T.C.
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, PLANLAMASI ve EKONOMİSİ
BİLİM DALI
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ÖNERİSİ
TEMEL EĞİTİM OKULLARINDA BEDENSEL ENGELLİ
ÖĞRENCİLER İÇİN YAPILMASI GEREKEN FİZİKİ
DÜZENLEMELER
Ali Uğur DİLBAZ
Denizli - 2016
T.C.
PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, PLANLAMASI ve EKONOMİSİ BİLİM DALI
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ÖNERİSİ
TEMEL EĞİTİM OKULLARINDA BEDENSEL ENGELLİ
ÖĞRENCİLER İÇİN YAPILMASI GEREKEN FİZİKİ
DÜZENLEMELER
Ali Uğur DİLBAZ
Danışman
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Planlaması, Teftişi ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Ali Uğur DİLBAZ tarafından hazırlanan “Temel Eğitim Okullarında Bedensel Engelli Öğrenciler için Yapılması Gereken Fiziki Düzenlemeler” başlıklı Tezsiz Yüksek Lisans Projesi tarafımdan okunmuş, kapsamı ve niteliği açısından Tezsiz Yüksek Lisans Projesi olarak kabul edilmiştir.
Dr. Zeynep Meral TANRIÖĞEN Danışman
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunun ………... tarih ve ………sayılı kararıyla onaylanmıştır.
Prof. Dr. Ramazan BAŞTÜRK Enstitü Müdürü
ETİK BEYANNAMESİ
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu proje çalışmasında;
Proje içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,
Görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,
Başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu,
Atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi, Kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı,
Bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversitede veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim.
ÖZET
Temel Eğitim Okullarında Bedensel Engelli Öğrenciler İçin Yapılması Gereken Fiziki Düzenlemeler
Ali Uğur DİLBAZ
Bu çalışmada Temel Eğitim Okullarında bedensel engelli öğrencilerin engelsiz öğrenciler ile bir arada eğitim öğretim hakkından eşit olarak faydalanabilmeleri için gerekli olan mimari düzenlemeler değerlendirilmiştir. Bedensel engelli öğrenciler için Temel eğitim okullarında olması gereken mimari düzenlemeler belirlenmiştir.
Denizli ili Sarayköy ilçesinde bulunan Ortaokullardaki bedensel engelli öğrenciler ile okulların fiziki durumlarının tespiti yapıldı. Kaynak tarama, gözlem, görüşme ve betimleme metotları ile ortaokulların mevcut durumları ve bedensel engelli öğrencilerin eğitim mekanların dan faydalanabilme durumları değerlendirildi.
Birinci bölümde; Problem, çalışmanın amacı, önemi, kapsamı, metodu ve ilgili kavramlar anlatılmıştır. İkinci bölümde; Engellilik kavramı, sınıflandırılması, dünyada ve ülkemizdeki engelliler, engelli gereksinmeleri ve mekansal düzenlemeler anlatılmıştır. Üçüncü bölümde; Denizli ili Sarayköy ilçesinde bulunan ortaokulların mekansal durumları ile bedensel engelli öğrencilerin bu mekanlardan faydalanabilme durumları değerlendirildi. Dördüncü bölümde proje çalışmasının değerlendirmesi yapılmıştır.
İÇİNDEKİLER
YÜKSEK LİSANS TEZ ONAY FORMU ……….……… iii
ETİK BEYANNAMESİ ………..………... iv ÖZET ……….…………....v İÇİNDEKİLER ...v i TABLOLAR LİSTESİ …... ix ŞEKİLLER LİSTESİ ... x RESİMLER LİSTESİ ………..……….... xi
KISALTMALAR VE SİMGELER ... xiii
BİRİNCİ BÖLÜM: GİRİŞ ... 1 1.1. Problem Durumu ……... 1 1.2. Araştırmanın Amacı ... 2 1.3. Araştırmanın Önemi ... 3 1.4. Araştırmanın Sayıltıları ... 3 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları …... 3 1.6. Tanımlar …... 4 İKİNCİ BÖLÜM: ALAN YAZIN TARAMASI ... 5
2.1. Engellilik Kavramı ... 5
2.1.1. Engelliliğin Sınıflandırılması ... 6
2.2. Dünyada ve Türkiyede Engelliler ...7
2.3. Engelli Gereksinmeleri ve Mekansal Düzenlemeler ……..……….. 9
2.3.1. Engelliler için Mekansal Gereksinmeler …...……… 10
2.3.2. Ortepedik Engelliler İçin Yapılması Gereken Düzenlemeler……...………….11
2.3.2.1. Tekerlekli Sandalye……….………...………...12
2.3.2.3. Lift ve Asansörler……….……….…16
2.3.2.4. Koridor, Kapı ve Pencere……….……….18
2.3.2.5. Wc ve Lavabolar………21 2.3.2.6. Sınıf Düzenlemesi ………..………. 23 2.4. Kaynak Araştırması………..24 2.4.1. Yurtiçi Araştırmalar………..………25 2.4.2. Yurtdışı Araştırmalar………..………..26 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: YÖNTEM……….……….………27 3.1. Araştırmanın Modeli……...……….……….27 3.2. Evren ve Örneklem…………...………...…..27 3.3. Verilerin Toplanması……...………..27
3.4. Denizli İli Sarayköy İlçesindeki Ortaokulların İncelemesi…...………28
3.4.1. Gazi Ortaokulu………….……….29 3.4.1.1. Merdivenler………...………...……….30 3.4.1.2. Rampa………..……….30 3.4.1.3. Lift-Asansör…………..………31 3.4.1.4. Koridor-Kapı-Pencere…………...……….31 3.4.1.5. Engelli Wc-Lavabo……….……..32 3.4.2. Atatürk Ortaokulu……….………32 3.4.2.1. Merdivenler………….……….……….33 3.4.2.2. Rampa……….……….33 3.4.2.3. Lift-Asansör……….…………34 3.4.2.4. Koridor-Kapı-Pencere……….………….35 3.4.2.5. Engelli Wc-Lavabo……….…………..36 3.4.3. Sakarya Ortaokulu……….………36 3.4.3.1. Merdivenler……….……….37 3.4.3.2. Rampa……….……….37 3.4.3.3. Lift-Asansör……….………38 3.4.3.4. Koridor-Kapı-Pencere……….……….38 3.4.3.5. Engelli Wc-Lavabo……..………...………..39
3.4.4. Hacı İrfan Mersin Cumhuriyet Ortaokulu………40
3.4.4.1. Merdivenler….……….40
3.4.4.2. Rampa…..……….41
3.4.4.4. Koridor-Kapı-Pencere……….……….42
3.4.4.5. Engelli Wc-Lavabo….………..43
3.4.5. Sarayköy İmam Hatip Ortaokulu………..………43
3.4.5.1. Merdivenler……….……….44 3.4.5.2. Rampa……….…….……….44 3.4.5.3. Lift-Asansör………..………45 3.4.5.4. Koridor-Kapı-Pencere……….……….45 3.4.5.5. Engelli Wc-Lavabo ……..……….……….. 46 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: DEĞERLENDİRME VE SONUÇ………...………47 KAYNAKÇA………..50 EKLER……….52 EK A : Özgeçmiş………..53
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 3.1. Sarayköy İlçesinde bulunanan Ortaokullar……….28 Tablo 3.2. Ortaokulların öğrenci, öğretmen ve personel sayıları……….28 Tablo 3.3. Ortaokulların mevcut mekansal özellik durumu……….29
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2.1. Tekerlekli sandalye kullanıcısının boyutları………12
Şekil 2.2. Tekerlekli sandalye kullanıcısı için raf yükseklikleri………...………...…12
Şekil 2.3. Tekerlekli sandalye kullanıcısı için masa ve sıra yükseklikleri………...……...13
Şekil 2.4. Rampa ve merdiven boyutları……….14
Şekil 2.5. Tekerlekli sandalye dönerli rampa….……….14
Şekil 2.6. Tekerlekli sandalye için dönüş mesafeleri………..15
Şekil 2.7. Merdiven ve rampa örneği………...…16
Şekil 2.8. Asansör iç boyutları……….17
Şekil 2.9. Asansör içi kumanda düğmelerinin yerleştirilmesi………..18
Şekil 2.10. Tekerlekli sandalyenin kapladığı alanlar………...18
Şekil 2.11. Kapı açıklıkları………...19
Şekil 2.12. Kapının rahat açılması için gerekli kenar mesafeleri ve tutunma kolu……….20
Şekil 2.13. Kapının rahat açılması için gerekli kenar mesafeleri ve tutunma kolu……….20
Şekil 2.14. Tekerlekli sandalye kullanıcısına göre pencere yüksekliği………21
Şekil 2.15. Bedensel Engelli Wc……….……….21
Şekil 2.16. Minimum Tuvalet Alanı………22
Şekil 2.17. Tuvalet İçinde Dönüş Alanı………..22
Şekil 2.18. Tekerllekli Sandalye kullanıcısı için lavabo yükseklikleri………23
Şekil 2.19. Normal Sınıf Düzeni………..23
RESİMLER LİSTESİ
Resim 2.1. Eğimi dik alınarak yanlış uygulanmış rampa örneği……….15
Resim 2.2. Eğimi dik alınarak yanlış uygulanmış rampa örneği……….15
Resim 2.3. Engelli lifti……….………16
Resim 2.4. Engelli lifti……….………16
Resim 2.5. Acil çıkış kapısı………..20
Resim 2.6. Klozet Tutunma Barı………..22
Resim 2.7.Menteşeli Tutunma Barı………..22
Resim 3.1. Gazi Ortaokulu………...………29
Resim 3.2. Bina Girişi Merdiven………..30
Resim 3.3. Rampa Resmi……….30
Resim 3.4. Bina İçi Merdiven…………...………...…31
Resim 3.5. Engelli Wc……….32
Resim 3.6. Lavabo – Ayna……….. 32
Resim 3.7. Atatürk Ortaokulu………..32
Resim 3.8. Bina Giriş Merdiveni………..33
Resim 3.9. Bina İçi Kat Merdivenleri………..33
Resim 3.10. Rampa Başlangıç………..33
Resim 3.11. Rampa Sahanlık Sonrası …..……….. 33
Resim 3.12. Asansör Giriş Kapısı………34
Resim 3.13. Asansör Kabin İçi ………34
Resim 3.14. Koridor Resmi………..35
Resim 3.15. Acil Çıkış Kapısı……….35
Resim 3.16. Engelli Wc………36
Resim 3.17. Sakarya Ortaokulu………36
Resim 3.19. Engelli Rampası……….. 37
Resim 3.20. Bina İçi Kat Merdivenleri...38
Resim 3.21. Sınıf Kapısı……….……..38
Resim 3.22. Engelli Wc………...39
Resim 3.23. Engelli Lavabo……….39
Resim 3.24. Hacı İrfan Mersin Cumhuriyet Ortaokulu………40
Resim 3.25. Bina Giriş Merdiveni………40
Resim 3.26. Engelli Rampası ……..………... 41
Resim 3.27. Bina İçi Merdiven………....41
Resim 3.28. Koridor……….42
Resim 3.29. Sınıf Kapısı………...……42
Resim 3.30. Lavabo………..43
Resim 3.31. Sarayköy İmam Hatip Ortaokulu……….43
Resim 3.32. Okul Giriş Merdiveni………...44
Resim 3.33. Engelli Rampası………...…44
Resim 3.34. Koridor……… 45
Resim 3.35. Sınıf Kapısı……….. 45
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ UN : Birleşmiş Milletler
ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü WHO : Dünya Sağlık Örgütü TSE : Türk Standartları Enstitüsü ISO : Uluslararası Standartlar Teşkilatı
UNICEF : Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu BDİEB : Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı % : Yüzde
BÖLÜM I 1.GİRİŞ
Temel eğitim bir haktır ve her insanın eğitim alma hakkını özgürce kullanmasını sağlamak devletin temel görevleri arasındadır. Uygar ve gelişmiş bir toplumun temelini eğitimli bireyler oluşturmaktadır. Temel eğitim çağına gelmiş her çocuğa temel eğitim imkanlarının sağlanması devletin görevidir.
