AĞAÇ, YER SİNCABI ve RATIN MANDIBULA'SI ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI MAKRO-ANATOMİK, MEKANİK ve GEOMETRİK MORFOMETRİK ÇALIŞMA

VeI. Bil. Der g. (2007),23, 1: 83·95

AGAÇ, VER SfNCABI ve RATIN

MANDIBULA'SI ÜZERiNDE

KARŞıLAŞTıRMAlı

MAKRO-ANATOMiK, MEKANiK ve

GEOMETRiK MORFOMETRiK

ÇALIŞMA

Hakan

Yalçı n1_@

_Seyit

_Ali

_Kayış2

_Atilla

_Arslan

3

A Compa rative

Macro-Anat omic, Mechanical an

d

Geometric Morphometrics

Study

on Tre

e and Ground

Squirrcl

and Rat

Özet: Buçalışma karşılaştırmalı olarak üç tür rodent (kemirici) üzerinde yapıldı. On adet ergin ağaç sincabı (Sciurus anoma/us,5 erkek, 5dişi), on adet ergin yersincabı (Spermophi/us xanthoprymnus,4 erkek, 6 dişi) ve on adette 60 günlük Rat-Sprague Oawley (Rattus norvegicus, 5 erkek, 5 dişi) kullanıldı. Çalışma içindesağ mandibula'ların (çene kemikleri) lateral yüzlerikullanıldı. Araştırmadaki ağaç, yersincabıveratın mandibula'ları "makro-anatomik" olarak kar

-şılaştırıldı. Rallar, sincaplarlakıyaslandığındaen belirgin olarak; lateral yüzde incisura mandibula'nın rostro-ventralinde kemiksel birçıkıntımevcutlu ve proc.coronoideus dahakısavedüzdü.Medial yüzdeki fossa pterygoideaoluşumuyer sincaplarında daha derin,ratta ise daha sığdı. Memelilerdenfarklıolarak her üç türde de fossa masseterica'yıdorsal ve ventral olarak sınırlayan masseterik çizgiler rnevcuttu, Çene kemiği üzerinden alınan bazı metrik ölçümler ba-kımından (Sd, Sv, Ad, Td), yersincabı ve ratçok benzerdi. Ayrı ca üç türe ait mandibula kemiğindeki çiğnemekas

-larının "mekanik avantajları" hesaplandı. Genelde ağaç sincabındaki çene kaslarının mekanik avantajları, yer sin-caplarından yüksek bulundu. Buna karşın ağaç sincabı, ralla karşılaştırıldığında sadece iki çene kasının (Sd, Sv) yüksek,bir kasın(Ad) düşük, diğeriki kasın (Tv,Td) ise benzer mekanik avantajlara sahip oldukları belirlendi.Rallar ise yersincaplarıilekıyaslandığında,genelde çene kaslarınınmekanikavantajı (Sd, Ad, Tv)yüksekti veya bazıları(Sv,

Td) benzerdi. M.temporalis'in dorsal fibrilleri (Td)'nin mekanik avantajı ise her üç türde deaynıydı.Buaraştırmadaüç kemirgen türüne ait man dibulaşekilleri"Geometrik Morfometrik" metoduyla türve cinsiyetfarklılığı bakımından da kar-şılaştırıldı. Bu amaçla çene kemiğinde 16 adethomolog landmark noktası tespit edildi. Elde edilen şekiilere ait veriler

Geometrik Morfometrik yöntemiyle analiz edildi. Ilk iki temelbileşen-TB(PC-RW) ile türlerayırtedilebildi.Ilk ikiTB,şe­ killere ait toplam varyansın % 71 ini açıkladı (TB1:%37,TB2:%34). Deformasyon ağ ızgarası çizilerek örneklerdeki

landmark'ların hareket yönlerine aitfa rklı lı kl a rbelirlendi. Şekil bakımından orthogonal karşılaştırmalarsonucu sadece tür faktörünün istatistiki olarak önemli olduğugözlendi.

Anah tarKel im el er: GeometrikMorfometrik, sincap, rat, mandibula, anatomi

Summ ary : This study is carried out comparativelyon three rodentspecies.There were ten matured three squirrels(5 male and 5 female), ten matured ground squirrels (4 male and 6female), and ten 60 dayold rats (5 male and 5 fe

-male).Study material was lateral side of right mandible.Mandibles of tree and ground squirrels and rats were com

-pared macro-anatomically. Comparing to squirrels, rats had a bone tip on the lateral side of rostro-ventral of man-dibular notch, coronoid process was short-and plain, and in the medial side, pterygoid fossa was deepperin the ground squirrels but not in the rats. Unlike mammals, three species had masseteric ridge that frames masseteric

fossa dorsally andventrally. In terms of some metric measurements (Sd, Sv, Ad, Td) taken on mandible, ground squ-irrel and rat were very similar. In addition,mechanicaladvantageous of masticatory muscleson the mandibleof three species were calculated.In general, comparing toground squirrel, tree squirrel had more mechanical advantageous of jaw muscles. However,comparisonof three squirrelto ratshowed thattree squirrel had more advantageousin two jaw muscles (Sd, Sv),had disadvantageousin onemasticatorymuscles (Ad),and had no differences for the'other two jaw muscles (Tv,Td). Comparing rats to ground squirrels, in terms ofjaw rnuscles, showed that rats had more ad-vantageous in three jaw muscles (Sd,Ad, Tv),but had no differences for the other two (Sv,Td). Interms ol dorsal fi-bers of the temporal muscles (Td), therewere no differences for three species. Inthis study,three rodent species were compared for species andsex factors via Geometric Morphometrics methods.For this purpose, 16 homologous landmarks, on the mandible,wereused.itis found thatthefirsttwo principle components (PC1and PC2) were able to separate three species clearly. The first!WOprinciplecomponents were able to reveal71%of thetotal shape variation

(PC1:37%, PC2: 34%). In addition, movemen ts of landmarks in different species were analysed by means of de-formation grid. Orthogonal comparison ofshape data showedthat three species differs statisticallysignificanlly.

KeyWords: Geometric Morphometrics, squirrel, rat,mandibula, anatomy

Geliştarihi: 22.i2.2006 @:hyalcin@selcuk.edu.ır ı.SelçukUniversnesiVeıcrincrFakültesiAnaıomi Anabilimdalı

2.Selçuk Univcrsitcsi ZiraatFakülıcsiZooıckniBölümüBiyomeırive GenetikAnabilimdalı 3.SelçukUnivcrsiıc i Fen Ed.FakültesiBiyolojiAnabilimdalı

YALÇiN ,KAYIŞ ,ARSLAN

Giriş

K

emlrfcuer

(Rodentia)

takımında

30

f

amilya

v

e

2

000 tü

r

bulunur. Buna

karşın

sciuridae

'd

a

(Sin

-c

apgille

r

)

50

takı m

içerisi

nde

273

tü

r

b

u-lunmaktadır.

Bu

takım,

meme

liler

(

Mammalia)

sınılı

i

çerisinde tax

onomik

açıdan

en büyük grub

u

oluş­

t

uru

r

(W

ilson

ve Heeder

.

1993).

Ağaç

v

e ye

r

sin-ce

ptan. boyu

t

ve morfo

loj

ik

o

larak

birbirler

inden

farklı lıklar

g

ôsterirle

r

(

Roth, 1

996)

.

