XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Tokat'ta Fiyatlar

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKATTA FIYATLAR MEHMET BE~~RL~*

Giri~~

1774 y~l~ndan sonraki süreçte Osmanl~~ Devleti'nin devaml~~ surette ye-nilgiyle sonuçlanan sava~larla kar~~~ kar~~ya kalmas~~ mali yap~daki sorunlar~~ oldukça artt~rm~~, yüzy~l~n ba~mda özellikle 1820 ve 1830'larda bütçe aç~kla-r~~ en yüksek noktaya ula~m~~t~r. Devlet, aç~~~~ kapatman~n yolunu vergi kay-naklanm denetime tabi tutarak ve iç borçlanmaya giderek kar~~lamaya ça-h~m~~t~r. Bunun da yeterli gelmedi~i durumda gümü~~ içerikli Osmanl~~ pa-ras~n~n de~erini dü~ürmek, yani ta~~i~e ba~vurmak zorunda kalm~~t~r. Os-manl~~ para tarihinde ek mali gelir kayna~~~ olarak görülen en h~zl~~ ta~~i~ler, Sultan II. Mahmut döneminde (1808-1839) gerçekle~mi~tir. Bu dönemde siyasi, askeri ve sosyal sorunlar~n en had safhaya ç~kmas~~ ve problemleri çözmek için devlet ayg~t~nda reforma giri~ilmesi, harcamalar~~ artt~rarak bütçeyi zorlam~~t~r.

Sultan II. Mahmut döneminde Osmanl~~ Devleti, büyük kar~~~kl~k, sava~~ ve mali krizlerle kar~~~ kar~~ya kald~. Balkanlar ve Anadolu'da yerel güçler âyanlarla mücadeleye giri~ildi. S~rplar ve Mora Rumlan ba~kald~rd~lar ve gittikçe imparatorluktan uzakla~t~lar. 1806-1812, 1828-1829 Osmanl~-Rus sava~lar~, 1820-1828 Osmanl~-~ran mücadeleleri, 1831-1833 ve 1838-1839 M~s~r isyan~~ ve bu isyan~n gerek iç ve gerekse d~~~ etkileri, özellikle sava~~ ve kan~~khklann maliye üzerindeki olumsuz etkileri devleti sars~nt~ya sürük-lemi~tirl.

Askeri alanda giri~ilen reformlar da mali düzenin s~k~nt~ya girmesinde etkili olmu~tur. 1826 y~l~nda Yeniçeri Oca~~' nm kald~r~lmas~~ ve Asâldr-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun te~kiladand~nlmas~~ için ortaya konu-lan çabalar, mali düzenin bir türlü kurulamamas~mn en önemli sebepleriy-di. Yeni ordunun say~s~n~n artmas~~ ve bunlara harcanan kaynaklar mali sorunlar~n kronikle~mesini tetiklemi~tir.

Prof. Dr., Çank~r~~ Karatekin Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü ö~retim Üyesi, ÇANKIRI.

'Dönemin siyasi tarihi ile ilgili daha geni~~ bilgi için bk. Rifat Uçarol, Siyasi Tarih (1789-1994), 4. Bask~, ~stanbul 1995, s. 129-186.

Nitekim XVIII. yüzy~ldan 1840'lara kadar merkezi devlet bütçelerinin yakla~~k yar~s~n~n askeri harcamalara gitmesi ve bunun sava~~ dönemlerinde çok daha fazla artmas~', mali sorunlar~~ içinden ç~k~lmaz hale sokmu~tur.

Öte yandan II. Mahmut döneminde uygulanan içte merkezile~tirme politikas~~ ad~~ alt~nda yönetimden orduya, adalete, e~itime ve yerel yönetim-lere kadar yap~lmak istenen reformlar, mali durumu daha da sorunlu hale getirirken, yeni kaynak mekanizmalar~n~~ bulmaya itmi~ti. Bu çabalar sonucu merkezi tek bütçeye geçi~' h~zlan~rken, bunu sa~layacak yerel örgütlenme-nin yeterince sa~lanamamas~~ ve vergi gelirlerinden büyük bir k~sm~n~n etki alanlar~n~~ geni~leten yerel güçlerle payla~ma s~k~nt~s~~ ve hepsinden önemlisi enflasyonist hareketler harcamalar~~ h~zla art~rmaktayd14.

Sultan II. Mahmut döneminde para da gittikçe de~erini yitirmi~~ ve enflasyon artm~~t~r. Sultan tahtta ç~kt~~~nda Osmanl~~ kuru~unun içinde 5,9 gram gümü~~ vard~. Ancak kuru~un gümü~~ içeri~i 1831-32 y~l~nda 0,5 gram ile en dü~ük seviyesine dü~tükten sonra, 1832'de 0,94 grama, 1844'te de 1,0 grama ç~kt~~ ve I. Dünya Sava~~'na kadar ayn~~ düzeyini korudu. Bu durumda 1808 ile 1844 aras~nda kuru~~ gümü~~ içeri~inin % 83'ünü kaybetti'.

Bu çal~~mada Tokat ~er'iye sicilleri taranarak narh ve tereke kay~tla-r~ndaki fiyatlara göre, Tokat'taki g~da maddeleri ve baz~~ temel ihtiyaç mad-delerinin fiyatlar~~ ortaya ç~kar~lacak ve sonras~nda da fiyat hareketleri izle-necektir. Bu yolla Tokat'ta incelenen dönem içinde fiyat art~~lar~, bunlara sebep olan etkenler üzerinde bir de~erlendirme yap~lacakt~r.

Ayr~ca yüzy~l~n ilk yar~s~nda genel olarak Tokat'ta ücretler ve nafaka-lardan örnekler verilerek, fiyat-ücret ba~lant~s~~ kurulmaya çal~~~lacakt~r.

Tokat'ta yer alan bütün g~da maddeleri ve temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlar~n~~ tespit etmek, bu çal~~man~n kapasitesini a~maktad~r. Bu bak~mdan hububat fiyatlar~n~~ ve g~da maddelerinden ekmek, çörek, simit, kâhi, et, ya~, pirinç, peynir, pekmez, bal, ya~~ üzüm, sar~msak, past~rma, yo~urt, Zile leblebisi ve f~nd~k gibi baz~~ g~da maddeleri ile temel ihtiyaç maddelerinden sabun, saban demiri, nal fiyatlar~~ ve kiremit fiyatlar~~ incelenmeye çal~~~lm~~-t~r.

2 Yavuz Cezar, Osmanl~~ Maliyesinde Bunal~m ve De~i~im Dönemi (XVIII. Yüzy~ldan Tanzmara Mali Ta-

rih), ~stanbul 1986, s. 244-280. s Ayn~~ eser, s. 281-292.

~evket Pamuk, Osmanl~~ imparatorlu~u'nda Paran~n Tarihi, 2. Bask~, ~stanbul 2000, s. 205-206.

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 479

Fiyatlar

Osmanl~~ ~ehirlerindeki g~da maddeleri ve temel ihtiyaç maddelerinin fiyat hareketlerini daha çok Narh Meclisi'nde verilen fiyatlarla takip ede-bilmekteyiz. "Sicillerde, genellikle y~lda iki defa Kad~~ huzurunda bütün esnaf temsilcilerinin kat~ld~klar~~ Narh Meclisi'nde verilen narhlarda, o ~e-hirde al~n~p-sat~lan, yenilip-içilen, giyilen, yani bütün zaruri g~da ve ihtiyaç maddelerinin fiyatlar~n~~ görmek mümkündür". Narh fiyatlar~~ resmi fiyat-lard~r. Esnaf narh fiyatlar~na uymak mecburiyetindeydi. Uymayanlar sür-gün ve i~ten men cezas~na çarpt~r~labilmekteydi6.

Fiyatlar~~ tereke defterlerinden takip etmek de mümkündür. Özellikle hububat fiyatlar~n~~ tereke defterlerinden faydalanarak ortaya koymak daha isabetli sonuçlar vermektedir.

Temel g~da maddelerinden olan ekmek, et, ~eker, un, pirinç, bulgur, çe~itli ya~lar vb.lerinin fiyatlar~n~n a~~r~~ miktarlarda art~~~n~~ ve s~k~nt~~ çekil-mesini önlemek için narh verilmekteydi. Genellikle y~lda iki defa (K~~~ ve Yaz) g~da maddelerinin fiyatlar~~ belirlenmekle beraber, baz~~ dönemler (Ra-mazan ay~, sava~, kar~~~kl~k, k~tl~k vb. gibi) baz~~ maddelere y~lda birkaç defa narh verildi~i de söz konusu olmaktayd~.

Tokat'ta g~da maddelerine ve di~er ihtiyaç maddelerine verilen fiyat-lar, Narh Meclisi taraf~ndan tespit edildikten sonra, genellikle ~er'iye sicille-rinin ba~~ ya da sonlar~na cins, miktar ve birim fiyatlar~~ baz al~narak kaydedi-lirdi. Ayr~ca bazen de ~er`iye sicilleri d~~~nda narh fiyatlar~n~~ müstakil olarak gösteren narh defterlerinin düzenlendi~i de olmaktayd~.

XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~nda 1 kuru~=40 para idi. Baz~~ kay~tlarda para birimi olarak mebla~~ da kullan~lm~~t~r. 1 para=3 mebla~a e~itti. A~~rl~k öl-çüsü olarak da 1 k~yye (okka)=400 dirhem=1282 gr.d~r. 1 ~stanbul kilesi ise 25,6 kg.d~r.

Hububat Fiyatlar~~

Osmanl~~ döneminde hububat fiyatlar~n~~ ortaya ç~karabilmek için, iki fi-yatland~rma üzerinde durmak gerekir. Bunlardan biri serbest piyasa fiyatla-r~~ di~eri resmi fiyatlard~r. Hububat fiyatlar~n~~ daha çok serbest piyasa fiyat-lar~~ olan terekelerdeki verilen i inceleyerek ele almam~z gerekir. Resmi

6 Mustafa Öztürk, "Tokat'ta Fiyatlar (1772-1823) I", Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat

mübayaa fiyatlar~n~~ baz alarak hububat fiyatlar~n~~ incelemek do~ru sonuçla-ra ula~~lmas~n~~ engellemektedir.

XIX. yüzy~l~n ilk çeyre~inde Tokat'taki hububat fiyatlar~n~~ inceleyen Mustafa Öztürk, 1772, 1796, 1798, 1799, 1811, 1816, 1818, 1823 y~llar~na ait tereke defterlerindeki verilen i kullanm~~t~r. Bu verilere göre, 1772'de kilesi (25.6 kg.) 5,6 kuru~~ olan bu~day, 1823'te 30 kuru~a yükselerek, % 535,71'lik bir art~~~ göstermi~tir. 1772-1823 y~llar~~ aras~nda bu~day~n y~ll~k art~~~ oran~~ % 10.50 dolay~ndad~r. 1776'da kilesi ortalama 5,75 kuru~~ olan arpa ise 1823'te % 260.86'l~k bir art~~la 15 kuru~a yükselmi~tir. Bu dönemde arpan~n y~ll~k art~~~ oran~~ da % 9,66'd~r7. Öztürk'ün hesaplamalar~na göre, 1772'den 1798'e kadar yatay bir seyir sergileyen bu~day fiyatlar~, 1823 y~l~-na kadar birkaç y~l~n ini~li ç~k~~l~~ fiyat sürecini bir tarafa b~rak~rsak, sürekli yukar~ya do~ru bir yükseli~~ sergilemi~tir.

Tokat ~er`iye sicillerindeki tereke kay~tlar~~ incelendi~inde bu~day ve arpa fiyatlar~~ "tahmini" olarak ortaya ç~kabilmektedir. Terekelerdeki fiyatlar mahkeme tarafindan belirlenen serbest piyasada geçerli rayici vermekle birlikte, ambarda bulunan bu~day ve arpa ile tohumluk bu~day ve arpan~n cinslerine, mahkemenin fiyatlar~~ belirlemedeki uygulamalar~na göre, fiyat-larda ayn~~ y~lda bazen yukar~~ ya da a~a~~~ bir fiyat uçurumu da görülebil-mektedir. Bu bak~mdan bu~day ve arpa fiyatlar~n~~ ço~u terekede de geçti~i gibi "ber-vech-i tahmin" ~eklinde de~erlendirmek daha do~rudur. Biz bu~-day ve arpa fiyatlar~n~~ daha gerçekçi olan tereke fiyatlar~ndan yola ç~karak belirlemeye çal~~t~k.