Temel eğitim alabilmesi için yeterli zihinsel güce sahip, fakat bedensel olarak yetersizlikleri bulunan çocuklar için de temel eğitim bir haktır. Engelli, engelsiz ayırımı yapılmadan, eğitim çağına gelen bütün çocuklara temel eğitim imkânlarının sağlanması Milli Eğitim Bakanlığının hedefleri arasında yer almaktadır. Engelli çocuklara eğitim veren “Özel Eğitim” okullarının yaygın olmaması ve engelli çocukların ailelerinin maddi imkansızlıkları nedeniyle, ülkemizde engelli çocuklara eğitim yeterince verilememektedir. Temel eğitimden yoksun kalan engelli çocuk ise toplumla bütünleşmesini tamamlayamamaktadır. Engelli çocukların engelli olmayan çocuklarla bir arada eğitim alması hem engelli çocuğun topluma karışmasını, hem de engelli olmayan çocuğun engelli kişileri kabullenmesini sağlamaktadır.
Bu çalışma ile bedensel engellilerin özelliklerinin belirtilmesi, engellerinin tespit edilmesi ve fiziki düzenleme açısından önerilerde bulunulması ile, eğitim mekanları tasarımında engelliler için kullanılabilir olan yaklaşımları belirlemede bir adım atılmış olacaktır.
1.1. Problem Durumu
Engelliler pek çok yaşam alanında, ortaya konan yapı ve düzenlemeler ile hesaba katılmamış, böylelikle ayrıştırılmış, göz ardı edilmiş bir grup olarak görülmektedir. En
başta fiziki mekanda kısıtlamalarla karşılaşmakta bu da bireylerin istediklerini rahatlıkla yapmalarını, özgürce hareket edebilmelerini sınırlamaktadır.
Ortopedik engelli bireylerin okul ve sınıf içi öğretim süreçlerine katılımını olumsuz etkileyen en önemli faktörlerden biri, bu bireylerin hareket ile ilgili sınırlılıklarıdır. Bu nedenle ortopedik engeli olan bireyin etkinliklere tam katılımını sağlamak için gerekli fiziksel düzenlemeler (Rampaların yapılması, sınıfın alt katta
olması, tuvalet ve oyun salonu düzenlemeleri, kapı, sıra ve masa düzenlemeleri gibi) yapılmalıdır (Cavkaytar ve Diken, 2005: 39).
Temel eğitim çağına gelmiş her çocuğun temel eğitimi alması Milli Eğitim Bakanlığının hedefidir. Sadece engelli çocuklara eğitim veren “Özel Eğitim” okullarının yaygın olmaması, özel eğitim veren okullardaki eğitimin pahalı olması ve engelli çocukların ailelerinin maddi imkansızlıkları engelli çocukların gerekli eğitimi almalarında bir engel oluşturmaktadır. Temel eğitimden yoksun kalan çocuk toplumla bütünleşmesini sağlayamamakta. Engelli çocukların engelli olmayan çocuklarla bir arada eğitim alması hem engelli çocuğun toplumla bütünleşmesini hem de engelli olmayan çocuğun engelli kişileri kabullenmesini sağlamaktadır.
Temel Eğitim Okullarında bedensel engelli öğrenciler için yapılması gereken fiziki düzenlemeler nelerdir?
1.2. Araştırmanın Amacı
Engelli bireyleri toplumsal ve eğitim yaşamının dışında tutmak, varlıklarını görmezden gelip bu bireyleri yok sayarak hayattan soyutlamak, onları kaybetmek demektir.
Sosyal devletin amacı, engellileri toplumun ayrılmaz parçası olarak görmek, onları topluma dahil ederek diğer insanlarla eşit şartlarda yaşamalarını sağlamak, yaşamla mücadele edebilmelerini ve kendi ayakları üzerinde durabilmelerini sağlayacak yetenekleri kazandırmaya yönelik eğitsel düzenlemeleri yaparak bu bireylerin tüm imkanlardan yeterince yararlanmalarını sağlamak ve onları da üreten, kimseye bağımlı olmadan özgür yaşayan bireyler haline getirmek olmalıdır.
Engelli çocukların, temel eğitim okullarında engelli olmayan çocuklarla birarada eğitim alabilmeleri gerekmektedir. Bu sayede engelli çocuklar kendilerini toplumdan
dışlanmış hissetmeyeceklerdir. Temel eğitim okullarında yapılacak mimari düzenlemelerle engelli ve engelsiz öğrencilerin aynı okulda, aynı sınıfta birlikte eğitim görmelerini sağlayacaktır. Engelli ve engelsiz öğrencinin bir arada eğitim görmesi, eğiticilere ve uzmanlara göre; engelli çocuklar toplumla ve kendileriyle barışık, kendinden emin bireyler haline gelecek, eğitim almaları kolaylaşacak, hem de özel eğitim
için ayrılan bütçe temel eğitim okullarına harcanarak eğitimin kalitesinin artması sağlayacaktır.
Bu araştırmanın amacı; Temel Eğitim Okullarında bedensel engelli öğrencilerin fiziki düzenlemelerden dolayı karşılaştıkları güçlükleri ve yapılması gereken fiziki
düzenlemeleri belirlemek. Bedensel engellilerin Temel Eğitim Okullarına erişilebilirliğini sağlamak ve çözüm önerileri getirmektir.
1.3. Araştırmanın Önemi
Araştırma ile, eğitim yöneticilerine ve bedensel engelli çocuğa sahip olan ailelere yardımcı olmak, ülkemizdeki bedensel engellilerin eğitimi üzerinde düşünmek, tartışmak, yeni araştırma olanaklarının yaratılmasına katkı sunmak ve mevcut uygulamalardaki eksiklikleri göstermek bakımından önem taşımaktadır. Bedensel engelli çocukların engelsiz çocuklarla aynı mekanda eğitim almasının mümkün olup olmadığını, mümkün ise mevcut okulların bir arada eğitime imkan verip vermediğinin, vermiyorsa bunu mümkün kılacak mekansal düzenlemelerin neler olduğu.
Ayrıca; Temel Eğitim Kurumlarında bedensel engellilerin fiziki düzenlemeler nedeni ile yaşadıkları sorunları belirleyerek, bu sorunların giderilmesi için eğitim kurumlarındaki yetkililere öneriler getirerek yardımcı olacaktır.
Araştırma sonuçlarının eğitim yöneticilerine, program geliştirme uzmanlarına, eğitimcilere, mimarlara, ve diğer araştırmacılara yarar sağlayacağı düşünülmektedir.
1.4. Araştırmanın Sayıltıları
Bu araştırmanın planlanıp yürütülmesinde, ulaşılan bulguların yorumlanmasında aşağıda verilen varsayımlardan hareket edilmiştir.
Veri toplamada kullanılan veri toplama araçlarının geçerliği ve güvenirliği konusunda uzman kanısı yeterlidir.
Araştırmada örneklem grubu, evreni temsil edebilecek niteliktedir.