S

ciurus

ao

omalus

(e

ütoensteeot.

1

785)

(Ağaç

sincabı),

kemin

cüer

takımı

içerisinde yer alan s

el-uridae

familyasına

mensup b

ir

türdür ve dünyada

Kafk

asya,

Iran, Anad

olu.

Suriye ve

F

ilistin'de ya

-yılı Ş

g

östermektedir

(Ellermen ve

M

c

rr ts

cn-

Sc

c

tt.

1951)

.

S

.

an

oma

lus'un

Konya'nın Beyşehir, Ereğli,

Had

im ve

M

eram

ilçele

r

inde

olduğu

t

espit

edilmiştir

(

Konuk

v

e

Kaya,

1

998)

.

Spermophi

/us

xsnt

-ho

prymnus

(Y

er

sincabı )

Bennet

.

1

835 ise Tü

r-k

iye'nin

A

nadolu

kısmında yayılış

g

östermektedi

r

(Doğramacı

v

e ark

.,

1994;

Yiğit

ve ark

.,

2000)

.

Rat/u

s

n

orvegieus

(

Berkenhcut. 1769

)

(Ra

t),

k

emiriciler içi

nde büyükl

ük

o

la

rak

Selru

s

türler

ina

be

nzer ve

g

erontology'de

sıklıkla kullanılan

b

ir

n

ay

-v

an

m

odelidir

(B

odner

ve ark

.

1

998)

.

B

at'la r

.

ye-tişkin

v

e

ç

ocuklardaki

mand

ibular

büyümeye b

ir

de

receye kadar b

enzer

b

ir

yapı

g

österirler

.

Bu

d

urum kl

inik

in

san

çalışmalarında yardımcı olması bakımından

ö

nemlidi

r

(

Losken

ve ark

.,

1992)

.

M

ortometri.

şekil larklılıkları

ve d

il)er

d

e-ğişkenle rle

o

lan

ilişkileri

i

nceler (

Bo

okstein,

1

991)

.

M

offometri

çalışmalarının amacı ,

biyoloj

ik

bi

r

ya

-pının dış (coğrafya,

tür

,

cin

siye

t

vb

.)

ve

iç

(büyüme

vb.) f

aktörle

r

iyle

şekit farkl ı l ı kların ın yapısını keş­

fetrnektir

.

Popula

syonla

r

arası şekil farklılığını

i

n-celediği

gibi

,

canlının

men

subu

olduğu

populasyon

içi

şekil larklılıkları n ı

da i

nceler

(O

'

Higgins,

2000;

Pavl

inov, 2

00

1

). Gele

n

eksel

morl

ometrtk

ana

-l

izlerde

değişkenler arasındaki

g

eometrik

ilişki

k

o

-runmadığından. doğrusal

(linea

r)

me

sa

le

ö

lçüm

leri

şeklinde

elde

e

dilen verilerden

şeklin

g

ralik

ola

rak

if

ade

edil

ebilmesi

g

enell

ikle

mümkün

ola-mamaktadır

(

Adams ve a

rk.,

200

4; A

dams ve ark

.•

2006 )

.

"G

eometrik

M

ortometri", üzeri

nde

çalışı lan

bütün b

ireylerin;

belirg

in

,

karşılıklı

ana

tomik

işaret noktala rın ı n tanımlandığı

(homolog landma

rks) v

e

karşı laştırıldığı

bir metottu

r

(B

ookstei

n, 1

991

;

R

ohll

v

e

M

arcus,

1

993

;

Adams ve a

rk.,

200

4

;

A

dams

v

e

a

rk., 2006). Bu teknik, mo

rfologlar

tarafı ndan üz

e-r

inde

çalışt ı kları

t

ürün biyo

lojik v

e

an

atomik

şekli bakımından soyağacının

o

rtaya

çıkarı lmasında

d

a

kuııanılır

(RahII

.

1998

)

.

Mandıbula'nm

ç

eornetdsf.

mc

rtometn

ça

-lışmala rı

i

çin çok uygun b

i

r

yapıd ır

(

Velhagen

v

e

Rot

h, 1

997)

.

Kerntricüerln çene

kaslarının

ana-t

omisindekl

farkl ı l ı klar,

srruftancmlmalannda

ö

nemli

bi

r

yer

e

sa

hiptir

v

e

150

yııı aşkın

b

ir s

üredir la

-x

on

o

m

i

k

sını lland ırılma la rı nın

t

e

me

li

ni

oluşturur

(

Thorington

ve Darr

o

w

,

1

996)

.

Kemi

ri

cilerde

baş

ve

çenenin a

natomik

şeklindeki larklıl ı kla r

s

ebebiyle,

kemikler üz

erindeki

kasların

origo ve in

sertio'lan

d

a

farkl ılık

g

öste

rm

ektedir

.

Ç

ene

ka

stan.

Y

eni Dü

nya

stncaplarmda

Baıı

v

e

R

oth

(

19

95),

E

ski

Dü

nya

sln-caplarında

Tho

rington

ve Da

rr

ow (

1996)

ve

A

na

-do

lu

ağaç

slncaplarmda is

e

Yalçın

ve ark

.

(2003)

taral ından

beli

rgin

b

ir

şekilde tanı mlan mışt ı r.

Rat v

e

sincapların

çene

kasla rı nın

anatom

isi

b

irbi

r

ine

b

en-zer (Thoringto

n v

e Darro

w,

1

996).

N

itekim bu

kas-ların

mekan

ik

o

larak

avantaj

y

a da

dezavantajları,

i

skelet

yapısıyla ilişkili

ola

rak

değişiklik

g

ös-te

rm

ektedir

(Ve

lhagen

ve B

c

th

.

1

997)

.

Farklı

kem

irici

tür

lerinin

çene kem

ikleri

üzerine

oldukça ç

ok

çalışma

mevcuttu

r

(G

reene

,

1

963

;

Cni-ass

on,

1

980

;

Emry v

e

Th

or

i

ngt

o

n,

1

982

;

H

urov ve

ark.,

1

988; William ve Sher

ri

,

1

993; R

oth,

1

996

;

Ve

l

hagen

ve R

oth

, 1

997;

B

odner ve ark.,

1

998; Du

-arte ve a

rk.

,

2000; Klingerbe

rg

ve Leamy, 200

1;

M

arc

i

n

,

2000

;

Ventrua ve ark

.,

2000; Ru

ssel

ve

a

rk

.,

200

1;

Oardmi. 2003

:

Card

ini

ve T

ongiorgi

.

2003

;

M

ountetrc

ve ark

.,

2003; Swidersk

i,

2

003;

Card

ini,

2004; Cardini v

e

O

'

Higg

ins

2004

;

C

ardini

ve

Slic

e, 2004)

.

An

cak

,

bu

araştırmalarda

Scirus

anoma

/us

ve Spermoph

i/us

xanth

oprymnus

t

ür-lerinden

bahsed ilmem iştir.

Bu

t

ür

l

er üzer

inde

ül-kem

izde

genelde (

taxonomik

,

kary

etip. si

togenetik,

h

i

bemasy

o

n ve üreme

organları

gibi) biy

olojik

te

-melli

çalışmalaryapılmıştır.

Bununla b

irlikte

Ö

nel

ve Temiz

er (2005)

t

a-ral ı ndan

Elazl{J

.

Erz

incan

ve Ma

latya'da .

