Arap ems̱âlinin oluşumunda âyet ve hadislerin etkisi: El - Meydâni'nin Mecma'u'l - Ems̱âli örneği

T.C.

NECMETTĠN ERBAKAN ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLÂM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI

ARAP DĠLĠ VE BELÂĞATI BĠLĠM DALI

ARAP EMS

ÂLĠNĠN OLUġUMUNDA

ÂYET VE HADĠSLERĠN ETKĠSĠ

(EL-MEYDÂNÎ'NĠN MECME'U'L-EMS

ÂLĠ ÖRNEĞĠ)

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Fatih ÖZ

DANIġMAN

Yrd. Doç. Dr. M. Vehbi DERELĠ

i ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER... i ÖZET ... vi SUMMARY ... vii TRANSKRĠPSĠYON ... viii KISALTMALAR ... ix ÖNSÖZ ... x GĠRĠġ...1

AYET VE HADĠSLERDE EMSÂLĠN YERĠ...1

BĠRĠNCĠ BÖLÜM ... 5

ARAP DĠLĠNDE EMSÂL, KAYNAĞI VE ÇEġĠTLERĠ ... 5

1. Arap Dilinde E ... 6 1 1 T ... 6 1 2 ……… 7 1 3 ... 10 1 3 1 V ... 10 1 3 2 ... 11 1 3 3 ... 11 1 4 ... 12 1 4 1 ‟ - T ... 12 1.4.2 ... 13 1 5 T ... 14

ii 1 5 1 O ... 14 1 5 2 T ... 14 1 5 3 ... 14 1 5 4 ... 15 1 5 5 ... 15 1 5 6 Â ... 16 1 6 ü ... 17 1 7 T T Sü ... 17 1 8 ... 18 ĠKĠNCĠ BÖLÜM ... 20

MESELLERĠN OLUġUMUNDA ÂYET VE HADĠSLERĠN ETKĠSĠ (MECMA’U’L-EMSAL ÖRNEĞĠ) ... 20 2.1. el- ‟ , , , ... 20 2.2. el- ‟ ... 21 2 3 O Â ve Hadislerin Etkisi ... 23 2.3.1.

.

اًموُلْظَم ْوأ ًامِلاَظ َكا

َخَأ ْرُصْنُا

... 23 2.3.2. .

ىَلْفُّسلا ِدَيْلا َنِم ٌرْ يَخ ايْلُعْلا ُدَيْلَا

... 24 2.3.3.

. لا َءاَرْضَخَو ْمُكاَّيِإ

ِنَمِّد

... 25 2.3.4

. .ةَعْدُخ ُبْرَلحا

‏ ... 26 2.3.5.

.

ُنايْرُعْلا ُرِيذَّنلا اَنأ

... 26 2.3.6. .

ُناَيْسِّنلا ِمْلِعْلا ُةَفآ

... 27 2.3.7. .

َكاَدَي ْتَبِرَت

... 27

iii 2.3.8.

.ِعي

ِمَجْلِل ٌءاَيْحإ ِلْتَقلا ُضْعَ ب

... 28 2.3.9. .

ِناَيمِلإا َنِم ُءاَيَْلحا

... 29 2.3.10. .

ِنِمْؤُمْلا ُةَّلاَض ُةَمْكِْلحَا

... 30 2.3.11. ‏‏ .

اَهُطاَسْوأ ِروُمُلأا ُرْ يَخ

... 31 2.3.12. .

ٍبََلَ ِبَِأ ْنِم ُّبَتَأ.

... 31 2.3.13. .

ِوِلْىَلأ ْ ُمكُرْ يَخ ْمُكُرا

َيِخ

... 32 2.3.14. .

بَطَْلحا ِةَلاََّحَ ْنِم ُرَسْخأ.

... 33 2.3.15. .

ِل ِو

ِعاَفَك ِْيَْْلْا ىَلَع َّلاَّدلا

... 34 2.3.16. .

ُةَحيِصَّنلا ُنيِّدل

َا

... 35 2.3.17. .

ِبو

ُلُق

ْلا ُزاَََّّح ُْثْ

َا ْلإ

... 35 2.3.18. .

ِهِدَي ِفِ َطِقُس

... 36 2.3.19. .

ِباَذَعلا َنِم ٌةَعْطِق ُرَفَّسلَا

... 39 2.3.20

..

ْلَّكَوَ ت

َو ْلِقْع

ِا

... 40 2.3.21. .

اَرَفلا ِفْوَج فِ ِدْيَّصلا ُّلُك

... 40 2.3.22.

. ٌةَبْوَ ت ُمَدَّنلَا

... 41 2.3.23. .

اهَّيِراَخُز ُضْرَلأا ِتَذَخأ

... 42

iv 2.3.24. .

َن ْلَْم ٍءاَعِو ُّرَشَو ،ًارْفِص ٍءاَعِو ُّرَش ُنْطَبْلَا

... 43 2.3.25. .

ٍلاَخْلَِبِ ٌقاَس ٍخَب ٍخَب

... 44 2.3.26. .

ِوْيَلِإ َتْنَسْحأ ْنم َّرَش ِقَّتِا

... 44 2.3.27.

مَلاَّسلا ِوْيَلَع

ىَسوُم ِمْوَ ق ْنِم ُوَيْ تأ

... 45 2.3.28. .

ٌجَلَْلَ ُلِطاَبْلاَو ُجَلْ بَأ ُّقَْلحَا

‏ ... 46 2.3.29. .

ُّيِفَْلْا ِرْكِّذلا

ُرْ يَخَو ،يِفْكَي اَم ِقْزِّرلا ُرْ يَخ

... 47 2.3.30. .

قيِرَّطلا َلْبَ ق َقيِفَّرلا

... 48 2.3.31. .

ُوُلِعاَف ٌليِلَقَو ٌمْكُح ُتْمَّصلَا

‏ ... 49 2.3.32.

.

َكُلْىَأ ُهاَرَ ي ُثْيَح َكَطْوَس

ْق

ِّلَع

... 50 2.3.33. .

ُراَفَعلاو ُخْرَلما َدَجْمَتْساَو ،ٌراَن ٍرَجَش ِّلك فِ

... 50 2.3.34. .

ُناَدُت ُنيِدَت اَمَك

... 52 2.3.35. .

ٌلاَقَم ٍماَقَم ِّلُكِل

... 52 2.3.36. .

... 53 2.3.37. .

َةَباَهَلما ُبِىْذُت ُةَحاََُّلما

... 55 2.3.38. .

اََنَ للها َقَدَص ْنَم

... 56 2.3.39. .

اهيف َعَقَو ًةاَّوَغُم َرَفَح ْنَم

... 57

v 2.3.40. .

ًلاَلاْقِإ ِشْرَعْلا يِذ ْنِم َشَْتَ َلاَو ُلَلاِب ْقِفْنَأ

... 58 SONUÇ ... 59 KAYNAKÇA ... 61

vi

ÖZET

Arap E i i O uĢu u da Âyet ve Hadislerin Etkisi (el-Meyd i' i Mec a’u' -E i Ör eği)

Fatih ÖZ

Tez Da ıĢ a ı: Yrd. Doç. Dr. M. Vehbi DERELĠ Juri: Yrd. Doç. Dr. M. Vehbi DERELĠ Prof. Dr. Muhammet TASA

Prof.Dr. A.Kazı ÜRÜN

, Arap ü ü lerin ve hadislerin etkisini incelemeyi . Toplumlarda afi ; ü ü g , ü g de tir. T -Meyd n 'nin ‟ ‟ ‟ de yer alan ü , , , yeri, g , i cem (toplama) ve tasnif ü i gibi konu . ü , g g . D ü olan adislerden ü , g , S , g .

vii

SUMMARY

Effect of Verses and Hadiths in Formation of Arab Proverbs (Sample of Mecma’u' -E Be o gı g al-Meyd î)

FATĠH ÖZ

Supervisor of the thesis: Associate professor Muhammet Vehbi DERELĠ Jury: : Associate professor: Muhammet Vehbi DERELĠ

Prof. Dr. Muhammet TASA Prof. Dr. A. Kazı ÜRÜN

The aim of this thesis is to research the impact of verses and traditions on formation of Arabic proverbs. Geo structure and life style of the society is of course; very important on formation of dialectic language; may be believes are much more important I ; w ‟ rmation of proverbs, the verses and traditions used as proverbs and also proverbs that are used as if they are traditions are partly mentioned.

