, Da~l~k Kilikia'daki Koropissos antik kenti olarak lokalize edilmektedir. Bu önemli define Mersin Müze Müdürlü~irnde bulunmakta ve 07.10.1-270 envanter numaras~~ ile kay~thd~r.

Pamphylia ve Kilikia tarihi için, çok önemli bir belge de~eri ta~~yan bu defineyi, Mersin Müzesi'nin belgeli bir koleksiyoneri olan, Hasan CiVE-LEK Mersin Müze Müdürlü~ü'ne getirmi~tir. Sn. Civelek ile Mersin Müze Müdürlü~ü'nde görü~tüm ve kendisinin bana ifade etti~ine göre, "Define, Mersin ~li, Mut ilçesi, Da~pazar~~ Beldesi (Koropissos) s~n~rlar~~ içerisinde ele geçmi~tir. Civelek, defineyi dedektör marifetiyle bulup, ç~karanlardan alm~~~ ve Mersin Müzesi'ne getirip satm~~t~r". Mersin Müzesi'ndeki tüm sikkelerin nerede ise yar~s~n~~ müzeye kazand~rm~~~ olan bu koleksiyoner vatanda~~m~za bu önemli defineyi müzeye getirdi~i için kendi ad~ma te~ekkür etmek istiyo-rum. ~ayet kendisi duyarl~~ bir vatanda~~ olmasayd~, bu define, Avrupa veya Amerika'daki herhangi bir sikke kabinesinde veya özel bir koleksiyonda yer alm~~~ olurdu.

*Anadolu Medeniyederi Müzesi Sikke Kabinesi, 06240 Hisar/ANKARA (e-mail: arslanmelih06®hotmail.com).

Bu definenin taraf~mdan yayunlanmasma katk~lar~ndan dolay~~ Sn. Ya~ar ISLeye ~ükran ve te~ekkürlerimi sunmak isterim.

Mersin Müzesi'nde bu define üzerinde yapm~~~ oldu~umuz incelemeler esnas~nda ~ahs~ma göstermi~~ olduklar~~ yak~n ilgi ve destelderinden dolay~, Müze Müdürü Sn. Songül BALA'ya, Mustafa ERGON'e ve Filiz KEREM'e sonsuz te~ekkürlerimi sunar~m. Ayr~ca defmenin foto~raflar~n~n bilgisayar ortam~nda düzenlenmesindeki katk~lar~~ için Sn. O~uz BOSTANCI'ya ve Mehtap TüFtKIvIEN'e, te~vikleri için Sn. Ülkü DEVECIO~LU'na te~ekkür ederim.

Defineyi gördü~ümüzde sikkelerin tümünün üzeri siyah ve bazen de ye~il bir patina ile örtülüydü. Bu siyah ve ye~il patina, sikkelerin üzerini tamamen kaplam~~t~~ (definenin toplu görünümü için bkz., Resim 1). Bu ne-denle baz~~ magistrat (memur) isimleri okunam~yordu. Okunamayan memur isimlerini anlamam~z gerekti~inden, çok kal~n patinal~~ örneklerden baz~~ sik-keleri temizledik ve okunur duruma getirdik. Mersin Müzesi'nin laboratu-var olanalçlanmn olmamas~~ nedeniyle de tüm definenin temizli~ini ve kon-servasyonunu yapamad~k. Gerçekte ise, sikkelerin tamam~n~n temizli~ini yapmamam~z~n bir nedeni de, definenin orijinal görünümünü bozmamakt~. Sadece çok kötü patinal~~ 56 adet sikkenin temizli~ini yapt~k (blcz., bunlar için env. no: 11, 18, 21, 22, 26, 27, 29, 34, 37, 39, 40, 46, 47, 48, 49, 53, 54, 56, 57, 59, 62, 65, 66, 67, 71, 72, 81, 82, 83, 85, 90, 91, 98, 110, 111, 117, 176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 200, 201, 220, 265 ve 270).

Aspendos Sikke Bas~ndan: Aspendos'un Argos'Iular taraf~ndan ku-ruldu~u iddia edilmektedirl. Kentin ad~~ erken paralar~nda EITFEAIIYE (-Aspendoslulann) ~eklinde yaz~lm~~t~r. Bu isim belki Karatepe yaz~tlar~nda bulunan Asitawandas ad~~ ile ili~kilidir (Karatepe'nin kurucusu olarak belir-tilen Asitawandas Mopsos'un soyundan geldi~ini iddia etmektedir). M.Ö. 300 y~l~ndan sonra sikke yaz~t~~ (Lejand) Grekçe olarak A/11ENAIQN ~eklin-de yaz~lmaya ba~lanm~~t~r. Aspendos ~eklin-deniz tuzu ticareti ile ünlüydü (Pliny, NH XXXI, 73). Roma döneminde, Anadolu platosundan hububat ihraç edi-len bir liman olarak kullan~lm~~t~r2. Philosratus (vita Apoll. I, 15), Tyanal~~ Apollonius'un Aspendos'un zengin tüccarlar~n~~ bir k~tl~k zaman~nda ambar-lanm açmaya zorlad~~~~ bir anekdottan bahseder. ~ehrin liman olarak dikkat çeken özelli~i, payandalar~~ hala görünen büyük nakliye gemilerinin nehir-den kentin ticari doklarma girmesine izin verecek yükseklikteki bir kemerle (su seviyesinden 9 m. kadar yüksek) yap~lm~~~ olan Roma köprüsüdür3.

Akdeniz sahili ile Anadolu platosu aras~nda ambar olarak kullan~lan uzun tarihini, orta ve güney Türkiye'de ele geçmi~~ defineler de kan~tlamak-tad~r. M.Ö. 4. yüzy~lda Aspendos gümü~~ sikkelerinin geni~~ olarak dola~~m~~ da bu durumu aç~klamaktad~r4.

Strabo, Geoegr. XIV, C667f=xiv, 4, 2-3. 2 Mitchel 1993, s. 247.

3 Bkz.,JHS Archaeological Reports (1989/90), s. 120121.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEFINES~~ 339 Aspendos sikkeleri Pers standart~na göre bas~lm~~lard~r. Böylece bir stater iki siglos'a (sigloi) e~itti ve ortalama 10,92 gram a~~rl~~~ndayd~. Aspendos'un özellikle güre~çi tipli staterleri nümizmatlar aras~nda çok ilgi çekmi~tir. Bu sikkeler üzerindeki tasvirler, magistratlar~n de~i~en isim k~-saltmalar~, kal~p farkl~l~klar~, de~i~ik kontrmark tipleri, ~ekilsiz çizik ve dam-galara (punchmark) göre konular~~ s~n~fland~rma çal~~malar~~ yap~lm~~t~r. Bu ara~t~rmalar, sikkelerin ön yüzlerindeki güre~çilerin duru~lar~~ ve birbirlerini tutu~lar~na göre ayr~lan be~~ ana serinin tespit edilmesiyle sonuçlanm~~t~r5. Bu be~~ ayr~~ Aspendos stater sikkelerinin grupland~r~lmas~n~~ tamtmadan önce, dünyada bilinen Aspendos definelerini tan~tmak isteriz.

Güre~çi Figürlü Aspendos Staterleri Bulunan Defmeler:

Isparta Definesi, 34 adet olup, M.Ö. 385-380 y~llar~~ ve büyük

olas~l~kla M.Ö. 365 y~l~nda topra~a gömülmü~tür. Bu definede Aspendos'a ait 3 stater (çift siglos) ve 6 siglos sikkesi Ashmolean Müzesi, Oxford'da bulunmaktad~r. Yay~n: CHI, 26; CHV, 19; Kra-ay 1979.

Podalia Definesi, çok geni~~ Lykia hükümdar (hanedan) sikkeleri

ve Aspendos sikkelerinden olu~an bu define, 1957 y~l~nda Antalya ~li, Elmal~~ Ilçesi, Bucak Köyü'nde bulunmu~tur. Bulundu~unda 1.600 kadar oldu~u tahmin edilen bu sikkelerden 510 adedi ~stan-bul Arkeoloji Müzesi'nde ~stan-bulunmaktad~r. M.Ö. yakla~~k 375-370 y~llar~na tarihlenen bu definenin 242 adeti (40 siglos ve 202 stater) Aspendos kenti bas~mlar~~ olup, bunlardan 202 adeti güre~çi figür-lü sikkelerdir. Yay~n: Olcay-Morkholm, Podalia.

Karaman Definesi, M.Ö. 365-360 y~llar~na ait olup, 70 adet gümü~~

tetradrahminin 49 adedi British Museum taraf~ndan sat~n al~nm~~~ ve yay~nlanm~~t~r. Bu defineden olan 21 Aspendos gümü~~ stater-leri ise, Danimarka'da Copenhagen Krall~k Müzesi'ndedir. Yay~n: Morkholm 1959.

Derbent-Çiftliközii Definesi, M.Ö. yakla~~k 370-350. Konya ~li,

Der-bent Kazas~, Çiftliközü Köyü'nde bulunmu~tur. Define 450 adet gü-mü~~ güre~çi figürlü Aspendos staterinden olu~mu~tur. 1993 y~l~nda ~zmir Arkeoloji Müzesi'nce sat~n al~nm~~t~r. Yay~n: Özsayg~~ 1996. 5 Bkz., Imhoof-Blumer 1878; SNG Aul., 4502-4578; Tekin 1992, s. 109-111; Tekin 1994; Özsayg~~ 1996; Arslan-Lightfoot 1999, s. 35-43, Levha 1-9, 38 ve 44; O~uz Tekin doktora çal~~mas~nda 16 de~i~ik güre~çi pozisyonu tespit etmi~tir (Bkz., Tekin 1991, s. 40-42).

Varsak-Düden Definesi, M.Ö. yakla~~k 370-330. 1971 y~l~nda,

An-talya ~li, Varsak-Düden Beldesi'nde bulunmu~tur. Ancak bu defi-ne, 1982 y~l~nda polis taraf~ndan yap~lan bir müsadere neticesinde ele geçirilerek Antalya Müzesi'ne kazand~r~lm~~t~r. Bu define ile ilgili CH III, 6 ve _{CH VIII, 105 envanter numaralar~nda k~sa bilgi} verilmi~tir. Define 206 adet gümü~~ güre~çi figürlü Aspendos state-rinden olu~mu~tur. Antalya Müzesi'nin te~hir salonunda sergilen-mektedir. Yay~n: Arslan-Lightfoot 1999.

tIrkütlü (Comama) Definesi, M.Ö. yakla~~k 420-350. 1994 y~l~nda

Burdur ~li, Bucak Ilçesi, Ürkütlü Kasabas~'nda (Antik Comama'da) bulunmu~tur. Burdur Müze Müdürlü~ü'nde muhafaza edilen bu define 12 gümü~~ staterden olu~mu~tur. 11 stater Aspendos'un er-ken bas~ml~, birinci grubu (M.Ö. 420-400) ile iki adeti üçüncü grup (M.Ö. 370-330) sikkelerdendir. Yaln~zca bir adet sikke, Pisidia-Selge M.Ö. 370-360 y~llar~~ bas~ml~~ güre~çi figürlü staterlerdendir. Yay~n: Arslan-Lightfoot 1999.

