"B ODRU M" ADINA DAIR
Dr. TUNCER BAYKARAHacettepe Üniversitesi
Türkçemizde "b o d ru m" günümüzdeki anlam~~ ile binalar~n yoldan veya arazinin genel seviyesinden a~a~~daki k~s~mlar~na söy-lenmektedir 1. Türkçe sözlükler, bu kelimenin men~eini grekçe "gi-podrum"., yani hipodrum kelimesi olarak gösteriyorlar 2. A~a~~da bahis konusu edilecek hususiyetler de gözönüne al~n~rsa, bu hükmün do~ru olmas~~ gerekmektedir.
Günümüzde Bodrum, Anadolu'nun güneybat~~ kö~esinde, Mu~la ilinin ~irin bir ilçesidir. Bodrum kasabas~, antik ça~~n ünlü ~ehri Halikarnassos'un yerinde oldu~u için eskidenberi dikkati çekiyordu. Bu antik ~ehrin üzerinde kurulan Türk kasabas~n~n ad~n~n "Bodrum" olmas~n~n sebebi merak uyand~r~yordu. Nitekim Bodrum 3 veya yöre ile ilgili yaz~lan hemen bütün eserlerde bu ada ve men~eine temas edil-mi~tir 4. Bu konuda belli ba~l~~ iki görü~~ vard~r: Bu ad, antik Halikar-nassos harabelerinde görülen bodrum'lardan dolay~~ verilmi~tir. Bu bodrumlar, ~övalyelerin 1415'lerde yapt~klar~~ kalede de vard~r. Ev-liya Çelebi bu görü~ün bir di~er ~eklini naklediyor: Kale'nin kuzeye naz~r kap~s~n~n "solunda leb-i deryada hile ile kara bina etmek için Mente~e Bay okullar~ndan (kâfirlerin) bir bodrumluk yer iste-yüb yapt~~~~ mahzenlerdir. Badehu nice sene mürur edüb kal'a zuhur edüp hile ile çal~lar içinde bir kal'a bina edüb bir gün çal~lara ate~~ edüb kal'a zuhur edüb an~n için Bodrum derler" 5.
Bodrum ad~n~n men~eine dair ikinci görü~, ~ 4~ 5'lerde yap~lan ~övalyeler kalesi ile ilgilidir. ~övalyeler XV. yüzy~l ba~lar~nda yap-
TDK, Türkçe Sözlük, Ankara, 1959, S. 121.
2 Ayn~~ eser; Meydan- Larousse, II, 449.
3 A. Galanti Bodrumlu, Bodrum Tarihi, Istanbul 1945, S. 29; ayn~~ yazar, Bod-rum Tarihine Ek, Istanbul 1946, s. 15; H. Elbe, Bodrum, Istanbul 1972, S. 39.
4 Zekâi Ero~lu, Mu~la Tarihi, Izmir, 1939, S. 207; K. E. Uykucu, Mu~la Tarihi, ~stanbul 1968, bir~ey söylemiyor.
6 TUNCER BAYKARA
t~klar~~ bu yeni kalenin ad~na, mensup olduklar~~ dinin büyüklerinden Aziz Petros'a izafeten "Sanctum Petrum" demi~lerdir. Zamanla bu ad, geli~mi~~ ve "Bodrum" olmu~tur. Genellikle bu ikinci görü~~ daha çok taraftar toplamaktad~r 6. Ancak son tetkiklerde bu konuda
yine kesin bir fikir söylenmemi~tir 7.
Bodrum kasabas~n~n ad~n~n açiklanmas~, görülüyor ki yetersiz ve tatmin edici de~ildir. Zaten Türkiye toponimisinin tarihi bir tetkiki de, bize daha birçok Bodrum'lar bulundu~unu gösteriyor.
~ . BodrumISagalassos : Burdur umm A~lasun ilçe merkezi
yak~n-lar~ndaki antik Sagalassos harabelerine, yöre halk~~ eskidenberi Bod-rum ad~n~~ veriyordu 8. Isparta ve Burdur tarihi ile ilgili eserlerde de
bu kasaba yak~nlar~ndaki harabelere hep "Bodrum harabeleri" ad~~ verilmektedir 9. Geçen yüzy~l~n sonlar~na ait Konya Vilayeti Salna-meleri de bu gerçe~i kesinlikle teyit etmektedir: "Nefs-i A~lasun'un bir saat mesafesinde Bodrum tabir olunur bir mahal olub orada pek çok asar-~~ atika bulundu~undan ecnebiden baz~~ zevat mahall-i mez-bilrun resmini al~p asar-~~ merkümenin hatlar~n~~ muayene ve tahrir et-mektedirler" ". Günümüzdeki ~~ /25 . 000 ve ~~ oo. 000 ölçekli taf-silath haritalar A~lasun yak~nlar~ndaki harabeleri Bodrum diye ad-land~rmakta devam ediyorlar.