Araştırma kapsamında görüşüne başvurulan bireylerden sağlanan bilgiler samimi ve gerçeği yansıtmaktadır.
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırmanın sınırlılıkları şunlardır;
1.Denizli ili, Sarayköy ilçesindeki eğitim veren beş resmi Temel Eğitim Okulları ile sınırlıdır.
2. Araştırma kurum yöneticilerinin görüşleri ile sınırlıdır. 3. 2015-2016 eğitim-öğretim yılını kapsamaktadır.
Bu çalışma normal öğrenciler için yapılmış olan temel eğitim mekanlarını bedensel yetersizlikleri nedeni ile kullanamayan ancak yapılabilecek fiziksel düzenlemelerle eğitim alabilecek durumda olan ortopedik engellileri kapsamaktadır. Engelli ve engelli olmayan öğrencilerin bir arada eğitim alabilmesi için gerekli olan eğitim mekanlarının değerlendirmesi yapılacaktır.
1.6. Tanımlar
Temel Eğitim: (İlköğretim) Birkaç öğretim basamağından oluşan örgün eğitim sisteminin temel bilgi ve becerileri kazandıran sekiz yıllık ilk basamağı, ilköğrenim, zorunlu öğrenim: İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur...-Anayasa.
Engelli: Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca engellilik; “Normal kişilerden farklı olarak sosyal yaşantısında kendi kendine yapması gereken işleri bedensel ve zihinsel kabiliyetindeki kalıtımsal, ya da sonradan olma bir engelden dolayı yapamayanlar” olarak tanımlanmıştır (Gündüz, 1996).
Bedensel Engelli: Doğum öncesi, doğum anı ya da doğum sonrası bir nedene bağlı olarak oluşan ve bütün düzeltme işlemlerine rağmen iskelet (kemik), kas ve sinir sisteminde meydana gelen bozukluklara bedensel engel (ortopedik engel) denmektedir. Bu engelden dolayı, eğitim performansında ve sosyal uyumunda problemler yaşayan bireyler ise, bedensel engelli (ortopedik engelli) olarak adlandırılmaktadır.
Okul Yöneticiliği: Okul yöneticiliği eğitim yöneticiliği içinde yer alır ve belli düzeydeki okul ya da okulların amaca en uygun ve en etkili biçimde nasıl çalıştırılabileceği ile ilgili
ilke ve teknikleri inceler. Okul yöneticiliğide, kendi içinde bölünebilmekte ve ilkokul yöneticiliği adını almaktadır (Binbaşıoğlu, 1988, s.3).
Yönetici: Belli bir amaç uğruna bir araya gelen, insanları hedefe ulaşmak için ahenkli bir şekilde ve işbirliği içinde etkili ve verimli olarak yönetmek sorumluluğunda ve zorunda olan kişidir (Erdoğan, 2003).
BÖLÜM II
2. ALAN YAZIN TARAMASI
Bu bölümde engelliliğin tanımı ve sınıflandırılması yapılmıştır. Engellilerle ilgili terimler açıklanmış, bedensel engelin nedenleri ve ülkemizdeki engelli durumuna değinilmiştir. Temel Eğitim Okulları ile engelli bireylerin; eğitimi, eğitim ortamları, bedensel engellilere yönelik yapılması gereken fiziki düzenlemeler hakkında bilgilere yer verilmiştir.
2.1. Engellilik Kavramı
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun insan Hakları Evrensel Bildirisinin devamında yer alan 9 Aralık 1975 tarihli Engelli Hakları Bildirisi, engellilerin topluma üretken bireyler olarak katılmaları konusunda olduğu kadar, toplumun engellilere karşı yükümlülüklerini de saptamaktır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 13 maddeden oluşan 3447 numaralı bildirisi engelliği “normal bir kişinin kişisel ya da sosyal aşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri, ortopedik veya ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da sonradan olma herhangi bir noksanlık sonucu yapamaması” olarak tanımlamıştır (UN, 1975: 88-89). Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), 1983 yılında kabul ettiği, Engellilerin Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdamı hakkında 159 sayılı Sözleşme’nin birinci bölümünde engelliler için “diğer bireylerle eşit koşullar altında topluma tam ve etkin bir şekilde katılımlarının önünde engel teşkil eden uzun süreli fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu bulunan kişiler” tanımını kullanmıştır (ILO, 1983).
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan tanımda da, engellilik üçe ayrılmıştır. Bu ayrım, hastalık sonuçlarına göre yapılmış “tıbbi” tanımlardır. Buna göre (WHO, 2013: 3);
Noksanlık-Bozukluk (Impairment): Psikolojik ve fiziksel yapı veya fonksiyonlardaki eksikliği veya dengesizliği ifade eder. Bu noksanlık, hastalık değildir. Fonksiyonel sınırlamalar da noksanlığın bir boyutudur. Noksanlık, organ boyutundaki rahatsızlıkları kapsamakta olup, kalıcı, geçici kayıpları veya dengesizlikleri belirlemektedir.
Yetersizlik-Engellilik (Disability): Sağlık alanında bir noksanlık sonucu meydana gelen ve normal sayılabilecek bir insana oranla bir iş yapabilme yeteneğinin kaybedilmesi veya kısıtlanması durumunu ifade etmektedir. Bu durumun noksanlıktan farkı; noksanlık tek bir fonksiyonu ilgilendiren vücudun bir bölümü ile ilgilidir. Yetersizlik ise, günlük yaşamın temel unsurları olarak kabul edilen davranış ve faaliyetlerle ilgili olup, uygun bir davranış gösterememe durumudur (Örneğin, kendi kendine yemek yiyememe, yürüyememe gibi).
Maluliyet-Sakatlık (Handicap): Bir noksanlık veya yetersizlik sonucunda belirli bir kişide meydana gelen ve o kişinin yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel durumuna göre normal sayılabilecek faaliyette bulunmasını önleyen ve sınırlayan, dezavantajlı durumu ifade eder. Sakatlık ve noksanlığın kişi üzerindeki kültürel, sosyal, ekonomik ve çevresel yönden etkilerini aksettirmektedir. WHO, konunun toplumsal boyutunu da ele alarak, sadece kişinin kendini engelli görmesini değil, toplumun onu nasıl kabul ettiğinin önemini de vurgulamıştır.
Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre engel; bir şeyin gerçekleşmesini önleyen sebep, mâni, mahzur, müşkül, pürüz, mânia, handikap olarak tanımlanmaktadır. Engelli ise “vücudunda eksik veya kusuru olan” olarak açıklanmaktadır (tdk.gov.tr, 2014). Engelliler ile ilgili ulusal mevzuatta, “doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu ortopedik, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uymama durumunda olup; korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi” olarak bahsedilmektedir (mevzuat.gov.tr, 2014). Türk Standartları Enstitüsü de engelliler ile ilgili hazırladığı standartlarda engelliliği; “özür, vücut fonksiyonlarının kullanımında fiziki kısıtlılık ve kayıp” olarak ele almaktadır. (TSE, 1991: 1).
2.1.1. Engelliliğin Sınıflandırılması
T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından yapılan Türkiye Özürlüler Araştırması’nda engellilik altı başlık altında incelenmiştir. Bunlar:
Ortepedik Engelliler: İnsanlar doğum öncesi, doğum anı ve doğumdan sonraki çeşitli sebepler sonucu ortopedik özürlü olabilmektedirler. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Okulları Yönetmeliği’nin 6. maddesinde;
Ortopedik özürlü; bütün düzeltmelere rağmen iskelet sistemi, kas sistemi, kas ve eklemlerdeki özürlerinden dolayı normal eğitim, öğretim çalışmalarından yeteri kadar yararlanamayan olarak tanımlanmaktadır (Usta, 1992: 22).
İşitme Engelliler: 1997’de Türkiye’de çıkarılan 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de sınıflandırma yapılmaksızın işitme yetersizliğinin tanımına yer verilmiştir. Kararname’de işitme yetersizliği;
İşitme duyarlılığının kısmen veya tamamen yetersizliğinden dolayı konuşmayı edinmede, dili kullanmada ve iletişimde güçlük nedeniyle bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenme durumu” olarak tanımlamıştır (Ataman, 2003: 322).
Zihinsel Engelliler: Zihinsel engellilik, zeka yaşı ile ilgili bir durumdur. Zihinsel engelliler kendi yaşıtlarının düşünme, karar verebilme, iş yapabilme ve duygularını ifade edebilme, sosyal ilişki kurabilme kapasitelerini daha geriden takip ederler. Bu durum zeka yaş bölümünün geriliğine göre farklılık gösterir (Müftüoğlu, 2006: 18).
Görme Engelliler: Görme engelli, görme gücünün kısmen ya da tamamen yetersizliğinden dolayı bireyin eğitim performansının ve sosyal uyumunun olumsuz yönde etkilenmesi durumudur.
Dünya Sağlık Örgütü’nün görme yetersizliği olanlarla ilgili sınıflandırması aşağıda yer almaktadır.
Normal (Normal görme, normale yakın görme), Az Görme (Orta, düşük, çok düşük, köre yakın), Kör (Akardere, 2005: 30).
Dil ve Konuşma Engelliler: Organik ve çevresel nedenlere bağlı olarak konuşmanın olmaması veya gecikmesi durumu olarak tanımlanır.
Konuşma: Kişinin kendisi ve çevresi ile dengeli bir ilişki kurma ve sürdürmesine yarayan geleneksel sembollerin yer aldığı tüm bedensel tepkiye dayanan bir iletişim
sistemidir. Konuşmanın akışında, ritminde, vurgularında, ses birimlerinin çıkarılışında, eklemlenişinde, anlatma bozukluğu bulunana konuşma engelli denir (Aras, 2006: 55).
