*Ba kent Üniversitesi, Di Hekimli i Fakültesi, Ortodonti Anabilim Dal , ANKARA.
SÜT VE KARMA D LENME DÖNEM NDE TRANSVERS YÖN
SORUNLARI: POSTER OR ÇAPRAZ KAPANI
TRANSVERSAL DIMENSION PROBLEMS IN DECIDUOUS AND
MIXED DENTITION: POSTERIOR CROSSBITE
Defne KEÇ K* Tahsin DEM R** S. Burçak ÇEHREL **
ÖZET
Posterior çapraz kapan ortodontide en s k görülen transvers yön anomalilerindendir. Süt ya da karma di lenme döneminde saptanan bu tip bir anomali tedavi edilmedi inde uzun dönemde zararl sonuçlar do urmaktad r. Süt ve karma di lenme döneminde kar la lan çapraz kapan anomalisi nadiren kendili inden düzelebildi inden, müdahale edilmezse temporomandibuler eklem ve çi neme sisteminde olumsuz etkilere sebep olmaktad r. Bu nedenle zaman nda ve do ru tedavi posterior çapraz kapan n düzelmesinde önemli rol oynar. Bu derlemenin amac , posterior çapraz kapan n etiyolojisi ve neden oldu u problemleri inceleyerek uygun tedavi yöntemlerini tart makt r.
Anahtar kelimeler: Transvers yön sorunlar , posterior çapraz kapan , süt ve karma di lenme, temporomandibuler eklem, çi neme sistemi
SUMMARY
Posterior crossbite is one of the most common transversal problems in orthodontics. Children who present with a posterior crossbite in the primary and mixed dentition may be predisposed to long term detrimental consequences. Since the posterior cross-bites in the pirmary and mixed dentition are relatively common and their causes are numerous as well as their self correction is very rare, they can cause temporomandibular joint disorders and masticatory system problems. Therefore timely and accurate treatment is necessary for this condition.
The aim of this review is to evaluate the conditions and the etiology of posterior crossbite and to discuss the preferred treatment modalities.
Key words: Transversal dimension problems, posterior crossbite, deciduous and mixed dentition, temporomandibular joint, masticatory system
G R
Çocuklar n di lenmesi s ras nda kar la lan ve di lenmeyi olumsuz yönde etkileyebilecek pek çok faktör kar m za ç kmaktad r. Bu faktörlerin özellikle süt ve karma di lenme döneminde saptanmas erken müdahale olana sa layaca ndan malokluzyonlar n önlenmesi
aç s ndan da faydal olmaktad r. Süt ve karma
denstisyonda ka la lan en önemli problemlerden biri de posterior çapraz kapan ile ortaya ç kan transvers yön problemleridir. Bu durum büyük ço unlukla maksiller ark n daralmas ndan kaynaklanmaktad r.1
Posterior çapraz kapan ; kanin, premolar ve molar bölgesinde maksiller di lerin bukkal cusplar n n, mandibuler di lerin bukkal cusplar n n lingual k sm ile temas etmesiyle karakterize bir malokluzyon olarak tan mlanmaktad r.16skeletsel ya da dentoalveoler kaynakl
olabilmekte, bir ya da birden fazla di i içerebilmekte ve tek ya da çift tarafl olabilmektedir. Ancak s kl kla tek tarafl olarak kar m za ç kmaktad r.2
Posterior çapraz kapan n ba l ca olu ma nedeni; maksiller dental ark geni li indeki azalmad r. Bu
azalma; ba parmak emme,3-5 çe itli yutkunma
al kanl klar ,3 adenoid dokularda hipertrofi veya üst
solunum yollar nda alerjiye ba l olarak geli en
obstrüksiyon6-10 ve a z solunumu3-5 sebebiyle
olu abildi i gibi, atipik dil bas nc , dentofasiyal bölgeyi etkileyen postural kuvvet, süt di lerinin erken kayb ya da persistans ve maksillada genetik olarak belirlenmi yetersizlikten de kaynaklanabilmektedir.11-13
Posterior çapraz kapan n bir türü olan fonksiyonel posterior çapraz kapan ise tek tarafl posterior çapraz kapan n %67-%79’unu olu turan; sentrik ili kiden maksimum interdijitasyona geçerken mandibulan n fonksiyonel kaymas na neden olan dental interferenslerin olu turdu u bir malokluzyon durumudur.12-15
Çal malar; özellikle mandibulan n laterale
kaymas ile birlikte çapraz kapan durumunun,
kraniomandibuler bozukluklar n olu mas nda önemli bir role sahip oldu unu göstermi tir.15,16
Çapraz kapan taraf ndaki mandibuler kondil glenoid fossa içerisinde daha superior ve posterior yönde, di er taraftaki kondil ise glenoid fossadan uzakla acak ekilde antrerior ve inferior yönde yer de i tirmektedir.15,16 Bu malokluzyonun tipik bulgusu; a z kapal pozisyonda iken; mandibulan n dental orta hatta kayma yaratacak ekilde laterale kaymas ; a z aç ld nda ise bu kayman n ortadan kalkmas ve dental orta hatlar n çak mas d r. Bu vakalarda mandibulada morfolojik bir asimetri de il, yaln zca pozisyonel bir asimetri mevcuttur.15-17
Etyoloji ve Diagnoz
Alt ve üst çene arklar aras ndaki transvers yön sorunlar iskeletsel, dental ya da ikisinin kombinasyonu olarak kar m za ç kabililirler.