A

lbayrak

ve

A

rslan (2006)

tarafından

Ka

ram

an,

K

onya

,

K

ü-tahya ve Ç

orum

ill

erinde Sc

irus

an

oma/us

t

ürü

ağaç

sincabt

nm.

baş

ve çene kem

ikleri

üzerı nd e bazı

mcrtcmetrik ve b

iyometrik ö

lçümler

yapılmıştı r.

Ote yandan bu

araştırmadaki

türlere

yakın

ola

rak

sadece Sperm

ophilus

e

itel/usun

alt t

ürleri

ü

zerinde

baş

v

e

diş

k

ökleri ile (

Dikmenli, 19

96) Seirus

vın­

gar

is'in

sketeton axiale's

l

üzer

inde

(At

alar ve

Yıl­

maz, 2004)

bazı çalışmalar

da m

evcuttur.

A

ncak bu

çalışmalarda

mand

ibula

kemiği

üz

erinde ç

ok

oe-taylı

ve

karşılaştırmalı

b

ir

m

orlometrik veri me

vcut

değildi.

B

u

çalışmanın amacı: Ağ'aç,

y

er

sincabı

ve

r

-Ağaç,YerSincabı veR:ılıııl\l:ıııdibut:ı'sı

..

.

ıılıkları

belirle

mek v

e

t

ürler

arası nda

mekanik avan

-taj

farklılıkları n ın

olup

olmadı ğ ını araştı rmaktı r.

Bu

amaçla elde e

dilen ver

iler:

1

)

G

özlem

ile

makro-anatom

ik

olar

ak

değerlend irilecek,

2

)

Elde edilen

geleneksel me

trik ölçüm v

erileri

bakı m ından

türler

arası

f

ark olup

olmad ığı

i

yi b

ilinen i

statistiki

me-totlarla karşılaştırılacak,

3) Bu

nunla

b

irlikte

şekle dayal ı

b

ir analiz

y

öntemi

olan

"

Geometrik Mor

-f

ometr ik" a

naliz y

öntemi

d

e

mandibula

üze

rinde t

ür-le

ri

karşılaşt ı rmak amacıyla kullanılacaktır.

Materyal ve Metot

Bu

araşt ı rma nın

m

ateryallerini; on ad

et

erg

in

ağaç sincabı

(Sciurus

erıomslus,

5

erkek

,

5

dişi) ,

on ade

t

ergin

yer

sincabı

(

Spermophilius xent

-tıoprymnus,

4 erk

ek,

6

dişi)

v

e o

n adette

Rat-S

prague

D

awley

(R

at/us

n

orvegicus,

5 erkek, 5

dişi;

60

günlük) olma

k ü

zere ü

ç t

ür

kem

irici

oluş­ turmaktad ı r.

S

incap ö

rnekleri Konya b

ölgesinden

toplandı (Ağaç

v

e

y

er

sinca bı

üze

rinde

araştırma

i

çin

K

onya

Valiliği Iı

Ç

evre

v

e

O

rman

M

ü

-dürlüğünün

22

.09.2005

t

arihli

B.18

.iço.2

.

42

.

0

6.

1355/5374

sayılı

i

zin

yaz ıs ı

ve ürün bu

lundurma

be

lgeleri

alınmıştır). Raııar

i

se S

elçuk

Ün

iversites

i

Tıp

F

akültesinden elde ed

ildi.

Araştırmadaki

tüm s

incap örnekle

rinde

kal ıcı dişlerinçıktığı

ve

dişlerdeki aşı nman ı n belirginleştiği gözlenmiştir. Dolayısıyla

si

ncap

örnek

lerinin

y

e

-tişkin olduğ u belirlenmiştir. Ağaç

v

e ye

r

sincapları

yaban

hayatı ortamları nda doğal olarak

bes

-leniyorlardı.

R

atlar ise

tıp

f

akültesi

den

ey

hayvanları labo ravaluvarında

adlibi

lum pelet y

em

i

le bes

-len miş le rdi.

Can lı

kem

irgenler,

phe

nloba rbilal

ilac ın ı n ınt­

r

aperitoneal

en

jeks iyonuyla

ötanazl

e

dilerek d

on-duru

cuda muhafaza ed

ildi.

T

akiben ö

rneklerin

baş kısı mla rı

kaynayan suda m

aserasyon

işlemiyle

t

e-m

izlendi.

Ger

i

ka

lan

an

atomik

oluşumlar

%

1O'

luk

forma

ldehit

so

lüsyonunda

sa

klandi.

Ka

fa

k

e-mikler

inin

sağ

v

e

s

ol

man

dibula

yarımları

symphy

sis mandibula'

dan

ayrıld ı

v

e

yumuşak

do-Şe kil 1. Herbir örno e ailmandibulakemiğin in lateral-medialyüzlerive belirlianatomikyapılar:a.Corpus mandibulae, b. Incisura vasorum facialum,c.Foramen menla le, d.Margointeralveolaris, e.Ramus mandibulae,

f.

Angulus mandibulae.

g.Processus angularis, h.Fossa masseterica.

i.

Fossa pterygoidea,j. Foramenmandibulae, k.Sulcus mylohyoideus,ı. Processuscoronoideus, m.Incisura mandibulae, n.Processus condylaris, o.Capul mandibulae,p.Collummandibulae.

r.Fovea pıcrygoidea, s.Dentespremolar, ı. Oenlesmolares,u.Masscterik çizgi (dorsal ve ventral),

v

,

Symphysis,

w

.

YALÇiN.KAYIŞ.ARSLA

kular temizlenerek

uzaklaştırıldı. Çalışma

materya

li

olarak

sağ

çene

kemiğinin

lateral yüzü tercih ed

ildi.

Rodentler. her ne kadar Nom

ina

Anatomica

Veterinaria (N.A.V)'da dahil edilmese de bu ça

-lışmada ki

terminolojik terimlerin

yazımında, kılavuz

ol

arak N.A.V

.

(2005)

kullanıldı.

Bunun

yanında

No-m

ina'da

olm

ayan

bazı

özel kas ile kem

ik

yapıları;

sincap

v

e

r

atlar

üzerinde

yoğun

bir

şekilde çalışan Balı

v

e

R

oth

(1995), Thorington ve Darrow (1996)

ile

V

elhagen

ve Roth (1997)'un bildirdikleri gibi

ya-zıldı.

M

akro

-

anatom ik

g

özlemler:

T

ürlere

a

it

mand

ibula'lar

üzerinde

kar-şılaştı rmalı

o

larak makroanatomik gözlemler be

-l

irlendi

(Şekil

1

).

M

etrik ö

lçümler:

Ö

lçümler,

her b

ir

örnek iç

in

(0

.01

mm has

-sasiyetli) d

ijital

kumpas

i

le tüm çene kemiklerine

uygulandı.

Yük kolu (L.A

:12-5:

kes

ici

dişin

direnç

kolu, caput

mandibulae'nın

t

epe

noktasından,

in

-cisiv

dişin

uç tepe

noktasına

kadar olan mesafe) ve

çene

kaslarının

harek

et

k

ol

mesafeleri (LvA: Sd,

Sv, Ad, Tv, Td

;

in

sertio

d

üzeylerine

g

öre)

ve ilave

ol

arak da D

ap

m

esafeleri ö

lçüldü

(Şekil

2)

.