Süreğen Hastalık: Milli Eğitim Bakanlığı tarafından çıkarılan Özel Eğitim Okulları Yönetmeliği’nde sürekli hastalığı olanlar, “sürekli bakım ve tedaviyi gerektiren hastalıklar sebebiyle eğitim, öğretim çalışmalarından yeteri kadar yararlanamayanlar” şeklinde tanımlanmaktadır (Özsoy ve diğerleri, 1997: 107).
2.2. Dünyada ve Türkiye’de Engelliler
Bugün dünyamızda yetersiz beslenme, savaşlar, kazalar, doğal afetler, hastalıklar nedeniyle her geçen gün sayıları hızla artan zihinsel, bedensel özürlü kişiler
bulunmaktadır. Bu sayının, ülkelerin gelişmiş ve gelişmekte oluşuna göre değişebilmesine karşılık, dünya nüfusunun %10’u olabileceği ileri sürülmektedir. Uluslararası istatistikler, her on çocuktan birinin özürlü olarak dünyaya geldiğini göstermekte, doğal afetler ve savaşlarla yüz binlerce kişinin sakat kaldığını belirtmektedir.
Gelişmiş ülkelerde alınan özel eğitim önlemlerinin bile yetersiz olduğunun tartışıldığı günümüzde durum, gelişmekte olan ülkeler için daha kaygı verici görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün tahminlerine göre dünya nüfusunun 300 milyondan fazlası özürlüdür ve bunun %70’ten fazlası gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Gelişmekte olan ülkelerdeki özürlülerin yalnızca %1-2’si rehabilitasyon hizmetlerinden faydalanmaktadır. Diğerleri eğitim ve rehabilitasyon hizmeti alamadıklarından üretken olamamakta, toplumun dışına itilmektedirler (Hasırcıoğlu, 2006: 15).
Gelişmekte olan ülkelerdeki sakatların çoğu yetersiz beslenmeden, çocuk büyütmede yanlış tekniklerin kullanılmasından, önlenebilir hastalık ve kazaların önlenememesinden ileri gelmektedir.
Çocuklar için lider bir kuruluş olan UNICEF, çocuk sakatlıklarını önleme ve rehabilite etme işiyle ilgili BM içinde bulunan kuruluşlarla da yakın işbirliği içinde bulunmaktadır. Böylece gelişmekte olan ülkelerde gelişimleri çok geri kalmış çocuklara daha çok hizmet götürmeyi amaçlamaktadır (Hammerman, 1982: 8).
Türkiye’de özürlüler konusundaki bilgi ve veri eksikliğini gidermek amacıyla Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı ve Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı işbirliği ile “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması” 2002 yılı Aralık ayında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, Türkiye’de özürlülerin sayısı, oranı, sosyo-ekonomik
yapısı, sosyal yaşamda karşılaştıkları sorunlar, beklentileri, özürlülük türü, özrün oluş sebebi, bölgesel farklılıkların ölçülmesi ile süreğen hastalığa sahip olma oranlarının ölçülmesi hedeflenmiştir. Genel sonuçları 2003 yılı Aralık ayında açıklanan araştırma sonuçlarına göre, ülkemizde 8.431.937 kişi özürlü olarak yaşamını sürdürmektedir (Kaya, 2006: 12).
Özürlü olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı % 12.29’dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı % 2.58 iken süreğen hastalığı olanların oranı ise % 9.70’tir. Özürlü olma oranları yaş grubu bazında incelendiğinde her iki grupta da ileri yaşlarda artmaktadır. Ancak, bu artış süreğen hastalığı olanlarda diğer özür grubundakilere göre daha fazladır. 0-9 yaş grubunda ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanların oranı % 1.54 iken 0-9 yaş grubunda süreğen hastalığa sahip olanların oranı % 2.60’tır. Bu oran, ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlü olanlarda 50-59 yaş grubu, süreğen hastalığı olanlarda ise 20-29 yaş grubunda yaklaşık iki katına çıkmaktadır (Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü
Başkanlığı [BDİEB], 2004: 5).
2.3. Engelli Gereksinmeleri ve Mekansal Düzenlemeler
Her birey yaşam içinde söz sahibidir ve yaşama dahil olma hakkı vardır. Anayasanın 17. maddesinde de belirtildiği gibi, herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Bu hakkı kullanırken fiziksel çevre, bireye engel olmamalıdır. Ülkemizde engelliler fiziksel ve inşa edilmiş çevreyi kullanırken, özellikle herhangi bir yere ulaşmak için şehir içi dolaşım alanlarında birçok engelle karşılaşmaktadırlar. Her insanın özgürce hareket edebildiği ve kullanabildiği mekanlarda engelliler çeşitli sıkıntılar çekmektedirler. Bu nedenlerle herkes için ulaşılabilir olan mekanlar engelliler içinde ulaşılabilir olmalı ve gereksinme duyulan düzenlemeler yapılmalıdır. Engelli insanların diğer insanlara göre fiziksel, sosyal ve psikolojik gereksinmeleri daha fazladır. Mekanlara ulaşımda güçlük çektikleri için birilerinin yardımına veya özel olarak tasarlanmış yardımcı düzeneklere ihtiyaç duyarlar. Ulaşım araçlarına rahat binemezler veya şehir içinde rahat dolaşamazlar; en önemlisi konut veya kamusal binalara giriş ve çıkışlarda sorunlar yaşarlar. Ayrıca, henüz tüm insanlarda engelli kişi ile bir arada yaşamak bilinci tam olmadığı için yeterince yardımcı olmadıkları, hatta hor gördükleri de bilinmektedir. Eğitim de engelli ve engelli olmayan bireylerin gereksinmeleri olan bir eylemdir ve eğitim için
mekanlarda olması gereken özellikler vardır. Engelli bireyler için bu özelliklerin yanında, her bir engellinin bireysel farklılıklarından doğan özel gereksinmeleri vardır. Önemli olan engelli ve engelsiz bireylerin gereksinmelerini ortak bir paydada buluşturarak, ideal mekanları oluşturabilmektir.
Tüm bireylere yönelik fiziksel ortam düzenlemelerinin yapılabilmesi için öncelikle mekanı kullanacak olan bireylerin fiziksel ölçülerinin bilinmesi gerekmektedir. Fakat bireylerin fiziksel ölçüleri her insan için aynı değildir. O nedenle ortalama ölçü veya standart insan ölçüsü esas alınarak düzenleme yapılmaktadır. Bedensel engelli bireyler ise standart insan ölçülerinden farklı ölçülere sahiptir. Kullandıkları yardımcı araçlar veya fiziksel orantısızlıklar nedeniyle vücut ölçüleri diğer insanlardan farklıdır.
Kullanıcı olan insanın boyutları mekanın tasarlanmasında önemli yer tutar. Mekan tasarımına yol gösteren faktörlerden biri olan insan ölçülerine “antropometri” denir. Bir başka deyişle; “Tasarlanacak sisteme veya mekana ilişkin kullanıcının ihtiyaç duyduğu donanımın, aygıtların, yakın çevresinin tasarlanmasında etkin olan, hareketli ve/veya hareketsiz durumda vücut ölçülerinin, kapasitelerinin bilimsel ölçüm yöntemleri kullanılarak saptamasına ANTROPOMETRİ denir” (Kayış ve Özok, 1989).
Bu tanıma göre her binanın elemanlarının ve mekanların boyutlandırılması için, o mekanı kullanacak olan bireylerin antropometrik ölçülerinin bilinmesi gerekmektedir. Engelliler için ise antropometri, diğer insanlardan farklıdır, çünkü standart ölçülere sahip değildir. Kullanılan araçlara ve mekan gereksinmelerine göre değişiklik gösterir.
Engelli ve engelsiz öğrencilerin bir arada eğitim alabilecekleri ilköğretim okulları tasarlanırken kullanıcı olan normal çocukların ve engelli çocukların boyutlarının bilinmesi ve kullanılan mekanların uygun boyutlarda olması, sağlıklı ve kullanılabilir bir eğitim mekanının temelini oluşturmaktadır.
2.3.1. Engelliler İçin Mekansal Gereksinmeleri
Mekanın engelleyici nitelikleri, günlük yaşamın tüm alanlarındaki eylemleri etkilediklerinden, yaşanabilirlik açısından özel önem taşımaktadır. Fiziksel düzenlemeler açısından, yaşam çevrelerindeki engellerin kaldırılması, tüm insanların sosyal yaşama katılması ve yaşamını sürdürebilmesinde sağlanması gerekli koşullardan biridir. Teni yapılaşacak alanlarda, engelsiz fiziksel çevreler oluşturmak, mevcut çevrelerin niteliğini iyileştirmek ve erişilebilirliğini arttırmak yaşam kolaylığı konusunda konulabilecek başlıca hedeflerdir.
Türk Ceza Kanununun 122. maddesinde yapılan değişiklikle birlikte, “dil,ırk,renk, cinsiyet” gibi ayırımcılık sebeplerine özürlülük/engellilik de eklenmiştir. Böylece kişiler arasında engelli oluşu nedeniyle ayırımcılık yapanlara 6 aydan 1 yıla kadar hapis ve adli para cezası verilebilecektir. Bu maddeye göre kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmi yapılar, yollar, kaldırımlar, yaya geçidi ve kamusal mekanlar en geç 7 yıl içinde engellilerin kullanımına uygun hale getirilecektir. Bu madde doğrultusunda görme engelliler ve ortopedik engelliler için iç ve dış mekan gereksinimleri belirtilmiştir.