Etyoloji
Süt ve karma di lenme dönemindeki transvers yön
sorunlar mandibulan n anterior ve laterale do ru
kaymas na neden olacak ekilde okluzal interferenslere ba l olarak olu abildi i gibi, dudak-damak yar ve ba boyun bölgesindeki herhangi bir malformasyon, tek tarafl kondil hipoplazisi ya da hiperplazisi, juvenil romatiod artirit, neonatal intubasyon ya da damak bölgesine uzun süreli bas , uzun süreli yalanc emzik ve biberon kullan m , anormal emme al kanl klar , a z solunumu, tonik kas aktivitesindeki azalma ve travmaya ba l olarak olu an skar dokusu gibi nedenlerle de ortaya ç kabilir.18
Çene geli imi ve di s ralanmas yumu ak doku ve al kanl klardan etkilenir. Büyüme süreci içerisinde dilin konumu ve büyüklü ü, a z solunumu, uzun süreli yalanc emzik kullan m , ve çene postürü al kanl klar posterior çapraz kapan geli imine neden olur.19
Çal malar, 2 ya ndan uzun süreli yalanc emzik
kullan m n n maksiller darl a sebep oldu unu
göstermi tir.5,20-24 Emme al kanl klar n n, maksiller ark
üzerindeki daralt c etkisinin gün içerisindeki s kl ile beraber y llar içersindeki devaml l ktan da etkilendi i belirlenmi tir.5,20
A z sürekli aç k olacak ekilde konumlanan çene postürü al kanl klar n n transvers maksiller büyümeyi engelledi i de gösterilmi tir.25-27 Purcell28 süt dentisyonunda ya da karma dentisyonda fonksiyonel posterior çapraz kapan tedavisi ile elde edilen maksiller geni letmenin daimi dentisyona da ta nd n belirtmi tir.
Posterior çapraz kapan a neden olan faktörler
aras nda a z solunumu, dil itme veya parmak emme gibi al kanl klar mevcuttur. Dil, maksiller premolar ve molar di lere bukkale do ru kuvvet iletirken; yanaklar ise maksiller posterior di lere lingual yönde kuvvet uygulamaktad r. Z t yönlerdeki bu iki kuvvet bir denge içerisinde olmazsa çapraz kapan olu abilmektedir. Posterior çapraz kapan durumunda dil a a da
konumlanm oldu u için yanak bas nc n
dengeleyemeyece inden maksiller arkta daralma meydana gelir.
Fonksiyonel posterior çapraz kapan nadiren
kendili inden düzeldi inden, tedavi edilmeyen çapraz kapan lar n dentisyonda ark boyu kayb ndan iskeletsel asimetriye kadar birçok probleme neden oldu u bir gerçektir. Ço unlukla adenoid ve tonsillere ba l olarak olu an solunum yolu obstrüksiyonuna a z solunumu da e lik eder ve ba postüründe de de i iklik meydana gelir. Bu durum, posterior çapraz kapan olu umuna yol açar.25-27
Troelstrup ve Möller29maksiller ve mandibuler ark
geni likleri aras ndaki uyumsuzlu un, mandibulan n nöromuskuler rehberli ini, santral sinir sisteminden kaynaklanarak periodontal membran ve alveol kemi in posteriorundaki mekanoreseptörlerdeki “feedback” e
ba l olarak etkileyebilece ini ileri sürmü lerdir.