Ratlarda çenen

in

mekan

ik

avantaj ı , hayvanın

ısırma

gücüyle

ilişkilidir.

Bir kes

ici

dişin

mek

anik

avantajı; çiğneme kasına

a

it h

areket

(

kuwet) k

o

-lunun, çene

kemiğine

ait yük k

oluna

oranı

olarak

ifade edilir (Hurow ve ark

.,

1988

;

V

elhagen

v

e

Roth

,

1997). Bu

araştırmada adı

geç

en

k

aslar

Y

aL-çın

ve ark

.,

(2003)

taralından

An

adolu

ağaç

sin-caplarındatanımlanmıştır.

Örnekler

in

Geometrik

M

ortometrik

analizler

i

çin

hazırlanması:

Mand

ibula

resimleri dijital

fotoğraf

mak

inesiyle

(SONY DSC

-F717

5

.0

MegaPixel) çekildi v

e

arka

fonda m

ilimetrik

graf

ik

kağıdı kullanıldı.

Geometr

ik

Mortom

etrik

analizlerde

kullanılmak

üzere t

ürlerin

mand

ibula

re

simleri

d

ijitalortamda

bilgisayara ak

-tarılarak

JP

EG

lormatında

kaydedildi.

Istati

stiki

Ana

liz

Metotları:

Türlere ait mand

ibula 'lar

üzerinden elde edilen

metrik ölç

ümlerle

ilg

ili

tanıtıcı

istat

istikler

elde edildi.

Üzerinde

durulan

lenotipler,

varyans

a

nalizi

(ANOVA) yoluyla

i

statistiki

açıdan karşılaştırıldı .

Farklı

olan

gurupların

tespiti

i

çin

"

Asgari Ön

emli

Fark" (AÖF) metodu

kullanıldı. Sonuçları n

k

ar-şılaştırılmasında

a

=O.05

duyarlı lık

se

viyesi

kullanı ld ı

Şe kil

2

.

Ma ndibula'nın

me

trik

öl

çümleri

(S.anomalus,

lateralve

sağ

yüz

,

e

rkek).

LA:

In

cisiv

dişin

di

renç k

olu

(In

cisiv

dişin

uç tepe

noktasından.

caput

mandibulae'nın

t

epe

noktasına

kadar olan m

esale)

[

12-5]

.

L

vA

:

Ç

ene

kaslarının

hareket

kolları;

tüm düzeylerde caput

mandibulae'nın

t

epe

noktasından;

Sd

:

Proc.

an-gul

aris'in

p

osterio-dorsal

köşesine

(M

.

masseter superiicialis'in dorsal yönlü ins

ertio

librilleri) [12

-9],

Sv

:

Proc

.

angularis

'in

anıerio-ventral köşesine

(M

.

masseter superficialis'ini ventral yönlü insertio f

ibrilleri)

[12

-8],

Ad

:

Mass

eterik

çizg

inin

an

-t

erior

köşesine

(M

.

masseter

prolunda'nın

anterior fibrilleri) [12-5], Tv

:

Retromolar

dişhizasına

(M

.

temporal

is'in

verural

i

nsertio fibrill

eri)

[12

-0].

Td

:

Proc

.

coronoideus

'un

uç

noktasına

(M

.

temporalis'in dorsal

i

nsertio l

ibrilleri)

[12-2]

.

kadar olan

m

esafeler

.

D

ap

:

Pretomar ve molar

dişlerarasındaki

mesala

(0-3).

Ağaç ,Yer incabı"c Raun Iandibula'sr •..

(Düzgüneş

v

e

ark

.,

1987)

.

Bu

çalışmada

e

lde

ed

ilen

s

incap

türler

inin

ve

ra

tlarm

mandibula'la rına

a

it

d

ijital

res

imlerin in

şe­

k

ilsel olarak

karşılaştırı lmalarında

"

Geometrik

Mor-f

omet rik"

a

naliz

yöntem

i

kullanılmıştır.

Geometr

ik

Morfom

etrik

ana

lizin

il

k

aşamasında,

man

-di

bula'la ra a

it ö

nemli, be

lirgin

anatom

ik

işaret

nok

-taları

(I

andmarklar) tespit ed

ildi.

D

ijitalortama

ak

-tarı lan

b

ütün

res

imler

ü

zerinde

landmarklar

işareııendi.

Bu

araştırmada

16 adet homolog

tand-ma

rk

kullan ı ld ı

ve bu anatom

ik

nokta

lar

Şekil

3

'de

tanımland ı.

Da

ha

so

nra

büt

ün

mandibula'ların

tandmark

noktaları

k

oord inat

s

istemine

aktarılarak

veri mat

-ri

si,

X

,

oluşturuldu (noktala rı n sayısallaştırı lmas ı).

Bu

işlemler

TpsD

ig

ve

rs.

2

.05 (

Rohlf, 2006) pak

et

prog ram ı

ü

zeri nden

yapı ld ı .

Bu mat

ris'deki

ham v

e-r

iler m

andibul a'lara a

it

şekilden

kaynak

lanmayan

vary

asyon

u

da

i

çeri r

ve

gurupla rın

kar

-şılaşt ırı lmas ı ndan

ö

nce

şekilden

kaynak

lanmayan

vary

asyonun

uzaklaşt ırı lması

g

erekir.

Bu a

maçla

y

önelme

(t

ranslation),

rot

asyon (

rotation ), ve

ö

l-çe

klendirme

(

scali ng)

yapı lır.

Bu

işlemler

ö

rneklere

"

Gene ralized

Proc

rust es

Analys

ts"

(

GPA)

uy

-g

ulanarak

gerçekleştirilir.

E

lde

ed

ilen

rakam

lar

t

an-jan

t

boşluğuna yansıtılır

ve böylece

kısmi

warp

(p

artial

warp

)

değerleri

e

lde

edilmiş

o

lur.

Bu d

e-ğerler

sadece

şekil

ile ilg

ili

bilgil

eri i

çe rmektedir.

Önemli

noktaların

landmark

sayısına bağlı

olarak

şekil

i

le ilgil

i

rakamlarımızın

b

oyutu

ç

ok

f

azla

o

la

-bilir.

Boyut,

b

ilinen

istatist

iki

metoııarla

in-d

irgenebilir.

Bu amaçla g

öreceli

w

arp

(

relative

warp)

değerleri

elde edilebilir k

i

bu t

emel

bileşen ler

anal

izidir

(PCA)

.

PC1 PC2 ye

karşı grafiğ i

çi

zilebilir

ve burada

gurupların ayrışmaları

izlenebil

ir

.

De

-fo

rmasyon

ağ ızgaras ı

(d

eformation

gr

ids)

ç

izilerek

örneklerdek

i

landmarkların

harek

et

y

önü

t

ak

i

p

e

di-leb

ilir

(bu

çalışmada

tüm bu

aşama lar

Tp

sRelw

v

,

1.44

, "

Rohlf, 2006

"

yazılımıyla

e

lde

e

dildi ). B

ununla

berab

er,

UPGMA

dendogramları

ç

izilip örnekler

arasındaki yakı n lık

da t

akip e

dilebilir. G

eometr

ik

Morfomet

rik

analız

m

etoduna

a

it

yukarı da

b

elirtilen

safhalar

B

ooksteln,

(1991)

;

Ro

hlf

v

e

M

arcus,

(1993)

;

R

olf,

(1998)

;

Ad

ams

v

e a

rk., (

2004);

A

dams

ve ark

.