7 . Buluntu yeri bilinmeyen bir grup, 1984 y~l~nda bulunmu~tur. 7 adet

Aspendos staterinden olu~mu~, M.Ö. 350 y~l~nda gömülmü~tür. Yay~n: CH VIII, 102, lev. VIII, 4-10.

Cilicia 1979 Definesi, 31 gümü~~ sikke, 6 adedi Aspendos stateri,

M.Ö. 380'de gömülmü~tür. Müzayededen. CH VI, 11.

Güney Cilicia 1989/1990 Definesi, 436 adet çe~itli birimdeki

sikke-den olu~mu~~ olan bu define içerisinde 19 Aspendos stateri (baz~-lar~~ Selge olabilir) bulunmaktad~r. Define M.Ö. 385-380. Bir sikke sat~~~ yerinden gelen bu defineyi, Paris Sikke Kabinesinin Müdürü M. Amandry'nin yay~nlayaca~~~ CH VIII, 91'de belirtilmektedir.

Düden 1988 Definesi, 108 gümü~~ Aspendos Sikkesi olarak,

Cumhu-riyet Gazetesi, _{15 Kas~m 1988 tarihinde duyurmu~tur. Fakat bu} de-fine Antalya Müzesi'nde bulunmamaktad~r. Ayr~ca yay~n haberi olarak bkz., CH VIII, 107.

Güre~çi Figiirlü Aspendos Staterleri: Mut-Da~pazar~~ Definesi'ndeki sikkelerin a~~rl~klar~~ en hafifi, 10,30 gr. ile en a~~r~~ 11,75 gr. aras~nda de-~i~mektedir. Genellikle bu definenin sikkelerinin ço~unlu~unun a~~rl~klar~~ ise, 10,80 gr. ile 10,90 gr. aras~nda oynamaktad~r. Sikkelerin ço~unlu~unun yönleri 12 ve çok az bir k~sm~mnda 6 yönünde oldu~u görülmü~tür. istisna olarak birkaç tane sikke farkl~~ saat yönündedir.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 341 Aspendos darphanesinin güre~ci ve sapanc~~ tasvirli sikkeleri içerisin-de yer alan bu içerisin-defineiçerisin-deki sikkelerin hepsi, BMC Pamphylia, 26-59; SNG Copenhagen, 214-235; SNG von Aulock, 4544- 4570; SNG France 3, 58-109; SNG Fitzwilliam, 5058-5064 ve SNG Pffilzer, 4-9 nolu sikkelerin grubundan-d~r. Von Aulock bu gruptaki sikkeleri, 3. Seriye ve M.Ö. 370-330 tarihlerine, Tekin ise, D Serisi olarak grupland~rmakta ve M.Ö. 380-325 tarihlerine ver-mektedir.

Güre~çi fig-ürlü Aspendos sikkelerini, ön ve arka yüz tasvir farld~l~klarma göre Von Aulock6 dört ayr~~ seri ve bu konuda bir doktora çal~~mas~~ yapm~~~ olan Dr. O~uz Tekin' ise be~~ ayr~~ grupland~rma yapm~~t~r. Aspendos'un gü-re~çi figürlü sikkeleri üzerine master çal~~mas~n~~ Ege Üniversitesi'nde tamam-lam~~~ ve Konya ~li, Derbent ~lçesi, Çiftliközü Köyü'nde bulunan ve ~zmir Ar-keoloji Müzesi'ne 1993 y~l~nda sat~lm~~~ olan 450 adetlik defineyi 1996 y~l~nda yay~nlayan Say~n Müge Özsayg~s Tekin'in grupland~rmas~na ve tarihlendir-mesine uymu~tur. Güre~çi figürlü sikkelerin grupland~rmas~m, Von Aulock rakamlarla, Dr. Tekin ise harflerle yapm~~t~r. Bugüne kadar bu tip sikkelerin tarihlendirmesi için Von Aulock'un tarihlendirmesinin geçerli oldu~unu söy-ledikten sonra, bu iki tasniflendirmeyi burada sizlerle payla~mak istedik:

Von Aulock Tasnifi : O. Tekin Tasnifi

Seri I (M.Ö. 420-400) Seri A (M.Ö. 420-410) Seri II (M.Ö. 400-370) Seri B (M.Ö. 415-400) Seri III (M.Ö. 370-330) Seri C (M.Ö. 400-380) Seri IV (M.Ö. 300-250) Seri D (M.Ö. 380-325)

Seri E (M.Ö. 325-300/250)

Söz konusu olan bizim definemiz ise, yukar~daki tasniflendirmeye göre, Von Aulock'un III. ve Dr. Tekin'in D Serisi içerisinde kalmaktad~r. Güre~çi figürlü sikkeleri bu grupland~rmalar ~~~~~nda k~saca tan~tt~ktan son-ra, Mersin Müzesi'ndeki Mut-Da~pazar~~ Definemiz üzerinde daha geni~~ bir de~erlendirmeyi a~a~~da sizlerle payla~mak isteriz.

Seri A (M.Ö. 420-410) : M.Ö. 420 civar~nda bas~lmaya ba~lanan gü-re~çi figürlü sikkelerin ilk örneklerinden say~lan bu klasmanda, sikkenin ön yüzünde bacak tutma pozisyonu resmedilmi~tir. Güre~çilerde gövdenin

6 SNG Aul. nr. 4502-4578. Berlin 1965.

7 O. Tekin, Aspendis Sikkeleri, Basilmanus Doktora Tezi, ~stanbul 1991. 8 ozsaygi 1996, s. 1-31.

hareket pozisyonu ile kaslann gerçek halleri i~lenmi~~ olsa da, henüz sikke kal~plar~ndaki insan anatomisinin i~leni~indeki i~çilik daha sonraki sikkeler-deki kadar mükemmel de~ildir. Bu s~n~f~n en erken örneklerinde güre~çiler ku~ald~~ olarak gösterilmi~lerse de, daha sonraki örneklerde ku~aks~z ve ç~p-lak betimlenmi~lerdir. Güre~çilerin güre~~ pozisyonlan genellikle kol, bacak ve boyundan yakalama ~eklinde olup, güre~çilerin ayaklar~~ birbirlerine gir-mi~tir. Ön yüzde arka yüzdeki kadar s~k olmamakla birlikte kontrmark ve z~mba v-uru~~ çukurlar~~ görülmektedir. Arka yüzde sapan f~rlatan genç erkek, derin say~labilecek bir quadratum incusum (kare çukur) içerisinde yer almak-tad~r. Daha sonra 4. yüzy~l içinde zamanla bu incus (çukurluk) kaybolacak ve yerini düzlükte yer alan kare ~eklindeki noktah bir bordüre terk edecek-tir. ~lk örneklerde arka yüzdeki yaz~~ lejand~~ EITOE ~eklinde yaz~lmakta-d~r. Arka yüzdeki sapanc~mn chiton'unun ete~i, dizlerinin üstünde olmas~na ra~men nispeten uzundur. Burada en belirleyici pozisyon ise, öne uzatm_~~~ oldu~u sol baca~m dizden bükülü olmas~d~r. Sapanamn sol kolunun alt~n-daki sa~~ bo~lukta genellikle triskeles (üç bacak) sembolü görülür. Çok ender olarak sa~~ bo~luktaki bu triskeles sapanc~mn arkas~nda sol bo~lukta yer ala-bilir. Bunun böyle olmas~n~n nedeni ise sa~~ bo~lukta triskelesin alt~nda yer alan ikinci sembollerin daha geni~~ bir yer kaplam~~~ olmas~d~r. Örne~in Von Aulock katalo~undaki 4503 numaradaki ayakta Athena heykeli ve 4510, 4511 numaral~~ sikkelerde Hermes heykeli kabartmalar~mn hemen hemen bo~lu~u doldurmu~~ olmalar~ndan ve triskelese yer kalmad~~~ndan triskeles sol bo~lu~a al~nm~~t~r. Arka yüzde baz~~ örneklerde say~lar~~ birden ona kadar de~i~en kontrmarldar bulunmaktad~r.

Seri B (M.15. 415/10-400) : Bu s~n~f~n sikkelerinin ön yüzlerindeki güre~çilerin i~leni~i t~pk~~ bir önceki sende oldu~u gibi kaba kaz~nm~~t~r. Gü-re~çilerin güre~~ pozisyonlar~~ genellikle boyundan tutma (el ense çekme) veya belden yakalama ~eklinde görülmektedir. Güre~çilerin ayaklar~n~n parmak uçlar~~ birbirlerine temas etmektedir. Erken dönem Aspendos staterlerinde-ki ayaklar~n aras~nda aç~kl~k olmay~~~na Kraay da de~inmi~tir°. Bu seridestaterlerinde-ki sikkelerin di~erlerine göre en farkl~~ özelli~i, arka yüzdeki sapanc~n~n öne uzatm~~~ oldu~u baca~~mn dizden hafif bükülmü~~ olmas~d~r'°. Bu çok önem-li bir farkt~r. Daha sonraki serilerde bu bacak, sa~~ bacak gibi düz olarak görülecektir. Yine bu erken örneklerde, gerideki bu sa~~ bacak da bazen diz-

9 _{C.M.Kraay, "The Isparta Hoard", Greek Nuntimiatia and Archaelogy, Essays in Honory of Margaret} Thompson (Ed.O. Morkholm and N. M. Wagganer), Wetteren, 1979, s. 134.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 343

den çok hafif bükük olarak görülmektedir. Bu nedenle sol baca~~n dizden bükülü olarak betimlendi~i staterler, M.Ö. 400 y~l~na veya biraz öncesine tarihlendirilmektedir.

Seri C (M.Ö. 400-380) : Bu sende güre~çiler çok çe~itli güre~~ pozis-yonlar~n~~ uygulamaktad~rlar. Güre~çiler el ense çekmenin yan~~ s~ra bacakla-ra çelme atma, dizleri ile bacaklabacakla-ra vurman~n yan~nda cepheden de tasvir edilmi~lerdir". Ancak en çok görülen hareket, güre~çilerden birinin her iki eliyle rakibinin kolundan veya bile~inden tutmu~~ oldu~u pozisyondur. Bu gruptaki güre~çiler daha önceki serilere göre daha atletik yap~dad~rlar. Arka yüzdeki sapanc~~ da daha uzun boylu yap~lm~~t~r. Ancak bu ölçü olmamal~d~r. Serinin baz~~ geç örneklerinde k~sa boylu sapanc~lar da görülür. Bu grupta sapanc~da görülen en büyük de~i~iklik bacaklar~n pozisyonudur. Sol bacak art~k dizden bükülü de~il, düz olarak resmedilmi~tir. Chiton'unun ete~i daha k~sa ve kalçan~n üzerindedir. Ayn~~ zamanda quadratum incusum çukuru biraz kaybolmas~na ra~men yer yer devam etmektedir. Bu serinin en karekteristik özelli~i ön yüz sikke yüzeyinde (sat~h~nda) görülen dalgal~~ ve düzgün ol-mayan çiziktirmelerdir. Bu grup sikkelerden olu~an ve Burdur Müzesi'nde bulunan Bucak-~irkütlü Definesi taraf~m~zdan yay~mlanm~~t~rr2.

