Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 5, Sayı 2, 2002
SINIF II RESTORASYONLARDA BEŞ RESTORATİF MATERYALİN
MİKROSIZINTI DEĞERLENDİRMESİ
Yrd. Doç. Dr. Feridun HÜRMÜZLÜ* Dt. Şeyda HERGÜNER SİSO* Dt. Diğdem IŞIN * ÖZET
Kompozit restorasyonların boyutsal değişimleri ve buna bağlı mikrosızıntı en büyük dezavantajlarından biridir. Bu ne-denle çalışmamızda 5 farklı kompozit materyalin sızıntı değer-leri incelenmiştir. Bu inceleme için 40 adet çürüksüz molar diş kullanılmıştır. Dişlerin mezial ve distal yüzlerine eşit büyüklükte sınıf II slot kaviteler hazırlanmıştır. 5 farklı kompozit materyal ile restore edilmiş molar dişlerin boya penetrasyonu yöntemiyle sızıntı değerleri tespit edilmiştir. Sonuçlar Ki-Kore ve Fisher Kesin Ki-Kore Testi ile istatiksel olarak değerlendirildi. Bu test sonuçlarına göre okluzalde Definite ile P-60, Charisma, Solitai-re 2 arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, di-ğer gruplar arasında önemli bir fark bulunmamıştır.
Anahtar Kelimeler:-Mikrosızıntı, ormoser, rezin kompo-zit
SUMMARY
Microleakage due to dimensional changes of composite material is the main disadvantage of composite restorati-ons.For this reason in our study we examined the nicroleaka-ge values of five different materials.ln our study we used forty caries free molars. We prepared class II. slot cavities on the mesial and distal faces.The microleakage of five different composite materials were evaluated by dye penetration met-hod.The results were examined by Chi Square and Fisher Kesin Chi Square Test According to statistically analysis, the leakage values on occlusal margins were find significant diffe-rences among Definite, P-60, Charisma, Solitaire 2, signifi-cant difference were not found among other groups.
Key Words: Microleakage, ormocer, resin composite
GİRİŞ
Son yıllarda yapılan kompozit rezin çalışma-ları, posterior dişlerde amalgama alternatif olarak kullanılma potansiyelinin arttığını göstermiştir13. Ayrıca hastaların daha fazla estetik istekleri de bu restorasyonlara talebi artırmıştır22. Kompozit re-zinler, dişlerin kırılma dirençlerini artırıp diş yapıla-rını da korurlar. Ayrıca civa içermedikleri içinde toksik değildir. Porselen ve altın restorasyonlara oranla daha ekonomiktir. Restorasyon tek seansta bitirildiğinden zaman kaybına neden olmazlar. Kompozit rezin restorasyonlar, sentrik stop nokta-larının korunabildiği ve izolasyonun rahat yapıla-bildiği bir ve ikinci sınıf kavitelerde kullanılabilece-ği imalatçı firmalarca belirtilmektedir2. Buna rağ-men polimerizasyon büzülmesi hala önemli bir problemdir. Modern kompozit rezinlerin mekanik özellikleri geliştirilmesine rağmen yetersiz izolas-yon, polimezirasyon büzülmesi, giriş zorluğu adez-yonu zayıflatabilmektedir. Bunun sonucunda poli-merizasyon büzülmesi restorasyonun kenar uyu-munu olumsuz yönde etkiler ve kavite duvarı ile rezin arasında bir boşluk oluşur. Sıvılar, bakteriler, iyonlar bu boşluktan içeriye sızarlar. Kenar sızıntısı adı verilen bu dinamik olay marjinal renklenme ve kırılmalara, sekonder çürüklerin oluşmasına, post operatif duyarlılıklara ve sonuçta pulpa yıkım-larına neden olur8.
Dişlerin termal ekspansiyon katsayısı, resto-ratif metaryalin termal ekspansiyon katsayısından farklıdır. Bu farklılıktan dolayı mikrosızıntının ola-bileceği beklenilmektedir7. Yeni doldurucular içe-ren son jenerasyon kompozitler, proksimal konta-ğın daha başarılı olmasına olanak sağlamaktadır.