Fonksiyonel posterior çapraz kapan ta mandibulan n laterale deviasyonuna neden olan “forced guidance” yani zorlay c rehberli in her zaman zannedildi i gibi
mandibulan n interferens yaratan di lerden
kaynaklanan mekaniksel zorlay c displasman
anlam na gelmedi ini, mandibulan n istirahat
pozisyonuna geçi inde dental orta hatt n kaymas na sebep olan bir nöromuskuler rehberli in oldu unu ileri sürmü lerdir. Bu nedenle mandibulan n kapan
yolunda intermaksiller di temas ndan önce de
deviasyon olabilmektedir.29
Diagnoz
Hastadan al nan anamnezde al kanl klar, ve
önceden geçirilmi travma hikayesi olup olmad
belirlenmelidir. Klinik muayene s ras nda ise palatal kaidenin derinli i ve molar di lerdeki anormal aksiyel e ilim, çapraz kapan n iskeletsel ya da dental oldu u konusunda bilgi vermektedir. Çapraz kapan n
iskeletsel olup olmad ise posteroanterior18 ve
submentoverteks30 sefalometrik radyograflarla, ayn zamanda temporomandibuler eklem radyograflar yla da tespit edilebilmektedir.31
Ben-Bassat ve arkada lar na14 göre, posterior
çapraz kapan elimine edilse bile; her zaman orta
hat kaymas düzelmeyebilmektedir. Ara t rmac lar,
fonksiyonel posterior çapraz kapan olan çocuklar n büyük ço unlu unda sentrik okluzyonda S n f II subdivizyon ili kisi oldu unu, bu ili kinin istirahat pozisyonunda gözlenmedi ini bildirmi lerdir. S n f II subdivizyon ili kisi gösteren vakalarda posterior çapraz kapan n eliminasyonunun antero-posterior ili ki bozuklu unu düzeltece i beklense de vakalar n büyük ço unlu unda bu düzelmenin gözlenemedi ini savunmu lard r. Ayr ca çapraz kapan ba ar yla tedavi
edilmi vakalar n büyük ço unlu unda retansiyon
periodundan sonra dahi relaps gözlendi ini bildirmi lerdir.32
O’Bryn ve arkada lar33 tek tarafl posterior
çapraz kapan olan hastalarda, çenenin kapanma hareketi s ras nda mandibuler kondilin çapraz kapan taraf nda posterior, superior ve laterale hareket ederken, di er tarafta anterior, inferior ve mediale do ru hareket etti ini bildirmi lerdir. Bu nedenle iskeletsel olarak S n f I özellikler gösteren bireylerde bile çapraz kapan taraf nda S n f II, di er tarafta ise
S n f III e ilimli bir dental ili ki ortaya ç kt n
belirtmi lerdir.
Hesse ve arkada lar16fonksiyonel posterior çapraz
kapan olan bireylerde u özelliklere dikkati çekmi lerdir:
1. Çapraz kapan olmayan tarafta kondil glenoid fossa içerisinde daha önde ve a a da konumlanm t r.
2. Molar ve kanin di lerin ili kisi çapraz kapan olmayan tarafta S n f II, çapraz kapan taraf nda ise S n f I’e yak nd r ve alt dental orta hat çapraz kapan taraf na do ru kaym t r.
3. Maksiller geni letme sonras dental orta hat kaymas düzeltildi inde daha simetrik, okluzal ve kondiler bir ili ki ortaya ç kmaktad r. 4. Bu simetri çapraz kapan olmayan tarafta
kondilin daha geriye ve yukar hareketi;
çapraz kapan olan tarafta ise kondilin, daha öne ve a a hareketi ile sa lanmaktad r. 5. Maksiller geni letmeyle beraber mandibuler
intermolar geni likte de bir miktar art belirlenmektedir.
Çi3neme fonksiyonu ve temporomandibuler eklem
Özellikle posterior çapraz kapan olan çocuklarda oklüzal interferensler çok daha belirgindir. Mandibuladaki bu postural asimetri intercuspal pozisyon ile sentrik ili ki aras nda bir uyumsuzlu a neden olmaktad r. Bu uyumsuzluk çi neme kaslar ile temporomandibuler eklemde fiziksel bir gerilime sebep olabilmektedir.34
Posterior çapraz kapan olan vakalarda asimetrik postural kas aktivitesi de görülebilmektedir. 6stirahat pozisyonunda; çi neme yutkunma, s rma ve konu ma gibi çe itli fonksiyonlar s ras nda çi neme kaslar nda çapraz kapan taraf ile çapraz kapan olmayan taraf aras ndaki kas aktiviteleri aras nda uyumsuzluk
belirlenmi tir.29,35 Yap lan çal malar fonksiyonel
posterior çapraz kapan ile dejeneratif
temporomandibuler eklem hastal klar aras nda
istatistiksel olarak anlaml bir ili ki oldu unu
göstermi tir.35,36
Fonksiyonel posterior çapraz kapan olan çocuklar n çi neme paternlerinde büyük oranda düzensizlik belirlenmi tir.37,38 Çi neme, yutkunma,
açma, kapama gibi farkl fizyolojik hareketler ile lateral, protruziv, maksimum açma gibi fonksiyonel çene hareketleri, normal okluzyonlu bireylere göre farkl l k göstermektedir.39-42
Mandibulan n açma, kapama, lateral ve protruziv hareketleri ya da çi neme hareketleri s ras nda olu an temporomandibuler eklem sesleri intraartiküler
patolojik de i ikliklere i aret etmektedir.43-45
“Popping”, “clicking”, “cracking“ ve “crepitus” olarak tan mlanan sesler farkl patolojileri göstermektedir.46,47
Ancak bu sesler klinik olarak yeterli bir diagnostik kan t olu turacak derecede hassas ölçülememektedir. Elektrovibratografi temporomandibuler eklemdeki titre imlerin daha güvenilir bir ekilde kaydedilmesi ve de erlendirilmesini mümkün k lmaktad r.48,49
Myers ve arkada lar15 posterior çapraz kapan
olan çocuklarda temporomandibuler eklemde hem vertikal hem de horizontal mesafelerin çapraz kapan taraf nda di er tarafa k yasla önemli ölçüde k sa oldu unu göstermi lerdir. Çapraz kapan düzeltiminin kondillerin çift tarafl olarak simetrisini sa layaca n bildirmi lerdir. Çift tarafl kondil asimetrisi eri kinlerde de temporomandibuler eklem bozukluklar na sebep olmaktad r. Nöromuskuler paternin kazan lm mandibuler pozisyona adaptasyonu, asimetrik
mandibula büyümesine, fasiyal asimetriye ve kal c distorsiyonla beraber iddetli iskeletsel çapraz kapan a sebep oldu unu savunmu lard r.
