TÜRK HALK ÇA OTLARI -2-
K AN A Yİ (KANAÎ)
M urat KARABULUT
Bu ç a lg ıy ı A n la tm a y a g eçm ed en ö n ce b ir ko n u ü zein d e d u rm ak istiy o ru m . T ürk O rg an o lo jisi sahasında m a le se f b u güne k a d a r İlm î araştırm aların y a p ılm ış o lm a m a sı, b ir ça lg ı m ü z e sin in dahi b u lu n m a m a sı, ta b ia tıy la b iz le ri ü z m e k te d ir. D ünya ü lk e le rin e b ak tığ ım ızd a bu sahada bizden çok ile ride o ld u k la rın ı g ö rm ek tey iz. D ileğ im iz bu sahaya g erek en ö n em in v e rilm e si ve old u k ça zengin b ir ç a lg ı k o le s iy o n u n a sa h ip o lan T ü rk le rin k u l la n d ık la rı ç a lg ıla rın te sp it ed ilerek O rg an o lo ji sa h a s ın a k a z a n d ırılm a sıd ır. Ö z e llik le y u rt d ışın d a y a şa y a n s o y d a la n m ız m ço k zen g in b ir çalg ı k o le k siy o n u n a sa h ip o ld u k ları bilin m ek ted ir. İşte biz g e re k y u rd u m u z d a g e rek se y u rt d ışın d a y aşay an T ü rk le rin k u lla n d ık la rı h alk ça lg ıla rın ı te sp it e d e rek bu sahaya k azandırm ayı am açlıyoruz.
K A N A Y I:
O rta A sya T ü rk le rin d e k u l la n ıla n n e f e s li b i r h a lk ç a lg ıs ıd ır . B a k ırd a n y a p ı l m a k t a d ı r . E ld e k i y a z ı l ı b e l g e l e r d e "k a n a y i" n in e sk id e n T ib e t'in S ic h u a n e y a le tin d e y a y a şa n c ia n 1 ırk ın a m en su p olan in sa n la rın k u l la n d ığ ı, b o y u n u zd an yapılm ış çalg ı aleti ile yakın iliş k is in in o ld u ğ u b e lir tilm e k te d ir . K a n a y i 5. asırd a ç ift b o y n u z o larak g eliştirilm iş sonra daha da g eliştirilere k b u g ü n k ü şeklini alm ıştır.6. a sırd an itib a re n Ç in 'in m e rk e z in e d oğru y ay ılm ay a b aşlam ış, 7. a s ın n so n la rın a doğru J a p o n y a 'y a , d ah a so n ra ise b ü tü n A sya ü lk e le rin e y a y ılm ış tır. 9. a s ırtn o rta la rın d a is e T ü rk is ta n b ö lg e s in d e k u lla n ıld ığ ı, U y g u r T ü rk le r in in bu ç a lg ıy a " n a ğ n ” d e d ik le ri b ilin m e k te d ir. N a ğ n n ın m an ası b o ğazda; ı ç ık a rtıla n ses an la m ın d a d ır, ilk za m a n la rd a b i' a le t to p lu m u n ü st Jcesim leri t a rafından k u lla n ıl'm ş d ah a sonra ise halk arasında y ay ılm ay a b aşlam ıştır. T anrı D ağ ların ın g ü neyinde d in î tö ren lerd e bu çalgı h e r zam an k u llan ılm ıştır. Bu a s ın n o rtaların d a İbrahim M e şreb b ir çok halk ezg isin d e bu çalg ıy ı kullanm ıştır.
K a n a y i n t n u z u n l u ğ u v e k ı s a l ı ğ ı d e ğ işe b ilm e k le d ir. Ses a ra lığ ı ç a lg ın ın u z u n ve kısa oluşu ile ilgilidir. Ç algı ağ ızd an aşağ ıy a doğru genişlem ektedir. B ir sopasına b en zem ek ted ir. İlk z am alard a çalg ı ağ a ç ta n so n ra la rı ise b a k ırd a n y ap ılm ay a b a şla n m ıştır. B u g ü n k ü şe k li, p a rç a la ra a y rıla ra k c e b e k o n a c a k şe k ild e v e ta m a m e n bakırdandır. Y avaş yavaş u n u tu lm ay a b aşlan an bu ça lg ı b u g ü n a rtık sa h n ed e g ö ste ri a m a c ıy la k u l la n ılm a k ta d ır.
1 C ia n : T i b e t 'i n S ic h u a n E y a l e ti n d e y a ş a m ı ş b i r ı r k .