To limit the subject of the thesis the proverbs that take place in el- ‟ ‟ T ‟s why, in the first part, the explanations, expressions, the types, the importance, the distinctions according to occurance, if changed or not and the collection or classification process of proverbs take place.

In the second part, the information about the book and the author is given. The examples of the verses that used as proverbs connected to verses are mentioned.

The proverbs reformed from, mentioned in and impacted from traditions of prophet and having close meaning with proverbs are also represented.

In conclusion, the research findings are evaluated.

viii

TRANSKRĠPSĠYON

‏ آ : ى : و : ث : ح : ḥ خ : ẖ-H ذ : ẕ ص : ṣ- Ṣ ض : ḍ-D ط : ṭ ظ : ẓ ‏ع : „ ‏ ق : ḳ-K

ix

KISALTMALAR

g g Ank. Ankara a.s. Aleyhi's-Sel m b. bkz. Diyanet h. Hz. Hazreti hz. g g MEB md. Maddesi n N n. Numara Ö ü ü s. Sayfa s.a.v. S thk. T T ü tsz. Tarihsiz V yy. ü Yay.

x

ÖNSÖZ

‟ - ‟ , „ T , , F ‟ , ü ü ktedir.

, Arap lerin ve hadislerin etkisini incelemeyi T r etkili T ü ; leri , , a da ü g lerden ve hadislerden, g lere de ve hadis sa g , sadece ko r.

T - ‟ Mecma ‟ - inde yer alan ü , l , , rap dilinde in yeri, g , ü g t ü g ü g mes g seller maddeler olan ‟ ; - , - g adislerden g g . Bu inceleme

xi ü , s , g a S , g ṣ g e bilgilerin g S V R L ‟ , P ÜRÜN P T S ür F ÖZ / - 2015

1

GĠRĠġ

AYET VE HADĠSLERDE EMSÂLĠN YERĠ

ve ü ü ü ü ü ve hadisler incelen ve hadislerin emsal ü Â ve hadis ‟ ‟ ‟ ‟ , ilk muhataplar ü ü lerle , “ g g ”1 gibi lerle g Ö lerin bilinmesi u g - ‟nin „u'l- ‟i gelir. Bu sebeple konunun incelenmesinde temel kaynak olarak ona l Ö -„Acl n ‟ KeĢfu’l-Hafa‟ halk , g nun eserlerden biri ol .2

in ü ü üm ü Z ten onl , eri g

1 _{, 14/4}

2 ü ü g milletin, ü ü , ü ü ü ‟ ‟ ü ü Ö ü i ü in ve hadisler “Z !”3 “ a ”4

gibi ler aynen hadisle ü ine gelmi tir.5

‟ ü ine g tespitler g 60 , ‟ g , g inde olan ve hadisler de ü , ül ü ü g g ve , ü ü u ü ü ü ü 6 , g verdikleri g , P g 'e ait g g olarak g “L P g ” ü ü ü ü ü de h. V. ve VI ‟ g ü ü ü ed-Deylem 558/1163 , el-Kuḍ 454/1062), Eb Nuaym 219/834) ve el-

3 _{Buhari, Meẓ , 4; , KeĢfu’lHafâ, I/237, Ebu'l Faḍ}

-N , Mecme u l-Em al (thk. Muhammed Muḥ ü ḥamid), Trablus, 1955, 4202. md., s. 334.

4 _{Buhari, Veṣaya, 9; el-Meyd , g , 414}

5 _{S , Hadi lerin Ata özlerine Etki i, U Ü , , 1994, 1} 6 _{, a.g.e., s. 141.}

3 505/1111) gibi gi z g 7 g ü 8 g g Kur’an’da Em âl ve Hadi te Em âl , g ü lerin ve hadislerin etkisini inceleme, ve hadisleri tesbit etme, ve hadisle ir belirleyerek, e . 7 _{, a.g.e., s. 142.}

8 _{-„ , Cemheratu l-Em al (thk. Muhammed b.}

Ebu'l-Faḍ , , -Fikr, Beyrut, 1408/1988; ez-Zemah , el-Muṣtaṣka fi Em ali’l-‘Arab, Daru'l- ‟ - , , 1397/1977; S , el-Em alu’l-‘Arabiyye ve Meṣadiruha fi’t-Turâ , ‟ -A , 1402/1982; T U , Arap Dilinde Me eller, Konya, 1996; Muhammed „U - f, Mu cemu’l-Muṣtalaḥat, ‟ -Endelus, Cidde, 1419/1999.

5

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

6

1. ARAP DĠLĠNDE EMS ÂL

1. 1. E i Ta ı ı

لث م

_{/ me}

لاث مأ

/ , ki mu ü ü “ ” l ve me il de n “ , , ” da gelir.9 R -Isfeh n 502 h.) me eli " " 10 Bir me eli v “ḍarbu‟ -me ” g , ve a el ve vecize zi “ alu'l-me ” elin, ilk olarak n inin (mevriḍ) , ikinci h li (maḍ “ ḍribin mevriḍ g ” g ncelikle muayyen bir , g benzeyen du 11 Bir me , ru g , , : Me , g ü g ü ü ü ü ü ü edecek , , ine benzeyen tir.12

9 _{el- , Kitâbu’l-‘Ayn muratteben alâ Ḥurûfi’l-mu‘cem T T : hamid}

, ‟ - ‟ - , , 2003, IV, 118; Bekir er-R , Muhtaru’ -Sıhah, Mektebetu Lubnan, Beyrut, 1988, “ ” ; ‟ -Faḍ , Li ânu’l-Arab, ‟s-Ṣadr, Beyrut, 1990, II/97-98.

10 _{R -Is , el-Mufredât, ‟ - , 1433, “ ” , 85} 11 _{, “ ”, DĠA, XXIX/293.}

7 el-‘Ġḳdu’l-Ferid 328/961 “ ü , ü ü ü ü , O , belerden daha ü ü ü g g , onlar kadar um m " der.13 T g , , ü ü , ü lerdir. ü , ü ü ü , topraklar, sosyal ü ü g g ktir.14 Mes g ü sellerin ü , r fonksiyo g

1. 2. E Kap a ı da Deyi eri ve Be zer Ġfade eri Ku a ı ı

, g ü ü g ü eyim, me sal verecek olursak "

ا ا

" si, bilme 15 _"

ا م م

", insan ü ü 16

ü , elḥamdu , “ ” verilen mec ‟ -ḳura/Mekke, ‟-ṣ Ṣabir/ tuz), - " " ‟ -seb l/ y , ‟ -ayn/ g , b teṣ Ö yn/ Hz. Ö

13

el-‘Ġḳdu’l-Ferîd, III/63.