Fonksiyonel posterior çapraz kapan n tan s konur konmaz tedavi edilmesi önerilmektedir.17,50-55
Tedavi edilmezse temporomandibuler eklemin geli im ve fonksiyonu olumsuz etkilenebilmektedir. Kapan
s ras nda mandibulan n laterale kaymas n n
temporomandibuler eklemin form ve fonksiyon aras ndaki dengeyi bozaca gösterilmi tir. 51
Haralabakis ve Loufty 56ve Troelstrup ve Moller29 posterior çapraz kapan olan hastalardan ald klar elektromiyografi kay tlar nda mandibulan n istirahat konumunda asimetrik kas aktivitesi gösterdi ini rapor etmi lerdir.
Disk pozisyonunun ve morfolojisinin tamamen klinik muayeneye güvenerek belirlenmesi hatal olabilmektedir. Bu nedenle klinik muayenede elde edilen bilgiler, elektrovibratografi ve çe itli görüntüleme yöntemleri ile beraber de erlendirilerek do ru bir karara var labilmektedir.57-59
TME sesleri, çi neme kaslar ndaki bir fonksiyon bozuklu ununda habercisi olabilmektedir.
Keeling ve arkada lar60 tek tarafl posterior çapraz kapan olan vakalarda çi neme paterninin çe itlilik gösterdi ini ve kapatma hareketi s ras nda geni bir lateral deviasyon olu tu unu bildirmi lerdir.
Ben-Bassat ve arkada lar14 fonksiyonel posterior
çapraz kapan olan 29 hastada yapt klar
elektrovibratografik bir çal mada hastalar n ço unlu unda ters çi neme paterni (reverse chewing pattern) oldu unu ortaya koymu lard r.
Ayn zamanda MR görüntüleme yöntemleri ile de çapraz kapan olan çocuklarda çapraz kapan olmayan çocuklara göre daha fazla redüksiyonlu ve redüksiyonsuz TME displasman görüldü ü de bildirilmi tir.
Tedavi alternatifleri
Posterior çapraz kapan nadiren kendili inden düzelmektedir. Bu nedenle süt ve karma dentisyonunda posterior çapraz kapan a yönelik çe ili tedavi yöntemleri geli tirilmi tir.
