--- Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi a»
Likit Petrol Gazı (Lpg) Zehirlenmelerinin Adlî Tıp Açısından
Değerlendirilmesi
Evaluation of üquefied Petroleum Gase.(Lpg) Poisonnings From the Aspect of Forensic Medicine
Bora BOZ *, Fatma YÜCEL BEYAZTAŞ**
ÖZET
LPG, ülkemizde günlük yaşamda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Ölümlere yol açması nedeniyle adli tıbbı yakından ilgilendirmektedir.
Oldukça gündemde olan LPG'nin güvenli kullanımı ve i nsan sağlığı üzerine etkileri konusunda toplum bilinçlendirilmelidir. Şüpheli ölümlerin otopsilerinde yapılacak fetopatolojik incelemeler titizlikle değerlendirilmelidir.
An ahtar Kelimeler: Li kit petrol gazı, zehirlenme, asfiksi, adli tıp.
SUMMARY
LPG is commonly used in daily life in our country and is concerned the forensic m edicine because LPG can cause deaths.
Population must be informed about the safety of LPG and its effects on hum an health. The hist opathol ogical evaluations must be considered during autopsy of suspicious victims.
Key Words: Liquefied petroleum gase, poisonning,
asphyxia, forensic medicine.
C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 22 (1): 65 - 68, 2000 GENEL BİLGİLER
LPG, dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle ülkemizde LPG'nin kolay elde edilebilir olması dolayısıyla, günlük yaşamda yaygın kullanılması ve bu konuda yeterli hassasiyetin gösterilmemesi nedeniyle LPG'ye bağlı ölümlere daha sık rastlanılmaktadır. LPG'ye bağlı ölümlerin tespit edilmesi adli tıp açısından önemlidir.
LPG, dünyada ilk olarak İngiltere'de 1810 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra Amerika'da 1910-1920 yılları arasında kullanılmıştır (1).
LPG'nin Tanımı
LPG; ham petrolün damıtılması sırasında elde edil en bütan, propan ve i zobütan gazlarının karışımından ibarettir. Ayrıca daha az miktarda propilen ve bütilen gazlarını da içermektedir. Bu gazlar kritik sıcaklıklarına göre belli basınç altında sıvılaştırılmışlardır. Yakıt olarak kullanılan bu gaz karışımı, dünya pi yasasında birçok ticari isimle satılm akta ve * ** Uzm. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı, Sivas.
Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı, Sivas.
kullanılmaktadır. LPG, doğal gazlardan ve rafinerilerden elde edilmektedir (2, 3). Evlerde, ticari alanlarda, endüstride, ziraat alanlarında, otomobillerde yakıt olarak, hava gazı ve doğal gaza karıştırılarak, sentetik kauçuk yapım sanayinde, uçak yakıtına karıştırmada, kurşunsuz benzinin elde edilmesinde kullanılır (4).
LPG'nin Özellikleri
LPG; renksiz, kokusuz, yanıcı ve parlayıcı olup, normal şartlarda gaz olan organik kimyasal maddedir. Basınç altında likit halinde bulunur. Atmosferde buharlaşarak gaz haline dönüşür. Buharlaşan LPG'nin hava ile karışımı patlayıcı özelliğe sahip olur. Suda çok az çözünür. LPG merkaptan (R-SH) organik kükürt bileşikleriyle kokulandırılmıştır. Amaç gazın ortamda tehlikeli olabilecek oranda karışmadan fark edilebilmesi içindir (3).
LPG'nin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Zehirli
değildir, fakat bulundukları ortamda havadan ağır olması dolayısıyla havadaki oksijenin yerini alarak asfiksiye neden olur. Sıvı halde deri üzerine teması sakıncalıdır. Basınçlı bu gazlar normal atmosfere çıktıklarında birdenbire genleşerek buhar haline gelir, bunun içinde ısı gereklidir. Isıyı çevreden alabilecek zaman bulamadıklarından kendi bünyelerindeki molekül ısılarını harcarlar. Bu da sıcaklığın çok düşmesine neden olur ve insan derisi üzerinde yanıklar ortaya çıkar (3). Kapalı bir ortamda %10 LPG bulunursa iki dakikada baş dönmesi ve mide bulantısı olur. Oksijensiz kalındığı için asfiksi sonucu ölüm olur (3, 4).