Bizim incelemelerimizde Tokat'ta 1812 y~l~nda ortalama olarak bu~da-y~n kilesi 25 kuru~, arpan~n ise 16,6 kuru~~ idi'. 1816 y~l~nda ortalama %110 art~~la bu~day 27,5 kuru~a yükselirken, arpa da ayn~~ y~lda %108,43'lük ar-t~~la 18 kuru~a yükselmi~tirs. 1819 y~l~nda yine bu~day ve arpan~n fiyatla-r~nda yükselme devam etmi~tir. Bu y~lda bu~day~n kilesi 33,33 kuru~a', arpan~n ise 20 kuru~a ç~km~~t~r".

M. Öztürk, ayn~~ tebli~, s. 193-194.

17 Safer 1227/2 Mart 1812 tarihli Abdülbaki bin ~smail'in terekesi. T~S, 15, 84/1.

g _{1 R. Evvel 1231/31 Ocak 1816 tarihli Osman bin Hamza'n~n tereke defteri. T~S, 20, 65/2. Yine} 29 Rebiyülevvel 1231/28 ~ubat 1816 tarihli Abdurrahman Alemdar ibni Veliyüddin'in tereke defteri.

T~S, 20, 55/1.

I° 7 R.ahir 1234/3 ~ubat 1819 tarihli ~i~man Hasan'~n tereke defteri. T~S, 25, 66/2. Yine 3 R.ahir 1234/30 Ocak 1819 tarihli Duhanc~~ Hasan'~n tereke defteri. T~S, 23, 66/2.

Bu~day ve Arpa Fiyatlar~~ 120 100 80 2 60 :440 1812 1816 1819 1838 1845 Y~llar b~l~254Y --~a— arpa Grafik: 1

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA F~ YATLAR 481

Y~llar Bu~day Arpa 1812 25 16,65 1816 27,5 18 1819 33,33 20 1838 90 50 1845 -98

1830'da da tohumluk bu~day~n kilesi 40 kuru~a", 1838'de h~zl~~ bir yükseli~le normal ve tohumluk bu~day~n kilesi ortalama olarak 90 kuru~a", ayn~~ dönemde arpan~n kilesi ise 50 kuru~a yükselmi~tir. 1845 y~l~nda bu~-day~ n kilesi ortalama olarak 98 kuru~~ idi". Ayn~~ y~la ait arpan~n fiyat~~ ile ilgili bir kayda rastlayamad~ k. (Bkz. Grafik: 1)

19 Zilhicce 1241/25 Temmuz 1826'da has unun (dakik-i hass) k~yyesi 23 para iken'', 15 R.ahir 1251/10 A~ustos 1835'te dakik-i has % 173,91 ar-t~~la 40 paraya yükselmi~tir16.

Yukar~daki aç~ klamalar ve Grafik l'den incelendi~i gibi, 1823 y~l~na kadarki süreçte hububat fiyatlar~~ konusunda M. Öztürk ile bizim hesapla-malar~m~z ortalama olarak benzerlik göstermektedir. Bu anlamda bu~day ve arpan~n fiyatlar~n~n XVIII. yüzy~l~n sonlar~ndan XIX. yüzy~l~n ilk çeyre-gine kadar devaml~~ surette yukar~ya do~ru bir seyir izledi~i görülmektedir. 1820'lerden sonra ise, Tokat'ta bu~day ve arpan~n fiyatlar~nda a~~r~~ bir yük-selme gözlemlenmektedir. Bunda dönemin sava~lar~, II. Mahmut reformla-

" 17 Zilkade 1245/10 May~s 1830 tarihli Osman'~n tereke defteri. T~S, 35, 34/2.

Il 5 Muharrem 1254/31 Mart 1838 tarihli Veli bin Abdullah'~n tereke defteri. T~S, 50, 9/3.; 19

C.ahir 1254/9 Eylül 1838 tarihli Abdullah bin Hac~~ Ali'nin tereke defteri. T~S, 51, 49/1.

I4 11 R.ahir 1261/23 Nisan 1845 tarihli Hüseyin bin Osman'~n tereke defteri T~S, 63, 83.; 14

C.evvel 1261/21 May~s 1845 tarihli Postac~~ Emin Mehmed'in tereke defteri T~S, 63, 18/2.; 15 Recep 1261/20 Temmuz 1845 tarihli Mihail o~lu Agop'un tereke defteri. T~S, 63, 18/1.

'5 Boyac~~ Yovan'~ n tereke defteri. T~S, 30, 58/2.

r~n~n getirdi~i iç s~k~nt~~ ve kar~~~kl~klar ile paran~n a~~r~~ derecede de~er yi-tirmesinin rolü oldu~u dü~ünülmektedir.

C. G~da Maddeleri Fiyatlar~~ 1. Ekmek Fiyatlar~~

Tokat ~er`iye sicillerine kaydedilen Narh listelerinde ekmek fiyatlar~~ çok fazla yer almaktad~r. Hemen hemen her y~l ya da y~lda birkaç defa ek-me~e narh verilmi~tir. Bunun sebebi ekme~in temel g~da maddesi olmas~-d~r. Ekmekte a~~rl~k ölçüsü olarak genellikle 400 dirhem kullan~l~rken, ba-zen 1 k~yye, 100 dirhem ve 200 dirhem ekme~in de üretildi~i görülmekte-dir'. Tokat'ta narh listelerinde ekme~i fiyatland~r~rken ço~unlukla para kullan~lm~~t~r. 1834 y~l~na kadar bazen mebla~~ da fiyatlar~~ tespit için kullan~-lan bir fiyat birimi oldu~u görülmü~tür. Bu çal~~mada grafikte fiyatlar~~ tes-pit etmek için mebla~lar paraya, 100, 200 vb. dirhem olan a~~rl~k ölçüleri de 400 dirhem yani 1 k~yyeye çevrilmi~tir.

Bu bölümde ekmek fiyatlar~n~~ iki ayr~~ döneme ay~rarak vermeye çal~~-t~k. ~lk dönem 1802-1838, ikinci dönem de 1843-1856 y~llar~na tekabül et-mektedir. ~lk dönemin ilk y~l~~ olan 1802 y~l~~ Muharrem ay~n~n 6's~nda 200 dirhem ekme~e 3 mebla~~ narh verilmi~tir'. (400 dirhemi=1 kwyesi 6 la~, yani 2 parad~r). 19 ~aban 1219/23 Kas~m 1804'de % 200 art~~la 12 meb-la~a (4 paraya) yükselen ekme~in k~yyesi", yakla~~k bir buçuk y~l sonra 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da da 12 mebla~~ idi ki', 1804'deki fiyat~ na tekabül etmektedir. Yakla~~k alt~~ ay sonra 26 Recep 1221/9 Ekim 1806'da verilen narhta da ekme~in k~yyesi 12 mebla~~ yani 4 para olmu~tur'. 21 R.evvel 1223/17 May~s 1808'de 400 dirhem ekmek 14 mebla~a (yakla~~k 4,66 paraya) yükselmi~tir'. 27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de 50 dirhem ekme~e 1 para (400 dirhemi 4 para) narh verilmi~tir". Bu veriye göre ekmek fiya-t~nda eskiye nazaran biraz dü~me gözlemlenmektedir. 1811-1817 y~llar~~ aras~nda ekme~e narh verilip verilmedi~ine dair veri elde edemedik.

'Örne~in, 1802'de 200 dirhem (T~S, 7, 2), 1804'de 400 dirhem (T~S, 9,1), 1806'da 400 dirhem (T~S, 10, 1), yine 1806'da 100 dirhem (T~S, 10, 21), 1808'de 400 dirhem (T~S, 11, 3), 1811'de 100 dirhem (T~S, 15, 36), 1817'de 100 dirhem (T~S, 21, 90), 1823'de 400 dirhem (T~S, 29, 7), Aral~k 1817'de 1 k~yye (T~S, 22, 66) tabirleri kullan~lm~~t~r.

18 T~S, 7, 2.

I804'te 400 dirhem olarak ölçülendirilmeye ba~lanm~~t~r. T~S, 9, 1.

20 _{T~S, 10, 21.} 21 T~S, 10, ~ . 22 T~S, 10, 11, 3.

Grafik: 2 Ekmek Fiyatlar~~ (1802-1837) 20 It 14 12 ~~ o 4 2 1802 1804 1806 1808 1811 1817 1823 1826 1828 1834 1835 1837 Y~llar

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA F~YATLAR 483 Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de 100 dirhem ekme~e yine 1 para narh verilmi~tir ki", bu durum 1811-1817 y~llar~~ aras~nda ekmek fiyatlar~-n~n yatay bir ~ekil izledi~ini ve 400 dirheminin 4 para oldu~unu göstermek-tedir. Y~llar De~er (Para) 1802 2 1804 4 1806 4 1808 4,66 1811 4 1817 3,83 1823 5 1826 5,66 1828 5 1834 18 1835 14 1837 16 1817 y~l~n~n sonunda ekmek fiyat~n~n biraz dü~tü~ü görülmektedir. Nitekim 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de 1 k~yye ekme~e 11 mebla~~ (yakla-~~k 3,66) narh verilmi~tir". Bu durumda 1817 y~l~nda ekme~in fiyat~n~n ortalama yakla~~k 3,83 para oldu~u ortaya ç~kmaktad~r. Yakla~~k alt~~ y~l sonra 18 Safer 1239/24 Ekim 1823'te 1 k~yye ekme~e 15 mebla~~ (5 para)26, 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da 400 dirhem ekme~e 17 mebla~~ (yakla~~k 5,66 para) narh verilmi~tir27. Bir y~l sonra 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de 400 dirhem ekme~e 15 mebla~~ (5 para) narh verilmi~tir ki", fiyatta biraz dü~me görülmektedir. 5 R.evvel 1250/12 Temmuz 1834'de ekmek % 360 art~~la 54 mebla~a (18 para) ç~km~~t~r". Ancak bir y~l sonraki narhta 28 Re-cep 1251/19 Kas~m 1835'te 400 dirhem ekme~e tekrar 14 para fiyat veril-mi~tir ki", bu da yakla~~k % 77,77'lik bir dü~ü~tür. 11 ~evval 1252/19 Ocak

" T~S, 21, 90. " T~S, 22, 66. T~S, 29, 7. T~S, 29, 180. " T~S, 34, 46. " T~S, 39, 118. » T~S, 46.

>, z 50 40 30 20 10 o

1837'de 1 k~yye ekme~e 16 para narh verilmi~tir'. Bu veri ekme~in 2 para art~~~n~~ göstermektedir. (Bkz. Grafik 2).

Grafik: 3 Ekmek Fiyatlar~~ (1843-1856) (1 loyye=-400 dirhem) 00

• • • • • • • •

3 C.ahir 1259/1 Temmuz 1843'te ekme~in k~yyesi 16 para iken", yak-la~~k üç y~l sonra 9 R.ahir 1262/6 Nisan 1846'da % 268,75 art~~la 43 paraya yükselmi~tir". 13 ~evval 1263/24 Eylül 1847'de ise tekrar k~yyesi 16 paraya dü~mü~tür'. 7 Safer 1264/14 Ocak 1848'de k~yyesi 16 para" olan ekmek, 21 Safer 1265/16 Ocak 1849'da 13 paraya dü~mü~", yine 7 Ramazan 1265/27 Temmuz 1849'da 16 paraya yükselmi~fir". Bu durumda 1849 y~-l~ nda ekme~in k~yyesi ortalama 14,5 para olmu~tur. Gurre-i C.evvel 1266/15 Mart 1850'de 14 para olan ekme~in k~yyesi", 17 Safer 1269/30 Kas~m 1852'de 10 paraya dü~mü~", 3 R.evvel 1270/4 Aral~k 1853'te 13 para olmu~, ancak 9 Zilhicce 1270/2 Eylül 1854'te 1 para müsaade edilerek 14 paraya yükselmi~tir40. O halde 1853 y~l~n~n ortalamas~~ 13,5 parad~r. Nihayet 19

" T~S, 49, 2. T~S, 56, 1. " T~S, 58, 1. " T~S, 59, 1. " T~S, 59, 323. T~S, 59, 323. "T~S, 59, 325. " T~S, 60, 1. " T~S, 62, 153. T~S, 62, 154.