Öncelikli olarak al kanl a ba l olarak geli en
posterior çapraz kapan n tedavisinde, bu al kanl n düzeltilmesi ilk hedeftir. Al kanl k giderilmeden yap lacak her türlü tedavi ba ar s zl kla sonuçlanacakt r.61
Di interferenslerine ba l olarak olu an posterior
çapraz kapan n tedavisinde di interferenslerinin
ortadan kald r lmas ve hastan n fonksiyonel posterior çapraz kapan durumundan kurtar lmas bir tedavi seçene idir. Ancak bu tedavi yöntemi yaln zca çok hafif fonksiyonel posterior çapraz kapan problemlerinde etkili olmaktad r.62
Resim 1. Hareketli geni letme apareyine örnek bir olgu
göstermektedir
Resim 1a. Cephe foto raf Resim 1b. Maksiller görüntü
Resim 1c. Gülümseme s ras nda orta hatta görülen sapma Resim 1d. A z içi sa taraf
Resim 1e. Tek tarafl çapraz kapan n önden a z içi görüntüsü Resim 1f. A z içi sol taraf (çapraz kapan taraf )
Resim 1g. Hareketli ekspansiyon apareyinin a zdaki görüntüsü Resim 1h. Mandibuler görüntü
Resim 1i. Aktive edilmeyen ve okluzyonu yükselten aparey ile orta
hattaki düzelme
Maksiller darl a ba l olarak geli en posterior çapraz kapan n tedavisinde hareketli ya da sabit olarak geli tirilen apareyler yard m yla maksillan n geni letilmesi söz konusudur. Özellikle süt dentisyonunda, vidas 5 günde bir tur çevrilerek maksillada geni letme hedefleyen, geni letme vidal aparey ile karma dentisyonunda ise darl n iddetine ba l olarak hareketli, ya da quad helix veya hyrax apareyleri gibi sabit geni letme apareyleri ile maksiller ark n geni letilmesi mümkün olmaktad r.63-67
Hareketli geni letme apareyleri di lerin e ilme hareketi ile maksiller geni letmeyi sa larken, sabit geni letme apareyleri ile maksiller sütürün ayr lmas ile maksillada iskeletsel olarak transvers yönde geni leme sa lamak mümkün olmaktad r. H zl maksiller geni letme (rapid palatal ekspansiyon) apareyleri sayesinde, midpalatal
sütürün geni letilmesi ile ayn zamanda nazal havayolu daralmas olan hastalarda da havayolu geni lemesi sa lanmaktad r.64,66-69
Süt ve erken karma densityondaki hastalarda kooperasyona ba l olmadan devaml kuvvet iletebilen quad-helix ya da W arch gibi sabit geni letme
apareyleriyle de ba ar l sonuçlar elde
edilebilmektedir.61,67,69-74
Resim 1’de 6 ya nda, süt dentisyonunda, posterior çapraz kapan bulunan, mandibuler orta hatt sola kaym bir hastan n, tedavi öncesi ve tedavi s ras ndaki görüntüleri sunulmaktad r (Resim 1a-i). Bu vakada lateral sefalometrik ve posteroanterior sefalometrik inceleme sonucunda mezofasiyal bir yüz tipi oldu u ve maksiller darl ktan kaynaklanan bir çapraz kapan durumunun olu tu u belirlenmi ve tedavi seçene i olarak hareketli geni letme apareyinin uygulanmas tercih edilmi tir.
Resim 2. Quad-helix apareyi ile tedavi edilen bir olgunun ba lang ç
ve tedavi s ras ndaki foro raflar n göstermektedir
Resim 2a. Cephe foto raf Resim 2b. Maksiller görüntü
Resim 2c. Gülümseme s ras nda orta hatta görülen sapma Resim 2d. A z içi sa taraf görüntüsü (çapraz kapan taraf ) Resim 2e. Tek tarafl çapraz kapan n önden a z içi görüntüsü Resim 2f. A z içi sol taraf görüntüsü
Resim 2g. Quad-helix apareyinin a zdaki görüntüsü Resim 2h. Mandibuler görüntü
Resim 2’de 9 ya nda karma dentisyonda, posterior çapraz kapan olan, alt orta hatt nda sa a do ru kay kl k bulunan hastan n tedavi öncesi ve tedavi s ras ndaki görüntüleri sunulmaktad r (Resim 2a-h). 6ncelenen lateral ve postero-anterior sefalometrik
ölçümlerde mezofasiyal bir büyüme yönü gösteren ve iskeletsel maksiller darl bulunan hastan n çift tarafl olarak maksiller geni letme ile tedavi edilmesi kararla t r lm t r. Karma dentisyonda olan bu hastada maksiller geni letme için “quad-helix” apareyi iskeletsel ve dental olarak geni letme sa layaca ndan tercih edilmi tir Resim 3’te bu hastan n tedavi
sonras nda çapraz kapan n n düzelmi oldu u
görülmektedir (Resim 3a-g).
Resim 3. Quad-helix apareyi ile tedavi edilen olgunun geni letme
sonras foro raflar n göstermektedir
Resim 3a. Cephe foto raf Resim 3b. Maksiller görüntü Resim 3c. Gülümseme foto raf Resim 3d. A z içi sa taraf görüntüsü
Resim 3e. A z içi ön taraf görüntüsü (maksiller ve mandibuler orta
hatlardaki uyum)
Resim 3f. A z içi sol taraf görüntüsü Resim 3g. Mandibuler görüntü
Maksiller darl a ba l iskeletsel çapraz kapan bulunan bu tip hastalar n tedavi yöntemi çift tarafl maksiller geni letmedir.