14 _{- , Arapça Çeviri Kılavuzu, , , 2010 , s. 26.} 15 _{- f, Mu cemu’l-Muṣtalahat, ‟ - , I , , 1419/1999, 105} 16 _{- f, a.g.e., s. 122.}

8

17

ü ü g c , ü ü c z ü ü edilen terkipleri me el materyali olarak kabul etmek daha isabetli g ü ü ü 18

ü ü g ederken, N ki, eski zamanlardan beri g g z , g P , “L g ü ü ” ü ü ,19 Ö : “L g ü ü ” ü 20 ü g ü-son ü de ; ü ü ü g g ü … “ ” grubu bir “ ” ü ü ; g “ ü p ü ” g , “ ü , g ü ü ” ü ü ü ü 21 g ü da . Buna g ata birinden kesin ola A , leri ile deyim “S gü ü ” ü g ü ü ü F g ü ü 22 ü ü ü olmayan kimseler de bunu Ö me ü ü , ü ü

17

Ebu Hilal el-„ , Cemheretu l-Em al (Thk. Muhammed b. Ebu'lFaḍ , , -Fikr, Beyrut 1408/1988, I/25- 48.

18 _{ü , el-Em alu’l-‘Arabiyye Dira e Tariḥiyye Tahliliye, ‟ -F , , 1408/1988,}

27.

19 _{P , Ġki Dirhem Bir Çekirdek, , 2014, 52} 20

Ö , Ata özleri Sözlüğü, Deyimler Sözlüğü, , , 1988, I/58

21 _{H. Soykut, Türk Atalar Sözü Hazine i, Ü , , 1974, 96}

22 _{, Tıpkı ve Benzeri, Türkçe-Ġngilizce- Ġngilizce -Türkçe Ata özleri ve Dey , ü ü}

9

azen me , g ü verilmekte, bunun sonucu olarak da me g , bir an a O ; dilde tam kar ü a 23

sel dey g g g ü ü de 24

" " m r g "hikmet"i rif edelim: " " g , ü ü , , ü n g Ö , g g , gem vurmak, Z ü g ü ü 25 Seyyid el- . 816/1413 , “ gü ü ü ü ” eder.26 ü : “ ü , g ü ”27 ü g mber, filozof, ü ü ü , , , , g ü n olan, bir h ü g ü ü ; g ka mal olarak anonim e gelmesidir. Bu nedenle hikmet me g el, g kazanarak hikmetin g ü el ; , elin es ise daima veciz olurken, hikmet olmayabilir. Me dir, hikmetin

23 _{- , Arapça Çeviri Kılavuzu, s. 32.}

24 _{- f, a.g.e., s. 122; Mecme u l-Em al, 1774. md., I/330.}

25 _{, Li anu’l-‘Arab, XII/143; Muhammed Murteḍa el-Vasiti ez-Z -Hanefi, Tacu’l-‘Aru}

min Cevahiri’l-Kamuṣ, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1414/1994, XVI/160-166.

26 _{el-Curcan , Kitabu’t-Ta'rifat, ‟n-Nefais, Beyrut, 1428/2007, s. 91.}

27 _{, el-Em alu’l-‘Arabiyye, s. 16-17; Ü ü , Arapça Hikmetli Sözler, Esra Yay.,}

10

ü anonimdir. g ozoflara ait 28 Hikmet e Bilindi ü e, “ ” ; “ ” ca 29 Tü “ ec ” , gü ü ü “ ” “S eyeni , g na ü ”30

1.3. Arapça Me e eri ÇeĢit eri

ü ler g , g ü 31

1.3.1. Mûcez (Veciz) Me eller

M , g g g g , sonradan ü bi , ü ü , ü ü

م

ل أ

yese eden) me el ü gruba girerler. Me el ü : S g bir em nettir.

ٌةَناَمأ ُرِّسلا

28 _{Ü ü , a.g.e , V ; , “ s ”, DĠA, XXIX/293.} 29

Ebu Dayf el- , Kunûzu’l-Hikme, ‟ - , , 1981, 13-14.

30 _{Komisyon, Örnekleriyle Türkçe Sözlük, MEB Yay., Ank., 1996, IV/3059.}

31 _{N , Arapça Ata özü ve Deyimler, R , , 2003, 36, 37, 38}

11 ü ü :

ِئ ٌل

اَز َةَلاََمَ لا ٍميِعَن ُّلُكَو ٌلِطاَب ٍءْيَش ُّلك َلاأ

/

H nidir ve ü gü

م ل أ

: "

م أ

ا

" 32 1.3.2. Kıya i Me eller

T hangi bir fikri g gü eller. Nehcu’l-Belâğa‟ ‟ olarak verilebilir.

َم

ِةَّيَلحا ِلَثَمَك اَيْ نُدلا ُلَث

,

ْ يَلإ يِوْهَ ي ,اَهِفْوَج ِفِ ُعِق اَّنلا ُّمَّسلاو ,اَهُّسَم ٌِّيَِّل

اَه

ِلِقاَعْلا ِّبُّللا وُذ اَىُرَذَْيََو ُلِىاَْلَا ُّرِعلا

“ ü , ü ü ü g S , ü ü ü zehri , ”33 1.3.3. Hur fî Me eller g g h me ü g , gü g g “ ṭ ” “ ẕ ‟ ”, R ‟ ” 34 _, ulan bu yeniden

33 _{-Rad ‟, Nehcu’l -Belâğa Subhi es-Salih ), Beyrut, 1387, s. 458.} 34 _{, a.g.e., s.39.}

12

g :

َكِس ْأَف ُرَ ثَأ اَذَى َو َكُدِواَع ُأ َفْيَك

“Senin , / ?” Tü “ ” 35

. .Arap Di i de E i Yeri

1.4. . Ġ ti’ re-i Tem iliyye

g bey n ü ü ‟ - ü ü T i istia‟ re; Asl g ne ile birlikte benzerlik al nedeniyle, asl / ü esidir.

T -i isti‟ re ü ü ü ü , bih behettir (benzerlik) ve k rine h liyyedir (durumu dile getiren k rinedir).36 ü t ü ü ‟ re “ isti‟ ” G “ ü ü ü ”, , “ g g ” “ rg g ” g 37 el- 955 , ‏ (Vafir) :

35 _{el- , Mecme u l-Em al ḥ ü ḥamid ), Trablus, 1955, s. 102.} 36 _{T , Anlatımlı Belagat, Konya, 2012, s. 128.}

37 _{Nusretin Bolelli, Beleğat, , 2009, 134}

1

م م م

ا م

13

, , ” Bu genelle‏ in hakik tine er ‏l‏ ‏tur.38

ü , : ‏"

ا ا م ل "

‏ ‏ ”39 Her hangi bir s ü ü eden :

لما ىَلَع ُمُقْرَ ت َتْنأ

"ِءا

"‏‏S ü "40

1.4.2. Arap Me e eri i Ġ tiĢh tta Ku a ı ı

II /VII. ü , IV/X. yü sonuna kadar uzanan ve C ḥtic t) , ler kad m ler diye ü , lleri g g ü ü ü ü ü ü ü g ü ü ü hit o 41 me el-muvelled me ü - n 360/971‟ - , ed-Durretu’l–Fâẖira’nın 29 ü ü ü ü leri ,

م ل أ

ü ü 440 muvelled a

ِّرُّدلا َنِم ُسفْنأ

‏ : inciden daha nefis,

ِْبَّصلا َنِم ُّرَمأ

: ,

َنِم ىَسْقأ

ِرْخَّصلا

: kayadan daha duygusuz 42

38_{Abdullah b. Huseyn el-„Uḳberi, ġerhu Divani’l-Mutenebbi Ö F -T ‟ , ,}

1418/1997, II/209.