İnsanın mekansal gereksinmelerinin belirlenmesinde kullanıcı boyutları önemli yer tutar. Mekanların boyutlandırılmasında, merdiven ve koridor genişliklerinde, donatı ve ekipmanların boyutlarında ve kullanıcıların bulunduğu her mekanın biçimlendirilmesinde kullanıcı boyutları gerekmektedir.
Temel eğitim okulları tasarlanırken kullanıcı olan çocukların boyutlarının bilinmesi ve kullanılan mekanların uygun boyutlarda olması, sağlıklı ve kullanılabilir bir eğitim mekanının temelini oluşturmaktadır.
Yaşanılan mekanların engelliler tarafından girilebilmesi, dolaşılabilmesi, ekipmanlara yaklaşılabilmesi ve kullanılabilmesi erişilebilir kullanım için gereklidir. Engelli insanda günlük aktiviteleri yerine getirmek için, yaşadığı çevrede engelleme olmaksızın kendi yetenekleri ile dolaşmalıdır (Demirkan 1991).
Eğitim de engelli ve engelli olmayan bireylerin gereksinmeleri olan bir eylemdir ve eğitim için mekanlarda olması gereken özellikler vardır. Engelli bireyler için bu özelliklerin yanında her bir engellinin bireysel farklılıklarından doğan özel gereksinmeleri vardır. Önemli olan engelli ve engelsiz bireylerin gereksinmelerini ortak bir paydada buluşturarak ideal mekanları oluşturabilmektir.
2.3.2. Ortopedik Engelliler İçin Yapılması Gereken Düzenlemeler
Bedensel engelliler, engelliler içinde fiziksel açıdan mekan gereksinimi en fazla olan gruptur. Bedensel engellilerin gereksinmeleri, diğer engellilerin gereksinmelerin den öncelik sırasına göre farklıdır. Bedensel engelliler için en önemli gereksinme güvenliktir. Güvenlik, engellilerin kullanacağı binalarda iki anlama gelmektedir.
1-Engellilerin dış tehditlere karşı korunmuş yerlerde barındırılması, 2-Binanın engelliler tarafından güvenli bir biçimde kullanılması.
Mimari tasarımda önemli olan ikinci maddedir. Merdiven, lavabo, asansör, kapı, kolon, kiriş, lento, eşik vb. yapı öğelerinin hiçbir kazaya neden olmayacak biçimde
tasarlanması, boyutlarının standart olması, biçimlerinin yumuşak olması, düşme ve kaymayı engelleyecek önlemlerle tasarlanmış olması anlamına gelmektedir.
Bedensel engelliler yetersizlikleri nedeniyle mekanları kullanırken bazı düzenlemelere gereksinme duyarlar. Bu düzenlemeler genellikle bina içi ve bina çevresini kapsayan yasal düzenlemelerdir. Bedensel engelliler yürümek ve hareket etmek için yardımcı araç gereçlere ihtiyaç duyarlar. Kullandıkları araçlar mekan tasarımında düzenleme gerektirmektedir. Bedensel engelli bireylerin kullandıkları araçların, antropometrik boyutları şöyledir.
2.3.2.1. Tekerlekli Sandalye
Engelsiz çocuklarla aynı mekanları kullanması gereken engelli çocukların kullandıkları yardımcı araçlar ile birlikte boyutları şekil 2.1., 2.2. ve 2.3.de görüldüğü gibidir. Bir tekerlekli sandalyede çocuğun kapladığı alan yaklaşık 120 cm dir.
Şekil 2.1. Tekerlekli Sandalye Kullanıcısının boyutları ( Ruth 1999)
Tekerlekli sandalye kullanıcısı için sandalyesinden raflara uzanma mesafesi şekil 2.2 de görüldüğü gibidir. En alt raf seviyesi 50 cm, en yüksek raf seviyesi 90 cm dir. Bu şartlar sağlandığı taktirde yardıma ihtiyacı olmadan ulaşabilme imkanı sağlanmış olacaktır.
Şekil.2.2. Tekerlekli Sandalye kullanıcısı için raf yükseklikleri (Ruth 1999) Tekerlekli sandalye kullanıcısı normal sırada oturan öğrenciden tekerlekler nedeniyle daha yüksekte olduğu için masa yüksekliğinin alt seviyesi 5-12 yaş için 60 cm, üst seviyesi ise 65 cm olmalıdır (Şekil 2.3).
Şekil.2.3. Tekerlekli Sandalye kullanıcısı için masa ve sıra yükseklikleri (Ruth 1999) 2.3.2.2. Merdivenler ve Rampalar.
Engelli öğrencilerin en büyük sorunlarından biri merdivenler ve rampalardır. Bağımsız hareket yeteneği kısıtlanmış engelli öğrenciler için basamak inmek ve çıkmak mümkün değildir. Yürüyebilmek ve hareket edebilmek için tekerlekli sandalye veya yardımcı yürüme araç gereçlerini kullanırlar. Bu araçlar ise engelsiz öğrencinin kapladığı alanlardan daha fazla yer kaplarlar. Bu nedenle merdiven genişlikleri normal
standartlardan daha geniş olmalıdır. Mümkünse merdiven yerine rampa tercih edilmelidir (Şekil 2.4.). Mimar Şükrü Sürmen’e göre engellilerin ulaşılabilirliği ile ilgili olarak;
Rampa eğimleri %5 ile %10 arasındadır. 10 santimetreye kadar bir yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %10, 25 santimetreye kadar olan yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %8,25, 50 santimetreye kadar olan yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %6, 50 santimetreden fazla bir yükseklik farkının aşılması gerektiği durumlarda en fazla
rampa eğimi %5 alınmalıdır. Çok kısa rampaların eğimi zorunlu durumlarda %12 olabilir. Bir rampanın boyu 6 metreden fazla ise araya 150 santimetre uzunluğunda bir sahanlık konur. Rampa genişlikleri 130 santimetrenin altına düşürülmemeye çalışılmalıdır. Sabit rampaların düzenlenemediği yerlerde seyyar rampalarda kullanılabilir (Web iletisi 1).
Şekil 2.4. Rampa ve merdiven boyutları (Anonim 1991)
Rampaların bir kenarı duvara dayalı ise diğer kenara en az 50 mm yükseklikte bordür koymak gerekmektedir. Rampanın korkuluğu ise başlangıçtan itibaren en az 30 cm önceden başlaması rahat kullanım açısından önemlidir. Korkuluk yüksekliğinin 90-100 cm olması yeterlidir.
Eğer basamak sayısı fazla is ve rampa uzunluğu için yeterli alan mevcut değilse dönerli veya iki kollu rampalar kullanılabilir. Yine bu rampalarda da eğimin %12 yi geçmemesine dikkat edilmelidir. Dönüş yerlerinde ise tekerlekli sandalyenin döneceği mesafe bırakılmasına dikkat edilmelidir (Şekil 2.5)
Şekil 2.5. Tekerlekli Sandalye Dönerli rampa (Anonim 1991)
Tekerlekli sandalye kullanmayan yürüme güçlüğü çekenler için ise merdivenlerin ve rampaların iki kenarında korkuluklar olmalıdır. Zemin kaplamalarında kaygan olmayan malzemeler kullanılmalıdır. Rampa eğimlerinin alan yetersizliğinden veya bilinsiz uygulamalar nedeniyle %12 den dik olması durumunda engelliler tarafından kullanılamamakta ve tehlike yaratmaktadır (Resim 2.1.ve 2.2.).
Resim 2.1. ve 2.2. Eğimi dik alınarak yanlış uygulanmış rampa örneği (Web iletisi 2) Koridorlarda minimum genişlik mesafesi 150 cm, çift kollu merdiven sahanlıklarında ise minimum 122 cm olması gerekmektedir (Şekil 2.6)
Şekil 2.6. Tekerlekli sandalye için dönüş mesafeleri (Anonim 1991)
Düz kollu ve sahanlıklı merdivenler tercih edilir. Döner merdivenler geometrik belirsizlikten dolayı görme ve bedensel engelliler için tehlike oluşturabilirler. Merdivenlerin her iki tarafınada küpeşte konulması yerinde olur. Dört santimetre çapında dairesel kesitli bir küpeşte iyi bir çözümdür. Duvar tarafındaki küpeştenin duvardan uzaklığı Dört santimetre olarak alınır. Merdivenlerde basamak genişliği 29-30 cm, basamak yüksekliği 15-16 cm olmalıdır. Küpeştelerin yüksekliği 90 cm olarak yapılabilir (Web iletisi 3).
Bina girişlerinde bir arada çözülmesi uygun olan merdiven ve rampa örneği Şekil 2.7 de görülmektedir.
Şekil 2.7. Merdiven ve rampa örneği (Anonim 2001 a) 2.3.2.3. Lift ve Asansörler.
Merdiven yerine her zaman rampaların tercih edilmesi mümkün olmayabilir. Yer açısından kısıtlı olan mekanlarda merdivenin korkuluk tarafına monte edilen kaldıraçlar kullanılabilir. Bu kaldıraçlar otomatik olup üzerindeki düğmeler sayesinde engelli kişiyi
güvenli ve rahat iniş çıkış sağlar. Bu nedenle bir çok mekanda tercih edilen bir yöntemdir (Resim 2.3 ve 2.4).