A~lasun yak~nlar~ndaki bir kasabaya veya bizzat A~lasun'a, XVI. yüzy~l ba~lar~nda Bodrum denildi~ini de görüyoruz. II. Baye-zid'in son y~llar~nda Teke/Antalya yöresinde isyan eden ~ah - kulu hayli ba~ar~~ kazanm~~t~. ~. Alt~nda~'~n belirtti~ine göre "bir müddet Antalya'y~~ muhasara ettikten sonra Orta Anadolu'ya geçen ~ah-kulu, u~rad~~~~ köy ve kasabalar~~ yak~p y~karak ve kendisine kat~l-m~yanlar~~ katlederek Bodrum'a yakla~t~ ; Karagöz Pa~a'n~n kuvvet-
8 Türk Ansiklopedisi, VII, 155-156: "Bodrum ad~n~n burada görülen bodrum
tarz~ndaki kubbelerden de~il, "Sanctus Petrus" adu~dan geldi~i iddia edilmektedir".
7 Encyclopedia of Islam, 291 ed. I, 1288-1289, V. J. Parry her iki görü~ü, tercih
yapmaks~z~n naklediyor.
8 Ch. Fellows, Travels and Research in Asia Minor, London 1852, S. 214: Bood-room.; P. De Tchihatchef, "Lettre sur les antiqutiis de l'Asie Mineur", Joumal Asiatique, Aout - Sept. 1854, s. 49-143, s. 81: Boudroum.
9 Böcüzâde Süleyman Sami, Isparta Tarihi, yazma, (Isparta'daki Halil Hamid
Pa~a Kütüphanesi, Nu: o 5782), S. ~o: emzi.; ; yazar 1883 y~l~nda, devrin Konya valisi ile birlikte buradaki harabeleri ziyaret etmi~ti; R~za (Erdem), Burdur Halkiyat ve Harsiyat~, yazma (R. Erdem'in özel kitapl~~~nda), vr. 40 a.
"BODRUM" ADINA DAIR 7 lerini peri~an etti ve muzaffer bir devlet reisi gibi Bodrum'a girdi (16 Nisan 151 ~~ ) n". Burada bahis konusu olan Bodrum Mu~la ilinin ilçesi olan de~il, A~lasun yöresindeki, veya bizzat A~lasun olan ka-sabad~r. Zaten ~ah - kulu daha sonra Keçiborlu ve Sand~kl~~ üzerine yürüyecektir.
BodrumlEfesos: ~zmir iline ba~l~~ Selçuk ilçesi yak~nlar~ndaki
antik Efesos harabelerine Bodrum denildi~ini Evliya Çelebi'den ö~-reniyoruz 12. Evliya çelebi, bu ismi muhakkak ki bu yöredeki
Türk-lerden ö~renmi~~ olmal~d~r. Fakat bu harabeler Efes olarak me~hur oldu~undan ba~ka, yak~n~ndaki Türk kasabas~~ da Ayaslug diye bi-lindi~inden Bodrum ismi pek yayg~nla~mam~~t~r. Evliya Çelebi, Efe-sos harabelerinden bahsederken "~ehr-i Harab-~~ Bodrum" diye yazmaktad~r. Ancak na~irler, bu ismin mahiyetini bilmediklerinden olsa gerek, metinde "Buduryine" gibi de~i~ik imlalar da veriyorlar.
Bodrum/Kibyra: Burdur iline ba~l~~ ve günümüzdeki ad~~
Göl-hisar olan ilçe merkezinin Horzum mahallesinin 3-4 km kadar ku-zeyindeki antik Kibyra ~ehri kal~nt~lar~~ da, bir zamanlar Bodrum diye an~l~yordu. Konya Vilayeti Salnameleri, bu Kibyra ~ehri ka-l~nt~lar~ndan ~öyle söz etmektedirler: "Horzum köyüne bir saat mesafede Bodrum tabir olunur bir mahalde âsar-~~ atika olub baz~~ erbab-~~ merak gelerek tema~a etmektedir 13".