Seri D (M.Ö. 380-325) : Bu yay~n~m~z~~ olu~turan Mersin Müzesi'ndeki

Mut-Da~pazar~~ Definesi sikkeleri bu gruptan olu~maktad~r. Bu seri sikkeleri-nin ön yüzünde yer alan güre~çilerin aras~nda baz~~ harfler bulunmaktad~r. Bu harfler ya tek bir magistrat~n, ya da iki ayr~~ yetkili memurun isimlerinin ilk harflerine i~aret etmektedir. Babelon, magistrat isimlerine ait bu harf-leri Grekçe olarak aç~klaman~n zor oldu~unu, çünkü bunlar~n, Pamphylia dilindeki isimlerin Grek harflerine çevrilmi~~ ~ekli oldu~unu ifade eder13. S. Atlan ise bu konuda "Bu memurlar~n sikke basma i~iyle gerekli oldukça görevlen-dirildiklerini ve bütün bu sikkeler üzerinde isimleri bulunan memurlar~n vazifede kal-d~klar~~ zaman içinde bas~ld~klann~~ söyleyebiliriz. Bununla birlikte, eski memurla yeni memurun bir süre yanyana vazife gördükleri ve bu esnada eskinin ad~n~~ sikkenin arka yüzüne, yenisinin de ön yüzüne yazd~klar~~ vaki dir" ~eklinde bir yorum

yapmakta-d~r". Bu duruma göre, Mut-Da~pazar~~ Aspendos Definesi'nde tespit etmi~~ oldu~umuz 35 adet memur ismini ve bir grupta memur isimsiz sikkelerin

SNG Aul., no. 4538.

12 M. Arslan—C. Lightfoot, Antik Sikke Defineleri, Ankara 1999, s. 42-43, Levha 44, no. 670-681. 13 E. Babelon, Traik des monnaies grecques et romaines II, 2, s. 952.

14 S. Atlan, "Side'nin Milattan Önce V. ve IV. Yüzy~l Sikkeleri Üzerinde Ara~t~rmalar", Antalya Bölge-sinde Ara~t~rmalar 7, Ankara 1967, s. 50.

bir listesini a~a~~da görmek mümkündür.

Ön yüzde, ç~plak iki genç güre~~ tutmakta olan bu sikkelerin ço~unda güre~cilerin ayaklar~~ aras~nda Grek alfabesiyle yaz~lm~~~ bazen bir, bazen de iki harf bulunmaktad~r ki, bu sikkeyi basan memurun isminin k~saltmas~~ olan monogramlard~r. Ön yüzde, arka yüzde oldu~u gibi kontrmarklar ge-nellikle görülmez.

D serisi içerisinde incelemi~~ oldu~umuz güre~çi figürlü sikkelerin ön yüzünde, güre~çilerin üzerine basm~~~ oldu~u yer çizgisinin alt~nda baz~~ sik-kelerde, EAWAMENETWI veya MENEPFZEATA ~eklinde bir yaz~n~n yer ald~~~~ görülmektedir. Definemizde bulunan sikkelerde bu lejand sade-ce FN ~eklindeki sikke yönetici ad~n~n geçti~i sikkelerin bir k~sm~nda gö-rülmektedir. Pamphylia'n~n eski yerel dilleri üzerinde ara~t~rmalar yapm~~~ olan Brixhe de bu yaz~~ lejand~n~n, ön yüzde FN harfleri bulunan staterlerde bulundu~unu belirtmektedir15. Ancak bu yaz~~ lejand~~ için çok çe~itli var-say~mlar ileri sürülmü~~ ise de bu konuda kesin bir karara var~lamam~~t~r. Baz~~ staterlerde lejanddaki W harfinin yerini (I) harfi almakta'', ancak bu-nun sikkenin kal~b~n~~ haz~rlayan ki~inin yapt~~~~ hatadan kaynakland~~~~ ileri sürülmektedir 17.

EAWAMENETVI veya MENETIFIEMPTA ~eklinde ifade edilen bu yaz~~ lejand~~ hakk~nda ileri sürülen varsay~mlar~n birkaç~n~~ ~öyle özetle-mek olas~d~r:

Baz~~ ara~t~rmac~lara göre bu lejand, sikke kal~b~n~~ haz~rlayan us-tan~n imzas~yd~. Bu nedenle okunu~u, MENEITY1 E(T)AYDA (=Ben, Menestys Kaz~d~m.) ~eklinde olmal~d~r

Baz~~ ara~t~rmac~lar da, EATTA 'n~n "k~vr~lmak, bükülmek" an-lam~na gelen EAYQ, EIAYQ, EIAY4:1)AZQ fiilleri ile ili~kili ola-rak "k~vr~lan, bükülen" anlam~na gelen bir s~fat-fiil oldu~unu, MENETWE ifadesinin de Grekçedeki MENETOE (= direnen, se-batl~) s~fat~~ ile özde~~ oldu~unu ileri sürerek, bu iki sözcü~ün sikke-lerde tasviri bulunan iki güre~çinin isimleri olarak kullan~ld~~~n~~ belirtmektedirler'9.

Kimine göre ise, Pamphylial~lar~n articulus kullan~m~na dikkat etmediklerini, bu nedenle yaz~n~n OI MENETOZ EAVYA(N) (= 15 C. Brixhe, La Dialecte Grec de Pamphylie. Documents et grammaire, s. 193, Paris, 1976.

16 SNG v. Aul., no. 4568-69. 17 C. Brixhe, ayn~~ eser, s. 197. 18C. Brixhe, ayn~~ eser, s. 197. 19 C. Brixhe, ayn~~ eser, s. 198.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 345 Menes'in o~ullar~~ kaz~d~) ~eklinde anla~~lmas~~ gerekti~ini ileri sür-mü~lerdir".

Yine baz~~ ara~t~rmac~lar ise, EAYWA'n~n Pamphylia dilinde "yen-mek, galip gelmek" _{anlam~na gelen bir fiil olabilece~ini} dü~ünmek-tedirler21.

Bir ba~ka öneri ise, EAYIPA'mn EAYIZA ~eklinde bir kad~n ad~~ olabilece~i ve bu durumda anlam~n "Menesin k~z~~ Elyssa" olarak an-la~~labilece~i de ileri sürülmü~tür22. Baz~~ Aspendus yaz~tlar~nda Elyssa isimli iki kad~n demiourgos'un (Aspendos'da ba~~ yöneticiye verilen isim) adlar~~ geçmektedir. E~er bu do~ru ise, sikkelerde ad~~ geçen Elyssa, Aspendos'da sikke darb~ndan sorumlu bir yönetici olarak görev yapm~~t~".

Arka yüzde, kare noktal~~ bordür içerisinde, ayakta sa~a yürüyen ve sapan f~rlatan chiton giymi~~ bir erkek figür ve sol bo~lukta triskeles (üç bacak) tasviri bulunmaktad~r. Sol bo~lukta Pamphylia dilinde yaz~lm~~~ EItFEAIIYE (= Aspendoslular~n) yaz~s~~ dikey olarak yaz~lm~~~ durumda her zaman görülür. Sa~~ bo~luktaki triskeles sembolünün alt~nda baz~~ sikkelerde aslan ve kartal gibi hayvan tasvirlerine veya ön yüzde görülen magistrat (yet-kili memur) monogramlar~na rastlan~r. Bu monogramlar bazen de sapan-c~mn ayaklar~~ aras~nda yer almaktad~r. Ayr~ca arka yüzde çok çe~itli ve çok say~da kontrmarklar bulunmas~na kar~~l~k Mut-Da~pazar~~ Definemizde hiç kontrmarkl~~ sikke yoktur. Define içerisindeki sikkeler çok çe~itli kal~plardan üretilmi~tir. Ön yüz tiplemesi olarak 35 de~i~ik memur monogram~~ ve bir de magistrat monogram~~ bulunmayan olmak üzere 36 ön yüz tipi bulunmakta-d~r. Ayn~~ monogram i~aretini ta~~yan sikkelerin asl~nda çok farkl~~ kal~plar-dan üretilmi~~ oldu~u görülmü~tür. Definedeki sikkelerin arka yüz kal~plar~~ ön yüze göre daha çok çe~itlilik göstermektedir. Definedeki sikkelerin ön yüz ve arka yüz tiplerini ayr~~ ayr~~ tasnif etti~imiz gibi her tipin sikkelerini kendi aras~nda ve di~er tiplerle olan kal~p benzerliklerini ve farkl~l~klar~n~~ a~a~~da görece~iniz ~ekilde tasnif edebildik.

Ayr~ca 5 adet sikke üzerinde ise, memur ismine i~aret eden hiçbir har-fin bulunmad~~~n~~ tespit ettik. Tespit etti~imiz 35 memur isminden 9'una ilk kez bu definede rastlamlm~~~ oldu~unu gördük. Görüldü~ü gibi, Mut-

20 C. Brbche, ayn~~ eser, s. 198.

21 O. Tekin, Aspendos Sikkeleri, s. 179, no. 273. 22 O. Tekin, Aspendos Sikkeleri, s. 179, no. 274.

Da~pazan Güre~çi Figürlü Aspendos Stater Definesi, ~imdiye kadar ele

ge-çen definelerin hepsinden daha çok magistrat ismini bar~nd~rmaktad~r.

Seri E ( M.Ö. 325 — 300/250) : Von Aulock'a göre 4. seriye verilen bu

son seri güre~çi figürlü sikkeler SNG von Aulock kataloglarmda 4571 - 4578

numaralarda görülece~i üzere kendinden önceki gruplar~n hepsinden daha

farkl~~ bir sikke ~ekli göstermektedir. Bu grubun en belirgin özelli~i sapancm~n

bulundu~u arka yüzdeki kare bordürün yerini yuvarlak bordürün alm~~~

olma-s~d~r. Sikke ~ekli daha yuvarlak ve arka yüzdeki incus karesi ise iyice ortadan

kaybolarak düz hale gelmi~tir. ön yüzdeki güre~ciler bileklerden ve omuzdan

tutarak birbirlerine el ense çekmektedirler. Güre~cilerin ayaklar~n~n biri de

ta-bandan kald~r~lm~~~ durumdad~r. Arka yüzdeki sapanc~n~n elbisesinin etelderi

dizden yukar~da ve düz olarak d~~rmaktad~r. Ço~unlulda sapanc~mn

ayalda-n aras~ayalda-nda e harfi yer almaktad~r. Arka yüzde triskeles'iayalda-n alt~ayalda-nda geayalda-nellilde

sembol olarak Heraldes'in sopas~~ bulunmaktad~r. Bu gruptaki sikkelerin

gü-mü~~ oranlar~n~n da dü~ük olduklar~n~~ belirtmekte yarar var.