39

Ali el-Carim-Mustafa Emin, el-Belağatu’l-Vaḍıha, N , , , 99

40 _{- , U usa, el-Muṣṭalahatu’l-‘Arabiyye, s. 29.} 41 _{el-„ , Cemheratu'l-Emsâl, , I}

14

1.5. Me e eri ÇıkıĢ Yer eri e Göre Taksimi

Muhammed S , ‟ el-Me elu’l-Muḳaran beynel-‘Arabiyye

ve’l-Ġnciliziyye g kleder.43

1.5.1. Bir O ayı Meyda a Ge e i de Doğa Me eller

“ T g ü ü”/T ü 44

1.5.2. TeĢbih Yap akta Doğa Me eller

S ḳ gü evesini , ü : “ !?” ḳa soruyu sorana: “ ! ?” S

م أ

“ ḳ ‟ / ” .45

1.5.3. Bir Kı ada Doğa Me eller

43 _{, g , 36.}

44 _{, g , 36.} 45 _{, g , 37.}

15

, a (a.s.), (a.s.) g a riv yet edilmesi ve hal ile ler kastedilmektedir “ ‟ ” sinde g 46

1.5. . Hik ette Doğa Me eller

Zü b. Ebi Sulm ‟ “Ö ü ü ü ü ü ü : ü ü ; g ”47 ü ü

.-

ِسْمَشلا

َتْتح َةَديِدَج لا

-

“ ü ” ü nlardan birisidir. Yan ” ” -Zevzen ‟

Mu'allâkât-ı Seb a ġerhi‟ -

َءاَوْشَع

َطْبَخ ٌطِباَخ َوُى

-“O, g ü

ü ü ü ü g ü ü ” 48

1.5.5. ġiirde Doğa Me eller

ü , g eden bir -Nu'm n l-Munẕ ‟ “ a , ü g / ü ü lmasa da ü 49_” beytinde -

اًبِذَك

و اَّقَح َناَك ْنإ َليِق اَم َل

يِق ْدَق

- “ , g / Olan oldu, torba doldu / oldu olacak, k ?” el olarak 50

46 _{, g , 38.}

47 _{ez-Z , ġerhu Mu allâḳati’ -Seb'a (thk. Fahreddin Kabave), Beyrut, 1997, s. 118; Muhammed Ebu}

S , el-Em âlu’l-‘Arabiyye, s. 18.

48 _{ez-Z , a.g.e., s. 118.} 49 _{Ebu Sufih, a.g.e., s. 19.}

16

1.5.6. Âyet veya Hadi erde Doğa Me e ler

Bunlara ek olarak burada konumuzun ve lerin un ahip olan ve hadislerden etmek istiyoruz.

in ü ü n ü ü dir. Z , g ü ü munda dinlerin etkisi g ü ü , 51 ü ü ‟ ü ü Ö ü ü in veya hadislerden kaynaklanmakta a “Z ”52

Veren el alan elden daha 53 Bu ü ine gel ‟ ü g 60 elbette , , , ‟ g , g ve hadisler r.54 g i ve sonra hadis g P g veciz if de ü ü g g k ve g “La P g ” ü ü tir.55

51 _{aran, Hadi lerin Ata özlerine Etki i, s. 1.} 52

Buhari, Mezalim, 4; el- , a.g.e., 4202. md., II/334.

53 _{Buhari, Vesaya, 9, el- , a.g.e., 414. md.} 54 _{, a.g.e., s. 141.}

17 1.6. Ata öz eri de Görü e DeğiĢi er

, N -„ “ g :

َفْيَّصلا ََبَلّلا ِتْعَّ يَض

“S ü ü in/ ‟ , ü N ‟ / Ü ü g )” , ” F ü ü ”56 demektedir.

ü ü g ü ; eller ister muzekker/eril, ister muenne / , fred/tekil, ister tesn / , ‟/ . H g ü ü ü g , g , y , „ / g ü g g , ü g elin gramer g „ n g olabilir.57

1.7. Arap Tarihinde E eri Ce ve Ta if Süreci

Arap me iler ve Abb koleksiyonu (kitabu‟ - ) telif edil g g lerin

56 _{el-Askeri, a.g.e.,, I/7 -Suy , el-Muẓhir, I/487.} 57 _{- , a.g.e., s. 38, 39.}

18

, g g alan g ü ü ü ü ü ü ḍḍal ed-Ḍ ‟ 178) Kitâbu’l-Em âl’ , Muerric es-Sed s ‟ 195) Kitâbu’l-Em âl’i g , Ubeyd Ḳaṣ . Sell ‟ 224) Kitâbu’l-Em âl‟ Bu ese „ el-„ (h. 154-159), Yunus b. Hab b (h. 183), „Ubeyde el-Musenn (h. 214-216), Zeyd el-Ens r (h. 214-216) ve el-Esm (h. 210-217) Kitâbu’l-Em âl 58

ü g

1. Ris le ü : Mufaḍḍ l b. Seleme‟n 290 el-Fâẖir

fi’l-Em âl‟ erric es-Sed s ‟ Kitâbu’l-fi’l-Em âl‟ -Ḍabb ‟ ‟

leri gibi.

2. Kon g : Zo bu tasnif da Ḳ S ‟ g

3 teli'f , : tem Hilal el-„ 400 , - 518 ez-Z ‟ 538 a 59

1.8. Arapça Me e eri Kay ağı ve Hik ye eri

ü g . ‟ ‟ g yy ‟ -Arab) ile ilgili me ü in elin hi , g ellerin ilk kaynaklar

58

Ü ü , a.g.e., s. V.

59 _{T ü g ü ecit}

‟ Em âlu’l-‘Arabiyye ‟ –F , , 1408/1988 , S ‟ el-Em âlu’l-‘Arabiyye Masadiruha fi’t-Tura , Uzun, Arap Dilinde Me eller.

19 etmektedir.60 Arap me g , me a ü , ṣra, K fe, V , ṣ g 61

Cahiliye rlenen kriterlerden biri me elin Eksem b. Sayf , Amir b. Z rib el-Advan , Evs b. H rise gibi Cahiliyye devri g Cahiliye sa , m, ahb r), g elle g

, eller de bu devreye aittir.62 in , hadis, sah ü g g  gibi, ü , , , Mu viye, ‟Amr bin As, ‟ -Derd , ‟ Zü , , n-Neha , id bin Ṣafv n ve Hasan- ṣri gibi sah be ve tabiinin me el de .63

60

ḍḍal b. Seleme, a.g.e, n. 93; el- , a.g.e, II/359- 360.

61 _{Ebu Ubeyd el- S , Kitabu’l-Em al, Beyrut, 1978, s. 1070; el- , a.g.e., I/147, 156.} 62 _{, “ ”, DĠA, XXIX/294.}

20

ĠKĠNCĠ

BÖLÜM

MES

ELLERĠN

OLUġUMUNDA ÂYET VE HADĠSLERĠN ETKĠSĠ

(MECMA’U’L EMS

ÂL ÖRNEĞĠ)

21

2.1. el-Meyd î’ i Hayatı, Ki iği, Ailesi, Eğiti i ve Hoca arı

'1-Faḍ - -N 518/1124) ü ü dir. N - Z lesinde , siy T N V ḥ Ya'k b b. Ahmed en-N g , , , üg , hiv ders 470 1077 N g F ḍḍ -Mu T Sa'd S el-Beyh , ü Muhammed es-Sinv Ya'k T - g eme Mecme’u’l-Em âl‟ sebeb dan birinin de ez-Z dedilir.64 ir olan , g N 25 R 518 tarihinde vefat ledeki me . 65 2.2. el-Meyd nî’ i E er eri 1. Mecme'u'l-Em âl: 6000 ü ü , g gü ü erin giderilmesine dair doyurucu g mektedir. Eserde E '1-Arab, muh , ü inde (29 ve 30. babl r l T - , - s r et O ü Nazmu l-Em âl nazma ü ü ül ü ü .66

64 _{- , Nuzhetu'l-Elibba 1-Faḍl), Kahire 1386/1967, s. 390.} 65 _{Zü Tü , " ", DĠA, XXIX/501.}

22

Eser, - le birlikte Ferâ idu'l-Le âl Nazmu

Mecma’i'l-Em âl Kitap George Wi F g

L ‟ , Muhammed ṭ inde Tü ye ( ü ü ) S P eseri ihtisar ederek

Nuhbetu'l-Emsâl Tü ü Mecma’u l-Emsâl"i

ü , Muhammed 'l-Faḍl , N ü Z Â -i Kuds- - F g ü g i 67

„ -Emsal ad ü ü rler el- „ Mecma’u’l Em âl -Zamah 538 el-Musteḳ ü ü Bu iki eser en rler 68

Mecme u’l-Em âl’ ü

ve hadislerle g ü ü. Mü ese ilgili hadis ve sbit edildi. Fakat ve Mesellerin varsa sel g Ğ kelimeler varsa a 69

2. es-Sâmî fi 1-E âmî: (497/1104 F

ü , , '1-„ulviyye ü - -su ü ü inde ü n el- 1967 Tahran 1975) el- S S el-E mâ fil-E âmi'sinin bu kita el- eṣ-Ṣıhah g edil-mektedir.