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 485

Zilkade 1272/22 Temmuz 1856'da 23 paraya yükselen ekmek', 5 Muhar-rem 1273/5 Eylül 1856'da 26 para, sonra 25 ve sonra da 24 paraya inmi~~ ve 27 Muharrem 1273/27 Eylül 1856'daki fiyat~~ 24 para olmu~tur'. Yani 1853-56 K~r~m sava~~~ içinde ekme~in k~yyesi % 177,77 artm~~t~r. 181853-56 sonlar~nda 30 paraya yükselen ekmek fiyat~, 5 R.ahir 1273/3 Aral~k 1856'daki k~~~ nar-h~nda 28 paraya dü~mü~tür. Bu tarihte narh kayd~na nân-~~ aziz" ~eklinde de~il de "ekmek" olarak yaz~lm~~t~r'''. Bu durumda y~l~n Temmuz'undan Aral~~~na kadar yakla~~k alt~~ ayl~k dönemde ekme~in fiyat~~ 23-28 para ara-s~nda bir seyir takip etmi~tir. Yani alt~~ ayl~k ortalamada ekme~in k~yyesi 25,2 para olmu~tur (Bkz. Grafik: 3).

Narh listelerine göre, Tokat'ta ekme~in farkl~~ cinslerinin olup olmad~-~~n~~ anlamam~z mümkün olmad~. Ekmek, a~a~~~ yukar~~ bütün listelerde "nân-~~ aziz" ~eklinde kaydedilmi~tir44. Ancak sadece muhtemelen 1854/1855 tarihli bir kay~tta "Nân-~~ aziz-i has" ~eklinde kaydedilirken daha kaliteli ek-me~in fiyat~~ verilmi~tir. Bu kay~tta nân-~~ azizin k~yyesi 14 para iken, nân-~~ aziz-i has'~n fiyat~~ 20 parad~r". Yani bu durumda has ekme~in fiyat~~ normal ekmekten ortalama % 42,85 daha pahal~d~r.

2. Çörek, Simit ve Kal~i Fiyatlar~~ ile Ekmek Fiyatlar~n~n Mukayesesi Çörek, simit ve kâhinin fiyatlar~~ ekmekten yüksektir. Simit ve çörek 50 dirhem, kâhi de 25 dirhem üzerinden bazen para bazen de mebla~~ olarak fiyatland~r~lm~~t~r. Grafik 4'te çörek, simit ve kâhinin fiyatlar~n~~ tespit eder-ken de ölçü birimleri 25 ve 50 dirhem 1 k~yye=400 dirheme dönü~türül-mü~tür. 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da 100 dirhem ekmek 3 mebla~~ iken, 50 dirhem simit ve çörek 3 mebla~~ idi". 21 R.evve11223/17 May~s 1808'de bu defa 400 dirhem ekme~e 14 mebla~~ narh verilirken, 200 dir-hem çörek ve simide 14 mebla~~ ve 100 dirhem kâhiye 14 mebla~~ fiyat ve-rilmi~tir'. 27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de 100 dirhem ekme~e, 50 dir-hem çörek ve simide ve 25 dirdir-hem kâhiye l'er para narh verilmi~tir". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de de 100 dirhem ekme~e, 50 dirhem çörek ve simide ve 25 dirhem kâhiye l'er para narh verilmi~tir'. Ancak alt~~

41 T~S, 46. 42 T~S, 46. T~S, 46. " T~S, 7,2; 9/1; 10/1; 10/21; 11/3; 15/36; 16/157; 21/90; 22/60; 29/7; 29/180 vb.leri. 45 T~S, 64, 2. T~S, 10, 21. 47 T~S, ~~ 1, 3. 48 _{T~S, 15, 36.} 49 T~S, 21, 90.

Ekmek Çörek, Simit ve Ktihl Fbetlan 80 10 Ekmek —II— Çon* S~na 1E109 1809 1811 1917 1828 1335 ,835

ay sonra bu defa 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'da ekme~in 1 k~yyesine 11 mebla~, çöre~in ve simidin k~yyesine 22 mebla~~ ve kâhinin k~yyesine de 44 mebla~~ narh verilmi~tir". 1828'e kadar çörek, simit ve kâhi fiyatlar~n~~ ay-d~nlatacak verilere ula~amad~k. 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de ekme~in 400 dirhemine 15 mebla~, simit ve çöre~in k~yyesine 30 mebla~~ ve kâhinin k~y-yesine 60 mebla~~ narh verilmi~tir ki', bu da fiyatlar~n yükseldi~ini göster-mektedir. 28 Recep 1251/19 Kas~m 1835'de ekme~in k~yyesine 14 para, çöre~e 26 para ve simide de 28 para narh verilmi~, kâhiye fiyat verilmemi~-tir". 1856'da ekme~in k~yyesi ortalama 25,2 para iken, 27 Muhar-rem1273/27 Eylül 1856'da çöre~in ve simidin k~yyesine 54 para narh veril-mi~tir". 5 R.ahir 1273/3 Aral~k 1856'da ise çörek ve simidin k~yyesi 46 para-ya dü~mü~tür". Eylül-Aral~k aras~~ ortalama fipara-yat~~ 50 para olmu~tur.

Grafik: 4 Y~l- lar Ek- mek Çö- rek Si- mit Katil 1806 2 8 8 16 1808 4,66 9,33 9,33 18,6 6 1811 4 8 8 16 1817 4 8 8 16 1828 5 10 10 20 1835 14 26 28 1856 25,2 50 50

Grafik 4'te görüldü~ü üzere çörek ile simidin fiyatlar~~ 1835'e kadar 8-26 para seviyesinde bir seyir takip ederken, 1835 y~l~nda çörek % 8-260 art~~la 26 para, simit de % 280 art~~la 28 paraya yükselmi~tir. Bu tarihe kadar çö-rek ile simit ayn~~ fiyatta devam ederken, 1835'te simit çöre~e göre % 20, yani 2 para daha fazla artm~~t~r. 1834 y~l~ndan 1856 y~l~na kadar kâhiye narh verilip verilmedi~ini tespit edemedik.

Bu durumda Grafik 4'ten de anla~~ld~~~na göre, yüzy~l~n ilk yar~s~nda ekmek ile simitteki fiyat art~~~~ ortalama olarak birbirine yak~nd~r.

" T~S, 22, 66. s~~ T~S, 34, 46. " T~S, 46.

T~S, 46. " T~S, 46.

Et Fiyatlart(Koyur .t ~t ~~ luu 80 - t-- t 60 - --t Para° 0 .=' 4 _h 20 - • o 1:51, 1 ,21

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 487

3. Et Fiyattan (Koyun Eti ve S~~~r Eti)

En önemli g~da maddelerinden birisi de et olup, ekmekten sonra To-kat'ta en fazla ete narh verilmi~tir. ToTo-kat'ta s~~~r ve koyun eti ayn~~ fiyattan al~n~p sat~lm~~ur. Baz~~ kay~tlarda koyun ve s~~~r eti ~eklinde kay~tlar yer al~r-ken, ço~u kay~tta et fiyatlar~~ ~eklinde kaydedilmi~tir. Yani, narh kay~tlar~n-daki et fiyatlar~~ tabiri, s~~~r ve koyun etini kapsar görünmektedir. Zaten ayr~~ olarak fiyatland~r~ld~klar~~ kay~tlarda da fiyatlar~~ ayn~d~r. Grafik 5'te görül-dü~ü üzere 6 Muharrem 1217/9 May~s 1802'de koyun etine (lahm-~~ ganem) 30 mebla~" ve 11 Safer 1219/22 May~s 1804'de etin (lahm) k~yyesine 33 mebla~~ narh verilmi~tir'. 15 R.evvel 1220/13 Haziran 1805'de koyun ve s~~~r etinin (lahm-~~ ganem ve bakar) k~yyesine birkaç günlü~üne 36 meb-la~57, ~evval 1221/27 Aral~k 1806'da etin k~yyesine 39 mebla~~ 15 Muhar-rem 1221/4 Nisan 1806'da koyun ve s~~~r etine 30 mebla~~ narh verilmi~tir".

Grafik: 5 55 _{T~S, 7, 2.} 56 T~S, 9,1. " T~S, 9,3. T~S, 10, 1. 9 T~S, 10, 21. Y~llar Para 1802 10 1804 11 1805 12 1806 11,5 1808 11,5 1811 12 1812 12 1816 16 1817 20 1818 20 1820 20 1821 18 1823 18 1826 18 1828 18 1834 44 1847 47 1856 102

20 Zilkade 1222/19 Ocak 1808'de etin klyyesine 30 mebla~~ narh veril-mi~, ancak daha sonra 6 mebla~~ müsaade edilerek 36 mebla~a ve yine 3 mebla~~ daha müsaade edilerek 39 mebla~~ olmu~tur'.

27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de' ve 17 Zilhicce 1227/22 Aral~k 1812'de' koyun etinin k~yyesine 12 para narh verilmi~tir. 1802-1816 ara-s~nda koyun ve s~~~r eti fiyatlar~~ 10-12 para araara-s~nda de~i~mi~tir. Ancak Evas~t-~~ Haziran 1231/11 Haziran-2 Temmuz 1816'da koyun ve s~~~r etinin klyyesine 16 para narh verilmi~tir ki", bu da % 133,33 art~~~ demektir. Yak-la~~k ak~~ ay sonra Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de % 125 art~~la 20 para olan koyun eti fiyatlan", 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de, 21 Safer 1234/20 Aral~k 1818'de ve 11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de de 20 para sevi-yesinde kalm~~t~r". 1821-1828 aras~nda etin fiyat~~ 2 para dü~erek 18 para olmu~tur'. 5 R.evvel 1250/12 Temmuz 1834'de ise etin k~yyesi % 244,44 art~~la 44 paraya', Selh-i C.ahir 1263/14 Haziran 1847'de koyun ve s~~~r etinin k~yyesi 47 paraya yükselmi~tir". Yakla~~k dokuz y~l sonra 7 Recep 1272/14 Mart 1856'da etin k~yyesi 110 paraya yükselmi~, ancak yakla~~k alt~~ ay sonra 23 Muharrem 1273/23 Eylül 1856'da 85 paraya dü~mü~tür'. Bu durumda 1856 y~l~n~n ortalamas~~ 102 para olmu~tur. 1847'den 1856'ya koyun eti fiyatlar~~ yakla~~k % 217 artm~~t~r (Bkz. Grafik: 5).

4. Ya~~ Fiyatlar~~ (Sadeya~, Zeytinya~~~ ve Bezir Ya~~)

Önemli g~da maddelerinden biri de ya~lard~r. Bu bölümde zeytinya~~, sadeya~~ ve bezirya~~~ fiyatlar~n~~ inceleyece~iz. A~a~~daki grafikte (Grafik: 6) görüldü~ü üzere, 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da zeytinya~~mn k~yyesi 80 para, sadeya~~ 70 para ve bezirya~~~ 48 para idi". 17 Zilhicce 1227/22 Aral~k 1812'de zeytinya~~= k~yyesi % 135 art~~la 108 paraya, sadeya~~ yak-la~~k % 114 art~~la 80 para ve bezirya~~~ da yakyak-la~~k % 133,33 art~~la 64 para-ya yükselmi~tir". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de zeytinpara-ya~~n~n k~y-

T~S, ~ l,!. 61 T~S, 15, 36. " T~S, 16, 157. " T~S, 21, 194. "T~S, 21, 90. " T~S, 22, 66. T~S, 27, 8; 29, 7; 30, 1; 31, 87; 34, 46. T~S, 39, 118. " T~S, 46. "T~S, 46. 70 _{T~S, 10, 21.} 7' T~S, 16, 157. Belleten, C. LXXIV, 32

Ya~~ Fiyat lan -

t t-

~l/

403

-H

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 489

yesi 150, sadeya~~n 80, bezirya~~mn da 76 para olurken72, y~l~n sonunda yani 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de ise zeytinya~~~ ve sadeya~~n~n fiyat~~ de~i~mezken, bezirya~~~ 68 paraya dü~mü~tür". Bezirya~~n~n 1817 y~l~~ orta-lama fiyat~~ 71 parad~r. 18 Safer 1239/24 Ekim 1823'de zeytinya~~n~n k~yyesi 120, sadeya~~n 110 ve bezirya~~mn 86 paraya dü~mü~tür". 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da zeytinya~~n~n k~yyesi 120 para ile 1823'teki fiyat~n~~ korurken, sadeya~~ 98 para ve bezirya~~~ ise 64 paraya dü~mü~tür". 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da zeytinya~~n~n k~yyesi 120 para ile fiyat~n~~ ko-rurken, sadeya~~ 98 paraya ve bezirya~~~ da 64 paraya dü~mü~tür". Yakla~~k bir buçuk y~l sonra 11 ~evval 1242/8 May~s 1827'de zeytinya~~n~n k~yyesi yine 120 para ile de~i~mezken, sadeya~~n k~yyesi 106 paraya ç~km~~, bezir-ya~~~ ise 64 para ile bir önceki yoldaki de~erini korumu~tu'''.