A) Mut-Dagpazan Defmesi Magistrat (Memur) isimleri Listesi:

1 AA (no. 1-10) 10 KK (no. 183)

2 Al (no. 11-15) 20 1“2 (no. 184-185)

3 Al (=A+T+I ?)

(no. 16

23)

21

4

22

5 AA (no. 34)

23

6

24 FM

7

8 A/ (no. 43-62)

26

9

27 HA

10 AA (=A+A+T) (no. 110- 112)

28

11 BI (no. 113-118)

29

12

13 BY (no. 133) 31 FA (no. 245)

14 AA (no. 134-145)

32

15 AA (no. 146-149) 33 FA Yaz~th (no. 247)

16 EE (no. 150) _{34 F1/1 Yand~~} (no. 248-254)

17 IO

(no.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 347 Metroloji: Definemizdeki sikkelerde en küçük a~~rl~k, 10,30 gr. (kat. no. 246), 10,35 gr. (kat. no. 270) ve 10,40 gramd~r (kat. no. 101). En büyük a~~rl~k ise, 11,75 gramd~r (kat. no. 15). Bu en a~~r tek örne~in d~~~nda, 11.00 gr. ile 11,30 gr. aras~nda a~~rl~klar~~ olan 22 adet sikke daha vard~r (no. 13, 14, 23, 57, 65, 66, 79, 126, 144, 149, 164, 172, 174, 182, 192, 200, 217, 228, 233, 240, 261 ve 266). Define sikkelerin ortalama a~~rl~klar~~ ise, 10.84 gramd~r. Define'nin toplam a~~rl~~~~ ise, 2.928 gram gelmektedir. ~zmir Müzesi'ndeki, Konya-Derbent Çiftliközü Definesi'ndeki gibi 10.00 gram~n alt~nda ve An-talya Müzesi'ndeki Varsak-Düden Definesi'ndeki 10.00 gr. olan en dü~ük a~~rl~klar, Mersin Müzesi'deki Mut-Da~pazar~~ Definesi'nde bulunmamak-tad~r. Fakat ~zmir Müzesi'ndeki Konya-Derbent Çiftliközü Definesinde ol-du~u gibi, 11.00 gram~n üzerinde olan birçok sikke bizim definemizde de vard~r. Derbent-Çiftliközü Definesi'nde en yüksek a~~rl~k 11,64 gramd~r". Mut-Da~pazar~~ definesinde ise, en yüksek 11,75 gr. a~~rl~kta olan tek bir sikke vard~r. Güre~çi figürlü Aspendos Sikkeleri üzerinde doktora çal~~mas~~ yapm~~~ olan O~uz Tekin, güre~çi figürlü sikkelerin ortalama a~~rl~klar~mn 10,80 gr. ile 10,99 gr. aras~nda olmalar~~ gerekti~ini söylemektedir. Podalia Definesini yay~nlam~~~ olan nümizmatlar ise, bu staterlerin gerçek a~~rl~kla-r~= 10.92 gr. olduklar~n~~ ileri sürmektedirler25. Bugüne kadar bulunmu~~ olan 23 adet Aspendos Stater Definesi'nin 18'i Küçük Asya (Anadolu) top-raklar~~ içerisinde bulunmu~tur26. Bu duruma göre 450 adet sikke ile Konya-Derbent Definesi en büyük grubu olu~turmaktad~r. Mut-Da~pazar~~ Definesi ise, 270 say~s~~ ile bilinen ikinci büyük grubu olu~turmaktad~r. Yine taraf~-m~zca yay~nlanm~~~ olan, Varsak-Düden Definesi27 de, 206 say~s~~ ile üçün-cü büyük grubu olu~turmaktad~r. Bulundu~unda en büyük (202 adet) grup olan Podalia Definesi'ndeki Aspendos Staterleri ~imdi dördüncü s~rada kalm~~t~r. Podalia definesindeki güre~çi figürlü sikkelerin pek az~~ D serisi sikkelerdendir. Podalia Definesi'nin büyük ço~unlu~unu daha erken tarih-li olan A, B ve C serisi sikkeler olu~turmaktad~r. Fakat burada yay~nlam~~~ oldu~umuz Mut-Da~pazar~~ Aspendos Definesi en çok yönetici (magistrat) ad~~ bulunan define olarak birinci s~rada yer almaktad~r. Yukar~da, yönetici (magistrat) isimlerinin bir listesini verdi~imiz, Mersin Müzesi'ndeki Mut-Da~pazar~~ Definesi'nde 34 adet yönetici ad~~ tespit edilmi~tir. Bunlardan biri

24 özsayg-11996, s. 24, no. 276 (magistrat FA). 25 Olcay, Podalia, s. 22.

26 IGCH; Tekin 1991, s. 147. 27 Varsak-Düden, bkz., s. 3642.

FA yönetici adl~~ ve MENETIVIEAWA yaz~tl~d~r. E~er yanl~~~ okumad~ksa katalo~umuzun 247 numaral~~ ve yönetici isim listesinin 33. s~ras~ndaki bu sikkedeki yetkili memur ismi F ki yaz~tl~~ olan de~ilse bu durumda yönetici ad~~ say~m~z 35 olmaktad~r. Bir de yönetici ad~~ olmayan bir grubumuz vard~r. Bu duruma göre, 450 gibi en büyük sikke say~s~na sahip, ~zmir Müzesi'ndeki Derbent-Çiftliközü Aspendos Definesi'nde ancak 19 yönetici ad~~ ve 206 sik-ke say~s~~ ile, üçüncü büyük define olan, Varsak-Düden Definesi'nde ise, 21 yönetici ad~~ saptanm~~t~r. 2007 y~l~nda bulunmu~~ ve ayn~~ y~l Mersin Müzesi-ne kazand~r~lm~~~ olan Mut-Da~pazar~~ DefiMüzesi-nemiz, hem ikinci büyük güre~çi figürlü Aspendos stater definesi olarak, hem de en fazla yönetici isimlerini bünyesinde bar~nd~rmas~~ aç~s~ndan bu konudaki metroloji çal~~malar~na bü-yük katk~~ sa~layacakt~r.

Güre~çi figürlü Aspendos gümü~~ staterleri üzerinde ~imdiye kadar be-lirlenmi~~ olan magistrat (yetkili memur) isimlerinden olu~an iki listeyi a~a-~~ya ç~kartt~k. Bunlardan birincisi Claude Brixhe'ye ait olup, 1976 y~l~nda yap~lm~~t~r28. ~kinci liste ise, bu konuda doktora çal~~mas~~ yapan O~uz Tekin taraf~ndan düzenlenmi~tir.

B) C. Brixhe'nin Belirledigi Magistrat (Memur) isimleri Listesi:

1 A 11 1/1 F 21 <DO 31 ZA 2 AA 12 F 1/1 22 AMY 32 1K 3 A l~l 13 IO (=ZO) 23 YMA 33 KO 4 AZ 14 KI 24 E 34 X (= Y+K) 5 MI) 15 MA 25 MO 35 BAIII 6 BA 16 ME 26 <DK 36 Â (= A+T) 7 YA _{17 M 27 <I> 37 L (= F+T)} 8 L(I) (= D(P) 18 II 28 AK 38 E (= M+E+T) 9 AA 19 OII 29 AM 10 El 20

no

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NESI 349

C) O. Tekin'in Belirledigi Magistrat (Memur) isimleri Listesi:

~~

~l

Defmenin Tarihlendirihnesi: Aspendos ~ehrinin, ön yüzlerinde ata

binmi~~ Mopsos (~ehir kurucu kahraman~), arka yüzlerinde ise yaban domu-zu figürü bulunan sikkelerinin (yar~m stater, obolos veya hemiobolos) darplar~~ M.Ö. 390/85 tarihlerinde son bulmaktad~r. Ancak "güre~çi figürlü sikkeler"in darb~n~~ hemen bu tarihten itibaren ba~latmak do~ru de~ildir. Çünkü, Poda-lia Definesi'nde (gömülü§ tarihi M.Ö. 375) bu iki gruba ait staterlerin birlik-te bulunmu~~ olmalar~, bize bu iki grup Aspendos sikkesinin bir süre daha birlikte kullan~ld~~~n~, yani tedavülde (dola~~mda) kald~~~n~~ göstermektedir. Bu sikkelerin yakla~~k bir tahminle 25-30 y~l birlikte kullan~ld~klar~n~~ dü~ü-nürsek, Aspendos'un "güre~çi figürlü staterler" inin yakla~~k olarak M.Ö. 420 tarihinden itibaren darp edilmeye ba~lanm~~~ olduklar~n~~ dü~ünebiliriz. Sikkelerin ço~unlu~unun D Serisi (M.Ö. 380-325) magistratl~~ gruptaki-ler ile uyu~mas~~ nedeniyle biz Mut-Da~pazar~~ Definesi'ni bu grup içerisinde de~erlendirmekteyiz. Ayn~~ zamanda ikonografik kar~~la~t~rmalar da bu te-zimizi desteklemektedir. Fakat define sikkelerinin baz~lar~n~n ön yüzlerinde görülen pürüzlü sat~hlardan dolay~, daha erken bas~ml~~ örneklerinde bu de-finede olabilece~ini bize dü~ündürmektedir. C Serisi'nin (M.Ö. 400-380) en karekteristik özelli~i olan, ön yüz sikke yüzeyinde (sat~h~nda) görülen dalga-11 ve düzgün olmayan çiziktirmeler definemizin sadece A~) magistratl~~ gru-bunda bulunmaktad~r (bkz., resim 188-202). M) magistrat ismi yeni olup, ilk kez bu definede kar~~m~za ç~kmaktad~r. Bu grup sikkelerin ön yüzünde

yer alan bu dalgal~~ sat~hl~~ sikkelerin benzerlerine Podalia ve Bucak-Orkütlü Definesi sikkelerinin baz~~ örneklerinde rastlamaktay~z. Ancak C Serisine ve-rilen bu dalgal~~ sat~hl~~ ön yüz tiplerin görüldü~ü Podalia ve ~irkütlü (Comama) Definesi'ndeki örneklerde magistrat isimleri görülmez, ön yüzde güre~çiler aras~nda baz~~ semboller (çiçek v.s.), arka yüzde, triskeles'in alt~nda, kartal ve sadak tasviri bulunmaktad~r". Bu durumda, M) magistratl~~ grup içinde bulunan ön yüzü dalgal~~ sat~hl~~ kal~plar, bir önceki senden gelen bir gelene-~in sürdürüldü~ünü göstermesi aç~s~ndan önemlidir. Bu grup sikkeleri, D serisinin en erken tarihli bas~mlar~~ olmal~d~r.