BodrumITheos: Izmir'in Seferihisar ilçesinde, Türk devrine
ait S~~ac~k kalesi yak~nlar~ndaki antik Theos ~ehri kal~nt~lar~na da
Bodrum denmekte idi. Bunu da 1794 lerde burada seyahat eden J.
Dallaway'dan ö~reniyoruz 14.
BodrumliCastabala - Hioropolis: Adana ilinin bugünkü
Os-maniye ilçesinde, Ceyhan nehrinin kuzeyinde, Hemite/Gökçedam köyünün do~usundaki harabeler günümüzde oldu~u gibi", eskiden de Bodrum diye an~l~yordu". Bu harabeler antik Kastabala/Hiero-ropolis ~ehrine tekabül etmektedir 17.
11 ~slâm Ansiklopedisi, C. X, s. 426 (Selim I. maddesi).
12 Evliya Çelebi, Seyâhatnâme, ~stanbul 1935, C. IX, s. 143. 13 Konya Vila'yeti Salnamesi, 1305 (21. defa), s. 177.
14 j. Dallaway, Constantinople, ancient and Modern, London 1797, s. 265: Bodrun. 13 Adana 1967 ~l Y~ll~~~, Adana 1968, S. 164.
16 E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey, London 1879, s. 128-134: 1875 lerde
gördü~ü buradaki harabeleri anlat~r.
Paulys Realencylop.die der Classischen Altertumswissenschaft, X, 2,
8 TUNCER BAYKARA
6. Bodruml(?) : Konya Vilayeti Salnamesi'ne göre, Burdur'da
bir di~er Bodrum bulunmakta idi. Salname'nin bu konudaki ifadesi
aynen ~öyledir: "Asar-~~ atika-i ~slamiye'den olmak üzere A~lasun nahiyesinde Incir Ham demekle maruf kârgir ve mamur bir bab han mevcud olub bugün içinde iskân edilmemektedir. Keza ayn~~ nahiyede di~er bir Bodrum var ise de bunun hangi asra ait oldu~u taayyün etmemi~tir 18". Burada geçen Bodrum, Kremna/Girme~i harabeleri veya daha kuvvetli ihtimalle üzerinde kitabesi bulun-mayan Susuz kervansaray~d~r.
7. Bodrum/Deresi (?) : Burdur'un Karacaören köyü halk~, içinde
antik harabeler bulunan bir vadiye Bodrum Deresi ad~n~~ veriyorlar 19.
Görülüyor ki, Türkler Anadolu'da genellikle antik, hatta gi-derek bütün harabeleri Bodrum ~eklinde adland~rm~~lard~r. Bunun nedenini ~öyle dü~ünebiliriz. Türkler ~~ o7~~ Malazgirt sava~~ndan sonra Anadolu'yu fethettiklerinde, bu harabeleri de gördüler. Dikkat-lerini ilk planda stad, tiyatro gibi dev yap~lar çekti. Bunlar~n ne ol-duklar~n~~ yerlilere sorduklar~nda, muhtemelen "Gipodrum" cevab~n~~ ald~lar. Bu da giderek "Bodrum"a dönü~mü~~ olmal~d~r.
Yukarda Bodrum ad~n~~ ald~~~n~~ tesbit etti~imiz antik ~ehirlerin hemen hepsinde, stad, tiyatro gibi büyük yap~lar mevcut bulunu-yordu. Ancak daha sonralar~, böyle yap~lar olmayan harabeler de
Bodrum diye adland~r~lm~~~ olabilir. Fakat muhakkak ki, Bodrum,
özel-likle stad ve tiyatro gibi dev yap~lar~~ olan antik kal~nt~lara isim olarak verilmi~tir.
Yukarda sözü edilen ünlü antik ~ehir kal~nt~lar~ndan sadece Halikarnassos üzerinde kurulan Türk kasabas~, bu ad~~ günümüze kadar getirmi~tir. Ancak di~er yerlerde de bu isim daha az ölçüde ya~amaya devam etmektedir (Sagalassos, Kastabala vs. de). Türklerin Halikarnassos üzerindeki kasabaya verdikleri ad da, ~u halde, kendi adland~rma geleneklerinin eseridir. Yoksa bir h~ristiyan azizine veya daha ba~ka nedenlere ba~l~~ izahlar hiç de yeterli görülmüyor.
18 Konya Vilayeti Salnamesi, 1317 (28. defa), S. 265.