25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de zeytinya~~n~n k~yyesi yakla~~k % 126,66 art~~la 152 paraya ç~karken, sadeya~~n k~yyesi 100 paraya dü~mü~, bezirya~~~ ise % 112,5 art~~la 72 paraya yükselmi~tir". 5 R.evvel 1250/12 Temmuz 1834'de zeytinya~~n~n k~yyesi % 184,21 art~~la 280 paraya, sadeya~~ % 180 art~~la 180 paraya yükselirken, bezirya~~n~n k~yyesi ise 1828 y~l~~ fiyat~na göre 8 para dü~erek 64 para olmu~tur".

Y~l- lar Zeytin- Ya~~~ Sa- de Ya~~ Be- zir Ya~~~ 1806 80 70 48 1812 108 80 64 1817 150 80 71 1823 120 110 86 1826 120 98 64 1827 120 106 64 1828 152 100 72 1834 280 180 64 1847 300 200 160 1856 400 400 260 '2 T~S, 21, 90. 76 T~S, 22, 66. 74 T~S, 29, 7. T~S, 29, 180. 76 _{T~S, 29, 180.} 77 T~S, 31, 87. 78 _{T~S, 34, 46.} 76 T~S, 39, 118.

13 ~evval 1263/24 Eylül 1847'de zeytinya~~n~n k~yyesi 300 paraya, sa-deya~~n 200 ve bezirya~~n~n k~yyesi ise 160 paraya yükselmi~tir". 7 Recep 1272/14 Mart 1856'da zeytinya~~n~n (zeytün ya~~~ ~eklinde yaz~lm~~t~r) ve sadeya~~n~n k~yyesine 10'ar kuru~~ (400 para) ve bezirya~~n~n k~yyesine de 6,5 kuru~~ (260 para) narh verilmi~tir". ~u halde zeytinya~~~ 1847'den 1856'ya yakla~~k % 133,33, sadeya~~ % 200 ve bezirya~~~ da % 162,5 art~~~ gös-termi~tir. (Bkz. Grafik: 6)

Ya~~ fiyatlar~~ izlendi~inde 1823 y~l~na kadar yukar~ya do~ru bir art~~~ gözlemlenmektedir. 1826-1828 aras~~ fiyatlarda genel bir dü~ü~~ görülmekte-dir. 1828 y~l~nda tekrar yükseli~~ ba~lamakta ve bu süreç gittikçe h~zlanacak ve 1834 y~l~ndan itibaren 1856 y~l~na giden süreçte ya~~ fiyatlar~~ gittikçe ar-tacakt~r.

5. Pirinç Fiyatlar~~ (Niksar ve Tosya Pirinci)

XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~nda Tokat'ta en çok Niksar pirinci ile Tosya pi-rinci tüketilmektedir. Tosya pipi-rincinin fiyat~, Niksar pipi-rincine göre daha yüksektir. Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'da Niksar pirincinin k~yyesi 32, Tosya pirincinin k~yyesine de 42 para narh verilmi~tir". Y~l~n sonunda 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de ise Tosya pirincinin k~yyesine 48 ve Niksar pirincinin k~yyesine de 38 para fiyat verilmi~tir". 1817'de Tosya pirincinin ortalama fiyat~~ 45 para, Niksar pirincinin de 35 para olmu~tur. Bir y~l sonra 21 Safer 1234/20 Aral~k 1818'de Niksar pirincinin k~yyesi 32 paraya, Tosya pirinci de 36 paraya dü~mü~tür". Yine iki y~l sonra 11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de Niksar pirinci 36 paraya yükselirken, Tosya pirinci iki y~l önceki fiyat~~ olan 36 paradan al~n~p sat~lmaya devam etmi~tir". Bu y~lda iki cins pirincin fiyat~~ ayn~~ olmu~tur.

80 _{T~S, 59, 1.} 81 _{T~S, 46.} " T~S, 21, 90. T~S, 22, 66. " T~S, 24, 120. " T~S, 26, 11.

Pirinç Fiyatlar~~ 120 100 80

1 60

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA F~YATLAR 491

Grafik: 7

Y~llar Niksar Tosya

P. P. 1817 35 45 1818 32 36 1820 36 36 1826 28 36 1828 28 35 1835 80 100 1849 70 85

1826-1828 y~llar~~ aras~nda pirinç fiyatlar~n~n yeniden dü~ü~e geçti~i görülmektedir. 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da Tosya pirincinin kwyesi 36 para ile alt~~ y~l önceki fiyat~n~~ korurken, Niksar pirincinin ise 28 paraya dü~mü~tür". Yine yakla~~k iki buçuk y~l sonra 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de verilen narhta Niksar pirincinin fiyat~~ 28 para ile de~i~mezken, Tosya pirinci 1 para azalarak 35 paraya dü~mü~tür'. 1817-1828 aras~nda Niksar pirincine 28-35 para ve Tosya pirincine de 35-45 para fiyat aral~~~n-da narh verilmi~tir. 1835 y~l~naral~~~n-dan itibaren pirinç fiyatlar~~ h~zla artmaya ba~-layacakt~r. Nitekim 1835'de Niksar pirinci yakla~~k % 285,71 art~~la 2 kuru~a (80 para) ve Tosya pirinci de yine yakla~~k % 285,71 art~~la 2,5 kuru~a (100 para) yükselmi~tir". Bu a~~r~~ yüksefi~ten sonraki y~llarda pirinç fiyatlar~n~n biraz dü~tü~ü gözlemlenmektedir. Nitekim yakla~~k on dört y~l sonra 1849'da Niksar pirincinin k~yyesinin 70 para, Tosya pirincinin de 85 para dolaylar~nda olmas~~ bu durumu göstermektedir". Pirinç fiyatlar~n~n 1835 y~l~nda ani yükselmesinde kurakl~k, bitki hastal~~~~ vb. etkenlerin etkili oldu-~u ileri sürülebilir.

6. Peynir Fiyatlar~~ (Taze Peynir, Tulum Peyniri ve Küp Peyniri

Tokat'taki narh kay~tlar~na taze peynir, tulum ve küp peyniri fiyatlar~~ yans~m~~t~r. Bu bölümde ayr~~ ayr~~ olmak üzere taze peynir fiyatlar~~ ile tulum ve küp peyniri fiyatlar~~ incelenecektir. Bunun sebebi, taze peynir ile tulum

T~S, 29, 180. 87 _{T~S, 34, 46.}

" T~S, 46. 89 _{T~S, 59, 325.}

Taze Peynir Fiyat~~ (1802-1827) Para 1802 1805 1818 1820 1821 1827 Y~llar Y~llar Para 1802 10 1805 14 1818 22 1820 24 1821 26 1827 30 35 30 25 20 15 10 5 O 492 MEHMET BE~~RL~~

ve küp peynire farkl~~ zamanlarda narh verilmesidir. Örne~in, taze peynire narh verildi~inde tulum ve küp peynire verilmemi~, tersi durumda da taze peynire narh verilmemi~tir.

6 Muharrem 1217/9 May~s 1802'de y~l~nda taze peynirin k~yyesi 30 mebla~~ idi'. 15 R.evvel sene 1220/13 Haziran 1805'de 42 mebla~a (14 pa-ra) yükselmi~'', 21 Safer 1234/20 Aral~k 1818'de ise art~~~n~~ sürdürerek 22 para olmu~tur'. Yakla~~k iki y~l sonra 11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de 24 para", 9 ~evval 1236/10 Temmuz 1821'de 26 para" ve 11 ~evval 1242/8 May~s 1827'de 30 paraya ç~karak sistematik olarak ç~k~~~n~~ sürdürmü~tür". (Bkz. Grafik: 8). 1802'den 1827'ye taze peynirin k~yyesi % 300 artm~~t~r.

Grafik:8

15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da tulum peynirinin k~yyesi 24 para, küp peynirinin k~yyesi de 30 para idi". 27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de tulum peynirinin fiyat~nda de~i~me olmazken, küp peyniri 2 para dü~erek 28 para olmu~tur". 17 Zilhicce 1227/22 Aral~k 1812'de tulum peyniri 32

T~S, 7, 2. 91 T~S, 9, 3. T~S, 24, 120. " T~S, 26, 11. " T~S, 27, 8. " T~S, 31, 87. T~S, 10, 21. T~S, 15, 36.

~~ -1 - t- -- - -~- _, ! ₁ _ _ _ ____ .4 __

d--- -

Tulum ve Küp Peyniri Fiyattan (1806-1847)

1806 1811 1816 1817 1828 1847

--E— Tulum Pey. Pey.

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 493 paraya, küp peyniri de 36 paraya yükselmi~tir". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de tulum peynirinin k~yyesi 24 para ve küp peynirinin k~yyesi 32 para", y~l~n sonunda da 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de tulum peynirinin k~yyesi 36 paraya ve küp peynirinin ise 40 paraya ç~km~~t~r. 1817 y~l~n~n ortalamas~~ tulum peynirinde 30 para, küp peynirinde ise 36 para olmu~-tur'''. (Bkz. Grafik: 9). 1806-1817 aras~~ tulum peyniri 24-32 para, küp pey-niri de 28-36 para aral~~~nda al~n~p saulm~~t~r. Bu tarihler aras~nda tulum peynirindeki art~~~ yakla~~k % 133,33, küp peynirinde de yakla~~k % 128,57'dir.

Grafik: 9

Y~ llar

Y~l- Tu- Küp lar lum Pey.

Pey. (Pa- (Para) ra) 1806 24 30 1811 24 28 1812 32 36 1817 30 36 1828 44 48 1847 120 120 140 120 100 80 60 40 20 0

1828 y~l~nda verilen narh kayd~na göre, tulum peynirinin k~yyesi 1817'ye göre yakla~~k % 146,66 art~~la 44 para, küp peyniri de yakla~~k % 133,33 art~~la 48 para olmu~tur. Yine yakla~~k 19 y~l sonra 1847 y~l~nda elde etti~imiz bir narh kayd~nda tulum ile küp peynirin k~yyesi 120 parad~r. Bu durumda 1828-1947 aras~~ tulum peynirindeki yakla~~k art~~~ % 272,72, küp peynirinde de art~~~ % 250 olmu~tur.

Grafik 9'daki bu de~erler, tulum ve küp peynirinin 1806-1817 aras~n-da yakla~~k 11 y~laras~n-da yava~~ bir art~~~ gösterdi~i, ancak 1828-1847 aras~naras~n-da daha h~zl~~ yükseldi~ini göstermektedir.

98 _{T~S, 16, 157.} 99 T~S, 21, 90.

7. Pekmez Fiyatlar~~ (Zile'nin Çalma Pelunezi ve Yerli Pelunez) Tokat ve çevresinde en çok yerli pekmez ve Zile'nin çalma pekmezi tü-ketilmektedir. 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da Zile'nin çalma pekmezi-nin k~yyesi 18 para iken, yerli pekmezin k~yyesi 12 para idi'''. 17 Zilhicce 1227/22 Aral~ k 1812'de yerli pekmez ani bir art~~la 40 paraya yükselirken, çalma pekmezin k~yyesi 26 para olmu~tur". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de çalma pekmezin k~yyesi 28 para, yerli pekmezin 13 iken'', y~l~n sonunda 21 Safer sene 1233/31 Aral~k 1817'deki bir narh kayd~nda ise çal-ma pekmez 44 paraya, yerli pekmez de 18 paraya yükselmi~tir". Yani 1817 y~l~n~n ortalamas~~ olarak yerli pekmezin k~yyesi 33,5 paraya inmi~, buna mukabil çalma pekmez 36 paraya yükselmi~tir.

11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de çalma pekmezin k~yyesi 40 para olur-ken, yerli pekmez 24 paraya dü~mü~tür'''. Yakla~~k bir y~l sonra R.ahir 1236/Ocak-~ubat 1821'deki bir narh kayd~nda yerli pekmezin fiyat~~ de~i~-mezken, çalma pekmez 36 paraya gerilemi~tir" (Bkz. Grafik: 10).