,

(200

6)

tarafında n detaylı

b

ir

şekilde

ta-nımlanmıştır.

Ayrıca kısmi

w

arp

değerleri

üzerinde

i

statis

ti

ki

a

naliz

y

öntemleri u

ygula nabilir,

gerekli modeller

ku-ru

larak

(t

ür, cinsi

yet

gibi

)

bırden

fazla

f

akt

ö

r iç

in

karşı laştırma yapı labilir.

Bu

çalışmada

da

ıürün

y

a

·

nında

c

insiyetin,

t

ür-cinsiyet in

teraksiyonunun

şekil

ü

zerinde

farklılık oluştu rup oluşturmadığını

in-ce

lemek

amacıyla

mo

delle r k

uruldu

v

e

indi rgenmiş

kare

ler

toplam ı

me

todunun, G

eometrik

M

orfometrik

Şekil3.Mandibulakanıigınde seçılen"Anatomikve Homolog Landmark"noktaları (S.anomalus,erkek, sağ lateralyüz). 1.Cristacoronoideus'un antarior sonlanma ucu, 2.Processuscoronoideus'un uçnoktası , 3. Ilk premolardişin a nterio-ventral köşesi. 4.Incisivdişin alveoll dcnlalos'ininanterio-dorsal köşesi,5. Incisivdişin tepe uçnoktası , 6. Incisivdişin

alveoli dontales'inin anterio-ventral köşesi, 7. Incisuravasorum lacialium,8.Processus angularis'in anterior köşesi, 9. Processus angularis'in posterlerköşesi,

10

.

Ramus mandibularis'inposterioryüzündeki eğimin orta noktası ,

1

1

.

Caput

mandibulae'nın posterior köşesi,

12

.

Caputmandibulae'nın tepenoktası,

13.

Capul mandibulae'nınanterior köşesi.

14

.

Incisuramandibulae,

15

.

Fossa masseterica'da;dorsal ve venlral masseterikçizgilerininbirleşim noktası ,

16.

For. men-tale'ninposteriorkenarı .

YALÇiN.KAYIŞ.ARSLAN

analo{ıu

o

labilecek

p

rocrus tes m

esafe k

a reler

i

tQ

P-larm

m

e

t

oduy la (s

um

o

f

s

qua

re

redu

ction

t

est

l

ar

sum ol squa

red

p

rocrus tes

dis

tanc e)

v

eriler

t

est

edildi

(Tp

sReg

v,

1

.31

, R

ohlf

,

2

005 ve J.1

=0.05

alın­ mıştı r).

Sonuçların

is

tatts tikl

açı dan

ö

nemli

ol

up

o

l-madıkları:

G

oodal F

t

esti

i

le elde edile

n

F

de{ıerinin

(kendis

i

dahil) kendis

ine

eşit

v

eya da

ha bü

yük

k

aç

defa F

deşen tekrarland ı {ı ının

d

ikkate

al ı narak

he-sap

landlOI

pe

rmutasyon t

esti ile

bulunmuştur

(

Per

-muıasyonsayısı

1

0

0

0

ola

rak

alınmıştır).

Bulgular

Makro-ana

tomik

gözle

mler

:

Latera

l

yü

z:

8u

araşn rmadakl

h

er ü

ç t

ürde

d

e,

pr

oc.

condy

laris

'

in

(Şekil

lIn

) dis

talinde. r

amu s

man

dibula düze

yinde b

elirgin

b

ir

ç

ukurluk

b

e-lirlenmiştir.

B

u çuk

urluk

e

n b

elirgin ola

rak

a{ıaç

sin

-cabında,

daha az o

larak d

a

r

atta

görülmüştür.

Y

a

l-nızca

r

atta.

di{ıer

t

ürlerden

farklı

o

l

a

rak

bu

çuku rluğun

r

ostro-ventre

f

in

d

e

b

ir

çıkıntı

g

öz-lenmiştir

ki bu

çıkıntı aynı

za

ma

n

da pr

oc.

co-r

o

n

oideus'u

n l

am

altındaydı.

Ca

put

ma

nd ibulae

(Şekil

110)

,

ağaç

ve

y

er sinca

bmda

ço

k be

li

rgiod

i

ve daha

dış

b

ükey

yö

nlüy dü.

F

aka

t r

eue

ç

ok

d

aha

küçü

k

bir

yaptdaydı.

C

ollum

m

and ibulae

(Şekil

l

/p)

y

er

sincabında

da

ha i

nce ,

b

una

karşın

r

at

ta

ise

daha

kalındı.

P

roc

.

co

ronoldeus

'

un

(Şekil

111) c

ris

-ta's

r

a{ıaç sincabı nda

cranio-ve

ntra l

yö

nlü

ola

rak

ikinci

mola

r

diş hizasına

ka

da r, y

er

sincabında

ise

so

n

mota

r

diş

bizasma

kadar

uzanmışı ı.

Pr

oc.

co-r

onoideus,

a{ıaç

ve

y

er

sincabında

eauda

le

do{ıru

bi

raz

daha

kıvrıkt ı,

r

a

tt

a ise bo

yu

dah

a

kısa

ve

düzdü .

He

r

üç tü

rde

de

di{ıer

m

emeli h

ayv anla rda

behrtitmeyen.

sadece bu

t

ü

r

le

r

de

v

a rolan

v

e

f

ossa

masset enca'y

r d

orsal

v

e

v

erural

ola

rak

sınırlayan

v

e p

roc.

co

ro

noideus'un c

ran

iovent

ra

l yö

nde i

nen

çizg

isinin

devamı

gö

rü

nü mündeki

"

do

rs

al ma

s-setenk"

(Şekil

1

/ul) çizgisi mevcutt

u. N

i

ha

ye

tind

e

bu

oluşum

vent

ralde n g

ele

n

"ve

nl

r

a

l

mas

setetik"

(Şekil

1/u2) çizgisiyle,

l

ar.

m

entale'ni

n

caudaUnd

e

birleşerek sonlandı. A{ıaç

ve ye

r

siric

abmda d

orsal

ve ven

tral m

assetetik ç

izgisi, m

ota

r 1

diş hizası

dü

-zeyi

nde

tam ola

rak

birleşmesine karşın

r

atta , b

ir-leşme

dü

zey

i

daha

arıterfor

yön

lüydü

ve for.

men-ta

l

e'n in he

men

arkasına

kadar

uzanmrşn. Ayrıca

b

u

türdebirleşme

d

üzey

i

noktas ının

uç

kısmı di{ıer

l

ür-l

e

re

n

azaran

d

aha

açıktı.

A

rcu

s de

nl alis

'i

n

poste

rior

d

üzeyind eki

b

ir o

luk, yer

sirica

bmda v

a

r

atta çok

b

eürqlndl.

Pr

oc

.

a

ngula ris'i n

(Şekil

lIg

) anterior kö

-şesi a{ıaç

v

e

y

e

r

sinca

bmda b

elirgin

bir

şekil

de me

-dtate

doğru kıvrıldlOI

gö

zlendi. R

atta

i

se daha

düz

v

e pos

terio

r

noktas ı

ca

uda

l

yö

nlüydü

.

Bu

na

karşın

y

er

sincabında,

pr

oc . a

ng

ula

ris'i n p

este rter

köşesi

ço

k

beli

rgin

b

i

r

şekilde

la

te

ral y

önlü bi

r

çıkmn oluş­

turmaktaydı.