M.Ö. 370-360 y~llar~nda Küçük Asya'da ba~lam~~~ olan Büyük Satrap Ayaklanmas~n~n yol açt~~~~ kaos dönemi nedeniyle Aspendos gümü~~ stater-lerinde oldukça fazla say~da kontrmarka rastlanmaktad~r. Satrap Datames zaman~nda görülen bu çok say~daki kontrmark i~lemi, ayaklanma bast~r~l-d~ktan sonra, M.Ö. 360 y~l~nda, Datames'in yerine Satrap olan Mazaeus za-man~nda, art~k görülmemeye veya çok seyrek görülmeye ba~lar. Bu durum-da, M.Ö. 360 tarihi, kontrmarkl~~ Aspendos staterleri için bir terminus ante quem olmaktad~r.

Bu duruma göre yukar~da listesini ç~kartm~~~ (bkz., Liste: A) oldu~umuz 35 de~i~ik gruptan olu~an 270 sikke içerisinde sadece bir sikkenin ön yüzün-de kontrmark bulunmaktad~r. EE magistratl~~ tek örnek olan bu sikkeyüzün-de, yu-varlak ~ekilli bir kontrmark soldaki güre~çinin ayaklar~~ aras~na (bkz., Resim 150) vurulmu~tur. Sikkenin temizlenmemi~~ olmas~ndan dolay~~ kontrmark'~n içeri~i anla~~lmamaktad~r. Derbent-Çiftliközü ve Vars ak-DüdenDefinelerin-de hayli çok kontrmarkl~~ sikkeler bulunmas~na kar~~n, Mut-Da~-pazar~~ Defi-nesinde yaln~zca bir kontrmarkl~~ sikkeye rastlanm~~t~r.

Genellikle sikke darb~ndan sorumlu yetkili memurlar birer y~ll~k sü-relerle göreve geliyorlard~. Bizim definemizde 35 magistrat (yetkili memur) ismi ve magistrat ismi olmayan bir grup olmak üzere 36 de~i~ik grup tespit edilmi~tir. Bu duruma göre, definemizin bas~m i~lemi, ortalama 36 veya 40 y~ll~k bir süre içerisinde tamamlanm~~t~r. Definemizde bir kontrmarkl~~ sik-ke bulunmakla birlikte, M.Ö. 370-360 y~llar~nda bas~lm~~~ siksik-kemiz yoktur diyemeyiz. Elbette definemizde Büyük Satrap Ayaklanmas~~ s~ras~nda bas~l-m~~~ darplar olmal~d~r. Çünkü, bizim definemiz gibi D Serisi (M.Ö. 380-325) sikkelerden olu~mu~~ olan, Derbent-Çiftliközü ve Varsak-Düden Definelerin-

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEFINESI 351 de bizdeki gibi ayn~~ magistratlar~n bulundu~u, bunlar~n da ço~unlu~unun kontrmarkl~~ oldu~u bilinmektedir. O zaman akl~m~za ~u soru gelmektedir, bu kadar çok magistrat ismi ta~~yan ve uzun sürede bas~lm~~~ sikkelerden olu-~an Mut-Da~pazar~~ Definesi'nde nas~l olur da sadece bir kontrmarkl~~ sikke bulunmaktad~r. Bunu iki ~ekilde aç~klamak mümkündür. Define sikkeleri, M.Ö. 360 sonras~~ Satrap Mazaeus döneminden sonra bas~lm~~~ olabilir. E~er böyle olursa, bu define, D serisi bas~mlar~mn sona erdi~i, M.Ö. 325 sonras~~ bir tarihte topra~a gömülmü~~ olmal~d~r. Çünkü 35 yetkili memur ismi tespit edilmi~~ olan define sikkeleri, yakla~~k 40 y~ll~k bir sürede bas~lm~~~ olmal~d~r. ~kinci seçenek ise, 35 magistrat grubunu bar~nd~ran bu definede, M.Ö. 360 y~l~~ öncesi sikke bas~mlar~mn bulunmu~~ olmas~~ gerekmektedir. Çünkü tümü D Serisi sikkelerden olu~an Varsak-Düden ve Derbent-Çiftliközü Definele-rinde çok say~da kontrmarkl~~ sikke bulunmaktad~r. Bu durumda, definemiz, D serisinin erken bas~mlar~~ ile 360 sonras~~ bas~mlar~m birlikte bar~nd~rmak-tad~r. Muhtemelen definemizdeki erken üretim sikkeler, bas~mdan sonra fazla dola~~mda bulunmam~~, hatta diyebiliriz ki, bu defineyi topra~a gö-men ki~i taraf~ndan biriktirilmi~~ ve saklanm~~t~r. Çünkü define sikkelerinin kondisyonlar~n~n çok iyi ve a~~rl~klar~mn mükemmel olu~lar~~ da bu durumu ispat etmektedir. Mut-Da~pazar~~ Definesi, ~imdiye kadar ele geçen ve D seri-si seri-sikkeleri bar~nd~ran, Varsak-Düden ve Derbent-Çiftliközü Definelerinden daha fazla ortalama a~~rl~~a sahiptir. Bize göre, Mut-Da~pazar~~ Definesi, Büyük ~skender'in M.Ö. 332 y~l~nda Pamphylia ve Kilikia'da bulundu~u bir zaman dilimi içerisinde topra~a gömülmü~~ olabilir.

Kal~p Ili~kileri: Definelerde bir sikke bas~m~n~~ do~ru de~erlendirmek için, bir kal~b~n di~er kahplarla kar~~la~t~r~lmas~~ gerekir. Biz burada uzun uzad~ya antik sikkelerin nas~l darp edildiklerinden bahsetmek istemiyoruz. Ama k~saca sikke bas~m~ndan biraz bahsetmekte yarar görüyoruz.

Sikke bas~m~nda kullan~lan kal~plar genellikle silindirik formda olup, çelikten yap~lm~~t~r. Kal~b~n üst yüzeyine sikke üzerindeki betimleme ka-z~nm~~t~r. Bas~m i~lemi için, ön yüz kal~b~~ altta bulunan a~~r örs üzerine sabitlenir ve arka yüz kal~b~~ sol el ile tutulup, sa~~ eldeki bir çekiç marifetiyle yerdeki ön yüz kal~b~~ üzerine konulmu~~ sikke puluna vurularak gerçekle~-tirilir. Üstteki arka yüz kal~b~na yap~lan bir vuru~~ ile her iki yüzeydeki be-timleme sikke metalinin her iki yüzeyine aynen ç~kar. Bu bas~m i~leminin s~k s~k tekrarlanmas~, kal~b~n a~~nmas~na ve sikkeden de anla~~laca~~~ üzere, tahrip olmas~na neden olmaktad~r. ~ayet bir kal~p a~~n~r ise, tan~nm~~~ bir

kal~p ustas~na yeni bir kal~p sipari~~ edilir. Ancak el yap~m~~ olan bu kal~p-lar~n daha önceki ile sonraki aras~nda belirgin farkl~l~klar~~ oldu~u kolayca anla~~labilir.

Ayn~~ tip olup, iki farkl~~ kal~ptan üretilmi~~ sikkeler aras~ndaki farkl~l~k-lar sikkeler üzerindeki betimlemelerin detayl~~ incelenmesi halinde rahatl~k-la fark edilmektedir. Çekiç darbesi nedeniyle arka yüz kal~b~~ ön yüz kal~b~n-dan zamanla daha çok a~~nmaktad~r. Bu nedenle, ön yüz kal~b~~ kullan~lmaya devam ederken, arka yüz kal~b~n~n s~k s~k de~i~tirildi~i görülür. ~~te bu ne-denlerle bir definede farkl~~ arka yüz kal~b~na daha çok rastlan~r. Baz~~ ara~-t~rmalara göre bu 1:4 veya 1:5 oran~ndad~r. Farkl~~ ön ve arka yüz kal~plar~~ ve a~~nmalar~n k~yaslanmalar~~ (kar~~la~t~r~lmalar~) ile, kal~plarda kullan~lm~~~ olan bol miktardaki malzemede bir s~ra takibi izlenebilmektedir. Ancak, bir bas~m atölyesi ve bir bas~m~n kapsam~~ üzerine önemli bilgiler elde edilmek-tedir. Bas~lm~~~ sikkelerin say~s~n~, rastlant~~ sonucu ele geçen sikkelerin say~-s~ndan hareketle ç~karmak kendi ba~~na zor bir i~tir. Fakat son y~llarda yeni bulunan defineler içindeki magistrat isimli staterler sikkelerin kal~p de~i~ik-liklerini anlamam~zda yararl~~ olmu~lard~r. Bu definelerden en büyü~ü olan Derbent-Çiftliközü Definesi'ni yay~nlayan meslekta~~= bu definedeki ka-l~p ili~kilerini ne yaz~k ki incelememi~tir. Bunun yan~nda bizim taraf~m~zdan yay~nlanm~~~ olan Varsak-Düden Definesi'nde biz kal~p ili~kilerini inceledik ve gördük ki, ön yüz kal~b~~ çok az de~i~ti~i halde, arka yüz kal~plar~n~n çok s~k de~i~tiklerini saptad~k. Yine ayn~~ ~ekilde, Mut-Da~pazar~~ Definesi'nde, çok say~da tespit edilen ayn~~ isimli magistrat sikkelerinin kal~p ili~kileri ya-p~ld~~~nda, ön yüz kal~plar~n~n daha az, arka yüz kal~plar~n~n daha çok de-~i~mi~~ olduklar~~ görülmü~tür.