67

Tü , , a.g.e., XXIX/502.

68 _{Ali b. Muhammed b. Hatib el- , el-Em al ve‘l-Hikem, ‟ , , 1983, 14}

69 _{, , 117, F - ‟ , 12; u Davut, Taharet, 123; ilgili mesel}

- , a.g.e., md. 791, I/155. Ahmed b. Hanbel, I, 421; ilgili mesel, el- , a.g.e, 798. md., I/156. Ahmed b. Hanbel, VI, 157., ilgili mesel, el- , a.g.e.,1028. md., I/195. Buhari, Edeb, 83, ü , Zü , 63, , , 29; g , - , a.g.e., 3507. md., I/215. Tirmizi, Husnu'l- , 2317; g sel, el- , a.g.e., 4115, I/316 - , a.g.e., 2, 3, 7, 12, 17, 19, 25, 35, 50, 68, 81, 97 102, 110, 113, 133, 134, 135, 167, 170, 172, 173, 186, 190, 215, 217, 233, 260, 263, 268, 269, 291, 292, 436, 463, 465, 527, 564, 575, 609, 666, 671, 677, 668, 694, 705, 735, 736, 1047, 1048, 1491, 1074, 1149, 1259, 1272, 1278, 1299, 1335, 1397, 1401, 1440, 1454, 1471, 1523, 1547, 1691, 1695, 1771, 1778, 1904, 1924, 1925, 1939, 1978, 2023, 2069, 2551, 3010, 3071, 3422, 3466, 3606, 3662, 3959, 4115, 4136, 4303, 4747. md.

23

3. Nuzhetu'ṭ-Ṭarf fî ilmi ṣ-Ṣarf: Z -Nah

70

4. el-Hâdî li'ṣ-Ṣâdî: N ḥ ilmine dair Fars -Z

L ü ü nde mevcut ü bilinme meldir. ez-Z g 71

5. Kaydu'l-Evâbid mine'l-Fevâ id: el- eṣ-Ṣıhah el-

T ‟ L

eṣ-Ṣıhah g ü S es-S ü

eseri M. S r.72

el- : Munyetu'r-Râḍî bi Re â ili l-Kâḍî (Herat - ,

ġerhu’l-Ka îdeti n-Nâbiğa, ġerhu l-Mufaḍḍaliyyât, en-Naḥvu'l-Meydânî (el-U -Nahv), Ğaribu'1-Luğa, Kitâb fi 1-Meṣâdir, Naḥvu'l-Fukahâ.73

2.3. Me e eri O uĢu u da Âyet ve Hadislerin Etkisi

‟ , vaaz ve nasihatte olarak ü ü da ve hadis ü ü ü ü ü ‟ leri ve cev ‟ - P g ‟ insanla ḍ - g ve hadisler ü ü z ü .74

B ü durumu teyid eden .

2.3.1. .

“Mazlum da Olsa Z i de O a KardeĢi e Yardı Et.” 75

Enes (r.a.) : R (s.a.v.): " ü , ü

70 _{g Ahmed Muhammed ed-Dabib, "el- ", Mevsu'atu'l-Hadareti'l-Ġ lamiyye,}

Amman, 1989, s. 191- 193.

71 _{el- , Nuzhe’l-Elibba, s. 390.} 72

S , Kaydu'l-Evâbid mine l-Fevâ id, Erzurum, 1989.

73 _{Tü , g , XXIX/502.}

74 _{, Hadi lerin Ata özlerine Etki i, s. 141.}

24 , " uyurdu. S : “ R ! Fa ?” diye sordular. R : "Z ü ü ü ü edersin)" buyurdu.76 ü g te "Yard , ü ü limi zulmetmekten menetsin. Bu d " buy

, ; ü , , ü tak olur. ü „ ü ü ü ü Es' Z :

“Ey ker ! isterse mazl m olsun, sen ”

„U “ da olsa Z si Cahiliye ü Z lim de olsa mazl m 77 P g , ü ve j . Hz. Peygamber'in j p g Onun ü ü ü bu at ü ü g ü . O, maruf olan , ü Z ü ü engel olmak ü ü 2.3.2. .

“Vere E A a E de Ü tü dür.” 78 76 _{Buhari, Mezalim, 4.}

77 _{el- , a.g.e., 4202. md., II/334.}

78 _{Buhari, Vesaya, 9, el- , a.g.e., 4656. md., II/414.}

1

ُءْرَمْلا اَهُّ يَأ اَي

ْلا

ُموُكْشَمْلا ُيمِرَك

ًاموُلْظَم ْوَأ ًامِلاَظ َكاَخَأ ْرُصْنُا

25

Ö .a. : "Resulullah (s.a.v.) minberde, sadakadan ve dilenmeye ü :

ُةَلِئاَّسلا َيِى يَلْفُّسلاَو ُةَقِفْنُمْلا َيَى اَيْلُعْلاَو يَلْفُّسلا ِدَيْلا َنِم ٌرْ يَخ اَيْلُعْلا ُدَيْلا

"Ü , !" "Ü " , " " dilenen demektir.79

Resulullah (s.a.v. Bunu yaparken kin V ü , , yani dilenen k birleri ile kin "Ü " , " Ö 80

2.3.3. .

“Çöp ükte YetiĢe Gü de Sakı ı ” 81

م

:

gü hayvan tersi g rukutn

el-Efrâd , er-Ramehurm z , el-„Askeri, el-Em âl Kuḍa ,

ü - ta ve Deylem Sa‟ ‟ k zikret Ubeyd

el-Ğarib‟inde bu hadisi zikretmi tir. D r “ ”

Bu hadisteki , , ü g ü, bozuk kimselerin msal olar ü gele . H ü ü ü : H gü ü ü i g ü ü ü gü olsa da Tuhfetu'l-‘Arus sahibi Ö ‟ f olarak " ü ! ü ü , ne dikkat edin ü ü , , .82 Bu hadisten, in gerek 79 _{, Z , 18; ü , Z , 94; , el-Muvaṭṭa , S , 8; , Z , 28; N , Z ,}

52; anan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve ġerhi, , , 1998, X/33

80 _{Canan, a.g.e., X/34.}

81 _{el- , a.g.e., I/310, n. 126, el- , a.g.e., 126. md., I/32.} 82 _{el- , a.g.e., n. 126, I/311.}

26 Ö ‟ - ü 83 ve gü 84 ü 2.3.4. .

ةَعْدُخ ُبْرَحلا

“Harp Hiledir.” 85

خ

„ S ‟ rcih

.