M

edial

y

üz:

Y

e

r

sincabında

f

ossa

pteıygoidea

(Şekil

1

/i)

ç

ok

b

elirgi

n,

r

atta

i

se

d

a

ha

sl{ıd1.

Su

lcus

myl

ohyoideus

(Şekil

1

11<)

i

se

r

a

tt

a diQe

r

iki

t

üre

na-za

r

an daha deri

not

.

A{ıaç

v

e yer

sincabı nda

m

andibular

diş

l

ar-m

ülü:

"ln

ctslv:

1

,

pr

emolar:

1,

molar:

3~tü.

H

atta

ise:

"in

cleiv: 1.

pr

em olar:

O

,

m

ot

a

t

:

3

"

'

d

ü.

f

ncisiv

dişin

alv

ectü

ağaç sincab ında di{ıer

t

ürle

r

e nazaran da

ha

d

e

r

indi.

Hat

ta

ise i

ncisfve

diş di~er

i

ki

tü

re n

azaran

dah

a

po

steri o

r

yön

lüyd

ü.

M

etrik Öl

çümle r.

K

emirgen

t

ürlerinin

m

ettik

ölçümlerden elde

e

dile n

özellikle

r

bakımından; ortalamaları,

standart

halaları

ve

b

u öze

llikle

r

bakımından ıürtenn

ka

r-şılaştırmalan

ile il

gili l

sta tisttkt sonuç

lar T

ablo

1.

de

verümiştir.

T

ab

lod

a

karşılaştırı lan

m

etrik

ölçümler

sü

tu

nla

rda

,

araştırma

türl

eri

satırlarda

y

er a

l-maktadır. Aynı

sü

tunda

farklı

bartle

ndhm eler.

ai

t

o

l-duk

lan ö

zellikle

r

bakımında

t

ürle

r

arasında

istatistiki

ol

arak

farklı l ı k

old

uOunu gös

termektedir.

Ta

blo

t'i

Incelediğlmizde:en

u

zun yük kolunu

n

(

LA

) a

Oaç

sincabında,

en

kısa

yük

k

o

l

unun da

raüa

oldu~u

gö

rü

lmek

tedi r

.

Üç

t

üre ait yük

kolları

uzun

-larının

i

s

t

at

i

stiki o

lara k

farklı oldu~u

t

espit

edilmiştir.

A{J

aç

sincabında

t

üm

h

a

r

eket

k

o

l

uzunlukları

d

iO

er

ıkı

tü

rd

e

n

d

aha

u

z

un

bulunmuştur.

Sd

,

S

v,

Ad

,

Tv,

T

d

ha

reket

kollarının uzunlukları

ve ilave

me

sa

f

e öl

çüsü

o

la

rak Dap

bakımından yapılan

ka

r

-şılaştırmalar

sonunda:

sadece S

d,

Sv ve

T

d

uzun-lukları bakımından

yer sinea

bi

ve

r

a

t

arasında

is-Tablo1.Türlereaityük kolu(LA-Ind sivdişiçin) veha/ekeıkollan",n (LvA-Çene kaslaniçin) ortalamauzunluklan(mm),standarthataları

vebuOzelliklerbakımındanistatistiki olarakkarşılaştınlmalan (duyarlılıkseviyesi olarak P<O.OSahrrnışllr.1OriçIn-IO).

Tür lAtS.e Sd±S.e SV±S.e Ad±S.e Tv :tS.e TdtS.e Oap±S .e

S.anoma/us 34.4910.341 _{11.5910.2 1' 16.2B1O.24' 22.5510.30' '4.~.26· 6.54±O.2B!l 9.B210.08'}

S.xanltıoprym. 31.73!O.3,.o 9-00±0.1,.o 13.B41O.16b 19.10±0.14b 11.64±O.15c 5.B2±0.18b B.S7±O.ıot' R.rJOIVegicus 29.6SiO.38c 9.09:10.3111 13.'2±O .3~ 19.86tO.26b 12.42±O.2Sb 5.471O.lg1l 6.411O.0"c

Aj'taç. Yer SincOlhlveRaunJI,Iıu ıdilıula ' ~I...

t

atis

t

ikl

olarak

bır farklılık olmadı~ı,

ancak

di~er

öze

llikler

bakı m ı ndan

uç türünde birbirinden

is-t

atisük l

ola

rak

farklıolduğu

te

spit

edild

i.

T

ürlere

ait ç

ene

(çi~neme) kaslarının

mekan

ik

avantajla rı

il

e

i

lgili

tanıtıcı ıstatistikler

ve istatistiki

~Iarakkarşı laştı rma sonuçları

Tabl

o

2

'de

verilmiştir.

Uç t

ür

de

de

e

n y

ük

sek

mekan

ik

avantaja sahip

çe

ne

kasının

m

.

ma

ssete

r

pr

ofunda'mn

anter

ior

'ib-r

ilierinin

(Ad

),

en

düşük

mekanik avanta

ja

sah

ip

o

lan

kasın

Ise

m

.

t

emp oralis'in

dcrsa

l

fibriller

ine

(Td

)

a

it

olduğu

b

elirlendi.

A{ıaç slncabjnda bazı

çene

kasları nın

(

Sd ve Sv) hareket

kollarının

me

-kan

ik a

vantajla n.

diğer

i

ki tür

e

nazaran daha yük·

se

k bu

lundu .

Bu

na

karşın

ratta m

.

ma

sseter

pro-funda'nın

a

nterle

r

Iibriüe

rtnin

(Ad) mekan

ik

avanlajı, di{ıer

i

ki

t

üre n

aza

ran

d

aha

yük

se

k

o

larak

b

u

lundu .

B

unun

yanında

m

.

tem

po

ratls'in

ventral lnsertio Iib

-rili

eri

(Tv

)

mekanık

avantaj

değeri, ağaç

sineabi

ve

rat

ta

b

enzerdi.

Öte yanda

n

yer

sincabı

ve

r

atta ise

m

.

mas

seter

supe rflcie üs'in

v

ent

ral

f

ib

rillerLnln

(Sv)

m

ekanik

a

vantaj

değerlerininaynı olduğu

belirlend

i.

Bu

nunla

b

irlikte

m

.

ma

sseler s

upertcialls 'in d

crsal

(Sel).

m

.

ma

ssel er

profunda'nın ventrat

(Ad) ve m

.

temporens'ın ventral

übtülerinin (Tv)

mekanık

avan-ta

j

de{ıerlerinin

reue

.

yer

sincabı na

nazaran daha

fazla

olduğu

bel

irlendi. T

üm

bunların yanında

h

er

üç

t

ü

rde de

m

.

t

emporalis'in dorsa

l f

ibrilleri'nin

(Td

)

mekanik avantaj

değerlerinin

benz

er

olduğ u

tesp

it

edildi.

Geometrik

M

ori ometri

:

Ara ştır ma

mat

eryallerin in

AW a

nalizi so

nucu

elde edi

len t

emel

bileşenlerden

(TB) TB1 e

karşı.

TB

2

kullanılarak oluşturulan

k

oord inat

s

Istemi

üze

-rin

e

yerleştirilmesi

ile elde edil

en

grafik v

e

guruplar

arasında

ö

nemli

işaret noktalarının

ha

ngi

yön

e

ha

-reke

t

elliğini

g

öster en

delormasyon

a9

ızgarası

(oet

ormeuon

g

rid)

Şekil

4

't

e

verilmiştir.