SONUÇ
Süt ve karma dentisyonda görülen posterior çapraz kapan nadiren kendili inden düzledi i için, te his edildi i anda tedavi edilmesi gerekmektedir. Küçük
ya ta kar la ld zaman tedavisi hem kolay hem
de stabil olmaktad r. Tedavi edilmeyen bireylerde ilerde olu abilecek fonksiyon bozukluklar , temporomandibuler eklem problemleri, çi neme sistemindeki dengesizlikler gibi fonksiyonel bozukluklar ve fasiyal asimetri gibi estetik bozukluklar
meydana getirebilmesi nedeniyle erken te his ve tedavi önem kazanmaktad r.
KAYNAKLAR
1. Ferrario VF, Garattini G, Colombo A, Filippi V, Pozzoli S,
Sforza C. Quantitative effects of a nickel-titanium palatal expander on skeletal and dental structures in the primary and mixed dentition: A preliminary study. Eur J Orthod 2003; 25: 401-10.
2. Björk A, Krebs A, Solow B. A method for epidemiological
registration of malocclusion. Acta Odontol Scand 1964; 22: 27-41.
3. Melsen B, Stensgaard K, Pedersen J. Sucking habits and their
influence on swallowing pattern and prevalence of malocclusion. Eur J Orthod 1979; 1: 271-80.
4. Thilander B, Wahlund S, Lennartson B. The effect of early
interceptive treatment in children with posterior cross-bite. Eur J Orthod 1984; 6: 25-34.
5. Lindner A, Modéer T. Relation between sucking habits and
dental characteristics in preschool children with unilateral crossbite. Scand J Dental Res 1989; 98: 278-83.
6. Linder–Aronson S. Adenoids. Their effect on mode of breathing
and nasal airflow and their relationship to characteristics of the facial skeleton and the dentition. Acta Oto-Laryng 1970, suppl: 265.
7. Bresolin D, Shapiro PA, Shapiro GG, Chapko MK, Dassel S.
Mouth breathing in allergic children: Its relationship to dentofacial development. Am J Orthod 1983; 83: 334-40.
8. Bresolin D, Shapiro PA, Shapiro GG, Chapko MK, Dassel S.
Mouth breathing in allergic children: Its relationship to dentofacial development. Am J Orthod 1983; 83: 334-40.
9. Behfelt K, Linder – Aronson S, McWilliam J, Neander P, Laage-
Hellman J. Dentition in children with enlarged tonsils compared to control children. Eur J Orthod 1989; 11: 416-29.
10. Hannuksela A. The effect of atopy on the dentition. Eur J Orthod 1983; 5: 279-85. 11. Behfelt K, Linder – Aronson S, McWilliam J, Neander P,
Laage-Hellman J. Dentition in children with enlarged tonsils compared to control children. Eur J Orthod 1989; 11: 416-29.
12. Kutin G, Hawes RR. Posterior crossbites in the deciduous and
mixed dentitions. Am J Orthod 1969; 56: 491-504.
13. Thilander B, Myrberg N. The prevalence of malocclusion in
Swedish schoolchildren. Scand J Dent Res 1973; 81: 12-20.
14. Ben-Bassat Y, Avinoam Y, Brin I, Freeman J, Ehrlich Y.
Functional and morphological occlusal aspects in children treated for unilateral posterior crossbite. Eur J Orthod 1993; 15: 57-63.
15. Myers DR, Barenie JT, Bell RA, Williamson EH. Condylar
position in children with functional posterior crossbites: Before and after crossbite correction. Ped Dent 1980; 2: 190-4.
16. Hesse KL, Artun J, Joondeph DR, Kennedy DB. Changes in
condylar position and occlusion associated with maxillary expansion for correction of functional unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1997; 111: 410-8.
17. Pinto AS, Buschang PH, Throckmorton GS, Chen P.
Morphological and positional asymmetries of young children with functional unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 2001; 120: 513-20.
18. Ngan P, Fields H. Orthodontic diagnosis and treatment planning
in the primary dentition. J Dent Child 1995; 62: 25-33.
19. Ninou S, Stephens C. The early treatment of posterior crossbites:
A review of continuing controversies. Dental Update 1994; 420-6.
20. Modéer T, Odenrick L, Lindner A. Sucking habits and their relation
to posterior crossbite in 4-year old children. Scand J Dent Res 1982; 90: 323-8.
21. Warren JJ, Bishara SE. Duration of nutritive and nonnutritive
sucking behaviors and their effects on the dental arches in the primary dentition. Am J Orthod Dentofac Orthop 2002; 121: 347-56.
22. Warren JJ, Bishara SE, Steinbock KL, Yonezu T, Nowack AJ.
Effects of oral habits duration on dental characteristics in the primary dentition. J Am Dent Assoc 2001; 132: 1685-93.
23. Adair SM, Milano M, Lorenzo I, Russel C. Effects of current and
former pacifier use on the dentition of 24- to 59-month-old children. Ped Dent 1995; 17: 437-44.