; N g 86

ü ‟dan ü tefeḳ n aleyh olarak ri ittifakla Cabir (r.a)‟dan da de 'den (r.a.) g Ne m b. Mesut dedi ki: Ya R ! Ben yeni Mü ü oldum, benim Mü ü kavmim bilmiyor. N R (s.a.v.) buyurdu ki: S de herhangi bir adam gibisin stersen hileye abilirsin ü ü el-„Asker ekledi: “ g ü ” g ü R g r 87 _edilir:

ْبُلْخ اَف ْبِلْغَ ت َْلَ ْنإ:

"Galip gelemediysen ”88

2.3.5. .

ُنايْرُعْلا ُرِيذَّنلا اَنأ

“

Be Apaçık Bir Uyarıcıyı ” 89

83 _{Tevbe, 9/25.}

84 _{ḳ , 2/221.}

85 _{, , 157; ü , , 18, 19; - , a.g.e.,1043. md., I/197.} 86

el- , a.g.e.,1043. md., I/197.

87 _{el- , a.g.e., n. 1126, I/408.} 88 _{el- , a.g.e., 136 md., I/34.}

27

Bu ya geliyor: Bir kimsenin ni bir , ü g ü ü ü vah me harekettir.90

2.3.6. .

ُناَيْسِّنلا ِمْلِعْلا ُةَفآ

“Ġ i Afeti U ut aktır.” 91

Bu hadisi Kaḍ i ve Deylem ‟ :

ُةَفآ

ِبِذَكلا ثيِدَحلا

َيْسِّنلا ِمْلِعْلا ُةَفآو

ُنا

Riv in s . Darimi ve Askeri

A‟ ü bulun : an mevkuf olarak “

نا

َيْسِّنلا ثيِدَحلا ُةَفآ

”

. 2.3.7.

َكاَدَي ْتَبِرَت

“E i Bereket Gör ü .” 92 ;

denir. Yani " ü ü, " Ha "elin bereketlensin, elin bolla " 93

90

el- , a.g.e., 186. md., I/48.

91 _{el- , a.g.e., n. 13, I/24; el- , a.g.e., md. 268, I/59.}

92 _{Buhari, Nikah,15; Ebu Davut, Nikah, 2; el- , a.g.e., 662. md., I/133.} 93 _{el- , a.g.e., 662 md., I/133.}

28 2.3.8. .

ِعيِمَجْلِل ٌءاَيْحإ ِلْتَقلا ُضْعَ ب

“Bazı KiĢi eri Ö ü ü Top u u Ġhya ıdır.” 94

Bu vecizeli ‟ yordu. ‟ - ti ü u ü " ü ü " ü , ü , ü ü , ü ü ü Bunlardan ba : a)

ِعيِمَجْلِل ٌءاَيْحإ ِلْتَقلا ُضْعَ ب

"Bir ü , ktir." b)

ل ل ل ث أ

"‏Ö ü , ü " g gü : c)

ل أ ل

"Ö ü , ü ü , ü "95 " ü ü " daha fas ü : 1- Ö ü ü 2- T

3- Bunda Bedi' ilminde "ṭ " , " " " " gü , g ü ü ayan, Ö ü , ü ; ü , ü g , g ü ü g g

94 _{Bakara, 2/179, el- , a.g.e, 529. md., I/105.}

29 4- , ü ü g , ü ; ü ü Ö ; ü ü ü ü , ü g ü , O " ü " , ü " ü ü " si, b ü ir. ün ü ü , , 96 5- , g ü g Ö ü , , , maksat olan ü gayeye ü

6 "Hayat" kelimesi nekre (belirsiz isim) olarak " -i ta‟ " ü ü ü , , ha ü ü ü ü gü Allah gü , , kor , ü , ü , ü ü u .97 2.3.9.

.ِناَميِلإا َنِم ُءاَيَحْلا

“Hay Ġ a da dır.” 98 Bu Peygamberimizden . B g nin g , derken da hay g a oldu ü ü ‟siyet g .99 96 , a.g.e., I/494. 97 _{, a.g.e., I/495.} 98 _{, , 16, T , , 56; - , a.g.e., 28. md., I/211-311.} 99 _{el- , a.g.e., 1128. md.,I/211.}

30 , lug , g Bununla birlikte, g ü n , , g r. g ü olamaz. N at sahiple g , " , emek " , , e , , denir. , , b, ü tir.100 2.3.10. .

“Hik et Mü’ i i Yitiğidir.” 101 , g ‟ bir ü lar ü ü ü

"din ilmi" olarak anlar. Â -i kerimede " hik " 102 buyrulur.

ü : "R buyurdular ki:

اَِبِ ُّقَحأ َوُهَ ف اَىَدَجَو ُثْيَحَف ِنِمْؤُمْلا ُةَّلاَض ُةَمْكِْلحا ُةَمِلَكْلَا

" ü O rede bulursa, onu hemen almaya "103 , , g , muzlarla edilen esr Ö , in , 100 , a.g.e., VI/333- 335. 101 _{T , , 19; , Zü , 15; - , a.g.e.,1152 md., I/214.} 102 _{ḳ , 2/269} 103 _{T , , 19}

31

kim g T , , g Z , , Ya da , , u zaman gizlemesi buna helal olmaz, yeter ki so g ü 104

2.3.11. .

“ĠĢ eri Hayır ı ı Orta Yo u O a dır.” 105

ü : R e buyurdu:

ا ا أ م

"ĠĢlerin en hayırlı ı orta ve itidal üzere olanıdır.106

R -Makaṣ -Hasene bu riv -S

Zeylu Târîhi l-Bağdâd , rtir.107

2.3.12. .

“Ebû Leheb’te Beter E i Kuru u .” 108

Tebbet suresindeki " L ‟ rusun!"

ٍبََلَ

ِبَِا اَدَي

" " anla ü

" " demektir. Bu fiil es sen bir durumu haber vermekle birlikte dilek , g g " " ü

104 _{Canan, a.g.e., XI/496-497.} 105

KeĢfu’l-Hafa, n.1247, I/448, el- , a.g.e., 1294. md., I/243.

106 _{Canan, a.g.e., II/368.} 107 _{KeĢfu’l-Hafa, n.1247, I/448}

32 g S , ü ü , ü " " r ü g 109

بلَ وبأ:

L , g ü g , O P g ü ü , , , , " ür , ister."110 inin ü , alem ismi olmakla beraber g - T , g g L " " , " " , g g , Leheb'in , lerine 111 Bu ‟ ü ü 2.3.13. .

“Sizi E Hayır ı ız Ai e i e Ġyi Davra a dır.” 112

Hz. ü : "R ah (s.a.v.) buyurdular ki:

وِلْىَلا ْمُكُراَيِخ ْمُكُراَيِخَو ًاقُلُخ ْمُهُ نَسْحأ ًاناَيمإ َيِِّنِمؤُلما ُلَمْكأ

" ü , gü a "113 109 , a.g.e., X/46. 110 _{Tevbe, 9/32.} 111 _{, a.g.e., X/48-49.}

33

Bu hadis gü ini belirtmektedir. Bu hadis g iyor , ü , g ü u , ü gü ah Ailenin bir terbiye , , g g , a g g g ü , de, Res " " ü, getir 114 2.3.14. .

بَطَحْلا ِةَلاَّمَح ْنِم ُرَسْخأ

“Odu TaĢıyıcı ı da Daha PeriĢan.” 115

Bu ‟ - T ü Ü ü Sü ‟ T ü g g ü ü ü ü yan insanlar g g ü (nemm g 116

Burada da

kelimesinden maksat L , , g sahibi ez-Z : " g , " nda " ü , , anla Mecme'u'l-Emsal g : 113 T , R ḍ , 11; , Sü , 16 114 _{, a.g.e., VI/343-344.} 115 _{el- , a.g.e., 1360. md., I/248.} 116 _{ez-Zemah , el-KeĢĢaf, II/619.}

1

ًلاَُجَ اهتْقَّرَ ف ْدَقو َّتََّش َتْعََجَ

ِبَطَْلحا ةِلَاََّحَ ْنِم ُرَسْخأ َتْنََلأ

34

“ , , ”117

Es , g " " demek yahut " - " ḍ - g n , g ü g Fakat , ü efine, zenginl ü ü ü ü , a Leheb'in arzusuna boyun g etmektedir. Nitekim Leheb'in , R g ü g O m fih bu de P g g ü g e ir ü ü ü ü , g ü ü .118 2.3.15.