Bu yeni ürünler "condensable" veya "packable" posterior kompozitler olarak adlandırılırlar. Bunlar hibrit kompozitlerle karşılaştırıldığında daha yük-sek doldurucu ile yüklendiği, doldurucu teknolojisi-nin geliştirildiği organik matriksin modifiye edildiği ve işlenebilirlik özelliğinin geliştirildiği görülür. Bu arada kondonse edilebilen restoratif materyal baz alınarak yeni organik modifiye seramik veya ormo-ser teknolojisi geliştirilmiştir. Ormoormo-serlerde çok fonksiyonlu üretan ile tioeter oligo metakrilat alkok-sisilanın inorganik - organik kopolimerleri oluşur23. Silanın alkoksisilil grupları hidrolisis ve polikonden-sasyon reaksiyonları ile inorganik Si-O-Si ağını, metakrilat grupları da kimyasal yolla organik poli-merizasyonu gerçekleştirir13. Kondonse edilebilen kompozitlerin ve ormoserlerin polimerizasyon bü-zülmesini azaltmayı başarabildikleri iddia edilmek-tedir. Ancak bu konuda yeterli sayıda çalışma he-nüz bulunmamaktadır.
Bu çalışmanın amacı dentin ile sınırlı resto-rasyonlarda kullanılan ormoser esaslı materyaller ile ışıkla sertleşen kompozit rezinlerin in vitro ola-rak sızıntısının değerlendirilmesidir.
MATERYAL VE METOD
Çalışmada kırk adet çürüksüz, herhangi bir restorasyon içermeyen molar diş kullanıldı. Çekim sonrasında kökler üzerindeki dokular bir kretuar yardımıyla ile uzaklaştırıldı ve dişler serum fizyo-lojik içerisinde, oda sıcaklığında bekletildi. Her bir dişin mezial ve distal yüzlerine tek bir araştırıcı ta-rafından elmas frezler ile su soğutması altında sı-nıf II slot kaviteler hazırlandı. Kavitelerin bukko-lingual genişliği oklüzal yüzeyin 1/3'ü genişliğinde
*Cumhuriyet Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Konservatif Diş Tedavisi Bilim Dalı, SİVAS.
67
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002
mezio distal yönde basamak genişliği en fazla 3 mm olacak şekilde hazırlandı. Kaviteler; Definite (Degussa/Germany), Admira (Voco/Germany), So-litaire 2 (Heraeus Kulzer/Germany), Charisma (He-raeus Kulzer/Germany), P-60 (3M/France) ile res-tore edildi.
Definite: Etch&Prime 3.0
(Degussa/Ger-many) universal ve katalizör birer damla karıştırı-larak kavite yüzeyine uygulandı, 15 saniye hafif hava spreyi ile inceltildi. 10 saniye ışıkla polimeri-ze edildi; Definite kompozit materyal ile kaviteler incremental yöntemle restore edildi. Her bir taba-kaya 40'ar saniye süre ile ışık uygulandı.
Admira: %35'lik orta fosforik asit ile 15-30
saniye süre ile asitlendi. 15 saniye yıkandıktan sonra, yarı parlak bir yüzey elde edilene kadar ha-fif hava spreyi ile kurutuldu, Admira Bond (Vo-co/Germany) sürülüp 20 saniye süre ile ışıkla poli-merize edildi. Admira ile kaviteler incremental yön-temle restore edildi, her bir tabakaya 40'ar saniye süre ile ışık uygulandı.
Solitaire 2: %35'lik fosforik asit ile 15-30
sa-niye süre ile asitlendi. 15 sasa-niye yıkandıktan son-ra, yarı parlak bir yüzey elde edilene kadar hafif hava spreyi ile kurutuldu, Gluma Comfort Bond (Heraeus Kulzer/Germany) sürülüp 20 saniye süre ile ışıkla polimerize edildi. Solitaire 2 ile kaviteler incremental yöntemle restore edildi, her bir tabaka-ya 40'ar saniye süre ile ışık uygulandı.
Charisma: %35'lik fosforik asit ile 15-30
sa-niye süre ile asitlendi. 15 sasa-niye yıkandıktan son-ra, yarı parlak bir yüzey elde edilene kadar hafif hava spreyi ile kurutuldu, Gtuma Comfort Bond (Heraeus Kulzer/Germany) sürülüp 20 saniye süre ile ışıkla polimerize edildi. Charisma ile kaviteler incremental yöntemle restore edildi, her bir tabaka-ya 40'ar saniye süre ile ışık uygulandı.
P-60: %35'lik fosforik asit ile 15-30 saniye süre ile asitlendi, 15 saniye yıkandıktan sonra, ya-rı parlak bir yüzey elde edilene kadar hafif hava spreyi ile kurutuldu, Single Bond (3M/France) sü-rülüp 10 saniye süre ile ışıkla polimerize edildi. P-60 ile kaviteler incremental yöntemle restore edildi, her bir tabakaya 40'ar saniye süre ile ışık uygulan-dı.