Resim 2.3. Engelli lifti (Web iletisi 4) Resim 2.4. Engelli lifti (Web iletisi 4) Kullanımı ve güvenliği açısından kolaylık sağlayan liftler, maddi olarak binaya ek yük getirdiği için tercih edilmemektedir.Daha çok özel okullarda kullanılmaktadır.
Asansörler ise, standart asansörlerden boyutları ve donanımları açısından farklılık gösterir. Kabinin minimum genişliği 100 cm, derinliği ise 140 cm olmalıdır. Bu ölçüler normal veya elektrikli tekerkekli sandalyedeki engelli ile refakat eden bir veya iki kişiye yeterli alanı sağlar. Sahanlık kapıları ve kabin kapılarının boşluk genişliği en az 90 cm olmalıdır. Kabin içinde montaj yüksekliği zeminden 90 cm olan tırabazan yerleştirilmelidir. Bu tırabazan yuvarlak profilli, tutunması kolay ve yüzeyi plastik veya vinil esaslı malzeme ile kaplanması uygun olmaktadır. Eğer mümkünse kabinin her üç duvarına da konulmalıdır (Anonim 2001a).
Asansörün tabanına kaymayı önleyici ve tutmayı kolaylaştırıcı bir kaplama malzeme ile kaplanması kullanımı kolaylaştırmaktadır. Graphlex taban olarak da adlandırılan bu malzemelerin özellikleri;
Yanmayan, yangında alev almayan, parlamayan, yangın geciktirici özelliği olan, Antistatik, toz tutmayan, tabanda topraklamalı,
Zamanla ezilmeyen, tüyleri yassılaşmayan, tekerlekli sandalyeye dayanıklı,
Sökmesi, taşıması, döşemesi kolay niteliklere sahip olması, uygulamayı ve uzun sure işlevsel kullanımı sağlaması, olarak sıralanabilmektedir.
Asansör kabininin dar kenarı (1.20) m ve alanı (1.80) m2’den kapı genişliği ise (0.90) m’den az olamaz. Asansör önü sahanlık genişliği asansör kapısı sürgülü ise en az
(1.20) m asansör kapısı dışa açılan kapı ise en az (1.50) m olmalıdır. TSE 8237 ISO 4190’da verilmiştir. Bu ölçüler (630 kg) 8 kişilik asansöre tekabül eder.
Uygun boyutlarda engelli asansörü Şekil 2.8 görülmektedir. Minimum boyutları verilen asansörün daha geniş olması dönüş imkanı sağlayacağı için daha kullanışlı olmaktadır.
Şekil 2.8. Asansör iç boyutları (Anonim 2001a)
Kabin içindeki asansör kumanda düğmeleri ise tekerlekli sandalye kullanıcısı için rahat kullanılabilir olmalıdır. En az 90 cm, en fazla 140 cm yüksekliğe yerleştirilmelidir (Şekil 2.9.).
Şekil; 2.9. Asansör içi kumanda düğmelerinin yerleştirilmesi (Anonim 2001a). 2.3.2.4. Koridor, Kapı ve Pencere
Tekerlekli sandalye kullananlar daha geniş koridorlar ve yuvarlak dönüşlere ihtiyaç duyarlar. Keskin ve dik dönüşlerden kaçınılmalıdır. Koridor genişliği en az 120 cm
olmalıdır. Bir koridorda yan yana iki tekerlekli sandalye kullanıcısının kapladığı alan yaklaşık 240 cm dir.
Şekil 2.10. Tekerlekli sandalyenin kapladığı alanlar.
Tekerlekli sandalyeyi kullanan engelli, sağlıklı bir insana oranla daha fazla alan kaplamaktadır. Kapı genişliklerinin dar olması nedeni ile kapı geçişlerinde problemle karşılaşmakta; tekerler kapıya çarpmakta, kapıda hasar oluşturmakta, bazende kapıdan geçememektedir (Mutluer 1997).
Çok kullanılan (sınıf, wc ve lavabo) kapıları, malzeme açısından sağlık kurallarına uygun ve tekerlekli sandalye darbelerine karşı dayanaklı olması gerekmektedir. Özellikle aşınmaya ve çizilmeye karşı dirençli olan laminat ahşap kaplamalar, kapı yüzeyinin tümünde veya en azından sandalyede outran engellinin ayak çarpma mesafesi olan yerden 30 cm’lik yüksekliğe kadar kullanılması kapının darbe alabilecek kısmının aşınmaması açısından uygun olacaktır. Kapı kollarıda tutunmayı kolaylaştırıcı biçim ve malzeme özelliğine sahip olmalıdır.
Tekerlekli sandalye sandalyeyi kullanan kişinin kapıya, kapı çevresine yada kapı koluna çarpmadan geçmesi için kapı ağzının yeterli derecede geniş olması gerekmektedir. En ideal kapı eni tekerlekli sandalyeden 10 cm fazla olmalıdır. Bu da tekerleri döndürme esnasında kolu yada dirseği kapı kenarlarına çarpmadan geçebilmeyi sağlar. Buna göre kapı genişliği en az 80 cm olması gerekmektedir. 85 cm yada 90 cm lik kapı 80 cm lik net açıklık gerektirir. Net açıklık her zaman en uzunluğundan daha küçüktür (Renhold 1991).
Şekil 2.11. Kapı açıklıkları
Net zemin alanı kapının çekildiği tarafta, itildiği taraftan daha geniş olmalıdır. Kapılar fazla kuvvet gerektirmeden açılmalı ve kapılar eşiksiz olmalıdır. Çekme tarafındaki ekstra alan, insanın kapıya yaklaşmasına, kapının kolunu tutmasına ve açarken kendini kapının önünden çekebilmesine olanak verir. Kapıların önündeki manevra alanı ise kapı kolunun yanından en az 60 cm olmalıdır. (Renhold 1991). Şekil 2.12, 2.13.
Şekil 2.12. ve 2.13. Kapının rahat açılması için gerekli kenar mesafeleri ve tutunma kolu Kapılar içinde özellikle dikkat edilmesi gereken yangın çıkış kapılarıdır. Acil durumlarda yangın kapılarının malzeme ve biçim açısından rahat kullanılabilir olması
gerekmektedir. Özellikle tekerlekli sandalye kullananlar için panic anında kapı kolunun rahat tutulabilir olması önemlidir. Bu nedenle kapı kolu yanmaya karşı dayanıklı ve kaymaz özelliğe sahip pütürlü epoksi malzeme ile kaplanmalıdır (Resim 2.5).
Resim 2.5. Acil çıkış kapısı
Pencereler ise tekerlekli sandalye kullanıcısının sandalye yüksekliği ile orantılı olmalıdır. Bulunduğu yerden dışarıyı görebilmelidir. İyi bir aydınlatma tekerlekli sandalye kullanıcısı için çok önemlidir. Şekil 2.14 de görüldüğü gibi maximum 80 cm lik yerden yükseklik, tekerlekli sandalye kullanan engelli için iyi bir aydınlatma sağlamaktadır.
2.3.2.5. Wc ve Lavabolar
Engelli öğrencilerinde eğitim aldığı temel eğitim okullarınada, tekerlekli sandalye kullanan engellei öğrenciler için her WC grubunda bir kabinin engelliler için düzenlenmelidir. Şekil 2.15’ de görüldüğü gibi bedensel engelli kabininde klozet, lavabo, tutamaklar ve hareketli, öne doğru eğimli ayna olması gerekmektedir.
Şekil 2.15. Bedensel Engelli Tuvaleti.
Klozetin bir kenerında bulunan L biçiminde bir tutamak engellinin dayanmasına olanak sağlayacağı için tekerlekli sandalyeden klozete geçmesini kolaylaştıracaktır. Diğer taraftaki kaldırılabilir tutamak ise sandalyeden klozete geçişte engel olmaması için hareketli olmalıdır. Resim 2.6. ve 2.7.
Resim 2.6. Klozet Tutunma Barı Resim 2.7.Menteşeli Tutunma Barı Ortopedik engelliler için tasarlanacak olan tuvaletlerde dikkat edilecek en önemli nokta, tekerlekli sandalye kullanan kişinin tuvalet ve lavabo alanı içinde rahat dönüş ve manevra yapabileceği alanın bulunmasıdır (Şekil 2.16 ve 2.17).
Şekil 2.16. Minimum Tuvalet Alanı Şekil 2.17. Tuvalet İçinde Dönüş Alanı Wc ve lavabolarda tekerlekli sandalye kullanıcısının rahat kullanımı için lavabo yüksekliği 5-12 yaş için max. 75 cm olmalıdır (Şekil 2.18).
Şekil 2.18. Tekerllekli Sandalye kullanıcısı için lavabo yükseklikleri (Ruth 1999) Ayrıca tuvaletlerde elbise askısı ve sabit ayna bulunmalıdır. Zemin kaplaması kaygan olmayan dokulu malzeme ile kaplanmalı ve takılma ve düşme riskine karşı pürüz ve engellerden arındırılmış olmalıdır.
2.3.2.6. Sınıf Düzenlemesi
Normal sınıf düzeninde, sıralar arasındaki mesafe 75 cm, sıraların yan duvara mesafesi 60 cm, sıraların arka duvara olan mesafesi 80 cm’dir. Sınıf kapısı genişliği ise 100/210 cm’dir. Şekil 2.19’da normal sınıf yerleşim planı verilmiştir.
Şekil 2.19. Normal Sınıf Düzeni.