Asfiksi
Asfiksi terimi, çeşitli durumları içine alacak şekilde kullanılmaktadır. Bunların bazılarında asfiksi u n s u r u y a ç o k a z b u l u n m a k t a y a d a h i ç bulunmamaktadır. Bu kelimenin genellikle "anoksi" veya "hipoksi" durumlarını ifade ettiği düşünülmektedir. Gerçekte sözcüğün Yunanca'dan tam çevirisi "nabzın yokluğu" anlamına gelmektedir (5). Solunumun dokulardaki oksijen (O2) ve karbondioksit (C02)
değişimini önleyecek derecede durması da asfiksi olarak tanımlanmaktadır (6).
Hukuki metinlerde belirtilen gerçek asfiksi genellikle tıkayıcı niteliktedir. Çünkü akciğerlere havanın girişini önleyen bazı engeller bulunmaktadır. Bununla birlikte yukarıda belirtildiği gibi bazı durumlarda
(özellikle nörojenik ve kardiyovasküler gibi) bulunmamaktadır. Solunum yolları tıkandığında, duruncaya kadar semptom ve belirtiler ortaya çıkar. Bir çok olguda kalbin durması ya hemen olur, ya da kısabr aradan sonra meydana gelir. Bu durumda asfiksiııin klasik özelliklerinin ortaya çıkması için zaman kalma; (7).
Asfikside Ortaya Çıkan Klinik Bulgular Ani
hipoksiye veya ani anoksiye bağlı ölümlerde 02 eksikliği
sonucunda tüm dokularda hasa görülmektedir. Kapillerler, hipoksi ve anoksiye özelli duyarlıdır. Kapillerlerin hipoksik ve anoksi yaralanmaları dilatasyon ile sonuçlanmaktadır. Dilat olmuş kapillerler ve venüllerde kan birikimi olmaktadı Ani hipoksik ve anoksik ölümlerin temel patoloj bulgusu kapillovenöz kan toplanmasıdır. Kapiller duvar yaralanması sıklıkla doku içine peteşiyal kanamalar i birliktedir. Bu kanamalar iç organlarda bulunur. Faka en fazla seröz membranlarda gözlenmektedir, peteşiyal kanamalar tüm ani hipoksik ve anoksi ölümlerde görülmez (8, 9).
Oksijensiz kalmakla 30 saniye sonra senko görülür. 2-3 dakika içinde konvülziyonlar, idrar ve gai inkontinansı başlar. 3 dakika sonra irreversible nörolo; hasar meydana gelir. 5 dakika sonra" da ölüm olu Asfiksili ölümlerde agoni ile orantılı olarak O2 azalması
ile birlikte kanda C02 birikimi ortaya çıkar. Buna
hiperkapni adı verilir. Hiperkapninin yerleşmesi için 10 dakika kadar süre gerekebilir. Bu durumda siyanoz, terleme gibi klinik bulgular ile serozalar üzerinde oluşan kanamalar, venöz ve arteryel hipertansiyon, serebral ödem görülür. Hiperkapni sendromu, yavaş ve subakut bir asfiksiyi işaret eder. Asfiksi, anoksi ve hiperkapniyi birlikte değerlendirmek gerekir (8).
SONUÇ
Ülkemizde LPG ile ilgili yönetmelik ve kuralların gelişmiş batılı ülkelerdeki yasal standartlara uyum göstermesine karşın pratik uygulamada durum farklıdır, Yerleşim birimlerine çok yakın sanayi tesislerinin varlığının tehlike yarattığının somut bir gerçeği, 17 Ağustos Marmara depremi sonucu Tüpraş tesislerindeki yangında görülmüştür. LPG'nin günlük hayatta da
özellikle konutlarda yaygın olarak kullanılması ölümlere neden olabilmektedir.