Restorasyonlar tamamlandıktan sonra ince grenli elmas frezler ve polisaj lastikleri ile bitirme ve polisaj işlemleri tamamlandı. Örnekler 37 °C'de 24 saat bekletildi. Daha sonra bu örnekler 5 °C ve 55 °C arasında 500 defa her bir banyo değişimi sı-rasında 30 saniye bekletilmek suretiyle termal ısı değişimi uygulandı. Dişlerin apikalleri mum ile ka-patıldı. Restorasyonlar ve kenarlar açıkta kalacak şekilde iki kat tırnak cilası uygulandıktan sonra % 0,5'lik bazik fuksin içinde 37 °C'de 24 saat etüvde
CİLT: 5, SAYI: 2
bekletildi. Her diş Iso-Med kesme makinası (Bueh-ler Illinois, /USA) ile restorasyonların ortasından geçecek şekilde mezial distal yönde ikiye ayrıldı. Örnekler kalından inceye doğru değişen zımpara kağıtları ile pürüzsüz yüzey elde edene kadar dü-zeltildi. Stereoskopik mikroskop (Carizess/Jema) ile x25 büyütme altında aşağıda belirtilen kriterlere göre değerlendirildi. Oklüzal:
0 = Sızıntı yok. 1 = Minede sızıntı 2 = Dentinde sızıntı
3 = Mine, dentin ve pulpaya doğru sızıntı
Gingival:
0 = Sızıntı yok
1 = Gingival duvarın 1/2'sine kadar sızıntı 2 = Gingival duvarın tamamını içine alan sı- zıntı
3 = Pulpaya uzanan sızıntı
BULGULAR
Herbir restorasyon için okluzal ve gingival-den değerlendirme yapıldığında elde edilen veriler Tablo 1'de görülmektedir. Okluzalde elde edilen değerler Ki-Kore ve Fısher Kesin Ki-Kore Testi ile değerlendirildi. Bu test sonucuna göre okluzalde; Definite ile P-60, Charisma, Solitaire 2 arasında is-tatiksel olarak önemli derecede fark bulunurken, diğer gruplar arasında istatiksel olarak önemli bir fark bulunmamıştır.
Gingivalde elde edilen değerler 5'den küçük frekansın bulunduğu göz sayısı toplam göz sayısı-na oranlandığında elde edilen oran %20'den bü-yük olduğu için Ki-Kore sonucu kullanılamadı. Tablo 2'de yüzdelerle ifade edildi.
OKLÜZAL GİNGİVAL n 0 1 2 3 0 1 2 3 DEFİNİTE 16 9 7 0 0 8 5 3 0 ADMİRA 16 13 3 0 0 7 3 6 0 P-60 16 15 1 0 0 16 0 0 0 SOLİTAİRE 2 16 14 2 0 0 11 4 1 0 CHARİSMA 16 15 1 0 0 8 8 0 0
Tablo 1: Duvarlardaki sızıntı stoklan
GİNGİVAL 0 1 2 3 DEFİNİTE %50,00 %32,00 %18,00 %0,00 ADMİRA %43,75 %18,75 %37,50 %0,00 P-60 %100,00 %0,00 %0,00 %0,00 SOLİTAİRE 2 %68,75 %25,00 %6,25 %0,00 CHARİSMA %50,00 %50,00 %0,00 %0,00 Tablo 2: Gingival basamaktaki sızıntı stokları-nın istatistiksel olarak değerlendirilmesi *.
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 2
TARTIŞMA
Posterior restorasyonlarda rezin esaslı kom-pozitlerin kullanımının artması sonucunda yeni ürünler piyasaya sürülmüştür. Kondanse edilebilen kompozit rezinler, işlenebilmeleri, yeterli aproksi-mal kontak sağlaaproksi-maları ve büyük kitle halinde yer-leştirilmeleri kolaylaşmıştır. Bu özelliklerin geliştiril-mesi amalgama benzer kullanımı sağlanmıştır. Bu sonuç doldurucu partikül miktarının artması ile el-de edilmiştir12. Mikrohibrit kompozit rezinle karşı-laştırıldığında imalatçıya göre partiküllerin miktarı %80'nin biraz üstünde olduğunda polimerizasyon büzülmesini %40 azaltabilmektedir16. Polimerizas-yon büzülmesi ve termal expansiPolimerizas-yon katsayıları farklılıkları sonucunda diş yapıları ve restoratif materyallar arasında başarısız bağlanma ve gap formasyonunu takiben mikrosızıntı oluşur1. Bu çalışmada klas II kavitelerinde iki kondanse olan kompozit, iki Ormocer ve kontrol grubu olarak bir hibrit kompozitin sızıntı önleme kabiliyetleri değer-lendirilmiştir.