Buna kar~~l~k, bir bas~m için imal edilen kal~plar~n say~s~~ biliniyorsa, bununla bas~lan sikkelerin say~s~~ istatistiksel olarak ç~kmaktad~r. Bir ön yüz kal~b~ndan ortalama ortalama 20.000 — 30.000, ba~ka bir hesaplamaya göre de oldukça dü~ük olan 6.000 — 10.000 sikke bas~labilmektedir. Bu ba~lamda en az~ndan 6.000 — 30.000 gibi bir rakama ula~~labilmektedir. Bir arka yüz kal~b~ndan ise, ortalama olarak bu miktar~n dörtte veya be~te biri kadar ba-s~labilmektedir. Pratikte ise, ~ayet 6-8 sikkenin her bir ön yüz kal~b~~ biliniyor-sa, o zaman yeni ve ~imdiye kadar bilinmeyen kal~plara rastlanmayacakt~r. Bir kal~ptan bas~lm~~~ olan, bilinen örnek say~s~~ ne kadar çoksa, o bas~m o kadar belgelenmi~~ olacakt~r.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 353 Mersin Müze Müdürlü~ü'ndeki Mut-Da~pazar~~ Definemizde, 35 farkl~~ magistratl~~ ve magistrats~z gruptan olu~an, 270 sikke içerisinden, 146 farkl~~ ön yüz ve 251 farkl~~ arka yüz kal~b~~ kullan~lm~~t~r. Katalog içerisinde bu kal~plar~~ kendi aras~nda (herbir magistrat ismine göre) gruplara ay~rarak gösterdik. Definelerdeki farkl~~ kal~plar~~ ay~rdetmek için bir yöntem geli~tir-dik. Sikkelerin ön yüzünde, ç~plak iki güre~çinin ortas~nda, genellikle dizleri alt~ndaki hizaya bas~lm~~~ memur isimlerinin k~saltmas~m belirleyici nokta olarak ald~k. Bu harfler genellikle iki, bazen de tek veya üç harften olu~-maktad~r. Bu harflerin büyüklükleri, küçük olu~lar~, güre~çilerin ayaklar~na yak~nl~klar~, altta ve üstte yer almalar~~ gibi özellikler kal~b~n de~i~mi~~ olma-s~nda ay~rdedici olmaktad~r. Ayr~ca güre~çinin pozisyonu, ellerini tutu~~ ~ekli de bu belirlememizde yard~mc~~ olmaktad~r. Arka yüz kal~p farkl~l~klar~n~~ ay~rdetmek üzere de, arka yüzde, kare noktal~~ bordür içerisinde, ayakta sa~a yürüyen ve sapan f~rlatan k~sa chiton giymi~~ sapanc~n~n sol bo~lu~unda, sikkenin ise sa~~ bo~lu~unda daima gözüken triskeles (üç bacak) motifi baz al~nm~~t~r. Triskeles'in büyüklü~ü, küçüklü~ü, ayaklar~n aç~lan ve sapanc~ya olan uzakl~klar~~ her bir kal~p de~i~ikli~i için çok önemli ip uçlar~~ vermekte-dir. Bunun yan~nda arka yüz kal~p farkl~l~klar= daha da iyi anlamak için, sikkenin sol bo~lu~unda yer alan, EITFEAIIYZ yaz~s~n~n harf karakterleri ve sapanc~n~n sapan~~ ve sapan ipinin yak~nl~~~, uzakl~~-~~ gibi detaylar bize çok iyi fikir vermektedir. Katalog içinde gruplara ay~rd~~~m~z sikkelerin de-~i~en ön yüz ve arka yüz kal~plar~n~~ ~u ~ekildeki k~saltmalarla gösterdik: Ön Yüz Kal~b~~ = ÖYK ve Arka Yüz Kal~b~~ = AYK k~saltmalar~~ ~eklinde ve her de~i~en kal~b~n yan~na bir rakam ekledik. Örne~in: ÖYK2/AYK20 gibi.

Sonuç ve De~erlendirmeler: ~imdiye kadar ele geçen definelerde, güre~çi figürlü Aspendos staterlerinin say~s~~ 1200 civar~ndad~r. Bu say~n~n ço~unlu~unu ise, son y~llarda Türkiye'de bulunmu~~ üç define (Derbent-Çiftliközü, Varsak-Düden ve Mut-Da~pazan) olu~turmaktad~r. Bu üç definedeki toplam sikke say~s~~ 926'd~r. Güre~çi figürlü staterler üzerinde tespit edilen magistrat (yetkili memur) say~s~~ ise, 40 kadard~r. ~lk kez Frans~z bilim adam~~ Brixhe, o güne kadar yay~nlanm~~~ kaynaklar~~ tarayarak bu memurlar~n bir listesini ç~karm~~t~r. Brixhe taraf~ndan 1976 y~l~nda yay~nlanm~~~ bu listede 38 memur ismi bulunmaktad~rm. Bu konuda 1991 y~l~nda doktora çal~~mas~~ yapm~~~ olan O~uz Tekin ise, yeni bir liste ç~kartm~~~ ve magistrat say~s~n~~

30 Brixhe 1976, s. 195, Ila.; ayr~ca bkz., Brixhe listesi için yukar~da tablo B.

40'a ç~kartm~~t~r31. Mut-Da~pazar~~ Definesi'nde 9 yeni magistrat ad~~ tespit ettik. Bu durumda güre~çi figürlü Aspendos staterlerindeki memur say~s~~ 46'y~~ bulmaktad~r. Yukar~da, Tablo B ve Tablo C de yer alm~~~ memur isim-lerinden baz~lar~~ ayn~~ memurun ismi de olabilir. Çünkü ayn~~ harfler bazen sa~dan sola, bazen de soldan sa~a yer de~i~erek kullan~lm~~t~r. Bunlara ~u memur isimlerini örnek gösterebiliriz: AM = MA; AMY = YIVIA; AE = 1A; AF = FA; FK = KF; F M = M F; 110 =

on.

~imdiye kadar bulunmu~~ 22 adet Aspendos Definesi'nden, 17 adeti Küçük Asya topraklar~~ içerisinde bulunmu~tur. Fakat bunlardan bir k~sm~~ Türkiye d~~~na gkart~lm~~t~r. ~imdi Mut-Da~pazar~~ Definesi'yle birlikte 23 adet olan define say~s~n~n 18'i Anadolu'da bulunmu~~ olmaktad~r. 2007 y~l~n-da ortaya ç~kan ve Mersin Müze Müdürlü~ii'nde olan bu define, birkaç yön-den önemli ve ilgi çekicidir. Birincisi buluntu yerinin bilinmesidir. ~kincisi ise, definenin bulundu~u bölgenin müzesinde kalm~~~ olmas~d~r. Nümizma-tik aç~dan da bu define, birçok yenili~i beraberinde ta~~maktad~r. Bu yenilik-lerden en dikkat çekeni, define sikkeleri içerisinde hiç bilinmeyen magistrat isimlerinin ortaya ç~km~~~ olmas~d~r. Yukar~da, Tablo A' da yer alan, Grup 2: Al; Grup 5: AA; Grup 12: BY; Grup 18: KK; Grup 19: 1“2; Grup 21: A~ ; Grup 25: 1A; Grup 27: HA ve Grup 33: FA yand~~ sikkeler üzerinde görülen memur isimleri ilk kez bu definede ortaya ç~kmaktad~r. Bunlardan Grup 21: A~> ve Grup 33: FA yand~~ sikkelerde okumada bir hata yapmad~k ise, bu de-finedeki bilinmeyen memur say~s~~ 9 adeti bulmaktad~r. A~) ismini A~) diye (çünkü A'mn içindeki çizgi a~~nm~~~ ve lamda harfi gibi görülmesi mümkün) görmü~~ olabiliriz, FM ismini de FA olarak okumak (M nin sa~~ çizgisi a~~nm~~~ yok olmu~~ olabilir) mümkündür. ~ayet katalo~umuzun 171-202 numaras~n-daki A~) ve 247 numaras~nnumaras~n-daki FA isimlerini do~ru tespit edebildiysek ke-sin olan 7 yeni magistrat say~s~~ 9 olabilir.

Son y~llarda ortaya ç~km~~~ ve yarmlanm~~~ D Serisi sikkelerden olu~an iki Güre~çi Figiirlü Aspendos Stater Definelerinden birisi Izmir Müzesi'nde olup, Konya ~li, Derbent Kazas~, Çiftliközü Köyü'nde bulunmu~~ ve Müge özsayg~~ taraf~ndan yay~nlanm~~t~r. Söz konusu bu definede 450 sikke ve 19

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 355 magistrat ismi tespit edilmi~tir". ~kinci define ise, Antalya Müzesi te~hirin-de sergilenmekte olup, 1971 y~l~nda, Antalya ~li, Varsak-Düte~hirin-den Belte~hirin-desi'nte~hirin-de bulunmu~~ ve Melih Arslan-Chris Lightfoot taraf~ndan yay~nlanm~~t~r. Var-sak- Düden Definesi'nde 206 sikke ve 21 magistrat ismi tespit edilmi~tir33. D Serisi Aspendos staterlerinin ikinci büyük say~s~n~~ ve en büyük magistrat adetini bar~nd~ran Mut-Da~pazar~~ Definesi'nde ise, 270 adet sikke ve 35 magistrat ismi tespit edilmi~tir.

Define sikkelerinin grupland~rmas~~ ve katalog referanslar~n~~ ara~t~rd~-~~m~z s~rada, Paris Kabinesinin yay~n~~ olan, SNG France 3 katalo~undaki baz~~ Aspendos staterlerinin magistratlar~mn yanl~~~ te~his edilmi~~ oldukla-r~n~~ tespit ettik. 86 nolu sikkenin magistrat~~ Al gösterilmi~, halbuki bunun do~rusu bizim definemizdeki 3. gruba giren Al olmal~d~r. Yine 88 numaral~~ sikkenin magistrat~~ AK diye yaz~lm~~, halbuki sikke iyi incelendi~inde bu-nun do~rusubu-nun da, AA oldu~u görülecektir. Ayr~ca bizdeki A~) ile A~); AA ile AA ve FA ile F 14 magistrat isimlerinde harflerin silinmi~~ ve kötü tertip edilmesinden dolay~~ yanl~~~ okumalar~m~z olabilir.

Von Aulock'un 3. Seri'ye, Tekin'in D Seri'sine dahil olan, Mut-Da~pazar~~ Definesi sikkeleri, 9 yeni magistrat isminin ortaya ç~kmas~na vesi-le olmu~tur. Bu durumda, D Grubu Aspendos statervesi-lerinde görüvesi-len magist-rat isimlerinin toplu bir listesini a~a~~ya ç~kartmaya çal~~t~k. Bizim ç~kartm~~~ oldu~umuz yeni listeye göre 55 (FA hariç, bu F' olabilir) veya 56 magistrat ismi tespit edilmi~tir. Böylece, D Serisi sikkelerinin 55 ile 60 y~ll~k bir süre içerisinde bas~ld~klar~~ kan~tlanm~~~ olmaktad~r. Bu sonuca göre, ilk bas~lan sikke, M.Ö. 380 y~l~ndan olursa, 55. magistrat~n sikkesi de, M.Ö. 330/325 y~llar~ndan olmak durumundad~r.

32 Blcz., ozsayg~~ 1996, s. 1-31. levha I-IX; ~~zsaygt 1997, s. 27-70. 33 Bkz., M. Arslan-C.Lightfoot 1999, s. 31-33, Levha 1-9.