. ِعاَفَك ِرْيَخْلا ىَلَع َّلاَّدلا

ِل ِو

“Hayra Vesile Olan O Hayrı Yap ıĢ Gibidir.” 119

ü g ‟ (r.a.) diyor ki: “R :

اَف ِرْجَا ُلْثِم ُوَلَ ف ٍْيَْخ

ِوِلِع

_{ىَلَع َّلَد ْنَم}

Kim bir iyi ü ü se, ona, ”120

117

el- , a.g.e., 1360. md., I/248.

118 _{, a.g.e., X/52.}

119 _{ü , , 132; - , a.g.e., 1404. md., I/268.} 120 _{, , 115; T , , 14}

35 2.3.16. .

“Din Nasihattir.” 121

: Bozuk k amel,

: ran ü ü s na gelir.122

N , " " Nush, elbise dikmeyi anlatan mastar 123 el- 388) : nin , bulunan ge ü ü "minṣaḥ " - , g g , ü ü aya getirir. el- , : “Nasihat, kendisi g ” -Es 606) : N , ü ü -S : N , ye hem isteyerek (ir desiyle), hem kelimedir.124

2.3.17. .

“Gü ah Ka pleri Tır a aya ġeydir.” 125

'l- 'i : " san b. Ali'ye (r.a.): "Resulullah (s.a.v)'dan ne ?" :

121 _{, , 42; ü , , 95; , , 59; - , a.g.e., md. 1433, I/271.} 122

el- , Kitabu-t-Ta'rifat, Daru'n-N , , 1428/2007, 332

123 _{r, a.g.e., VIII/164.}

124 _{S N , Ana Çizgileriyle Ġ lam (Nevevi Kırk Hadi ġerhi), Guraba Yay., s. 110} 125 _{ü , , 14; T , Zü , 52; , ‟, 2; - , a.g.e., 97. md., I/27.}

36

ِّصلا َّنِإَف ،َكُبيِرُي َاَم َلَِإ َكُبيِرَي اَم ْعَد :ُوْنِم ُتْظِفَح

قْد

ٌةنَيِنْأَمُط

ٌةَبيِر َبِذَكْلاَو ،

Resulullah'tan (s.a.v) "S ü , aya g Z , ü "126

g , Ö , , Mü , ü ü ü g i g fetv , : "O olsa kalbine de " ü ü gü , , i , g O , ük ü ü ü , ü 127 2.3.18.

ِهِدَي يِف َطِقُس

“PiĢ a O du.” 128 K Z ci 340):

i ‟ i . Bu ü bir nsan , eder. ‟ - lerde de bunu g 129

ًلايِبَس ِلوُسَّرلا َعَم ُتْذََّتَا ِنَِتْيَل اَي ُلوُقَ ي ِوْيَدَي ىَلَع ُِلَاَّظلا ُّضَعَ ي َمْوَ يَو

126 T , , 61; N , , 50; Canan, a.g.e., X/9. 127 _{Canan, a.g.e., X/9-14}

128 _{‟ , 7/149; - , a.g.e., 1774. md., I/330; el-Isfehani, el-Mufredât, s. 415.} 129 _{, Mu cemu’l-Mustalahat, s. 116.}

37 V gü , Z : “ ‟ g ” 130

ْكِرْشُأ َْلَ ِنَِتْيَل اَي ُلوُقَ يَو

_{اَهِشوُرُع ىَلَع ٌةَيِواَخ َيِىَو اَهي ِف َقَفنَأ اَم ىَلَع ِوْيَّفَك ُبِّلَقُ ي َحَبْصَأَف ِهِرَمَثِب َطيِحُأَو}

اًدَحَأ ِّبَِرِب

O kimsenin ü ü V , ü O uyor ve “ , R ” iyordu.131

ِوْيَّفَك ُبِّلَقُ ي

: el- bu ü ü eder.132

َنيِرِساَْلْا َنِم َّنَنوُكَنَل اَنَل ْرِفْغَ يَو اَنُّ بَر اَنَْحَْرَ ي ْلَ نِئ َل ْاوُلاَق اوُّلَض ْدَق ْمُهَّ نَأ اْوَأَرَو ْمِهيِدْيَأ َفِ َطِقُس اَّمَلَو

“ N , ü ü g ü , Rabbimiz bize merhamet etmez ve bizi ü ”133

Bu konuda en gü ü :

Sonra

, tir.134

ü i ‟ , kin ye veya temsil tarik eden bir ü ü ü , ü ü g ü g ü husus olmakla beraber, tahlili g g ü , bunlar g : 130 _{Furkan, 25/27.} 131 Kehf, 18/42.

132 _{el- , a.g.e., 4747. md., II/344.} 133 _{‟ , 7/49.}

38

1- P ü ü ü ü ü ü ü ü ü ü ü ü , ü ü g , -

- mechul fiilinin ü k "

" , " ukut"a

isnad olunarak veya

أ

-

- -i olarak a

2- Araplar

م ل

derler. B ü g , " " g

أ

sinde de " " ve

fiilinin n ü olan ve

f fiilin ci olan bir "hüve" zam ri olarak ü , i ‟ bi'l-

ْمِهِسٌفْ نَا َفِ

ُمَدنلا

َطِقُس

" ü ü ü ü ü " 3- "K ü ü, " " , ü "

اَنْجِلُث

g , " ü ü" g , eline ü ü ü ü , g , g g ḍ - V V 'nin n , " " gü g : N , ü ü g ü , Rabb'imiz bize zsa biz ü r , T S 83- 98) verilen bilgilerden de ü , , T ü onra

39

F ü ü ü ü ü ü e tir.135

2.3.19. .

“Sefer Azapta Bir Parçadır.” 136

ü : "R ) buyurdular

ْمُكَدَحأ ُعَنَْيم ، ِباَذَعْلا َنِم ٌةَعْطِق ُرَفَّسلا

ُوَمْوَ نَو ُوَبارَشَو ُوَماَعَط

ِوِلْىأ لَإ ْلِّجَعُ يْلَ ف ُوَتَمْهَ ن ْمُكُدَحأ ىضَق اَذإَف

"Yolculuk , , , u Ö , "137 ü ü , r R h (s.a.v. ü ü az b kelimesiyle : " , " " Z , g " ü , , ü olur. Nitekim T : "U , , " Re , ü , ülmesini tavsiye Ö inde, yo nra: "Yolculuk , ü " ulur. ü ü , lere yer verilmi tir. Efe : '...A ü , ü ü fazla "138

135 _{, a.g.e., IV/13 -136.}

136 _{, U , 19; ü , , 179; , , 1; - , a.g.e., I/518; el- , a.g.e.,}

1750. md., I/344.

137 _{, U , 19, , 136, , 30; ü , , 179, ṭṭ , , 39; Canan, a.g.e.,}

VIII/35.

40 2.3.20. .

ْلَّكَوَ ت

َو ْلِقْعِا

“Bağ a, So ra Tevekkü et!” 139

R edilir ; P g g , “ R h, devemi , ‟ ü ?" dedi. ü N (s.a.v.):

ا

ل

: “ la, ü ” 140

T Yahya b. Said el-Kattan 198) ü dir. Beyh k 458 ve Nuaym 242 Hz. Enes (r.a.) dan Hibb n 354) ve N ‏ ibn Ü eḍ-D mir ‟den de . et-Taber n 360) ise ü ‟ "

ل ا

" ‏ d rid olan g 141

2.3.21. .

