---Tarihten Bir Yaprak
_---Felâketle neticelenen bir rekabet
Pertev Paşa
İkinci Mahmut devri, Türki- yenin en gaileli bir devridir. Ta rihte "aileli devirler, hâdisata göre şahsiyetler yetiştirirler. Alemdar vak’asmda hayatım güç kurtaran ikinci Mahmut, dahilde asayişi takrir için he men hemen ölünciye kadar e- linden kılıcım bırakmamıştır. Yeniçerileri kaldırdığı zaman yeniçerilik, bektaşilikle olan ek sıkı rabıtası dolayısiyle bek- taşiler de bu tenkilden kurtula madılar’. Hattâ bu şiddet tavsa dıktan sonra ikinci Mahmut Rumelihisannda Bektaşi tekye- sinin civarından geçerken ken disini selâmlamak üzere sokağa
çıkan bektaşi babasına - boktaşi dervişleri hakkında kullanılan tâbir ile iltifat kabilinden - sor muş :
i— Baba erenler! Canlardan ne haber?
Baba, yerle beraber bir se lâm verdikten sonra:
— Aman efendimiz! demiş. Sayenizde kimde can kaldı ki ? 1
* * #
Bu gaileli devirde iki mühim rical vardır. Biri edebiyatta sadeliğe misal olarak gösteri len:
Tıfl - ı - nazeninim unutmam seni,
Aylar, günler diğil, geçse de yıllar. Telhgâan eyledi firakın benî; Çıkar mı hatırdan o tatlı diller
gibi güzel şiirler yazan Pertev aşa, diğeri de Türkiyenin en büyük “münşi,, şairlerinden “A- dem„ kasidesi ve “Tabama” sa hibi Akif Paşadır:
Daha Âmedî Hülefasmdan bu lundukları zaman Pertev Paşa Akif paşanın bir yazısını gör - müş, fevkalâde beğenmiş:
— Bunu yazan kim? diye sormuş.
— YozgatlI Akif efendi! de mişler.
— Tuhaf şey! demiş. Ben Yozgat’tan yalnız deveci çıkar zannederdim. Meğer kâtip de çıkarmış...
Bu tarizi işidcn Akif Paşa, Pertev Paşayı hayatının sonuna kadar affitmemiştir.
Ehemmiyetsiz bir lâtife bu iki adam: birbirine kanlı bıçak lı düşman etmiş, birbirlerinin yazdıklarını beğenmemeğe, ten- kid etmeğe başlamışlar ve git - i gide “inşa,, vadisindeki husu met, memuriyet hayatlarına j da tesir eylemiştir.
Tarih Pertev Paşayı “derviş nihai bir zatı saffet mutad., ve Akif paşayı da “gayet bugiz ve kindar ve huşunet şiâr„ diye vasfeder.
Pertev paşanın iptidaları ikin-; ci Mahmut nezdinde Akif paşa dan ziyade mevki sahibi olduğu anlaşılıyor. “Reisülkitap,, hk - tan yani hariciye nazırlığından çekildikten sonra bile Mısır valisi Mehmet Ali Paşanın: “ufak tefek iltimaslarım kabul olunmadığı gibi üç beş senedir devletin emin adamlarından bir kimsenin de bu tarafa geldiği yoktur,, yolunda söylediği söz üzerine Sultan Mahmut da:
— Pertev efendi Mısıra git sin! demesi, Pertev paşanın sa rayda emin bir adam olmak ü- sere tanındığını isbat eder, ikin ci Mahmut, Pertev paşayı, Mehmet Ali paşaya şifahen baız maddeler tebliğine de memur et miş) ir.
Diğer taraftan beylikçilik ma- kaaniiîs kadar yükselen Akif e- feudi, Reisülkitap Süleyman Ne cip ef çivimin uzuıı süren has - talığı üzerine Reisülkitap tayin ediliyor.
Akif efendinin, Pertev efendi nin memuriyetinde bulunması şairin padişah nezdinde teveccüh kazanmasına mâni olmamıştır. Sultan Mahmut, Pertev efendi nin şiirlerini takdir ediyor. Bil hassa Tersane Divanhanesinin inşası dolayısiyle nâzmeylediği: (Pertev) hitâmsa gözledi, ta rih S - t^ıuıu söyledi Sultan - ı - bahreyn eyledi, ihya bu divanhaneyi beytini pek beğeniyor.
Akif efendinin gezdiği yerde! aleyhinde bulunması, hattâ s ı- ! rası düştükçe padişah nezdinde entrika yapması Pertev efendi-; yi eline geçen h-r fırsatı düş manı aleyhine kullrmuağa s*vk etmiştir:
O esnada Ingiliz, tebaasından Çörçil isminde bir tüccar Ka- dıköyünde avda gererken saç ma ile bir Türk çocuğunu yara lıyor. Çörçil tevkif edilerek ter-j sanede hansediliyor. Biraz da zecrî muamele görmesi îngilte- \
re sefiri Lond Pönkonby'vi ik a - j
- Akif Paşa
» Yazan : R . C . Û.
bıâliye müracaata mecbur edi - yor. Çörçil haklımda yapılan muamelenin tarziyesi maka mında olarak Reisülkitap Akif efendi azlediliyor.
Bu infisalde Pertev paşanın büyük bir rol oynadığı varittir.
Akif paşa bunu bir türlü hazmedememiştir. Hattâ meş hur “Tabsıra,, smda bu mese leyi kendi noktai nazarına göre anlatmıştır.