Bir çalışmada kaynağı saptanabilen CO'e bağlı ölümlerin nedeninin birinci sırada %19 oranıyla tüp gaza (LPG) bağlı ölümler olduğu (10), Ercüment Aksoy ve arkadaşlarının (11) 1986-1990 yılarını kapsayan İstanbul l Adli Tıp Kurumu'nda yaptığı bir çalışmada CO'e bağlı l kaynağı bilinen ölümlerin 1/3'inin nedeninin LPG (tüp l gaz) olduğu saptanmıştır. Her iki çalışmada da
l ölümlerde orijin genellikle kaza olarak belirlenmiştir. Sivas't a yapılan 3 yıllık bir çalışmada 152 intihar girişiminin %2'sinin (3 olgu) LPG kullanımı ile olduğu bulunmuştur. Yine aynı çalışmada intihar 1 girişimlerinin 31'inin ölümle sonuçlandığı ve l (%3,2)
olguda ölümün LPG'ye bağlı olduğu tespit edilmiştir (12).
Başa poşet geçirilerek, bu poşet içerisine LPG tüpü hortumunu da alarak intihar amaçlı asfiktik ölüm görülmüştür (13 - 15). Yurt dışı kaynaklı bazı yayınlarda propan yardımıyla otoereotik amaçlı asfiktik ölümler bildirilmiştir (16).
Konuyla ilgili literatür taramalarında direkt olarak LPG'nin etkisi sonucu oluşan ölüm bulgularına ait ayrıntılı bilgilere ulaşılamamıştır. Bilgiler LPG'nin düşük 02 konsantrasyonunda yanması sonucu ortaya çıkan CO
gazının etkisiyle oluşan bulgular üzerine yoğunlaşmıştır (6).
Oldukça gündemde olan LPG ile zehirlenme tablolarının dramatik sonuçlar doğurmasını önlemek için basit birkaç önlem almak yerinde olacaktır. Gaz kaçağını önlemek için dedektör sisteminin geliştirilmesi, gaz izolasyonunun sağlanması güvenlik açısından gereklidir. ABD'nde yapılan bir çalışmada gaz kaçağına bağlı kaza ölümlerinin %50'sinin geliştirilmiş dedektör sistemiyle önlenebileceği gösterilmiştir (17). Ayrıca gazlar mutlaka iyi havalandırılmış ortamlarda ve bacaya bağlanmış aletlerde kullanılmalıdır. Aksi takdirde yanma için gerekli 02 miktarı azalacağından meydana gelen CO kokusuz
olduğu ve zehirlenme belirtileri belirgin olmadığı için tehlike oluşturacaktır (6).
Son zamanlarda ekonomik olmasından dolayı başta ticari taksiler olmak üzere araçlarda LPG kullanımı hızla artmaktadır. Uygulama ve malzeme kullanımında standart ve yapısal prosedürlere uyulmadan gerçekleşen
korsan dönüşümlerde 12 kg'lık mutfak tüplerinin LPG deposu olarak kullanılması kazalarda en büyük tehlikeyi oluşturmaktadır. Bu tüplerin bağlantıları genellikle hortumla yapılır. Ters çevrilmiş ve yatay olarak yerleştirilmiş tüplerden sıvı olarak gelen LPG, bu h or t umları sertleştirir ve k aza anında ya da bir çarpmada hortumda çatlama veya kırılmalar yaparak ar acın bagajına veya daha kötüsü station araçlarda yolcu mahalline LPG dolmasına neden olur. Bu gaz elektrik veya mekanik olarak ortaya çıkacak bir kıvılcımla inf ilak etmeye hazır olarak bekler. Uygulama ve kullanımda aranan yasal standartlara uyulmadığı, gerekli tedbirler alınmadığı takdirde LPG dönüşümlü motorlu taşıtlar birer birer "hareketli bomba" olarak toplumun can ve mal güvenliğini tehdit etmeyi sürdürecektir (18 -20).