24. Bowden BD. The effects of digital and dummy sucking on arch
widths, overbite and overjet: A longitudinal study. Australian Dent J 1966; 11: 396-404.
25. Löfstrand-Tiedeström B, Thilander B, Alqvist Rastad J, Jakobson O,
Hultcrantz E. Breathing obstruction in relation to craniofacial and dental arch morphology in 4-year old children. Eur J Orthod 1999; 21: 323-32.
26. Cheng MC, Enlow DH, Papisdero M, Broadbent BHJ, Oyen O,
Sabat M. Developmental effects of impaired breathing in the face of the growing child. Angle Orthod 1988; 58: 309-20.
27. Solow B, Ovesen J, Würtzen Nielsen P, Wildschiodtz G, Tallgren A.
Head posture in obstructive sleep apnea. Eur J Orthod 1993; 15: 107-14.
28. Purcell PD. Effectiveness of posterior cross-bite correction
during the mixed dentition. J Pedodont 1985; 9: 302-11.
29. Troelstrup B, Møller E. Electromyography of the temporalis and
masseter muscles in children with unilateral crossbite. Scand J Dent Res 1970; 78: 425-30.
30. Berger H. Problems and promises of basillar view cephalograms.
Angle Orthod 1961; 31: 237-45.
31. Cohlmia JT, Ghosh J, Sinha PK, Nanda RS, Currier GF.
Tomographic assessment of temporomandibular joints in patients with malocclusion. Angle Orthod 1996; 66: 27-35.
32. Mew J. Relapse following maxillary expansion. A study of 25
consecutive cases. Am J Orthod 1983; 33: 56-61.
33. O`Bryn BL, Sadowsky C, Schneider B, Be Gole. An evaluation
of mandibular asymmetry in adults with unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1995; 107: 394-400.
34. Møller E, Bakke M. Malocclusion morphogique et fonctionelle.
Ortodontie Francaise 1986; 57: 447-500.
35. Sonnesen L, Bakke M, Solow B. Malocclusion traits and
symptoms and signs of temporomandibular disorders in children with severe malocclusion. Eur J Orthod 1998; 20: 543-59.
36. Pullinger AG, Seligman DA, Gornbein JA. A multiple regression
analysis of the risk and relative odds of temporomandibular disorders as a function of common occlusal features. J Dent Res 1993; 72: 968-79.
37. Ahlgren J. Pattern of chewing and malocclusion of teeth. A
clinical study. Acta Odontol Scand 1967; 25: 3-13.
38. Bakke M, Michler L, Han K, Møller E. Clinical significance of
isometric bite force versus electrical activity in temporal and masseter muscles. Scand J Dent Res 1989; 97: 339-51.
39. Bishara SE, Burkey PS, Kharouf JG. Dental and facial
asymmetries: A review. Angle Orthod 1994; 64: 89-98.
40. Hamerling K, Naeije C, Myrberg N. Mandibular function in
children with a lateral forced bite. Eur J Orthod 1991; 13: 35-42.
41. Alarcon JA, Martin C, Palma JC. Effect of unilateral posterior
crossbite on the electromyography activity of human masticatory muscles. Am J Orthod Dentofac Orthop 2000; 118: 328-34.
42. Martin C, Alarcon JA, Palma JC. Kinesiographic study of the
mandible in young patients with unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 2000; 118: 541-8.
43. Dolwick MF, Katzberg RW, Helms CA. Internal derrangements of
the temporomandibular joint: Fact or fiction? J Prosthet Dent 1983; 49: 415-8.
44. Farrar WB. Characteristics of the condylar path in lateral
derrangement of the temporomandibular joint. J Prosthet Dent 1978; 39: 319-23.
45. Kopp S. Clinical findings in temporomandibular joint
osteoarthrosis. Scand J Dent Res 1977; 85: 434-43.
46. Eriksson L, Westesson PL, Rohlin M. Temporomandibular joint
sounds in patients with disc displacement. Int J Oral Surg 1985; 14: 428-36.
47. Ciancaglini R, Sorinim D, De Cicco L, Brodoloni F. Digital
phonoarthrometry of temporomandibular joint sounds. A preliminary report. J Oral Rehab 1987; 14: 385-92.
48. Ishigaki S, Bessette RW, Maruyama T. Vibration of the
temporomandibular joints with normal radiographic imagings. Comparison between asymptomatic volunteers and symptomatic patients. J Craniomand Pract 1993; 11: 89-94.
49. Ishigaki S, Bessette RW, Maruyama T. Vibration analysis of the
temporomandibular joints with degenerative joint disease. J Craniomand Pract 1993; 11: 276-83.
50. Kissling E. Occlusal interferences in the primary dentition. J Dent
Child 1981; 48: 181-91.