اَرَفلا ِفْوَج يف ِدْيَّصلا ُّلُك

“Bütü Bu Av adık arı ızı Eti (Be i Av adığı ) Yaba EĢeği i Ġçi de Mevcuttur ve Bu u Eti Daha Faz adır.” 142

: , gecenin ü biri,

)ءارِف ج(ءاَرَفلا: ا

g ü g gencine denir. ü / Z sonu vakfedilerek okunur.143

139

T , , 60; - , a.g.e., I/162, el- , a.g.e., 2473. md., II/26.

140 _{T , , 60} 141 _{el- , a.g.e., I/162-163.}

41 : Bir 144 , g kanla g ü ü , ü ü rlar ü 145

el- ‟ g ü Yine el- ‟ g Peygamber (s.a.v.) Sü ‟ nisbetle ü ü kimseler ya l de Hz. P g ‟ dair R e g Sü Peygamber'in izin ister. ü , ü , O Hz. Peygamber'e “ ‟ 146 ncaya kadar huzuruna kabul ettin de az kal ” P g (s.a.v.), on g ü ü almak ve slam' bu 147

2.3.22. .

ٌةَبْوَ ت ُمَدَّنلا

“PiĢ a ık Tevbedir.” 148

T , st h , gü olan bir ameli terk , ktir. Gü , ü , helallik ve af taleb etmektir. Bununla beraber " , bir da gü , gü uzakla " g . Tevbeyi t , ü ü ü tur. Tevbe ve gü g , azmini eder. Hele te o 143 _{el- , el-Beyan ve’t-Tebyin (thk. Hasan es-S , ‟ -Me'arif, Tunus, 1990, II/13; ez-Z ,}

el-Mustaska, Daru'l- ‟ - , 1397/1977, II/224; -Firuzabadi, el-Kamusu'l-Muhit, Darul-Fikr, Beyrut, 1415/1995, 46; ü , Kamus Tercümesi, , , 1305, I/74, ez-Zebidi, Tacu’l-„Arus min Cevahiri’l-Kamus, Daru'l-Fikr, Beyrut 1414/1994, I/209.

144 _{el- ‟ g ü a.g.e., 3010. md., II/136.}

145 _{ez-Zemah eri, el-Mustaska, II/224; ü , Kamu Tercüme i, I/74.}

146 _{ü ü g ü g ج / ḍamme ve}

g bkz. el-Firuzabadi, a.g.e., s. 982.

147 _{el- , a.g.e., II/142 , ‟ -Esir, en-Nihaye, ‟ - ‟ -„ , yrut, 1418/1997, I/280.} 148 _{, Zü , 30; , el-Musned, I/386, 433; el- , a.g.e., 4246. md., II/341.}

42

gibi, bu i , " " , , ü , 149

2.3.23. .

“Yer, Bütü Ot arı Boy Vermesiyle Güze iği i Ortaya Koymaya BaĢ adı.” 150

: , ü ü, , ü 461 zikredilir.

: F ü ü , g ‟ -

Kerim'de

اَهَ فُرْخُز ُضْرَْلأا

تَذَخَأ اَذِإ

(Ö , gü ü nde)151 nde

: Sü gelmektedir.152 , ilgili te ü g ü ü , ü ü üyle , g unu, onu g ü ü , ü ü ü ü T g ü ü T has g ü ü ü ü r oluvermesi gibi...153

Yunus Suresi 24. in meali : " ü sem , ü ü , , ile kar g ü ü gü gü , ona, kendi O g gü ü g ü S ü g

149 _{Canan, a.g.e., IV/495 -497.} 150

el- a.g.e., 122. md., I/31;Yunus,10/24.

151 _{Yunus, 10/24.}

152 _{el-Isfehani, el-Mufredat, s. 379.}

43 g ü "Tazelik i urutuveririz." Zev ; g : ü hal g , : g ü ü, ? diye soru ; , ü g tirilir ve bir , ken : g ü ü? ; , T : "O r ü ü ü S "154

2.3.24. .

َن ْلَْم ٍءاَعِو ُّرَشَو ،ًا

رْفِص ٍءاَعِو ُّرَش ُنْطَبْلَا

“Mide, Dolu ve BoĢ Kap arı E Kötü üdür.” 155

Mik Ma'dikerib (r.a. : "R ) buyurdular ki: "Â , Â ."156

, , ü ü ü Z , g , Öyle ise onlar , , " " ṣif ederek ikinci ü ü , arar veren, g , , , , , ü 1031) : " ü ü ü , ü g i olmaz. Her ikisi de , ü ü ü ü sahibini haktan uzak T g , maddeler artar, gad , , ,

154

, 11/94-95; Muhammed Ali es-Sabuni, Muhtasaru Tefsir-i Ġbni Ke ir, ‟ , , 2012, I/152.

155 _{T , Zü ,47; , , 50; , IV/132, - , a.g.e., 541. md., I/107.} 156 _{T , Zü 47; , 50; Ahmed b. Hanbel, IV/132.}

44

sevkeder. T , , melekleri celbeden bir nehirdir..."157

2.3.25. .

“Halhal ı Bir Ayak Ne Güze Ne hoĢ!” 158

Sanki de . g ü gü

gü ey eden bir kelimedir. O . Buradaki

ا , عم

gü eder

.

Hadislerde

, , :

" , gü , gü , a " gelen ler .159 olarak verelim:

ُرَ بْكأ للهَاَو ُلله َّلاإ َوَلإ َلا ِناََّيِمْلا ِفِ َّنُهَلَقْ ثَا اَم ٌسَْخَ َّخَب َّخَب

َّفَّوَ تُ ي حِلاَّصلا ُدَلَوْلاَو ولِل ُدْمَلحاَو

ِمِلْسُمْلا ِءْرَملِل

ُوُبِسَتْحَيَ ف

R : “ gü ! Mizanda ne ! Onlar L ilahe illall h, A u , ü llah kelimeleri ve ü ü bir kimsenin, s 160 Bu hadisi Ahmed b. Hanbel el-Musned'inde , e 161

2.3.26. .

“Ġyi ik yaptığı kiĢi i Ģerri de akın.” 162

157

Canan, a.g.e., XI/131-133.

158 _{el- , a.g.e., 566. md., I/110.}

159 _{, , 13; ü , Z , 42; , T , 64; T , Zü , 39; , V ḍu, 115;}

Ahmed, IV/237.

160

Ahmed, V/245.

161 _{Z , Feḍailu'l-A’mal ( trc.Hayri Demi , ü N , , 2013,}

538.

45

ü Amr b. el-Â seslenerek; Al g erimlerden ol.163

Ö kull :

“ , yesin seni.164 Bu hal ü ü mektir.

2.3.27. .

“Mû a (a. .) Kav i de Daha ġaĢkı .” 165

‟ - rim'de bu e kaynak olan if de g :

َيِِّقِساَفْلا ِمْوَقْلا ىَلَع َسْأَت َلاَف ِضْرَْلأا ِفِ َنوُهيِتَي ًةَنَس َيِِّعَبْرَأ ْمِهْيَلَع ٌةَمَّرَُمَ اَهَّ نِإَف َلاَق

“ ; ü ü ü ü !”166

ِضْرَْلأا ِفِ َنوُهيِتَي

: T g , , , ü ü , ü ü , g T ü

اًىوُتو اًهيِتو اًهيِت هوُتَ يَو ويِتَي هاَت

: ; , , ol "S - T " T ü ve Harun Tih'te "

" ( F . Hatta 163

el- , a.g.e., I/53.

164 _{el- , a.g.e ,.736. md., I/145.}

165 _{, 5/26; - , a.g.e.,766. md., I/150.} 166 _{, 5/26}