İn vitro olarak beş materyalin 500 kere (5°-55°) arasında termal ısı değişimi yapıldıktan sonra mikrosızıntısı değerlendirilmiştir. İn vivo olarak su veya kahve içtiğimizde diş yüzeylerinde ısı 15° ile 45° arasında değişir. Bu çalışmada her sistemin kendi adezivini kullanarak, imalatçıların talimatları-na göre uygulanmıştır. Robinson'7 adesiv sistem-ler arasında değiş tokuş yapıldığında mikrosızıntı-nın arttığı görülmüştür. Mikrosızıntı değerlerinin dağılımları Tablol ve Tablo 2 gösterilmiştir. En yüksek değer Definite'in en düşük değer P-60'ın bulunmuştur. P-60 sisteminin mikrosızıntı değerleri diğer dört sistemden önemli farklılıklar içermek-tedir. P-60 kompozitin matriksi Bis-GMA, UEDMA ve Bis-EMA'dan oluşmaktadır UEDMA monomeri yüksek moleküler yapıda olup önemli derecede akıcıdır. Organik matriksteki bu molekülerin kom-binasyon formu, polimerizasyon büzülmesinin dü-şük olmasını sağlar14. Ayrıca bu çalışmadaki so-nuçlara göre total asitleme sistem ile yapılan res-torasyonlar (P-60, Solitaire 2, Admira) self-etching restorasyonundan (Definite) daha az mikrosızıntı göstermiştir. Total asitleme tekniği çok popülerdir ve mine dentin aynı anda asitlenir. Ayrıca hem mi-ne hem de dentinde marjinal doldurma ve yüksek bağlanma dayanıklığının başarılabileceği iddia edilmiştir3,11. Asitler dentinde hem smear tabaka-sını hem de dentin tıkaçlarını kaldırır ve dentinin demineralizasyonuna neden olur. Dentin bonding mekanizmaları kollajen ağları içinde hidrofilik mo-nomerin infiltrasyonuyla başarılır9,15. P-60 materyal matriksin kimyasal yapısından kaynaklı olarak polimerizasyon büzülmesi azdır, ayrıca bonding sistemi de diş yapılarını örtme başarısı göster-
mektedir. Bu da P-60 sisteminin hem okluzalda hem de gingivalde en düşük mikrosızıntı değer gösterdiğini açıklamaktadır. Ormocer grubundan olan Definite ise içeriği daha komplekstir. Bu ma-teryal baryum ve silika içerir. Doldurucu miktarı %67'den daha büyüktür. Polimerizasyon büzülmesi %1-3 arasında değişir ve yüksek kontraksiyon aralıkları gösterir14. Ayrıca bu sistemde kullanılan self-etching adhesiv Etch&Prime 3.0 mikrosızıntıyı engellememiştir. Etch&Prime 3.0, smear tabakası ile kaplı dentin yüzeyine sürülür ve yıkamadan ku-rutulur. Bu sistemde asidik primer solüsyonu sme-ar tabakasını kaldırmaz, geçirgenliğini sme-artırır ve rezin infiltrasyonunu kolaylaştırır. Etch&Prime 3.0 adesivinin oluşturduğu hibrit tabakası ile materyal dolgu arası iyice kapanmamıştır ve adezivin mine ile teması kaybolmuştur. Bunu takiben hemen bir-kaç saat sonra su depolaması sonucunda koheziv başarısızlık göstermiştir10. Bu da bize Definite'in en yüksek mikrosızıntı değer göstermesinin açık-lamasıdır. Bu çalışmada Solitaire 2, Charisma, Admira ve Definite gingival bölgede mikrosızıntıyı azaltmışlar ama tamamen elimine etmemişler. Kompozit rezinler ışınlandığında derk bölgelerde büzülme oluşur. Bu büzülme, gingival kenarların iyi bağlanamamasına neden olabilir21. Ayrıca dentin tübüllerinin yönüde bağlanmayı etkilemektedir. Tübüllerin dik yöndeki dentin bölgesinde paralel yöndeki dentin bölgesinden daha kalın hibrit taba-kası oluşmaktadır. Böylece sınıf II kavitelerde gin-gival basamaktaki dentin yüzeylerinde iyi bir hibrit tabakası oluşması zor olabilir. Bu nedenlede sı-zıntı oluşabilir6. Bir çok in vitro çalışmalarda kavi-telerin gingival kenarları dentin ve semente oldu-ğunda mikrosızıntı önlenememektedir4'5'18'19'20.