U

ç tü

re

ai

t

e

ksen üz

erindeki

kutuplaşmalar

bize

;

türlere ait

ge-o

metrik,

tax cn cmik

v

e

anatom

ik

larklı l ıkları ayırma lmkanr

ve

rmektedir

.

Ağ ızgarası

üz

erindeki

eğilmeler

ve

l

andmark

noktalarındaki

h

a

reket

y

önleri

incelendiğinde:

Yer

sincabında

"

1· nolu landmark referans

noktas ı ağaç sincabına

nazar

an

d

aha

posteno-ocrsat

yö

nlü

ol-masına karşın,

ralta biraz daha

anteno-ventralyön

-lüydü

.

"'3~

nolu refe

r

ans

noktası, ağaç

slncebmoa

eksene g

öre

daha

anıerer. ratta

is

e

posteri o-dorsa!

y

OnlÜYdü.

Aynı tandmark noktası

y

er

sincabında postenc-ventral

y

önlüydü.

tnctstv dlşln

t

epe

noktası

olan

"S~

nol

u

landmark

ncktasmm

i

se

ratta diğer

i

ki

t

üre nazaran daha d

orsal

y

önlü

olduğu

g

özlendi.

'''6~'

nolu

l

andmarkta i

se

ağaç

stnca

bmda

pos

teric-verural

y

önlü,

yer

sincabında

iso

anten

o-dorsat

yö

n-l

üydü

.

AaUa

ise

hafif

çe

anrerio-ve ntral

yö

nlüyd

ü

.

in

-c

tsu

ra

v

aso rum tecialium (7)

noktas ının

ye

r

sin-cabında anterior.

ratt

a ise

pester ter

y

ön lü oldu{Ju

belirl

end i.

Pr

oc .

anqutans'tn

p

osterior

köşesi

(9)

ye

r

sineabi

ve

ratta,

ağaç slncabmm zıttı

ola

rak

çok

beli

rgin

b

ir

şekilde oosterıo-crorsat

y

önlü

old uğu

b

e-lirlendi

.

"10~

nolu landma

rk

noktası ağaç sincabında anteno-ventra!

y

önlü

olmasına karşın. ratta pe s-teno-dcrsal

y

önlüydü.

Ye

r

sincabmda

ise

halil

çe

anter

ic-dc rsat

y

ön lüydü .

Capu

t

mandibulae'n ın

pes-terior

köşesi

(

1

1

)

ağaç sincamnda posterio-dorsa t

y

önlü

olmasına karşın.

r

atta

a

nterio-ventr al y

ön

-lüydü

.

Y

e

r

sincabında

is

e ha

fifçe

an

tenor

po

.

zisyondaydı.

Oç

örnek arasında

e

n bel

irgin

fark

-I

Jllkla

t

ossa

massterica'nın

dorsal

ve

ven

tral

ç

izgilerinin

ente rle r birleşme nokta ları

ile

L

ar

.

m

en-tale'nin po

sterior

köşeleri arasındaki

m

esafede (

15-1

6) g

özle nd i.

N

itekim

r

atta bu

iki

n

okta birbi

rine

do~ru yönelmişti.

Bun

un

yanında

y

er

sıncabmda "1S~

nolu landmark

noktası diğer

i

ki t

üre nazaran

daha

posterler

y

önl ü ol

duQ u

gö

zlend

i.

Ağaç

s

in-cabının "16~

nolu l

andmark

noktası

ise dah

a

an-t

e rior y

önlüydü.

Yukanda bel

irtilen

belirli

anatomik işaret

no

k·

t

alan

dışındaki diğer tan dma rk noktaları

I

n-celendiğinde, kısmen bazı farklılıklar

da g

özlendi.

N

itekim

;

"2~

nol

u

landmark

noktası: ağaç sln -cabında postere-dcrsat.

y

er

sincabında

anterio

-vent

ral.

ra

üa

I

se

vent

ral

y

ön lüydü .

"4~ numaralı tandma rk noktası ağaç sincabında

p

osteri or

,

r

atta

an

teno

-ventra!

y

önlüydü.

"B~ numaralı

t

andmark

i

se

ağaç sincabında

ventral.

ratta

Ise

dcrsar

po

-TabıO 2:rörıereau

ç

ene

(çiğnerne ) kasıanmn

mekan

ik

avanta

jlan ile il

gili

tanıtıcı

is

tatisliklor

(

ortalama

ve

standart ha

-tala rı)

ve Is

tatistiki

o

larak

karşılaştmlmaları.

Tu

rierin

bir

ö

zellik

bakımındanfarldı

harflendirm

elcri,

o

ö

zellik

bak ım ı ndant

ür-l

er

arası ndalstafistikl

o

larak l

ark

olduğ un u

g

östermektedir

(P<O.OS).

T

ür

Scf±S.

e

Sv±

S.e

Ad

±S.e

Tv

±S

.

e

Td

±

S.e

S

.

anomalus

0

.34:tQJXW

0.4710

.004 -

0

.6S1O.OO4

b

S

.

xanlhoprym nus R.norvegicus

0

.

28±O

.OO4

e

0

.

3 1

±0.007

b

0.4410

.

007

b

0

.44±O

.

OO6

b

0

.6

0±0.ooSe

0

.67

±O.0Q4a

0

.4 1±O.ooSa

0.3

7±O

.003

b

0

.42:10.

004-0

.

1910

.008

0

.

1810

.006

0

.

18to.OO6

YALÇı .KAYIŞ.ARSLAN

/

.2

.t

Şekil4.Araştırmamateryallerinin RW analizisonucu elde edilen temelbileşenlerden (TB)TBl e karşıTB2 kullanı larak

oluşturulan koordinat sistemi üzerine yerleştirilerek elde edilen grafiği. Ilk Iki RW (TB), şekillere ait toplam varyansın

%71'iniaçıklamaktadı r(RW1:%37, RW2: %34). (SA:S. anomalus,SX:S. xentboprymnus,RN:R. norvegicus).

zisyondaydı .

"12" nolu landmark

ise

ağaç

sin-cabında

posterio-dorsal

yönlü

olmasına karşın,

rat

ve yer

sincabında,

posterio-ventral

yönlüydü. "13"

nolu tandmark

noktası ağaç sincabında

posteric-dorsal, ratta ise anterio-ventra(

durumdaydı .

"14"

nolu tandmark ise

ağaç sincabı nda

posterio-dorsal

yönlü, yer

sincabında

ise

anterio-venlral

po-zisyondaydı.

90

T

ürün

(model

3)

yanında,

cinsiyetin (model

4),

tür-clnslyet

(model 2) ve t

ür

-cinsiyet-t

ü

r' c

i

nsiyet

interaksiyonunun (model 1)

şekil

üzerinde

farklılık oluşturup oluşturmadığını

incelemek

amacıyla,

ku-rulan modellerden

elde edilen

sonuçlar Tabl

o

3

'de

verilmiştir.

Ağaç,YuSi llCıı blve Katili Maüdibula'sı•••

Tablo 3.Değişikmodeltera ait genelvehata'ya aitkareler toplam ları, modellerin şekilleilgilivaıyasyonu açıklama yQz

-deleri.Goodall Ftestive permutasyon testisonuçları.