Günlük hayatta da sıklıkla kullanılan LPG'nin insan sağlığı üzerine meydana getirebileceği tehlikeler konusunda toplumun bilgilendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, il ve ilçe hıfzıssıhha kurullarında, bu konuyla ilgili kurallara uyulması için yaptırım kararları alınmasının yararlı olacağı sonucuna varıldı.
KAYNAKLAR
1. İpragaz'ın Teknik Emniyet ve Yangın Güvenlik Müdürlüğü'nün Ders Notlan, İstanbul, 1999.
2. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) - Depolama Kuralları, 1. Baskı, TS 1446 / Ocak 1996.
3. Sıvılaştırılmış Petrol Gazlan (LPG), 1. Baskı, TS 2178 /Mart 1996.
4. ANSI /NFPA 58 Standart For The Storage And Handling of Liquefield Petroleum Gases An American National Standart, February 7, 1995.
5. Knight B. Forensic Pathology. lst Ed., Edvvard Arnold-A Division of Hodder and Stoughton, London, s:319-70, 1991.
6. Polat O, İnanıcı M, Aksoy M. Adli Tıp. Nobel Tıp Kitabevleri s:71-98, 1997.
7. Knight B. Simpson Adli Tıp. Bilimsel ve Teknik Yayınları Çeviri Vakfı s: 155-71, 1995.
8. Aykaç M. Adli Tıp. 3th Ed., Nobel Tıp Kitabevleri s:92- 120, İstanbul, 1993.
Likit Petrol Gazı (Lpg) Zehirlenmelerinin Adli Tıp Açısından Değerlendirilmesi
9. Gordon I, Shapiro HA, Berson SD. Forensic Medicine-A Guide to Principle. 3th Ed., Churchill Livingstone, Edinburgh, s: 95-134, 1988.
10. Aksoy E, Polat O, İnama MA,Yüksel V. 293 karbonmonoksit olgusunun retrospektif analizi, Klinik Gelişim Dergisi, 8(3): 3545-9, 1995.
11. Yeğinaltay C. Adli Tıp Açısından Karbon Monoksit Zehirlenmeleri (Uzmanlık Tezi), İstanbul, 1981.
12. Türker M. Sivas Bölgesinde 1994-1996 Yılları Arasındaki İntihar Girişimleri ve Sonuçlarının Adli Tıp Açısından İncelenmesi (Uzmanlık Tezi), Sivas, 1998.
13. Kırangil B, Fincancı ŞK, Kolusayın Ö, Gündüz UK, Şen F. İntihar yöntemi olarak tıkama-tıkanma (suffocation), Adli Tıp Dergisi, 221-4, 1990.
14. Avis SP, Archibalt JT. Asphyxial suicide by propane inhalation and plastic bağ suffocation. J. For. Sci., 39(1): 235-56, 1994.
15. Katkıcı U, Özkök MS, Özkara E. Sivas İlinde İntil» Olgularının Değerlendirilmesi. I. Adli Bilimler Kongresi, Adana, s:115-8, 1994.
16. Jill J, Mc Lennan JJ, Sekula-Perlman A, Lippstone If, Callery RT. Propane associated autoerotic fatalities, Tin American Journal of Forensic Medicine and Pathology, 19(4): 381-6, 1998.
17. Yoon SS, Macdonald SC, Parrish RG. Deaths fa unintentional carbon monoxide poisonning and potentiıı for prevention with carbon monoxide dedectors, JAMA, 4:279(9): 685-7, 1998.
18. Umdular K. Araçlarda korsan LPG dönüşümlerine dikkat! Türkiye Trafik Güvenliği Vakfı Bülteni, 1: 5, 1997. 19. 08.07.1997 tarihli Sabah gazetesi - LPG'li taksiler ne
kadar güvenli?
20. 04.07.1997 tarihli Yeni Asır gazetesi - LPG istasyonları denetimden geçti.
Yazışma Adresi
Uzm. Dr., Bora BOZ
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı 58140 Kampus/Sivas.