Grafik: 10 50 40 30 7-4 20 10 o

Zilenin Çal~m Pelanez~~ ve Yerli Pelanez Z ile'n~n Y~llar 1806 1812 1817 1820 1821 Zile'nin Çalma Pekmezi 18 26 36 40 36 Yerli pekmez 12 40 33,5 24 24 --e • Çal~m Pelanezi

--o— Yerli pekmez

1806 1812 1817 1820 1821 Y~llar T~S, 10,21. T~S, 16, 157. T~S, 21, 90. 104 _{T~S, 22, 66.} T~S, 26, ~ l. T~S, 27, 8.

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 495

1806-812 aras~nda Zile'nin çalma pekmezi yakla~~k % 144,44 artarken, bu art~~~ yerli pekmezde yakla~~ k % 333,33 olmu~tur. 1812-1817 aras~nda da çalma pekmez artarken, yerli pekmezin fiyat~~ dü~mü~tür. 1820'ye do~ru çalma pekmez yine art~~~n~~ sürdürürken, yerli pekmez dü~meye devam etmi~tir.

8. Bal Fiyatlar~~ (Yerli Bal ve Canik Bal~)

Tokat'ta yerli bal yan~nda Canik'ten gelen bal da tüketilmektedir. Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de yerli bal~ n k~yyesi 60 para iken, Canik hal~n~n 40 para idi". Y~l~n sonunda (K~~~ narh~) 21 Safer 1233/31 Aral~ k 1817'de ise yerli bal~n k~yyesi 80 paraya yükselirken, Canik hal~n~n fiyat~~ de~i~memi~tir". 1817 y~l~ nda yerli bal~n fiyat ortalamas~~ 75 para ol-mu~tur. Yakla~~ k üç y~l sonra 11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de yerli bal % 150 art~~la 105 paraya, Canik bal' da % 200 art~~la 80 paraya yükselmi~tir". R.ahir 1236/Ocak-~ubat 1821'de bir narh kayd~nda yerli bal 120 paraya yükselirken, Canik bal~~ 80 paral~k fiyat~n~~ korumu~tu'''.

Grafik: 11

50

Yerli Bal-Canik Bal~~

Yerli Bal -Canik Bal~~ Y~llar 1817 1820 1821 1826 1835 1836 1847 Yerli Bal 70 105 120 130 160 160 200 Cani k Bal~~ 40 80 80 50 1 -t 250 200 150 o •••"' •••:' N." Y~llar

21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da yerli bal 130 paraya yükselirken, Canik bal~~ 50 paraya dü~mü~tür". 1826'dan sonra Canik bal' ile ilgili narh kayd~na ula~amad~ k. Büyük bir ihtimalle Tokat'a Canik bal~n~n art~ k gelme-

07 _{T~S, 21, 90.} 88 _{T~S, 22, 66.}

" T~S, 26, 11. T~S, 27, 163. I T~S, 29, 180.

di~i kanaatine var~labilir. Çünkü daha sonraki süreçte yerli balina narh verilmeye devam edilmi~tir.

28 Recep 1251/19 Kas~m 1835'te bal~n fiyat~~ (bal olarak nitelendiril- mektedir ki, muhtemelen yerli bald~r) 4 kuru~~ (160 para) Bal yakla~~k bir y~l sonra, 7 C.ahir 1252/19 Eylül 1836'da 4 kuru~~ olan fiyat~n~~ korumu~-tur u'. 19 R.evvel 1254/12 Haziran 1838'de yerli bal~n k~yyesine yine 4 kuru~~ narh verilmi~tir ki, bal fiyat~~ bu y~llar aras~nda artmam~~t~rH4. 25 C.ahir 1263/Haziran 1847'de bal~n k~yyesi 5 kuru~a (200 para) yükselmi~tirn5. (Bkz. Grafik: 11). 1836-1847 aras~~ yerli bal~n fiyat~~ % 125 artm~~t~r.

9. Ya~~ Üzüm Fiyatlar~~ (Besni Üzümü ve Razzaki Üzüm)

Tokat'ta Besni üzümü ile Razzaki üzüme narh verilmi~tir. 15 Muhar-rem 1221/4 Nisan 1806'da Razzaki üzümün k~yyesi 40 para idi'. 21 R.evvel 1223/17 May~s 1808'de Besni üzümünün k~yyesi 60 mebla~~ olurken, Razzaki üzümün klyyesi, 96 mebla~~ _{olmu~tur'''. 27 ~evval 1226/14 Kas~m} 1811'de Besni üzümünün k~yyesine 28 para narh verilmi~tir'''. Besni üzü-mü, 17 Zilhicce 1227/22 Aral~k 1812'de 22 para idi". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de Besni üzümün k~yyesi 44, Razzaki üzümün k~yyesi 40 para _{21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de Besni 38 para, Razzaki 48 para} olmu~tur'''. 21 Safer 1234/20 Aral~k 1818'de Razzaki üzümün k~yyesi 45 para, Besni üzümün ise 32 para olmu~tur'''. (Bkz. Grafik: 12).

112 _{T~S, 46.} T~S, 48. 114 T~S, 51, 72. 115 T~S, 46. 116 _{T~S, 10, 21.} T~S, 11, 3. ~~ s T~S, 15, 36. T~S, 16, 157. 20 _{T~S, 21, 90.} 121 _{T~S, 22, 66.} 22 _{T~S, 24, 120.}

Üzüm Fiyatlar~~ (Besili ve Razzaki üzüm) 1806 1808 1817 1818 Y~llar Oz. 4a— Razzaki Ü. Fiy a tlar ( Para ) 50 40 30 20 10 o - Besn~~ OzOn~ti 50 40 rr! 30 15. 20 iZ _{~ o} Elem' üztan0 .‘" •`Q" \;" Y~llar

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKATTA FIYATLAR 497 Grafik: 12

Y~llar Besni Üz. Razzaki Ü. 1806 24 40 1808 20 32 1817 41 44 1818 32 45

11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de Besni üzümünün k~yyesi 36 paraya', 18 Safer 1239/24 Ekim 1823'te 44 paraya yükselirken124, 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da 32 paraya dü~mü~'', 11 ~evval 1242/08 May~s 1827'de' ve 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de 40 paraya yükselmi~tir. (Grafik: 13). Bu sü-reçte Razzaki üzüme narh verilmemi~tir. 1806-1828 aras~~ Besni üzümünün k~yyesi yakla~~ k % 166,66 artm~~t~r.

Grafik: 13 T~S, 26, 11. T~S, 29, 7. sn _{T~S, 29, 180.} 25 _{T~S, 31, 87.} Y~llar Besni Üzümü 1806 24 1808 20 1811 28 1812 22 1817 41 1818 32 1820 36 1823 44 1826 32 1827 40 1828 40

Grafik: 14

1828'de Tokat'a Çorum üzümünün gelmeye ba~lad~~~~ görülmektedir ve k~yyesi 32 parad~r127. 5 R.evvel 1250/12 Temmuz 1834'te Çorum üzü-müne 96 para narh verilmi~tir'''. 7 Ramazan 1265/27 Temmuz 1849'da k~rm~z~~ üzümün k~yyesine 100 para ve siyah üzümün k~yyesine de 80 para narh

10. Sar~msak Fiyatlar~~

27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de sar~msa~~n k~yyesi 18 parad~r. Ancak daha sonra 2 para müsaade edilerek 20 para olmu~tur'''. Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de 10 paraya dü~en sar~msak fiyat~', 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de daha da dü~erek 8 paraya inmi~ti'''. 1817 y~l~n ortalamas~~ 9 parad~r. R.ahir 1236/Ocak-~ubat 1821'de sar~msa~~n k~yyesi 25 paraya yükselmi~', 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de yükseli~ini sürdürerek 32 para olmu~tur'. (Bkz. Grafik: 14).

Y~llar De~erler (Para) 1811 20 1817 9 1821 25 1828 32 127 T~S, 34, 46. 1211 T~S, 39, 118. 129 T~S, 59, 325. ' 20 T~S, 15, 36. "I T~S, 21, 90. ~" T~S, 22, 66. T~S, 27, 8. T~S, 34, 46.

Grafik: 15 Yerli Pastirma 90 80 70 60 50 ji 40 ›, 30 iZ 20 10 O Yerli Past~rma

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 499 11. Yerli Pastirma

15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da' ve be~~ y~l sonra 27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de yerli past~rman~n k~yyesi 40 para idi". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de % 180 art~~la 72 paraya yükselen past~rma137, 21 Safer 1234/20 Aral~k 1818'de de ayn~~ fiyat~n~~ korumu~tur". 11 R.ahir 1233/27 Ocak 1820'de 64 paraya dü~erken', bu de~erini 1826 y~l~na kadar korumu~tur. Nitekim 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da yerli past~ rman~ n klyvesi yine 64 para idi'.

Y~llar Yerli Past~rma 1806 40 1811 40 1817 72 1820 64 1826 64 1827 80 1828 60 • 9> 9> _{s, '• • •} cb.5 ,65 Y~llar

11 ~evval 1242/8 May~s 1827'de past~rman~n k~yyesi % 125 art~~la 80 paraya yükselmi~tirl'. Ancak bir y~l sonra 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de 60 paraya inerek', 1820'deki fiyat~n~n da alt~na inmi~tir. Daha sonraki süreçte yerli past~rma fiyatlar~yla ilgili narh kay~tlar~na rastlayamad~k (Bkz. Grafik: 15).

12. Yo~urt

Tokat'ta narh kay~tlar~~ incelendi~inde yo~urta da s~k s~k narh verildi~i görülmektedir. 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da k~yyesi 5 para olan

' T~S, 10, 21. T~S, 15, 36. ~" T~S, 21, 90. 138 _{T~S, 24, 120.} ' 39T~S, 26, 11. T~S, 29, 180. 141 _{T~S, 31, 87.} 142 T~S, 34, 46.

yo~urt", 1812'ye kadar bu fiyat seyrini sürdürmü~tür1". Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817 ' ve 21 Safer sene 1233/31 Aral~k 1817'deki fiyat~~ 6 parad~r. Yani 1806'dan 1817'ye sadece 1 para art~~~ göstermi~tir'". Ancak üç y~l sonra 11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de % 133,33 art~~la klyyesi 8 paraya gkm~~t~r'47. 9 ~evval 1236/10 Temmuz 1821'de 5 para ile' 1806'daki fiya-t~na gerilemi~tir. 1826-1828 döneminde de yine 1820'deki fiyat~~ olan 8 pa-ral~k fiyat~n~~ korumu~tur'. (Bkz. Grafik: 16).

Grafik: 16 13. F~nd~k Y~llar Yo~urt 1806 5 1811 5 1812 5 1817 6 1818 5 1820 8 1821 5 1826 8 1828 8

Tokat'ta find~~a da narh verildi~i görülmektedir. 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da 20 para olan find~~'~n kwyesil", 1811'e kadarki süreç-te 4 para dü~erek 27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de 16 para olmu~tur'''.

143 T~S, 10, 21. I« T~S, 15, 36; 16, 157. 145 T~S, 21, 90. ' T~S, 22, 66. "7 T~S, 26, 11. I" T~S, 27, 8. 149 T~S, 29, 180 ve T~S, 34, 46. 1' T~S, 10, 21. 151 T~S, 15, 36.

XIX. YLZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 501 Grafik: 17 F~ nd~ k Y~llar Y~llar F~nd~k 1806 20 1808 15 1811 16 1812 22 1817 30 1818 30 1820 30 1821 26 1823 30 1826 24 1827 40 1828 64 F~ nd~ k 120 100 80 60 40 20 O \ 9b

17 Zilhicce 1227/22 Aral~ k 1812'de 22 paraya yükselen f~nd~k', Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 18171" ve 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de 30 paraya yükselmi~' ve bu trendini 1820'ye kadar sürdürmü~tür155. 18 Safer 1239/24 Ekim 1823'te 30 paraya ç~km~~ ', 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da 24 paraya inmi~ti'''. 11 ~evval 1242/8 May~s 1827'de 40 paraya'', 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de 64 paraya gkm~~t~rl".(Bkz. Grafik: 17).