KarelerToplamı' Modelin GeneUeşli ril miş Permutasyon

Açıklama GoodallFtestiiçin testi sonucu

Model Genel Hata Yüzdesi Pdeğe ri (N: l000)

1.Tür+Cinsiyet+Tür'Cinsiyeı

0.

17864

0.0

54350

69

.6%

0

.0000

i 2.Tür«Cinsiyet

0

.

17864

0

. 05623

68

.5%

0.0000

3.Tür

0

.

17864

0

.058660

67.2%

0

.0000

1

4.Cinsiyet

0

.

17864

0

.17589

1

.5%

0

.9952

82

1

'Ptcctustesmesal e karelertoplamı(Sumolsquared prccrust esdistance)

T

ab lo

3

'den de

anlaşılacağ ı

üzer

e,

şekille

il

gili

t

oplam varyasyon

un

:

sadece ci

nsiyet

%

1

.5

ini

; sa

-d

ece

t

ür.

%

67.2'sin

i;

t

ür-cinsiyet %

68.5'

ini,

t

ür-cinsiyet-tür'cinsiyet

%

es.s'smr

açrk-!aya

bilmektedir. Bur

ada ki

mod

ellerden s

adece

cin-siye

tin i

statistiki ola

rak

öne

mli

olmad ığı

g

özlendi

(f»O.05

). An

cak

indirgenmiş

kar

eler

toplamı

me-t

od unun

G

eometrik

M

orfometrik

analoğu

o

labilecek

proc

rustes me

safe ka

releri

toplamı

me

toduyla (sum

o

ı'

sq

uare

re

ductio n t

est

f

or

s

um

o

l

s

quared

proc-rustes

disıance) yapılan

mod

el

karşılaştırmalan

so-n

ucu m

odel 1,2,3

'ün, m

odel

4 t

en ls

tatistikl

ol

arak

farklı olduğu;

f

akat

m

odel

3, mod

el

2 v

e

mod

el

1

arasında istatlstıkt

o

larak b

ir

larkın olmadığı tespıt

e

dild

i.

Tartışma

ve So

nuç

B

u

çalışmada

üç

ad

et

k

em irici

t

ürünün

ma

-dibula'sı karşılaştırmalı

o

larak

-

Anatomik, M

ekanik

ve Geo

me trik M

ortometnk"

açısından

analiz ed

il-miştir.

B

u

çalışmada

h

er

Oç

türdejd

d

crsal

ve ventral

masse

terik ç

izgileri

belin

endi.

N

itekim ,

benz

er

şe­

kilde

Th

ori ngton

v

e

Darr

ow

(

1996)'da,

man-d

ibula'nm masse

terik ç

izgilerinin an

tenor

uçların ı n

g

ünümüz

sincaplarında

g

enellikle

PM v

eya

ML

dişin

ven

traü

dü

zeyinde

birlcştiğini

i

fade

e

t-mişlerdir.

Bu

nun

yanında aynı çalışmada,

ratta

m

asseterik ç

izgilerinin anterler

uçlarının diğer

iki

t

ürden

larkl ı

o

lara k l

or.

mentale'n

in

h

emen

g

e-r

isinde l

okalize

olduğu

v

e sa

dece bu türde h

er iki"

çizgin

in

a

nterler

uç

kıs ımların ın

d

aha

açık olduğu bildirilmişti r.

B

irçok since

p t

ü

rlerind e

m

andibula

k

e-miğinin

mo

rfolojisindek i

bazı yapıları n;

Ap

lodontia.

Ra

llus

ve

Ondaıra

ci

nsi r

odentlerden

larklı olduğu

da

bildirilmiştir. Ayrıca

sinea

ptann g

enelinde

l

or.

men

tale'nin m

asseterik

çiz

giden

daha uz

akta

ve in

-ctsiv

dişe yakın

n

oktada

yerleştiği, ayrıca

pr

oc.

co-r

onoideus'un daha

y

ük

sekt e

v

e

uzun

olduğu,

pr

oc.

ançuıens'ın

ise

p

ostere-o orsat

y

ön lü o

larak

gö

z

-lendiği

de ilade

edilmiştir

(Vel

hagen v

e

Roth, 1

997;

Russel ve ark.,

200

1; Swid

erski,

2003)

.

Bu

ça

-lışmada

da

yukarıdaki

bulgu

lara

benzer

son

uçlar

elde

edilmiştir.

Bunu

n

yanında

ran

a

diğer

türl

erden

lark

lr

olar

ak,

lnclslv

dişin

d

crsal

y

önlü, p

roc

.

co

-r

ona ideus'un

i

se

daha

kısa

ve daha d

üz

olduğu gözlenmiştir. Ayrıca

bu

yapın ı n crista'sı

yer

sln

-cabında,

sa

dece

so

n molar

diş hizası na

kadar

uzanrruştrr.

Carviv

or'larda

ram

us

mandibulae'nın

caudo-

ventral

çrkmtısı

o

lara k

gördüğümOz

pr

oc.

an

-gulari

s'in

anıerer köşesi; ağaç

v

e

y

er

sincabında

medial y

önlü ola

rak

kıvrılmasına karşın,

r

alta bu

durum

gözlenme miştir_

Zir

a

bu t

ürde

pr

oc

.

an-gu

laris'in

p

osterer

köşesi

ca

uda l

yö

nlüydü.

Aynı

no

kta y

er

sincabında

çok beli

rgin bir

şekilde

l

ateral

y

önlü

olarak

gözlenmiştir.

Ö

nel ve T

emizer (2

oo5 )'

i

n.

e

rkek v

e

dişi

S

.

anoma

lus'un

mandibula'sındaki diş

d

izisi

uzunluğu

i

çin

elde

elliği değerlerle,

bu

çalışmada

ki

aynı

t

ür

ağaç sincabı

için eld

e

edil

en

değerler

b

irbirine ço

k

benz

erdi.

Dikmenli

(1996);

Dikmen

li

ve

K

aya

(2

000 )

ma

nd ibula'daki

diş

diz

isi

uzunluğunun,

A

na-doluda'd

aki

Sperm

ophilus

xanl

hoprymnus'un

e

rgin

erkek

v

e

dişilerinde

o

rtalama 9

.4

m

m,

Sper-m

oph ilus

c

itellus'un

e

rgin

e

rkele rinde

8.60

mm

ct

-duğunu bildirmişlerdir.

Bu

çalışmada

i

se

aynı

me-safe

araştırmadaki

Spe

rmophilus

eif

el/us

için

b

ildirilen

değere

ç

ok

yakın

(

ortalama

8.

57

m

m)

ola-rak

bulunmuştur.

Atalar ve

Yılmaz

(2oo4)'

ln

ü

ze

-rind

eki

çalıştıklan ağaçsirıcabı

t

üründe

(

S

.

v

ulgari

s

)

is

e

b

ildirdikleri

çene

diş

f

ormülü

v

e

mandibula'nın

ge

nel a

natomik

ö

zellikleri

ba kımından

bu

araş­

Il

rmadakl

S

.

ano

malus

t

ünJyle oldukça be

nze rlik

gösterdiği belirlenmişti r.

B

u

araştırmadaki

h

er

üç tür

arasında

en uzun

yük k

olunun

(LA)

ağaç slncabında.

e

n

kısa olanın