D) 3. Grup, D Serisi Aspendos Staterlerindeki Magistratlar Listesi:

~~

A

19 AA

37 MA

55 FA

2

AA

20

AF

_{38 kiF}

_{56 FM}

3

AE

21

AA

39 n

4

Al

_{22 AP}

_{40 HA}

5

Al (A+I+T)

23 E/

41 110

6

AF

24 IO

42 /A

7

AK

25 KF

43 /A

8

AA

26 M

44 1K

9

AM

27 KM

45 114

10 AM

28 KK

46 (I3

11 AM

29 K.S2

47 cDF

12 A/

30 KO

48 <DK

13 A (=A+T)

31 A A (=A+A+T)

49 (MI

14 MI)

32 MI>

50 00

15 BA

33 L<I>

_{51 FA}

16 BI

34 MA

52 FH

17 BA

35

ME

53 FI

18 BY

36 MF

54 FK

Faydal~~ Kaynakça ve K~saltn~alar

Arslan-Lightfoot 1999 M. Arslan - C. Lightfoot, Antik Sikke Defineleri- Greek Coin Hoards in

Turkey. Uda~~ Yay~nlar~, Ankara 1999.

Atlan 1967a _{S. Atlan, "Side'nin Milattan önce V. ve IV. Yüzy~l Sikkeleri üze-}

rinde Ara~t~rmalar (untersuchungen über die sidetischen Münzen des V. und IV. Jahrhunderts v. Chr.), Antalya Bölgesinde Ara~t~rmalar 7, Ankara 1967.

Babelon, _{TraiM E. Babelon, TraiM des monnaks grecque et romaines,Vol. II, Pa-} ris 1901.

BMC Cilicia _{G. F. Hill, Catalogue of Greek Coins in the British Museum Lycaonia,} Isauria and Cilicia, London 1900.

Bosch 1957 _{Cl. Bosch, Studien zur geschichte Pamphylians, Ankara 1957.} Brixhe 1976 _{C. Brixhe, Le dialectegrec grec de pamphylie. Document et gram~naire,}

Paris 1976.

CH I M. Jessop Price, R. Reece, N. M. Lowick, M. M. Archibald and P.

Woodhead (ed.), Coin Hoards I (London 1975).

MUT-DAGPAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 357

CH III M. Jessop Price ve di~erleri, Coin Hoards III (London 1978).

CH V M. Jessop Price ve di~erleri, Coin Hoards V (London 1980).

CH VI M. Jessop Price ve di~erleri, Coin Hoards VI (London 1981).

CH VIII U. Wartenberg, M. Jessop Price and K. A. McGregor (ed.), Coin

Hoards VIII (London 1994).

IGCH M. Thomson, O. Morkholm ve C. M. Kraay, (ed.), _{An Invento~y of}

Greek Coin Hoards, New York 1973.

Imhoof-Blumer 1878 E Imhoof-Blumer, "Münzen von Selge und Aspendos", ZfN 5 : s. 133-142.

Imhoof-Blumer 1902 F. Imhoof-Blumer, Kleinasietische Münzen II, Wien 1902.

Kraay 1979 C. M. Kraay, "The Isparta Hoard". In O. Morkholm and N. M. Waggoner (eds.) Greek Numismatics and Archaeology. Fssay in Hono~y of Margaret Thompson, Wetteren 1979.

Mitchell 1993 S. Mitchell, Anatolia. Land, Mend, and Gods in Asia Minor, Vol I, The Celts and the Impact of Roman Rule, Oxford 1993, s. 247. Morkholm 1959 O. Morkholm, "A South Anatolian Coin Hoard", Acta Arch. 30: s.

184-201.

Moysey 1989 R A. Moysey, "Observations on Numismatic Evidence Relating to the Great Satrapal Revolt of 362/1 BC", REA 91: s. 107-139. Newell 1914 E. T. Newell, "A Cilician Find", NC XIV, (1974): s. 10ff.

Podalia N. Olcay-O. Morkholm, "The coin hoard from Podalia", NC XI, (1971): 1-29.

özsayg~~ 1996 M. özsayg-~, "Yeni Bulunan Bir Aspendos Definesi". Arkeoloji Der- gisi IV, ~zmir 1996: 1-31.

özsayg~~ 1997 M. özsayg~, "Çiftliközü (Territorio di Konya) - Acquisto 1993". ~urada: A. Travaglini, P. Aydemir e M. Özsayg~, Museo di ~zmir I,

Ripostigli di Monete Greche. Milano 1997: s. 27-70, Tay. II-XX. Seyrig 1963 H. Seyrig, "Monnaies hellenistique". RN 5, (1963): s. 7-64. SNG Aul. Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland-Sammlung Hans von Aulock,

Heft 11 und 18: Pamphylien, Berlin 1965 und 1968.

SNG Cop. N. Breitenstein - O. Morkholm, Sylloge Nummorum Graecorum, The Royal Collection of Coins and Medals, Danish National Museum 31, Lycia-Pamphylia, Kopenhagen 1955.

SNG Fitzw./Leake M. J. Price, Sylloge Nummorum Graecorum, Fitzwilliam Museum, Leake and General Collections 7, Ph~ygia-Cappadocia, London 1967. SNG France 3 E. Levante, Cabinet des Midailles.Pamphylie, Pzsidie, Lycaonie, Galatie,

Zurich/1994.

SNG PfPs J. NolM, Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland-Pfdlzer Privatsamm- lungen, 4. Band: Pamphylien Nr. 1-960, München 1993.

Urkittlu M. Arslan - C. Lightfoot, "erkütlü (Comama) Definesi". ~urada:

Antik Sikke DOneleri-Greek Coin Hoards in Turkey, Uda~~ Yay~nlar~, Ankara 1999: 42-43 ve Levha 44.

Varsak-Düden M. Arslan - C. Lightfoot, "Aspendus (Varsak-Düden) Definesi". ~urada, Antik Sikke Nineleri. Ankara 1999: s. 35-41, Levha No. 1-9

Tekin 1991 Tekin 1994 Weber

ve "The Varsak-Düden Hoard". Ayr~ca ~urada: Greek Coin Hoards

in Turlu y, Uda~~ Yay~nlar~, Ankara 1999, s. 31-33, Plate 1-9. O. Tekin, Aspendos Sikkeleri, (Yay~nlanmam~~~ Doktora Tezi), ~stan-bul 1991.

O. Tekin, "A Note on BA: FE or BASUS on the Aspendian Sta-ters", Annotazioni Numismatische 15 (1994), s. 315-316.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 359 KATALOG

Mut-Dagpazar~~ Aspendos Def~nesi (~.Ö. 380-325)

Ö. Y.: ~ki ç~plak güre~çi ayakta güre~~ tutmaktad~rlar; Güre~çilerin aras~nda de~i~en magistrat ismi; en d~~ta yuvarlak noktal~~ bordür. A. K: tEETFEMIYZ. Sapanc~~ ayakta sa~a durmakta ve sapan f~rlat- maktachr, sa~~ bo~lukta triskeles; en d~~ta kare noktal~~ bordür. Grup 1: AA (10 örnek aras~ndan; 5 ön yüz ve 10 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r).

Referans: BMC 28; SNG Cop. 229; SNG France 3, 81. Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AA.

A. K: EI'FLAIIYE. ÖYK1/AYK1 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.1

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. A. : [EI] 111,AIIYZ. ÖYK1/AYK2 A~r./Ölç./Yön: 10.70gr.; 23mm.; Ilh. Env. No. 07.10.2

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. A.Y: [E]2.11.1,AIIY/. ÖYK1/AYK3 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.3

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. A.Y: ErTFEAIIY/. ÖYK1/AYK4 A~r./Ölç./Yön: 10.60gr.; 23mm.; 11h. Env. No. 07.10.4

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. A. K: [E]lrFLAIIY/. ÖYK2/AYK5 A~r./Ölç./Yön: 10.60gr.; 23mm.; 11h. Env. No. 07.10.5

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. A. K: EI11.1„MIYE. ÖYK2/AYK6 A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.6

O. Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. A. K: [E]/ IFEAIIY[Z]. ÖYK3/AYK7 A~r./Ölç./Yön: 10.75gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.7

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AA.

A. K: [E]l ÖYK3/AYK8

A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; Ilh. Env. No. 07.10.8

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AA. FFEAIIYZ. ÖYK4/AYK9 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.9

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AA. A.K:El 111„MIY[I]. ÖYK5/AYK10 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.54

Grup 2: Al (5 örnek aras~ndan; 5 ön yüz ve 5 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r). Ref.:?. Not. Magistrat ismi yeni.

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda Al. A.K:E1 EAII[YZ]. ÖYK1/AYK1 A~r./Ölç./Yön: 10.80gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.30

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda Al. A. Y: FFEAII[YE]. ÖYK2/AYK2 A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.31

O. Y.: Güre~çilerin aras~nda AL A. Y: EEETYEAIIYM. ÖYK3/AYK3 A~r./Ölç./Yön: 11.05gr.; 25mm.; 12h. Env. No. 07.10.32

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda Al. A. Y: [=] 1FEMIY. ÖYK4/AYK4 A~r./Ölç./Yön: 11.05gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.33

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 361 Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda Al.

A. Y: [EI]lYEAIIYZ. ÖYK5/AYK5 A~r./Ölç./Yön: 11.75gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.34

Grup 3: Al (8 örnek aras~ndan; 7 ön yüz ve 7 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r).

Ref.: SNG France 3, 86.

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda Al. A. Y: EI FFEAIIYI. ÖYK 1/AYK 1 A~r./Ölç./Yön: 10.80gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.35 Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda M. A. Y: [EZ]l'FbAIIY[E]. ÖYK2/AYK2 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.36

Ö. _{Y.: Güre~çilerin aras~nda M.} 1FEAIIY[I]. ÖYK2/AYK2 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.37

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda Al. A.Y:E1111,AIIY[E]. ÖYK3/AYK3 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.38

O. Y.: Güre~çilerin aras~nda Al. 111,AIIYM. ÖYK4/AYK4 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.39

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda Al.

A. K: ÖYK5/AYK5

A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.40

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda Al.

A. K: ÖYK6/AYK6

A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.41

Ö Y: Güre~çilerin aras~nda Al. A. Y: [EZ] FFEAIIYZ. ÖYK7/AYK7 Agr./Ölç./Yön: 11.10gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.42

Grup 4: AK (10 örnek aras~ndan; 8 ön yüz ve 9 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r).

Ref.: SNG Cop., 231; SNG Aul., 4561 ; SNG France 3, 84; Özsayg~~ 1996, 51-88; Varsak-Düden, 23-42.

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AK. A. K: [EZMEAII= ÖYK1/AYK1 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.43

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AK. A. Y: [EZ]iFEAIIYE. ÖYK1/AYK1 Agr./Ölç./Yön: 10.75gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.44

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AK. ÖYK2/AYK2 Agr./01ç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.45

Ö Y: Güre~çilerin aras~nda AK. A. K: [EZ]111,AIIYM. ÖYK3/AYK3 Agr./ÖlçlYön: 10.85gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.46

Ö Y: Güre~çilerin aras~nda AK. A. K: [E/]rFEAIIY[I]. ÖYK4/AYK4 A~r./ÖlçiYön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.47

Ö Y: Güre~çilerin aras~nda AK. A. K: [E]1'1,1,AII[YZ]. ÖYK5/AYK5 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.48

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AK. A.Y.:EIFFEAIIY[2]. ÖYK5/AYK6 Agr/Ölç./Yön: 10.70gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.49

MUT DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 363 Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AK.