14. Zile Leblebisi

lokat ve çevresinde tüketilen önemli maddelerden biri de Zile leblebi-sidir. 15 Muharrem 1221/4 Nisan 1806'da 12 para olan Zile leblebisinin k~yyesi160, 21 R.evvel 1223/17 May~s 1808'de 10 paraya dü~mü~", 27 ~evval 1226/14 Kas~m 1811'de % 280 art~~la 28 paraya yükselmi~tir'. Gurre-i R.evvel 1232/19 Ocak 1817'de 24 paraya', 21 Safer 1233/31 Aral~k 1817'de

~ s~~ T~S, 16, 157. 153 T~S, 21, ~ 54 T~S; 22, ~" T~S, 21, 90. 66. 90; 24, 120; 26, 11. 1" T~S, 29, 7. I" T~S, 29, 180. 58 _{T~S, 31, 87.} Is9 T~S, 34, 46. 'Ö° T~S, 10, 21. 161 T~S, 11, ll'~~ T~S, 15, 3. 36. 163 T~S, 21, 90.

Zile Leblebisi _

Ji

_

_

t 1

de 20 paraya dü~mü~tür'TM. 1817 y~l~n~n ortalamas~~ 22 parad~r. 21 Safer 1234/20 Aral~k 1818'de de 20 paral~k fiyat~n~~ sürdürmü~türl'.

11 R.ahir 1235/27 Ocak 1820'de 28 paraya'TM, 18 Safer 1239/24 Ekim 1823'te de 30 paraya yükselmi~tir'67.1817'den 1826'ya kadar 22-30 paral~k seyrini sürdüren fiyatlar, 21 C.evvel 1241/1 Ocak 1826'da 24 paraya dü~-mü~tür'''. 11 ~evval 1242/8 May~s 1827'de 36 paraya yükselen Zile leblebi-sil', 25 Safer 1244/6 Eylül 1828'de tekrar 28 paraya dü~mü~' ve ancak 5 R.evvel 1250/12 Temmuz 1834'de 36 paraya ç~karak, 1827'deki fiyat~n~~ yakalam~~t~r'''. (Bkz. Grafik: 18). Grafik: 18 Y~llar Zile Leblebisi 1806 12 1808 10 1811 28 1817 22 1818 20 1821 26 1823 30 1826 24 1827 36 1828 28 1834 36 C. Temel ihtiyaç Maddeleri Fiyatlar~~

1. Sabun Fiyatlar~~

a. Yerli Kara Sabun ve Girit Sabunu Fiyatlar~~

ihtiyaç malzemelerinden en önemlisi temizlik için vazgeçilmez bir madde olan sabun gelmektedir. Tokat'ta yerli kara sabun, Girit sabunu ve

TLS, 22, 66. 16' T~S, 24, 120. " T~S, 26, 11. 167 _{T~S, 29, 7.} " T~S, 29, 180. " T~S, 31, 87. I" _{T~S, 34, 46.} 171 T~S, 39, 118.

Yerli Kara Sabun ve Girit Sabunu Fiyattan 1918 1820 1821 1823 1826 1827 1828 1853 1856 v~ llar 400 350 300 250 c~. - 2013 150 50 O

Yeni Kara Sabun e— Girit Sabunu

Grafik: 19

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 503

ak sabuna narh verilmi~tir. Yerli kara sabunun luyyesinin 1818172, 1820173 ve 1821'deki ortalama fiyat~~ 120 para iken'', Girit sabununun luyyesinin 1818'7' ve 1820'deki fiyat~~ 140 parad~r176. 1823'de yerli kara sabunun fiyat~~ 140 para olarak artarken, Girit sabununun fiyat~~ % 141,66'lik dü~ü~le 120 paraya inmi~tirin. Y~llar Yerli Kara Sabun Girit Sabunu 1818 120 140 1820 120 140 1821 120 170 1823 140 120 1826 130 116 1827 130 120 1828 120 156 1853 300 1856 360

1826, 1827 ve 1828'de yerli kara sabunun fiyat~nda dü~ü~~ görülür-ken178, 1823-1826 aras~nda dü~ü~~ gösteren Girit sabunu, 1827 y~l~ndan iti-baren yükseli~e geçmi~tir'''. Yüzy~l~n ortalar~na gelindi~inde hem yerli kara sabun hem de Girit sabunu büyük yükseli~~ göstermi~tir. Örne~in, 1853 y~l~nda yerli kara sabun k~yyesi % 250 art~~la 300 paraya yükselirken180, 1856'ya Girit sabununun k~yyesi % 230,76'11k art~~la 360 para olmu~tur'''. Sonuçta 1828-1853 aras~nda yerli kara sabundaki art~~~ ortalama % 250 olurken, 1828-1856 aras~nda Girit sabunundaki art~~~ ise % 230,76 olarak gerçekle~mi~tir. (Bkz. Grafik: 19) 72 T~S, 24, 120. 173 T~S, 26, 11. T~S, 27, 8; T~S, 27, 163 175 T~S, 24, 120 176 T~S, 26, 11. 177 T~S, 29, 7. 178 T~S, 29, 180; T~S, 31, 87; T~S, 34, 46. 179 T~S, 31, 87. 180 _{T~S, 46.} T~S, 46.

Ak Sabun 400 co 300 o

_

- 200

73 100

Tokat'ta ak sabundaki fiyat süreci ortalama olarak a~a~~daki tabloda gösterilmi~tir. 1834 y~l~nda 280 para olan ak sabunun büyük kal~b~n~n k~yye fiyat~', 1835 y~l~nda % 128,572'lik art~~la 360 paraya yükselmi~tirl". 1847 ve 1853 y~llar~nda fiyat~~ % 105,88'lik dü~ü~le 340 paraya inmi~tirl". Böylece 1847-1853 aras~ndaki süreçte ak sabunun fiyat~~ artmam~~, bilakis dü~mü~-tür. (Bkz. Grafik: 20) Y~llar Ak Sabun 1834 280 1835 360 1847 340 1853 340 2. Nal Fiyatlar~~

Osmanl~~ _{kentlerinden olan Tokat'ta da en önemli binek ve yük ta~~y~c~~} hayvanlar, at, e~ek ve kat~rd~r. Bu hayvanlar~n ayaklar~~ için kullan~lan nalla-r~n fiyatlar~~ kentin fiyat tarihi aç~s~ndan önem arz etmektedir. Tokat'taki narh kay~tlar~~ incelendi~inde sistematik olarak nala narh verildi~i gözlem-lenmektedir. Burada 1806-1857 y~llar~~ aras~nda Tokat'taki nal fiyatlar~n~~ inceledik. 1806 y~l~nda bir geym (dört ayak) at nal~mn fiyat~~ 46 para, kat~r nal~~ 42 para ve e~ek nal~n~n fiyat~~ da 20 parad~rl". 1812 y~l~na kadar nal fiyatlar~nda büyük ölçüde art~~~ görülmemektedir. Ancak 1812'de kat~r ve e~ek nal~~ fiyatlar~~ de~i~mezken, at nal~~ 48 paraya yükselmi~tirl". 1820 y~l~na gelindi~inde nal fiyatlar~nda h~zl~~ bir yükseli~~ görülmektedir. 1820'de bir

I" Ak sabunun küçük kal~b~n~n fiyat~~ ise 320 para idi. T~S, 39, 118.

T~S, 46. Ak sabunun küçük kal~b~~ ise ayn~~ y~lda 400 para idi.

I" T~S, 46.

T~S, 10, 22. T~S, 16, 157.

Grafik: 21

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 505 geym at nal~n~n fiyat~~ % 133,33'Iük art~~la 64 paraya, kat~r nal~n~n fiyat~~ % 136,362'11k art~~la 60 paraya ve e~ek nal~~ fiyat~~ da % 150'lik art~~la 36 paraya yükselmi~tirl". A~a~~daki tablo incelendi~inde 1821'den itibaren 1856 y~l~na kadar nal fiyatlar~n~n yükseldi~i görülmektedir. 1856 y~l~na kadar nal fiyat-lar~~ hep yükselmi~tir. 1821'de at nal~n~n bir geymi 92 para iken', 1856'da % 347,82'lik bir art~~la 320 paraya, kat~r nal~~ % 325,58'lik bir art~~la 280 paraya ve e~ek nal~~ da % 333,33'lük bir art~~la 160 paraya yükselmi~tirl'. 1857'de at nal~n~n fiyat~~ % 114,28'lik bir dü~ü~le 280 para, kat~r nal~~ % 107,69'1uk bir dü~ü~le 260 para olurken, e~ek nal~n~n fiyat~nda de~i~me olmam~~t~r". (Bkz. Grafik: 21) Y~llar At Nal~~ Kat~r Nal~~ E~ek Nal~~ 1806 46 42 20 1811 38 44 24 1812 48 44 24 1820 64 60 36 1821 92 86 48 1833 150 140 84 1835 220 200 120 1853 200 160 120 1856 320 280 160 1857 280 260 160

3. Saban Demiri Fiyatlar~~

Tokat Anadolu'nun tar~m kentlerinden biridir. Bu bak~mdan tar~msal aletlerin en önemlilerinden biri olan saban demiri fiyatlar~~ da incelenmeli-dir. 1811 y~l~nda 40 para olan saban demirinin tanesi'', 1821 y~l~nda % 160 art~~la 64 paraya yükselmi~tir". 1826 y~l~na kadar yükseli~ini sürdüren

187 T~S, 26, 11. ~" T~S, 27, 8. T~S, 46. 19° T~S, 46. 191 _{T~S, 15, 36.} T~S, 27, 8.

Saban Demiri Fiyat~~

o

1811 1821 1823 1826 1828 1835 Y~llar

506 MEHMET BE~~ RL~~

saban demiri fiyatlar~', 1828 y~l~nda % 140,62'lik art~~la 90 para olmu~-tur'. 1828'den itibaren fiyatlardaki art~~~ devam etmi~', 1835'te saban demirinin adedinin fiyat~~ % 222,22'lik art~~la 200 paraya yükselmi~tir''. (Bkz. Grafik: 22) Grafik: 22 Y~llar Para 1811 40 1821 64 1823 70 1826 70 1828 90 1835 200 4. Kiremit Fiyatlar~~

Kiremit binalarda kullan~lan oldukça önemli bir maddedir. Bu bak~m-dan bir fikir vermesi aç~s~nbak~m-dan 1821, 1827 ve 1838 y~llar~ndaki fiyatlar~n~~ ele ald~ k.

1821 y~l~nda tavan, düz ve ~i~e kiremidinin bin adedinin Tokat'taki fi-yat~~ 14 kuru~~ iken'', 1827'de 15 kuru~a', 1838 y~l~nda ise 35 kuru~a yük-selmi~tirl'. 1827-1838 aras~ndaki yakla~~k onbir y~lda kiremit fiyatlar~ndaki art~~~ % 250 olmu~tur. (Bkz. Grafik: 23)

T~S, 29, 180. 194 _{T~S, 34, 47.} T~S, 36, 92; T~S, 36, 92. T~S, 46. T~S, 27, 8. 198 T~S, 31, 88. T~S, 46.

Grafik: 23

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISIN DA TOKAT'TA FIYATLAR 507

Y~llar Kuru~~

1821 14

1827 15

1838 35

E. Ücretler ve Nafakalar

Fiyatlar içinde ücretler bahsinin ihmal edilmemesi gereken bir olgu oldu~u bilinmektedir. Osmanl~~ kentlerinde Narh Meclisi taraf~ndan genel-likle y~lda iki defa verilen narhlarda usta, kalfa, ç~rak ve amelelerin günlük ücretleri de verilmekteydi. Ancak Tokat ~er`iye sicillerinde bilinemeyen bir sebepten dolay~~ usta ve i~çi ücretlerinin narhlarla birlikte kaydedilmedi~i görülmektedir. Bu bak~mdan inceledi~imiz dönemde Tokat'ta fiyat-ücret ba~lant~s~= kurulmas~~ tam anlam~yla mümkün görünmemektedir". An-cak yine de fiyat-ücret oramm tahminen belirleyebilece~imiz birkaç kay~t mevcuttur. Örne~in, 27 R. Evvel 1220/25 Haziran 1805 tarihli narhta To-kat'ta usta, ç~rak ve ~rgat ücretleri kaydedilmi~tir. Buna göre, ta~ç~~ ve dülger ustalar~n~n gündelikleri 120'~er, graklar~n 75'er ve ~rgad~n 75 parad~r". 1850 y~l~na kadar inceledi~imiz narh kay~tlar~nda usta ve i~çi ücretlerini belirleyen bir kayda rastlayamad~k. Ancak 15 C.ahir 1266/28 Nisan 1850'deki bir narh kayd~nda bir dülger ustas~n~n gündeli~ine 20 paral~k yemeklik ücreti ile birlikte toplam 5,5 kuru~~ ücret takdir edilmi~tir'. Bu anlamda 1805'te 120 para (3 kuru~) olan dülger ustas~n~n gündeli~i, 1850

200 1986 y~l~nda, XVIII. yüzy~l~n son ve XIX. yüzy~l~n ilk çeyre~indeki Tokaetaki fiyatlar~~ incele-yen Mustafa Öztürk de ayn~~ kanaate varm~~u. Bk. M. Öztürk, ayn~~ tebli~, s. 208.