Tekerlekli sandalye kullanan engelli öğrenci en az 70/120 cm’lik yer kaplar. Bu nedenle sıralar arasından rahatlıkla geçebilmesi için en az mesafenin 100 cm olması gerekmektedir. Masa yüksekliğinin tekerlekli sandalye yüksekliğine uygun olmalıdır. Tahtanın yerden 80 cm yükseklikten başlanarak monte edilmelidir. Askıların bir kısmının engelli öğrencinin yetişebileceği yüksekliğe uygun takılmalıdır. Sınıf kapısı ise 100 cm’lik tek kanat yanında 50 cm’lik küçük kanat şeklinde veya çift kanatlı kapı olarak çözülmelidir. Tahtanın önünde normal sınıflarda bulunan platform ise, tekerlekli sandalye kullanan öğrencilerin sınıflarında bulunmamalıdır. Şekil 2.20. de engelli öğrenciler için sınıf düzenlemesi yapılmıştır.
Şekil 2.20. Tekerlekli sandalye kullanıcısı olan sınıf düzenlemesi. 2.4. Kaynak Araştırması
Konuya yönelik kaynaklar incelendiğinde, eğitim modelleri, engelli eğitim kurumları ve engel türlerine gore eğitim metodları konularında kaynaklara ulaşılmıştır. Engellilerle ilgili daha çok konut, kamu binaları ve şehir içi dolaşım alanları ile ilgili konularla sınırlı kalındığı gözlenmiştir.
2.4.1. Yurtiçi Araştırmalar
Yurt içinde, Temel Eğitim Okullarında bedensel engelli öğrenciler için yapılması gereken fiziki düzenlemeleri belirlemek amacıyla az sayıda araştırma yapılmıştır. Ülkemizde, yapılan bazı araştırmaların bulguları özet olarak sunulmuştur.
Türkeli B. (1994); Tezde kamu binaları, devlet daireleri ve şehirdeki ortak kullanım alanlarının engelli insanlara göre daha ulaşılabilir ve yaşanabilir olması için yapılabilecekler anlatılmıştır. Özellikle tekerlekli sandalye kullanıcıları için asansörlerin, rampaların ve merdivenlerin daha kullanılabilir hale getirilmesi için yapılabilecekler incelenmiştir. Örnek olarak, İzmir Sabancı Kültür Merkezi incelenmiş, olumlu ve olumsuz özelliklerine değinilmiştir.
Mutluer S.Y. (1997); tarafından hazırlanan yayınlanmamış yüksek lisans tezinde ortopedik engelliler incelenmiş. Ortopedik engellilerden olan tekerlekli sandalye
kullanıcılarına yönelik mekanların tasarlanmasında dikkat edilecek hususlar ve kullanım rahatlığı için belirlenen standartlar anlatılmıştır.
Mimarlar Odası (2001); “Özürlü Kişilere Uyarlanmış Yapı” kılavuzunda SN521 500 normuna gore engellilerin asgari düzeydeki ulaşılabilirlik özelliklerini belirlemektedir. Bu kılavuzda özürlü türleri, boyutları ve çevre düzenlemelerinde ihtiyaç duydukları mekansal özellikler anlatılmıştır. Bina içinde ve kamuya açık alanlarda özürlüler için belirlenmiş oranlara ve standartlara yer verilmiştir.
Gür Ş.Ö. – Zorlu T (2002), “Çocuk Mekanları” isimli kitapta öncelikle çocuğun gereksinmelerinden bahsedilmiştir. Temel gereksinmeler dahilinde çocuk için tasarlanan mekanlardan biri olan eğitim mekanları incelenmiştir. İdeal bir İlköğretim okulu binasının nasıl olması gerektiği şemalarla anlatılmıştır. Engelli çocuğun gereksinmelerine değinilerek engelli çocuk için mekanların nasıl olması gerektiği anlatılmıştır.
Yılmaz’ın (2005), ‘‘Bedensel Engelli Çocukların Temel Eğitim Okullarında Eğitim Alabilmesi İçin Gereken Mimari Düzenlemeler’’ adlı çalışmasında; Temel eğitim okulları planlanırken engelliler için uyumlu tasarım ilkelerine göre planlama yapılmalıdır. Ayrıca bedensel engelliler için yapılan tasarım ilkelerinin uygulanmasına dikkat
edilmelidir. Engellilerin topluma kazandırılmalarının bir parçası olan temel eğitim bu sayede her çocuğa eşit olarak verilebilecektir.
2.4.2 Yurtdışı Araştırmalar
Yurt dışında, Temel Eğitim Okullarında bedensel engelli öğrenciler için yapılması gereken fiziki düzenlemeleri belirlemek amacıyla yapılan araştırmada Türkçe’ye çevirisi yapılmış araştırma tespit edilememiştir. Yabancı dil seviyemin düşük olması nedeni ile bu alanda yabancı dilde yapılan araştırmalara ulaşılamamıştır.
BÖLÜM III 3. YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, veri toplama araçları, verilerin toplanması, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanmasına ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
3.1. Araştırmanın Modeli
Türkiye’deki engelli çocukların sayısal bilgileri için D.İ.E. verileri, Devlet Planlama Teşkilatı ve Engelliler Koordinasyon Merkezi verileri, engelliler ve mekanlarına yönelik literatür, internetteki sağlık, eğitim ve engellilere yönelik siteler, Bayındırlık ve İmar Müdürlüğünden elde edilen ilköğretim okulları planları ve araştırma-gözlemleme sonucu ortaya çıkan fotoğraflar materyal olarak kullanılmıştır. Bu materyaller,
tarama-betimleme yöntemi kullanılarak, yapılan birebir görüşmeler ile bulguların elde edilmesinde kullanılmıştır.
Araştırma nitel araştırma yöntemi kullanılarak yapılacaktır. Temel Eğitim okullarında bedensel engelli öğrencilerin eğitim alabilmesi için yapılması gereken fiziki düzenlemeleri belirlemek araştırmanın amacıdır. Veri toplamak için birey görüşmeleri yapılmıştır.
3.2. Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini 2015–2016 eğitim-öğretim yılı içinde; Denizli ili, Sarayköy İlçesinde, devlete bağlı Temel Eğitim Okulları oluşturmaktadır.
Araştırmaya veri toplamak amacıyla görüşme yapılan Okul Yöneticileri (Müdür) araştırmada örneklem olarak belirlenmiştir. İlk olarak Denizli ili Sarayköy ilçesinde 5 (beş) devlet O r t a okulu belirlenmiş; bu okullarda görev yapan okul yöneticilerinin görüşlerine başvurulmuştur.
3.3. Verilerin Toplanması
Veri toplama amacı ile nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Örneklem olarak belirlenen beş Ortaokul gezilerek incelenmiş, fotoğraf çekilmiş ve okul yöneticilerinin konu ile ilgili görüşleri alınmıştır.
3.4. Denizli İli Sarayköy İlçesindeki Ortaokulların İncelemesi
Bu bölümde Denizli ili Sarayköy ilçesinde bulunan beş Ortaokulun bedensel engellilere yönelik Temel eğitim okullarında yapılması gereken fiziki düzenlemeler durumlarının değerlendirmesi yapılmıştır.
Okullarda yönetmeliklere, gözleme ve ölçümlere dayalı incelemeler yapılmıştır. Denizli Sarayköy ilçesindeki ortaokulların listesi verilmiştir.
Tablo 3.1
Sarayköy İlçesinde Bulunan Ortaokullar
Sıra No Ortaokulun Adı
1 Gazi Ortaokulu 2 Atatürk Ortaokulu
3 Sakarya Ortaokulu
4 Hacı İrfan Mersin Cumhuriyet Ortaokulu 5 Sarayköy İmam Hatip Ortaokulu
Gözlem yapılan Denizli ili Sarayköy ilçesinde bulunan ortaokulların öğrenci ve öğretmen-personel sayıları Tablo 3.3.2. de verilmiştir.
Tablo 3.2.
Ortaokulların Öğrenci, Öğretmen ve Personel Sayıları
OKULLAR ÖĞRENCİ ÖĞRETMEN-PERSONEL Kız Öğren ci Sayısı Erkek Öğrenc i Sayısı Toplam Öğrenc i Sayısı Ortopedi k Engelli Öğrenci Sayısı Tekerlekl i Sandalye Kullanan Öğrenci Sayısı Öğretme n - Personel Sayısı Tekerlekli Sandalye Kullanan Öğretmen -Personel Sayısı Gazi Ortaokulu 66 74 140 0 0 17 0 Atatürk Ortaokulu 330 350 680 0 0 38 0 Sakarya Ortaokulu 79 94 173 0 0 15 0 H.İ.M.Cumhuriyet Ortaokulu 97 94 191 0 0 16 0 İmam Hatip Ortaokulu 32 61 93 0 0 11 0
Gözlem yapılan Denizli Sarayköy ilçesi ortaokullarının mevcut mekansal özellikleri tablo halinde verilmiştir.
Tablo 3.3
Ortaokulların Mevcut Mekansal Özellik Durumu.
OKULLAR MEKANSAL ÖZELLİKLER G ir iş K ot F ar kı K at Y ük se kl iğ i E ng el li R am pa sı A sa ns ör L if t E ng el li W c
Gazi Ortaokulu 7 rıht 2 Var Yok Yok Var
Sakarya Ortaokulu 5 rıht 3 Var Yok Yok Var H.İ.M.Cumhuriyet
Ortaokulu 5 rıht 3 Var Yok Yok Yok
İmam Hatip Ortaokulu 8 rıht 1 Var Yok Yok Yok
Gözlem yapılan Ortaokullarda Temel Eğitim Okullarında bedensel engelli öğrenciler için yapılması gereken fiziki düzenlemeler değerlendirilmiştir.