A. Y.: FFEAIIY[I]. ÖYK6/AYK7 Agr./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h Env. No. 07.10.50

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AK. A. Y.: ll'EAIIY[I]. ÖYK7/AYK8 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.51

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AK. FFEAIIYM. ÖYK8/AYK9 Agr./Ölç./Yön: 10.80gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.52.

Grup 5: AA (sadece 1 örnek).

Ref.:?. Not. Magistrat ismi yeni.

34. Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AA. [E] FFEAIIYZ. ÖYK1/AYK1 Agr./Ölç./Yön: 10.70gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.53

Grup 6: AM (sadece 1 örnek).

SNG Aul., 4564; SNG Cop., 224; SNG France 3, 85; Varsak-Düden, 1-8.

35. Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AM. EIFFEAIIY[I]. ÖYK1/AYK1 A~r./ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.55

Grup 7: AM (7 örnek aras~ndan; 3 ön yüz ve 7 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r).

Ref.: BMC, 29; SNG Aul., 4554; Özsayg~~ 1996, 1-15; Varsak-Düden, 9-22.

36. Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AM. [E]I ll'EAIIYE. ÖYK 1/AYK1 A~r./Ölç./Yön: 10.80gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.162

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AM. A. Y: [EZ] ll'EAIIYI. ÖYK1/AYK2 A~r./04./Yön: 10.80gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.163

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AM. A. [E]l FEAIIYM. ÖYK1/AYK3 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 21mm.; 6h. Env. No. 07.10.164

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AM. Bu sikkede, AN ~eklinde okunuyor. A. K: [E/T]FEAI[IY/]. ÖYK1/AYK4 A~r./01ç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.165

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AM. A. Y: [E]/ FFEAIIY[X]. ÖYK2/AYK5 A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.166

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AM. A.K:EILFEAII[YE]. ÖYK2/AYK6 Agr."./Yön: 10.95gr.; 21mm.; 5h. Env. No. 07.10.167

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AM. A. Y: [E]lf.FLAIIY[I]. ÖYK3/AYK7 A~r./01ç./Yön: 10.70gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.168

Grup 8: AE (20 örnek aras~ndan; 8 ön yüz ve 18 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r).

Ref.: BMC, 30; SNG Cop., 230; SNG Aul., 4567. Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A.

EIFFLAIIY[I]. ÖYK1/AYK1 A~r./Ölç/Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.10

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AE. A.Y: =FEL\ II[YX]. ÖYK1/AYK1 A~r./01ç./Yön: 10.80gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.11

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEFINES/ 365

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AE.

A.Y:

A~r./04./Yön:

A~r."./Yön:

47. Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AL E=FEA[IIY2]. C,Y1(1/AYK3

A~r./ölç./Yön:

O.

A~r./04./Yön:

49. Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AL EXTFEAIIYE. (5Y1(2/AYK5

A~riölç./Yön:

A~r."./Yön:

51. _{O. Y.: Güre~çilerin aras~nda AL} [EZMEMIY1. ÖYI(2/AYK7

A~rlölç./Yön:

Env. No. 07.10.18

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AE.

A.

A~r./04./Yön:

Env. No. 07.10.19

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AL

Agr./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.20

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AZ. A.K:EliFEMIY[/]. ÖYK3/AYK10 Agr./Ölç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.21

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda A. A. Y: E2 FFEA[IIYI]. ÖYK4/AYK11 Agr./Ölç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.22

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AE. A.Y:EllYEAII[Y]. ÖYK4/AYK12 Agr./Ölç./Yön: 10.95gr.; 21mm.; 12h. Env. No. 07.10.23

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda AE. A. Y: E/TFEAII[Y]. ÖYK4/AYK13 Agr./Ölç./Yön: 11.00gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.24

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A. A. K: l'FLAIIYM. ÖYK5/AYK14 Agr./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.25

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda AE. A. Y: EITFEAIIY[I]. ÖYK5/AYK15 Agr./Ölç./Yön: 10.85gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.26

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda AE. ÖYK6/AYK16 Agr./Ölç./Yön: 10.80gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.27 Ö Y: Güre~çilerin aras~nda A. A. Y: [EET]FEAII[YI]. ÖYK7/AYK17 Agr./ÖlçlYön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.28

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 367 Ö. _{Y.: Güre~çilerin aras~nda A.}

A. Y: EIFFLAIIYM. ÖYK8/AYK18 Agr./Ölç./Yön: 10.90gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.29

Grup 9: A4) (47 örnek aras~ndan; 26 ön yüz ve 47 arka yüz kal~b~~ farkl~d~r).

Ref.: BMC 31-32; SNG Cop. 228; SNG Aul. 4566; SNG France 3, 83; Varsak-Düden, 43-58.

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A4>. A . [E]I 11 ÖYK1/AYK1 AgrAlç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.56

Ö Y: Güre~çilerin aras~nda Ael>. EITFEAIIYM. ÖYK2/AYK2 Agr./Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.57

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A4>. FFEAIIY/. ÖYK3/AYK3 Agr./Ölç./Yön: 11.00gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.58

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda MI>. A.Y.:El 'YEMI= ÖYK4/AYK4 Agr./0/ç./Yön: 11.00gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.59

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A40. A. Y: E2TFEAIIYM. ÖYK5/AYK5 A~r./01ç./Yön: 10.80gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.60

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AF. ÖYK6/AYK6 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 21mm.; 12h. Env. No. 07.10.61

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda Aii>. ÖYK7/AYK7 Agr./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.62

ü. Y.: Güre~çilerin aras~nda A<I>.

A. Y: [MI 1FEA[IIYE]. ÖYK8/AYK8

A~r."./Yön: 10.85gr.; 23mm.; 12h.

Env. No. 07.10.63

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>.

A. Y: ErITEAIIYZ. ÖYK9/AYK9

A~r./Ölç./Yön: 10.75gr.; 24mm.; 12h.

Env. No. 07.10.64

Ö Y: Güre~çilerin aras~nda A..

l'FLAII[YI]. ÖYK10/AYK10

A~r./ÖlçlYön: 10.95gr.; 23mm.; 12h.

Env. No. 07.10.65

0.Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>.

A. Y: EE 11,1,AIIY[2].

A~r."./Yön: 10.85gr.; 23mm.; 12h.

Env. No. 07.10.66

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4>.

A. : [E]I1FLMIY. ÖYK10/AYK12

A~r./Ök./Yön: 10.80gr.; 22mm.; 12h.

Env. No. 07.10.67

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>.

A. Y: [E]rITEAIIYI. ÖYK11/AYK13

A~r."./Yön: 10.50gr.; 23mm.; 12h.

Env. No. 07.10.68

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A~>.

A.K:E111.1..AI[IY1]. ÖYK11/AYK14

A~r./Ölç./Yön: 10.50gr.; 24mm.; 12h.

Env. No. 07.10.69

Ö Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>.

A.

Y: E1FEAIIY. ÖYK11/AYK15

A~r.A04./Yön: 10.70gr.; 23mm.; 12h.

Env. No. 07.10.70

78.

_{ü. Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>.}

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEFINESI 369 A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h.

Env. No. 07.10.71

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4>. A.K:El 1iehAIIY2. ÖYK12/AYK17 A~r./Ölç./Yön: 11.00gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.72

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A4>. 11FLAIIYE. ÖYK12/AYK18 Agr./Ök./Yön: 10.85gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.73

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A40. A. : [EI] 111,AII[YZ]. ÖYK13/AYK19 A~r./Ölç./Yön: 10.85gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.74

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4>. A. K: E/ llitAII[YE]. ÖYK 13/AYK20 A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.75

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda AO. A. Y: EITFEAII[Y]. ÖYK13/AYK21 A~r./Ölç./Yön: 10.80gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.76

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A41. ll'EAII[YZ]. ÖYK14/AYK22 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.77

85. _{Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A4>.} 1I'LAIIYI. ÖYK14/AYK23 A~r."./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.78

86. Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A40. A. K: [EI]ITEAIIYE. ÖYK14/AYK24 A~r./Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.79

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A4). A. Y: [E]Z11EAIIYI. ÖYK15/AYK25 Agr/Olç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.80

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>. A. Y: [EZT]FEMIY/. ÖYK15/AYK26 Agriolç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.81

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A~>. ÖYK16/AYK27 A~r./Ölç./Yön: 10.70gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.82

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A4>. A. Y: [E/TFEMIY/]. ÖYK16/AYK28 A~r./Ölç./Yiin: 10.50gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.83

("Y.: Güre~çilerin aras~nda A4>. A. Y.: [E]rFFEMIY[E]. ÖYK17/AYK29 Agriölç./Yön: 10.85gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.84

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A40. A. K: [EXT]FEAIIY[I]. ÖYK18/AYK30 Agr./Ölç./Yön: 10.70gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.85

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda Ac~>. A. Y: ErTFEAIIYI. ÖYK19/AYK31 Agr./Ölç./Yön: 10.90gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.177

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4).

A.K:E1 ÖYK20/AYK32

Agr./Ölç./Yön: 10.80gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.178

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A~>.

MUT-DA~PAZARI ASPENDOS STATER DEF~NES~~ 371 Agr./Ölç./Yön: 10.90gr.; 24mm.; 12h.

Env. No. 07.10.170

96. Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4). [EIT]FEAIIYM. ÖYK21/AYK34 Agr./Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.171

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4>. ÖYK21/AYK35 AgrAlç./Yön: 10.90gr.; 24mm.; 12h. Env. No. 07.10.172

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A40. A.K:El 1YEAII[YE]. ÖYK21/AYK36 Agr./Ölç./Yön: 10.70gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.173

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4>. A. Y.: EIFFEMIY[I]. ÖYK21/AYK37 A~r./Ölç./Yön: 10.80gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.174

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4>. 1FEAII[Y2]. ÖYK21/AYK38 Agr./Ölç./Yön: 10.85gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.175

Ö. Y: Güre~çilerin aras~nda A4J. A. Y: [E/T]FEAII[Y/]. ÖYK22/AYK39 A~r./Ölç./Yön: 10.95gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.190

Ö. Y.: Güre~çilerin aras~nda A40. [EIT]FEAIIY[X]. ÖYK23/AYK40 A~rAlç./Yön: 10.95gr.; 22mm.; 12h. Env. No. 07.10.191

103. O. Y: Güre~çilerin aras~nda A43. A. Y: EITFEAIIY[E]. ÖYK24/AYK41 Agr/Ölç./Yön: 10.90gr.; 23mm.; 12h. Env. No. 07.10.192