201 _{Ayn~~ tebli~, s. 208.}

y~l~nda 5,5 kuru~a yükselmi~tir. Böylece 45 y~lda dülger ustas~n~n ücretinde yakla~~k % 183,33'lük bir art~~~ söz konusu olmu~tur.

Tereke defterlerine yans~yan nafaka ve kisve ücretleri de dönemin fi-yat-ücret ba~lant~s~na verilebilecek örneklerdendir. Bu ücretlerin göreceli oldu~u, tereke sahibinin gelir durumuna göre de~i~ti~i bilinmektedir. An-cak yine de kad~, günlük nafaka ve kisve ücreti tayin ederken dönemin rayi-cine göre hareket etti~ini belirtmektedir. Yani "rayic-i fil-vakt ... nafaka ve kisve-baha farz ve takdir" edildi~i ifadesi belgelere s~kça yans~m~~

Tokat'ta yetim çocuklara takdir edilen nafaka ve kisve ücretlerinin te-rekelere göre de~i~ti~ini yukar~da belirtmi~tik. Örne~in, 1835 y~l~nda ince-ledi~imiz birkaç nafaka ve kisve ücreti bir fikir vermesi bak~m~nda örnek olarak seçilmi~tir. 17 R.evvel 1251/13 Temmuz 1835'te biri erkek, di~eri k~z iki karde~ten her birine 3'er para nafaka ve kisve baha takdir edilirken', 15 R.ahir 1252/30 Temmuz 1836'da bir gayrimüslimin üç çocu~undan her birine 10'ar para nafaka ve kisve baha", 27 R.ahir 1252/11 A~ustos 1836'da bu defa bir Müslüman'~n k~z~na günlük 10 para nafaka ve kisve baha takdir 21 C.ahir 1252/3 Ekim 1836'da ise bu defa bir müteveffan~n bir k~z çocu~una günlük 2 kuru~", o~luna ise 5 kuru~~ nafaka takdir edilmi~-tir208. 25 Recep 1252/5 Kas~m 1836'da yine bir nafaka ve kisve baha takdir edilirken "... rayie-i fi'l-vakt beher yevm her birine yi~irmiser pare nafaka ve kisve baha farz ve takdir idüb" ifadesi kullan~lm~~t~r'.

O halde 1836 y~l~nda bir çocu~a 3 paradan 5 kuru~a kadar de~i~iklik gösteren günlük nafaka ve kisve ücretinin tayin edildi~i görülmektedir. Yukar~daki bir terekeden günlük 5 kuru~~ nafaka ve kisve ücreti takdiri, tereke sahibi kalhane naz~r~~ Ahmed Efendi ibni Mehmed'in zenginli~-"inden kaynaklanmaktad~r. ~nceledi~imiz sicillerde genellikle k~z ve erkek çocu~a e~it miktarda nafaka ve kisve ücreti takdir edilirken, Kalhane naz~r~n~n

"T~S, 48, 77/2. Hac~~ ~sa Efendi'nin çocuklar~~ Fatma, ~brahim Halil ve Ahmed'e nafaka ve kisve

bahas~.

204 _{T~S, 48, 91/1. Müteveffa Mehmed bin Ismail'in çocuklar~~ ~erife ve ~smail'e takdir edilen}

nafa-ka ve kisve baha.

T~S, 48, 91/2. Karabet veled-i Melkon'un çocuklar~~ Agop, Gadrene, Duduna'ya nafaka ve

kis-ve baha.

206 _{T~S, 48, 89/3. Elmac~oglu Osman'~n k~z~~ ~enfe'ye takdir edilen nafaka ve kisve bahas~.}

207 T~S, 48, 81/2. Kalhane naz~r~~ iken müteveffa olan Ahmed Efendi ibn-i Mehmed'in k~z~~

Hati-ce'ye nafaka ve kisve bahas~.

208

T~S, 48, 81/2. Kalhane naz~n iken müteveffa olan Ahmed Efendi ibn-i Mehmed'in o~lu R~fat'a

nafaka ve kisve bahas~.

T~S, 48, 77/2. Hac~~ ~sa Efendi'nin çocuklar~~ Fatma, ~brahim Halil ve Ahmed'e nafaka ve kisve

bahas~.

XIX. YÜZYILIN ~ LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 509

Ekim 1836'daki terekesinden k~z çocu~una 2, erkek çocu~una 5 kuru~~ na-faka ve kisve ücreti verilmi~tir.

1 Zilkade 1223/19 Aral~k 1808'de yaral~~ haytalar~n cerrah ücreti olarak salyane defterine 50 kuru~"' ücret konulmu~tur. Bu ücretin ayl~k m~~ yoksa hasta say~s~na göre mi bir takdir edildi~i kay~tta mevcut de~ildir. Ancak bir fikir vermesi bak~m~ndan buraya almay~~ uygun gördük.

Yine bir salyane defterine bir yüzba~~n~n ayl~k maa~~~ da kaydedilmi~tir. 25 ~evval 1233/28 A~ustos 1818'de bir masraf defterinde 1 Cemaziye'l-evvelden (C.evvel-C.ahir ve Recep) itibaren 3 ayl~k olarak bir yüzba~~n~n ücreti olarak 450 kuru~~ ayr~lm~~t~r. Bu kayda göre, yüzba~~n~n ayl~~~~ 150 kuru~~ olarak görülmektedir. Yüzba~~n~n ayl~k maa~~~ ~aban ay~ndan itibaren 200 kuru~a yükselmi~tir. Yani Zilkade, Zilhicce ve Muharrem ücreti ayl~k 200'er kuru~~ olmak üzere üç ayl~k toplam 600 kuru~tur211. 1828 ortalar~nda bir yüzba~~n~n günlük ücreti ise bu süreçte 5 kuru~~ ile 6,66 kuru~~ aras~nda de~i~mektedir.

1836'da su ark~~ kazan bir ~rgad~n günlü~ü 4 kuru~~ idi. Örne~in, 25 Recep 1252/5 Aral~k 1836'da ~rgat tayfas~ndan Mehmet, gündeli~i 4 kuru~a su hark~~ kazmaktad~r"2.

F. Ücretlilerin Birer Gündelikleriyle Alabildikleri Baz~~ Temel Maddelerin Fiyatlar~~

Tokaeta narh kay~tlar~na usta, i~çi ve ~rgat ücretleri yaz~lmad~~~ndan dolay~, ücretlilerin gündeliklerinin ne kadar oldu~u, ve bununla ne kadar temel maddeler ald~klar~n~~ y~llara göre tespit etmek mümkün olmamakta-d~r. Ancak 1805 ile 1850 y~llar~na ait dülger ustas~~ ücreti verisine sahibiz. Yüzy~l~n ba~~nda ve sonunda verilen bu iki yerinin k~yaslanmas~~ yakla~~k XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~ndaki ücret-geçim ili~kisi konusunda bir fikir vere-cektir.

1805'te ta~ç~~ ve dülger ustalar~n~n gündelikleri 120'~er, ç~raklar~n 75'er ve ~rgad~n 75 para idi. 1805'te ekme~in k~yyesi 4 para, s~~~r ve koyun etinin k~yyesi 12 para, taze peynirin k~yyesi 14 para oldu~una göre, bir ta~ç~~ ve dülger ustas~~ bir gündeli~i ile 5 ekmek, 5 k~yye et, yakla~~k 5 k~yye de taze peynir alabilmektedir. Ç~rak ve ~rgatlar ise, 5 ekmek, 3 k~yye et ve yakla~~k

210 _{T~S, 12, 22/2.} 211 _{T~S, 23, 4/1.}

212 T~S, 48, 77/3. Mehmed, su hark~~ kazarken üzerine toprak dü~mü~~ ve vefat etmi~tir. Mahkeme

2,5 k~yye taze peynir alabilmekteydiler. Ekmek üzerinden bir hesaplama yap~l~rsa 1805'te bir dülger ustas~~ gündeli~i ile 30 ekmek alabilmektedir.

15 Cahir 1266/27 Nisan 1850'de ise dülger ustas~n~n gündeli~i 5,5 ku-ru~~ (220 para) idi. 1850'de ekme~in k~yyesi ortalama 13 para213 oldu~una göre 1850'de bir dülger ustas~~ gündeli~i ile ancak 17 ekmek alabilmektedir. Dülger ustas~n~n yakla~~k 45 y~lda gündeli~i fiyat art~~lar~na göre % 176,47 azalm~~t~r. O halde 1805 ile 1850 aras~ndaki ekmekteki fiyat art~~~~ ile dülger ustas~n~n gündeli~indeki art~~~ k~yasland~~~nda ücretlerin maddelerin fiyat art~~lar~na göre oldukça dü~ük kald~~~~ görülmektedir. Yani fiyat art~~lar~~ kar~~s~nda ücretler erimi~tir.

Öte yandan 27 R. Evvel 1220/25 Haziran 1805 tarihli narhta Tokat'ta ~rgat ücreti olarak 75 para (1,875 kuru~) tespit edilmi~tir214. 25 Recep 1252/5 Aral~k 1836'da ~rgat tayfas~ndan Mehmet'in gündeli~i 4 kuru~~ (160 para) idi'. Bu durumda yakla~~k 35 y~l sonra bir ~rgat tayfas~ndan i~çinin gündeli~i yakla~~k % 213,33'lük bir art~~~ göstermi~tir. 1805'te ekme~in k~y-yesi 4 para, 1836'da ise ortalama 15 parad~r ki, ekmekteki art~~~ % 375'dir. Burada da görüldü~ü üzere i~çi ücretleri art~~lar~~ da fiyatlar kar~~s~nda dü-~ük kalm~~t~r. Bu durumda i~çiler Tokat'ta gündelikleri ile 1805'te ortalama 19 ekmek alabilirken, 1836'da ortalama 10,7 ekmek alabilmektedir. Yani i~çinin ücreti, 1805-1836 aras~n fiyatlar kar~~s~nda % 177,57 oran~nda eri-mi~, dolay~s~yla i~çinin al~m gücü zay~flam~~t~r.

G. Tokat'taki G~da Maddelerinin Fiyatlar~~ ile Anadolu'nun Baz~~ Kentlerindeki Fiyatlar~n Kar~~la~t~rdmas~~

XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~nda Tokat'taki ekmek fiyatlar~~ ile Ankara, An-takya ve Harput kentlerini kar~~la~t~rd~~~m~zda tahminen a~a~~daki sonuçla-ra ula~~r~z: 1833'te ekme~in k~yyesi Ankasonuçla-ra ve Antakya'da 10 pasonuçla-ra ile a~a~~~ yukar~~ benzerlik göstermektedir. Bu tarihten iki y~l sonra 1835'te Tokat'ta ekme~in k~yyesi 14 para iken, ayn~~ tarihte Harput'ta 36,3 para olmu~tur. Yani Harput'ta ekme~in k~yyesi Tokat'a göre % 259,28 daha pahal~d~r. (Bkz. Tablo: 1) Ekme~in fiyat~n~n Tokat'ta Harput'a göre ucuz olmas~, böl-genin bu~day üretim merkezi olmas~ndan kaynaklanmaktad~r.

2" 5 R.evvel 1266/18 Ocak 1850, T~S, 60. 116; 29 R.evvel 1266/12 ~ubat 1850 ve 1 C.evvel

1266/14 Mart 1850, T~S, 60, 1.