3.4.1. Gazi Ortaokulu
Resim 3.1. Gazi Ortaokulu
Denizli İli Sarayköy İlçesi, Atatürk Mahallesi, İstasyon Caddesinde bulunan okul 2000 yılında Gazi İlköğretim Okuluna ek bina olarak yapılmıştır. 2012 yılında Gazi Ortaokulu olarak eğitim-öğretime devam etmiştir. İki kat ve bir de bodrum kattan oluşmaktadır.
3.4.1.1. Merdivenler
Bina girişinde 7 rıhttan oluşan bir merdiven vardır. Merdivenin bir kenarında korkuluk vardır. Bina içinde üst kata ve alt kata iniş çıkışı sağlayan merdiven bulunmaktadır.
Merdivenin genişliği ve yüksekliği standartlara uygundur. Merdivenlerin bir kenarlarında 90 cm yüksekliğinde korkuluk bulunuyor. Diğer duvar tarafında tutamak yok. Korkuluk merdiven ile başlıyor.
Korkuluklarda küpeşte yok.
3.4.1.2. Rampa
Merdivenin sağ tarafında merdiven bozularak 380 cm uzunluğunda, 175 cm genişliğinde ve 105 cm yüksekliğinde, engellinin tek başına tekerlekli sandalye ile çıkamayacağı % 26 eğimli bir rampa yapılmış. Rampanın bir kenarında 80 cm yüksekliğinde rampa ile aynı yerden başlayan korkuluk var. Rampanın diğer tarafında engellinin tutunmasını sağlayacak korkuluk ve tutamak yok. Rampanın üzeri
engellinin ve tekerlekli sandalyen kaymasını önleyecek dokulu yüzeye sahip değildir. Rampa ıslaklık durumunda kaygan bir hal alabilir.
3.4.1.3. Lift – Asansör
Bina içinde merdivenlerde bedensel engellinin tekerlekli sandalye ile merdivenlerden tek başına iniş ve çıkışını sağlayacak lift takılmamış. Binada asansör de yok. Bedensel engellinin tekerlekli sandalyesi ile hiç bir yardım almadan okulun tüm eğitim-öğretim ortamlarından yararlanması mümkün değil. Tekerlekli Sandalye kullanmak zorunda olan ve başkalarının yardımı olmadan yürüyemeyen bedensel Resim 3.2. Bina Girişi Merdiven
Resim 3.3. Rampa Resmi
engelli okulda bulunduğu kattan başka bir kattaki eğitim-öğretim ortamına gitmesi mümkün değil.
3.4.1.4. Koridor-Kapı-Pencere
Bina içindeki koridorlar 400 cm genişliğindedir. Koridorlar iki tekerlekli sandalye yan yana gidebilecek genişliktedir.
Bina giriş kapısı çift kanatlı ve 195 cm dir. Tekerlekli sandalyenin binaya giriş çıkışı için uygundur. Sınıf kapıları tek kanatlı ve 80 cm dir. Tekerlekli sandalyeli bedensel engellinin kapıdan rahat geçiş yapması için uygun değildir. Kapıların alt kısımlarında tekerlekli sandalyenin kapıya yaklaşmasını sağlayacak yeterli alt boşluk yoktur. Kapı altında yeterli boşluk olmadığı için tekerlekli sandalyede bulunan bedensel engellinin kapıya ve kapının açma koluna yaklaşmasını engellemektedir. Bu durum ayrıca kapının tekerlekli sandalye tarafından hasar görmesine neden olmaktadır.
Okulda acil çıkış kapısı ve acil çıkış merdiveni yoktur. Binada tek çıkış kapısı bulunmaktadır.
Okulda bulunan pencerelerin yerden yüksekliği 95 cm dir. Bedensel engellinin tekerlekli sandalyesinden dışarıyı rahatlıkla görebilmesine uygundur.
3.4.1.5. Engelli Wc-Lavabo
Resim 3.5. Engelli Wc Resim 3.6. Lavabo - Ayna
Gazi Ortaokulunun giriş katında bir tane Engelli Wc bulunmaktadır. Okulda başka Engelli Wc yoktur. Engelli Wc giriş kapısının genişliği 60 cm dir. Tekerlekli sandalye
kullanan bedensel engellinin bu kapıdan içeri girmesi mümkün değildir. Engelli Wc alanı 1,3 m dir. Tekerlekli sandalye ile Wc içersine girmesi için yeterli alan yoktur. Klozet kenarında engellinin tek başına tekerlekli sandalyeden klozette oturmasında yardımcı olacak tutunma barı yok.
Engelli Wc içerisinde lavabo ve ayna yoktur. Engelli Wc dışındaki lavabonun yüksekliği 75 cm ve aynanın yüksekliği 120 cm dir. Burada bulunan lavabo ve ayna tekerlekli sandalye kullanan bedensel engellilerin kullanımı için uygun değildir.
3.4.2. Atatürk Ortaokulu
Resim 3.7. Atatürk Ortaokulu
Denizli İli Sarayköy İlçesi, Atatürk Mahallesi, Enstitü Caddesinde bulunan okul 2002 yılında Atatürk İlköğretim Okuluna ek bina olarak yapılmıştır. 2012 yılında Atatürk Ortaokulu olarak eğitim-öğretime devam etmiştir. Dört kat ve bir de bodrum kattan oluşmaktadır.
Resim 3.8. Bina Giriş Merdiveni Resim 3.9. Bina İçi Kat Merdivenleri
Bina girişinde 13 rıhttan oluşan bir merdiven vardır. Merdivenin bir kenarında korkuluk vardır. Bina içinde üst kata ve alt kata iniş çıkışı sağlayan merdivenler bulunmaktadır. Merdivenin genişliği ve yüksekliği standartlara uygundur. Merdivenlerin bir kenarlarında 90 cm yüksekliğinde korkuluk bulunuyor. Diğer duvar tarafında tutamak yoktur. Korkuluk merdiven ile başlıyor. Korkuluklarda küpeşte yok.
3.4.2.2. Rampa
Resim 3.10. Rampa Başlangıç
Merdivenin sol tarafında 2600 cm uzunluğunda, 150 cm genişliğinde engellinin tek başına tekerlekli sandalye ile çıkamayacağı % 12 eğimli bir rampa yapılmış. Rampanın 1500 cm’ sinde sahanlık yapılarak dönüş verilmiş. Rampanın iki kenarına 80 cm duvar örülmüş. Rampanın bir kenarında 60 cm yüksekliğinde engellinin tutunmasını sağlayacak tutamak var. Rampanın üzeri engellinin ve tekerlekli sandalyenin kaymasını önleyecek dokulu yüzeye sahip değildir. Rampa ıslaklık durumunda kaygan bir hal alabilir.
3.4.2.3. Lift – Asansör
Bina içinde merdivenlerde bedensel engellinin tekerlekli sandalye ile merdivenlerden tek başına iniş ve çıkışını sağlayacak lift takılmamış. Binada asansör var. Asansörün kapı genişliği 90 cm. Asansör girişindeki ve kabindeki kumanda düğmelerinin yüksekliği uygun. Kabin içinde üç kenarda tutamaklar mevcut. Asansör kabininin taban yüzeyi engellinin ve tekerlekli sandalyenin kaymasını önleyecek dokulu yüzeye sahip. Bedensel engelli tekerlekli sandalyesi ile asansörü kullanarak hiç bir yardım almadan okulun tüm eğitim-öğretim ortamlarından yararlanması mümkün.
3.4.2.4. Koridor-Kapı-Pencere
Bina içindeki koridorlar 330 cm genişliğindedir. Koridorlar iki tekerlekli sandalye yan yana gidebilecek genişliktedir. Resim 3.13. Asansör Kabin İçi
Bina giriş kapısı çift kanatlı iki kapı ve 150 cm dir. Tekerlekli sandalyenin binaya giriş çıkışı için uygundur. Sınıf kapıları tek kanatlı ve 81 cm dir. Tekerlekli sandalyelibedensel engellinin kapıdan rahat geçiş yapmasına uygun değildir.
Kapıların alt kısımlarında tekerlekli sandalyenin kapıya yaklaşmasını sağlayacak
yeterli alt boşluk yoktur. Kapı altında yeterli boşluk olmadığı için tekerlekli sandalyede bulunan bedensel engellinin kapıya ve kapının açma koluna yaklaşmasını engellemektedir. Bu durum ayrıca kapının tekerlekli sandalye tarafından hasar görmesine neden olmaktadır. Okulda acil çıkış kapısı ve acil çıkış merdiveni vardır. Acil çıkış kapısı ve merdiveni her katta koridor sonundadır.Acil Çıkış kapısı standartlara uygun değil ve kilitli durumdadır.
Okulda bulunan pencerelerin yerden yüksekliği 98 cm dir. Bedensel engellinin tekerlekli sandalyesinden dışarıyı rahatlıkla görebilmesine uygun, fakat aydınlatma için uygun değildir..
Resim 3.15. Acil Çıkış Kapısı 3.4.2.5. Engelli Wc-Lavabo
Atatürk Ortaokulunun her katında bir tane olmak üzere toplam dört adet Engelli Wc bulunmaktadır. Okulda personel-öğretmen için ayrı Engelli Wc yoktur. Engelli Wc giriş kapısının genişliği 90 cm dir. Engelli Wc alanı 3 m dir. Tekerlekli sandalye ile Wc içersine girmesi için yeterli alan alan vardır, fakat tekerlekli sandalye ile dönüş yapmaya uygun değildir. Klozet kenarında engellinin tek
Resim 3.16. Engelli Wc