Bu çalışmada P-60 total etch adezivle kulla-nıldığında mikrosızıntı değerleri diğer restoratif materyallerden daha az bulunmuştur. Definite self-etching adezivle kullanıldığında mikrosızıntı de-ğerleri diğer restoratif materyallerden daha fazla bulunmuştur. En az sızdırmazlığın elde edilebil-mesi için polimerizasyon büzülme streslerinin eli-mine edilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte ke-sin sonuca varabilmek için daha fazla çalışmaya gereksinim vardır.
KAYNAKLAR
1- Al-Ehaideb A, Mohammed H. Microleakage of "One Bottle Dentin Adhesives. Oper Dent 2O01;26:172-175.
2- Berin Dayangaç. Kompozit rezin restorasyonlar. Güneş Kitabevi, Ankara, 2000
3- Bertollotti RL. Total etch. The rational dentin bonding protocol. J Esthet Dent 1991;3:1-6.
4- Crim GA, Chapman KW.Effect of placement techni- ques on microleakage of a dentin-bonded composite resin. Qu- intessence Int 1986; 17:21-24
5- Crim GA. Microleakage of three resin placement techniques.Am J Dent 1991;4:69-72
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 2
6- Gallo JR, ML Bates, Burgess JO. Microleakage and adaptation of classl packable resin based composites using incremental or bulk filling techniques. Am J Dent 2000;13(4):205-208.
7- Grobler S R, Rossouvv R J. Theunis J. İn vitro, relati- ve microleakage of five restorative systems. lnt.Dent.Journal1999 49:47-52
8- Going R E. Microleakage around dental restorations: A summarizing revievv. JADA 1972 ;84: 1349-1357
9- Gvvinnett AJ, Kanca J. Micromorphology of the bon- ded dentin interface and its relationship to bond strength. Am J Dent 1992;5:73-77.
10- Hannig M, Reinhaedt KJ, Bott B.Self-etching primer vs phosphoric acid: An altemative concept for composite-to- enamel bonding. Oper. Dent. 1999;24(3):172-1F0.
11- Kanca J. Bonding to tooth structure. A rationale for a clinical protocol.J Esthet Dent 1989:1:135-138.
12- Leinfelder KF, Radz GM, Nash RW. Areporton a new condensable composite resin. Compend Contin Educ Dent 1998:19:230-237.
13- Manhart J, Chen HY, Hickel R. The suitability of packable resin-based composites for posterior restoration. JA DA 2001:132:639-645
14- Obici AC, Sinhoreti MAC, Goes MF, Consani S, Sobrinho LC. Effect of the photo- activation method on polyme- rization shrinkage of restorative composites. Oper. Dent. 2002:27:192-198.
15- Perdigab J, Swift EJ. Analysis of dental adhesive systems using scanning electromicroscopy. Int Dent J 1994; 44: 349-359.
16- Peris AR, Andrade MF. Evaluation of marginal mic roleakage in class II cavities: Effect of microhybrid, flowable, and compactable resins. Ouintessence Int 2003; 34(2):92-98
17- Robinson PB, Moore BK, Swatz ML. The effect on microleakage of interchanging dentine adhesives in two compo site resin systems in vitro. Br Dent J 1988 ; 164:77-79.
18- Santini A.Mİtchell S.Effect of wet and dry bonding techniques on marjinal leakage.Am J Dent 1998;11:219-224
19- Santini A, Mitchell S. Microleakage of composite restorations bonded with three new dentin bonding agents.J Esthet Dent 1998; 10:296-304
20- Santini A, Mitchell S.Microleakage of resin-based composite restorations using different solvent-based bonding agents and methods of drying acid-etched dentin.Am J Dent 1999; 12:194-200
21- Schubach P, Krejci I, Lutz F.Denting bonding:Effect of tubule orientation on hybrid-layer formation. Eur J Oral Sci 1997; 105:344-352
22- Wibowo G, Stockton L. Microleakage of class II composite restorations. Am J Dent2001;14(3):177-185
23- Wolter H, Storch W, Ott H, New inorganic/organic copolymers(ORMOCERs) for dental applications. Mat Res Symp Proc 1994;346:143-9.
Yazışma Adresi:
Yrd.Doç.Dr. Feridun Hürmüzlü Cumhuriyet Üniversitesi Konservatif Diş Tedavisi Bilim Dalı 58140 Kampus/SİVAS
e-mail:fhurmuzlu@cumhuriyet.edu.tr Tel: 219 13 00 7 2782