51. Vadiakas GP, Roberts MW. Primary posterior crossbite.
Diagnosis and treatment. J Clin Ped Dent 1991; 16: 1-4.
52. Nerder PH, Bakke M, Solow B. The functional shift of the
mandible in unilateral posterior crossbite and the adaptation of the temporomandibular joint: A pilot study. Eur J Orthod 1999; 21: 155-66.
53. Throckmorton GS, Buschang PH, Hayasaki H, Pinto AS.
Changes in the masticatory cycle following treatment of posterior unilateral crossbite in children. Am J Orthod Dentofac Orthop 2001; 120: 521-9.
54. Tsarapatsani P, Tullberg M, Lindner A, Huggare J. Long-term
follow-up of early treatment of unilateral forced posterior crossbite. Orofacial status. Acta Odontol Scand 1999; 57: 97-104.
55. Lam PH, Sadowsky C, Omerza F. Mandibular asymmetry and
condylar position in children with unilateral posterior crossbite. Am J Orthod Dentofac Orthop 1999; 115: 569-75.
56. Haralabakis V, Loufty S. An electromyographic analysis of a
series of fifty treated posterior crossbites. Trans Eur Orthod Soc 1964: 206-20.
57. Wabeke KB, Hansson TL, Hoogstraten J. Temporomandibular
joint clicking: A literature overview. J Craniomand Disord Facial Oral Pain 1989; 3: 163-73.
58. Rinchuse DJ, Abraham J, Medund L. Temporomandibular joint
sounds. Are they a common finding or are they indicator of pathosis/dysfunction? Am J Orthod Dentofac Orthop 1990; 98: 512-5.
59. Widmer CG. Temporomandibular joint sounds. A critique of
techniques for recording and analysis. J Craniomandib Disord Facial Oral Pain 1989; 3: 213-7.
60. Keeling SD, Gibbs CH, Lupkiewicz SM, King GJ, Jacobson AP.
Analysis of repeated measure multicycle unilateral mastication in children. Am J Orthod Dentofac Orthop 1991; 99: 402-8.
61. Kantomaa T. Correction of unilateral crossbite in the deciduous
dentititon. Eur J Orthod 1986; 8: 80-3.
62. Fields HW. Treatment of moderate nonskeletal problems in
preadolescent children. In: Proffit WR (ed.) Contemporary Orthodontics. St Louis: Mosby; 2000. p. 435-41.
63. Moussa H, Fahmy M, Mandour M, Abdolazm S. Effects of rapid
maxillary expansion on the skeleton-dental configuration in mouth breathers due to adenoid hyperthrophy. Eur J Orthod 1990; 12: 497.
64. Hartgernik D, Vig P, Abbot D. Effect of rapid maxillary expansion on
65. Bishara SE, Staley RN. Maxillary expansion: Clinical
implications. Am J Orthod Dentofac Orthop 1987; 91: 2-14.
66. Hershey HG, Stewart BL, Warren DW. Changes in nasal airway
resistance associated with rapid maxillary expansion. Am J Orthod 1976; 69: 274-84.
67. De Boer M, Steenks M. Functional unilateral posterior crossbite.
Orthodontic and functional aspects. J Oral Rehabil 1997; 24: 614-23.
68. Da Silva Filho OG, Boas MCV, Capelozza L. Rapid maxillary
expansion in the primary and mixed dentititon. A cephalometric evaluation. Am J Orthod Dentofac Orthop 1991; 100: 171-81.
69. Ingervall B, Gollner P, Gebauer U, Frohlich K. A clinical
inverstigation of the correction of unilateral first molar crossbite with a transpalatal arch. Am J Orthod Dentofac Orthop 1995; 107: 418-25.
70. Granath L, Petersson SO. A modified palatal arch for treatment of
unilateral cross-bite in the primary dentition. Eur J Orthod 1994; 16: 35-40.
71. Harberson VA, Myers DR. Midpalatal suture opening during
functional posterior cross-bite correction. Am J Orthod 1978; 74: 310-3.
72. Bell RA, Le Compte RJ. The effects of maxillary expansion
using a quad helix appliance during the deciduous and mixed dentitions. Am J Orthod 1981; 79: 152-61.
73. Chaconas S, de Alba y Levy J. Orthopedic and orthodontic
applications of the quad-helix appliance. Am J Orthod 1977; 72: 122-81.
74. Schroder U, Schroder I. Early treatment of unilateral posterior
crossbite in children with bilaterally contracted maxillae. Eur J Orthod 1984; 6: 65-9.
YazCDma Adresi:
Dr. Defne KEÇ6K Ba kent Üniversitesi Di Hekimli i Fakültesi Ortodonti Anabilim Dal
06490 Bahçelievler / ANKARA
Tel: 0 312 2151336 Faks: 0 312 2152962