Akif efendinin yerine tayin edilen eski sadaret kaymakamı Ahmet Hulûsi efendiye üstelik paşalık ünvanı da veriliyor. Bu na dair olan “lıat,, da “Akif e- fendi dahi emekdarandan olmak hasebiyle şehriye on bin kuruş maaş tahsis ve duayı ömrümüz de olmasını kenduye ifade ede sin,, denilmiştir. Artık iki düş man birbirlerine fenalık yapa bilmek için her şeyden istifade ediyorlardı. Hattâ “Hayratiye,, namı verilen Unkanam köprü sünün açılışında Pertev efendi nin söylediği:
Âlem bediili söyledi Hâm Sıratın Müstakim
tarihini bahane ederek Akif efendinin softaları tahrik eyle diği bile rivayet olunur.
Akif efendi mazuliyet maaşi- le bir köşede beklerken, mülki ye nazırı olan Pertev paşanın padişah nezdinde itibarı ayuka çıkıyordu. Rahatsızlığından do layı bir iki defa merasimde bu lunamamış, iyileşerek o senenin “rükâb,, resminde hazır bulu nunca kendisine pek çok iltifat edildikten başka bir de kıy metli murassa bir kılıç veril miştir.
Akif paşamn hasmına ilk darbesi Pertev paşamn damadı mabeyin kâtiplerinden Vessaf efendi aleyhinde vuku buldu. Sultan Mahımuda bu mutemed adamını nasıl gamzettiğini bil miyoruz. Fakat bir gün, bir denbire Vessaf efendi işden el ç e k t i r i l e r e k maadin işlerivle meşgul olmak üzere Is- tanbuldan uzaklaştırılıyor. Da madının nefyi, Pertev paşanın zevalinin başlangıcıdır.
Pek az zaman sonra mülkiye nazırı Pertev paşa ile biraderi mühimmatı harbiye nazırı E- min efendi ansızın azledilerek Pertev paşa Edirneye, Emin e- fendi Kütahyaya, Vassaf efen di de Varnaya sürülüyorlar.
Akif efendi vezir ve müşir rütbeleri ve paşalık ünvaniyle düşmanının mevkiine geçiyor, mülkiye nazın oluyor.
Akif paşamn ilk icraatı mül kiye kelimesini dâhiliyeye tebdil eylemesidir.
O zamanki (Takvimi Veka- yi) de Pertev paşa hakkında neşredilen ithamnameyi tarih pek sathî görmüş, satırların a- rasmda Akif Paşamn açıktan a- çığa kin ve garazının tebarüz eylediğini kaydetmiştir.
Sultan Mahmudun, Pertev paşa aleyhinde verdiği ârize şa yanı dikkattir. Bazı parçaları nı naklediyorum:
“Çâkerlerinin infisalimaenb-e ridir ki on beş aydır mesalihi dahiliye ve hâriciyeyi bilkülliye isti’ap etmişken biri kesup, biri katrana batırmak üzere darna- diyle bil ittihat hemen akçeler kapmak ve devleti âliyeye mu zır şeyler yapmak misûllü sui harekât ağraziyeye inhimak ile... reyi sakîm, karihası akim, bir hodbin ve “eş’em min Tu- veys,, meselinin masadaki bir âfeti mahz olmakla.... „ ilâh...! ikinci Mahmud Akif Paşa - nın bu maruzatını tahkik etme-' den Pertev paşayı azl ve nefyî ediyor.
Akif Paşa istiklâl ile getiril-' diği memuriyetinde düşmanına taraftar olduklarını zaneylediği bütün memurları atmış ve yer lerine kendi bendelerini getir - miştir.
Akif Paşa için, hasmmın azil ve nefyi kâfi değildi, onu orta dan kaldırmağı düşünüyordu . Bir gece padişahın “âlemi ab,, da bir kaç kadeh fazla kaçırmasından istifade ederek | padişaha idam fermanını im -| zahitti.
Ilemcn o gece Edirneye doğ ru yola çıkancellâdı Akif paşa huzuruna çağırtarak şöyle söy lemiştir:
— Pertev paşamn boynunu vuracağın zaman tarafımdan selâm söyle ve de ki: “Akif pa şa biraderiniz: “Yozgattan yal nız deveci çıkmaz, ayni zaman da deve kinli adam da çıkar!,, dedi!.
* # #
Sultan Mahmut ertesi günü
ayıldığı zaman idam fermanının hükmünü iptal için derhal ye niden bir adam saldırılmış, fa kat halâs haberi Edirneye Pertev Paşamn idamından son ra vasıl olmuştur.
Gazebe uğrayanların emlâk ve eşyaları müsadere ve Pertev paşamn biraderi Emin efendi nin menfası Dimetokaya tahvil edildi.
Akif paşa, bu vak’a hakkın da Takvimi Veknyie yazdığı fık rada:
“■Edirnede ikamete memur Pertev paşa müptelâ olduğu illeti müzminesi nüksiyle bir mahdan beri nâmizac ve meş - gulii ilâç olduğu halde biemri, teâlâ hûlül eceli mev’udiyle füc- eten irtihali darıbeka etmiştir.,, diyor.
Hem “meşgulü ilâç,, hem de “füceten vefat,, tabirlerindeki (sıhhi tenakuz) a Akif paşa gibi bir menşinin dikkat edeme mesi hayrete şayandır.
Taha Toros Arşivi