214 M. Öztürk, ayn~~ tebli~, s. 208.

215 _{T~S, 48, 77/3. Mehmed, su hark~~ kazarken üzerine toprak dü~mü~~ ve vefat etmi~tir. Mahkeme}

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 511 Tablo: 1

Cinsi Tokat Ankara Antakya Harput

Ekmek (1835) 14 1833 (9)2' 1833 (10)217 1835 (36,3)218

Tablo: 2

Et Fiyatlar~~

Tokat Çorum

Et (Koyun) (1847 y~l~) 53,5 para (1846 y~l~) 48 para"

Tablo: 3 Di~er maddeler

Tokat Çorum22°

Zeytinya~~ (1847) 7,5 kuru~~ (1847) 8,5 kuru~~

Sadeya~~ (1847) 5 kuru~~ (1847) 6 kuru~~

Pirinç (1847) 86 para Tosya pirinci 80 para Niksar pirinci

(1847) 74 para

Tokat'ta 1847 y~l~nda koyun ve s~~~r etinin k~yyesi 53,5 para iken, Ço-rum'da 1846 y~l~nda 48 para idi. ÇoÇo-rum'da koyun etine verilen narh To-kat'taki narhtan bir y~l önce oldu~una göre iki ~ehirdeki fiyat fark~~ yok gibi-dir. Di~er taraftan Tokat'ta s~~~r eti ile koyun etine birlikte narh verilmi~~ ve fiyatlar~~ ayn~d~r. Ancak Çorum'da koyun etinin fiyat~~ 48 para iken, s~~~r etinin fiyat~~ koyun etinden % 184,61 daha pahal~d~r ve k~yyesi 26 parad~r221. (Bkz. Tablo: 2). 1847 y~l~nda Tokat'ta zeytinya~~= k~yyesi 7,5 kuru~~ iken,

216 Mustafa Öztürk, "XIX. Yüzy~l~n ~lk Yar~s~nda Antakya'da Fiyatlar", F~rat Üniversitesi Dergisi, C.

3, Say~~ 2, Elaz~~~ 1989, s. 258.

217 Ayn~~ makale, s. 258.

218 Ayn~~ makale, s. 258.

219 S~~~r etinin k~yyesi 26 para idi. Mehmet Be~irli, "XIX. Yüzy~l~n Ortalar~nda Çorum'da

Fiyat-lar", Osmanl~~ Döneminde Çorum Sempozyumu (Tebli~ler-Müzakereler), Çorum, 01-03 Ekim 2004, Çorum 2006, s. 60.

22" Ayn~~ tebli~, s. 59, 60.

Çorum'da ayn~~ y~l 8,5 kuru~~ idi. Yani zeytinya~~~ 1847 y~l~nda Çorum'da Tokat'tan % 113,33 daha pahal~d~r. 1847'de sadeya~~n k~yyesi Tokat'ta 5 kuru~, Çorum'da ise 6 kuru~tur. Bu durumda sadeya~~n k~yyesi Çorum'da Tokat'tan % 120 daha pahal~d~r. Pirince gelince, 1847 y~l~nda Tokat'ta Tos-ya ve Niksar pirinci sat~lmaktad~r. TosTos-ya pirincinin k~yyesi 86 para, Niksar pirincinin ise 80 para idi. Ayn~~ y~lda Çorum'da pirincin k~yyesi 74 para idi. Çorum'da pirincin cinsi konusunda kay~t yoktur. Ancak büyük ihtimalle Osmanc~k pirinci olmal~d~r ve a~a~~~ yukar~~ Niksar pirincinden % 108,108 daha ucuzdur. (Bkz. Tablo: 3).

Görüldü~ü üzere genel olarak bu iki kentin kar~~la~t~r~lmas~ndan ç~kan sonuç, pirinç d~~~nda Çorum'un Tokat'a göre daha pahal~~ oldu~u gerçe~i-dir.

Sonuç

XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~nda g~da maddeleri a~~rl~kl~~ olmak üzere To-kat'ta fiyatlar~~ tespit için yapt~~~m~z bu çal~~ma ~er`iye sicillerindeki büyük ölçüde narh kay~tlar~~ ve tereke defterlerine dayal~~ olmu~tur. Bu dönem, Osmanl~~ devletinin sorunlu zaman dilimi içinde yer almaktad~r. Gerek sa-va~lar, gerekse gayrimüslim tebaan~n ayr~l~kç~~ hareketleri ve yerel güçlerin iç kar~~~kl~klara sebep olmas~, mali s~k~nt~lar~~ artt~rm~~t~r. Yüzy~l~n ba~lar~n-dan itibaren zaman içinde paran~n de~erinin dü~mesi ve enflasyonist hare-ketler fiyatlara da yans~m~~~ ve fiyatlar gittikçe artm~~t~r.

XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~nda hububat fiyatlar~~ 1823 y~l~na kadar yüksel-mi~, ancak yüzy~l~n ilk çeyre~inden itibaren yükseli~~ h~zlanm~~t~r. 1812 y~-l~nda ortalama olarak bu~day~n kilesi 25 kuru~, arpan~n kilesi ise 16,6 kuru~~ idi. Ancak 1845 y~l~na gelindi~inde bu~day~n kilesi % 392 art~~la 98 kuru~a, 1838 y~l~nda da arpan~n kilesi % 301,20 art~~la 50 kuru~a yükselmi~tir.

Özellikle temel g~da maddelerinin ba~~nda yer alan ekme~in 1802 y~-l~ndan Yeniçeri Oca~~'n~n kald~r~lmas~na kadarki (1826) yirmi dört y~ll~k süreçte fiyat~~ % 283 art~~~ göstermi~tir. Bu art~~~ 1853 K~r~m Sava~~'na kadar yirmi yedi y~ll~k süreçte yakla~~k % 238,51 dolaylar~nda olmu~tur. K~r~m Sava~~~ sürecinde ekme~in fiyat~~ yakla~~k % 186,66 art~~~ göstermi~tir ki, bu da sava~~n olumsuz etkisini göstermektedir.

Et fiyatlar~nda 1802-1828 y~llar~~ aras~ndaki yirmi alt~~ y~ldaki art~~~ % 180 olurken, 1828'den 1856'ya kadarki yirmi sekiz y~lda yakla~~k % 566,66 ula~m~~t~r ki, çok yüksek bir art~~a tekabül etmektedir.

XIX. YÜZYILIN ~LK YARISINDA TOKAT'TA FIYATLAR 513

Ya~~ fiyatlar~nda da ayn~~ durum söz konusudur. 1806-1827 aras~nda zeytinya~~~ % 150, sadeya~~~ yakla~~k % 151,42 ve bezirya~~~ yakla~~k % 133,33 artarken, 1827-1856 aras~nda zeytinya~~ndaki art~~~ yakla~~k % 333,33, sade-ya~daki art~~~ yakla~~k % 377,35, bezirya~~ndaki art~~~ da % 406,25 olmu~tur. 1828'den sonra pirinç fiyatlar~nda da a~a~~~ yukar~~ ayn~~ durum söz ko-nusudur. 1817-1828 y~llar~~ aras~nda Niksar pirinci ve Tosya pirincinin fiya-t~ndan azalma görülürken, 1828-1835 aras~~ Niksar pirinci yakla~~k % 385,71, Tosya pirinci de yakla~~k % 285,71 artm~~t~r. 1835 y~l~ndaki bu art~-~~n kurakl~kla ilgisi görülmektedir. Çünkü 1849 y~l~nda pirinç fiyatlar~n~n 1835 y~l~na göre dü~tü~ü gözlemlenmektedir.

1802-1827 y~llar~~ aras~nda taze peynirdeki art~~~ % 300 olurken, 1806-1828 aras~nda tulum peynirindeki art~~~ yakla~~k % 183,33, küp peynirinde de % 160 dolaylar~nda kalm~~t~r. Ancak 1828-1847 aras~nda fiyatlar~n yine a~~r~~ derecede yükseldi~i görülmektedir. 1828'den 1847 y~l~na tulum peyni-rindeki art~~~ yakla~~k % 272,72 olurken, küp peynirinde % 250 dolay~nda kalm~~t~r.

Tokat'ta temel ihtiyaç maddelerinden olan sabun fiyatlar~~ 1828'e kadar ini~li ç~k~~l~~ bir seyir izlemi~, bu tarihten sonra h~zla yükselmeye ba~lam~~t~r. Özellikle yerli kara sabunun fiyat~~ 1828 y~l~na, Girit sabununun da 1827 y~l~na kadar fiyat~~ ortalama olarak yatay bir seyir izlerken, bu tarihten yüzy~-l~n ortalar~na kadarki süreçte fiyat art~~~~ oldukça yüksek olmu~tur. Özellikle yerli kara sabunun 1818-1828 aras~~ on y~ll~k süreçte fiyat~nda artma görül-memektedir. Ak sabuna gelince, 1835 y~l~na kadar k~yyesi 360 para olurken, yakla~~k 18 y~l sonra 1853 y~l~ndaki fiyat~~ 340 parad~r ki, yatay bir seyir iz-lemi~tir.

Tokat'ta saban demiri fiyatlar~~ 1811'den 1826 y~l~na kadarki süreçte % 175 artarken, 1828'den 1835'e % 222,22 artm~~t~r. Yani yüzy~l~n ikinci çey-re~indeki art~~~ daha yüksektir.

Binalar için vazgeçilmez olan kiremit fiyatlar~~ da yüzy~l~n ikinci yar~-s~ndan itibaren h~zla artmaya ba~lam~~t~r.

Ücretler ve nafakaya gelince, Tokat'ta ücretlerin narh kay~tlar~na kay-dedilmemesinden dolay~~ detayl~~ fiyat-ücret analizi yapmak mümkün olma-m~~t~r. Ancak yüzy~l~n ba~~~ ve sonundaki dülger ustas~n~n ve ~rgat tayfas~n-dan bir i~çinin gündeli~inden yola ç~karak yapt~~~m~z bir de~erlendirmede XIX. yüzy~l~n ilk yar~s~nda fiyatlar~n ücretlere göre daha fazla artt~~~~ ve fi-yatlar kar~~s~nda ücretlerin eridi~i gerçe~idir.

Görüldü~ü üzere Tokat'ta g~da maddeleri ile baz~~ temel ihtiyaç mad-delerinin fiyatlar~~ yüzy~l~n ba~~ndan Yeniçeri Oca~~'n~n kald~r~lmas~na ka-darki süreçte art~~~ göstermi~tir. Bu art~~~ Yeniçeri Oca~~'n~n kald~r~lmas~n-dan sonraki süreçte kar~~~kl~klar, sava~lar, reform denemeleri vb. sebepler-den dolay~~ h~zlanarak sürmü~tür. Ayn~~ dönemde usta ve i~çi ücretleri ise azalm~~t~r.

KAYNAKÇA Ar~iv Kaynaklar~~

Tokat Ser`iye Sicilleri S~ra

No

Ser`iye Sicili Defter No

Ait Oldu~u Tarih

(Hicri - Milâdi) Sayfa Adedi

~~ 7 1216 - 1217 / 1801 - 1803 209 2 9 1219 - 1220 / 1804 - 1806 178 3 10 1221 - 1222 / 1806 - 1808 166 4 11 1222 - 1223 / 1807-1809 189 5 15 1227 / 1812 176 6 16 1227 - 1228 / 1812 - 1813 159 7 20 1230 - 1231 / 1814 - 1816 183 8 21 1231 - 1232 / 1815 - 1817 188 9 22 1232 - 1233 / 1816 - 1818 196 10 23 1234 / 1818 - 1819 118 11 24 1234 - 1235 / 1818 - 1820 129 12 25 1234 - 1235 / 1818 - 1820 167 13 26 1235 - 1236 / 1819 - 1821 200 14 27 1237 - 1238 / 1821 - 1823 199 15 29 1239 - 1241 / 1823 - 1826 238 16 30 1240 - 1242 / 1824 - 1827 192 17 31 1243 - 1244 / 1827 - 1829 197 18 34 1244 - 1245 / 1828 - 1830 240 19 35 1245 - 1246 / 1829 - 1831 199 20 39 1249 - 1250 / 1833 - 1835 236 21 40 1250 - 1251 / 1834 - 1836 188 22 44 1251 / 1835 - 1836 104 23 46 1250 - 1275 / 1834 - 1859 146 24 48 1252 / 1836 - 1837 92 25 49 1253 / 1837 - 1838 236 26 51 1254 - 1255 / 1838 - 1840 187 27 53 1252 - 1255 / 1836 - 1840 211 28 56 1259 - 1260 / 1843 - 1844 188 29 58 1261 - 12621/1845 - 1846 184 30 59 1263 - 1264 / 1846 - 1848 325 31 60 1265 - 1266 / 1848 - 1850 115 32 62 1269 - 1270/ 1852 - 1854 154 33 63 1270 - 1272 / 1853 - 1856 95