Cumhuriyet Kuşağının Not Karnesi
^
lo-ıo
Ord. Prof. FUAD KÖPRÜLÜ '
Bilim Adamı
- « • stanbul’da, 4 Aralık 1890’da doğdu. »B a ba tarafından onuncu göbekten Köprülü M ehm ed Paşa’yla akraba olan Fuad Köprülü nün annesi ise İslimye eşrafın- ■ * - dan  rif Hikmet Efendi’nin kızıdır. » İ l kokul sıralarından başlayarak okumaya ve araştırmaya karşı büyük bir ilgi duyan Fuad Köprülü, ortaokulu Ayasofya M erkez Rüştiye- si’nde, liseyi ise Mercan İdadisi’nde okudu. •İlk yazısı, 1905 yılında, henüz 15 yaşında li sede öğrenciyken “Musavver Terakki”de ya yımlandı. »Liseyi parlak bir biçim de bitiren Köprülü 1907-1909 yılları arasında o zamanki Mekteb-i Hukuk’a (Hukuk Fakültesi) devam etti. Ancak tutmak istediği yo l bakımından bu eğitimin yararlı olamayacağını düşündüğü için Hukuk Fakültesi’ni bitirmeden bıraktı. »Liseyi bitirdiği yıllarda Farsça’yı oldukça iyi, Arap ça’yı da okuduğu kitapları anlayacak derecede öğrenmişti. Bu arada Prof. Anjel’dan aldığı özel derslerle Fransızca’sını da ilerletti. »1908 yılında, II. Meşrutiyet’in ilânından sonra çok genç yaşta ülkenin düşünce yaşamına girdi. •1908 Aralık ayında kuaılan Türk Derneği ile •1911 Ağustosu’nda faaliyete geçen Türk Yur du Cemiyeti üyeleri arasında bulunan Köprülü
•Türk O cağı’nın kültür heyetinde de gö rev al dı. »B u dönem de millî v e vatanî şiirleri, edebi yat, sosyoloji ve tenkit yazıları “Mehâsin” , “Ser- vet-i Fünûn” dergileriyle “Tanin” gazetesinde sürekli olarak yayımlanmaya başladı. »A y n ı yıllarda Fransızca’dan birçok çeviri de yaptı. •1910-1913 yılları arasında Mercan, Kabataş,
Galatasaray ve İstanbul liselerinde Türkçe ve Edebiyat hocalığı gö re v lerinde bulundu. • İlk bilimsel yazı sı, “B ilgi” dergisinde, “Türk Edebi yatı Tarihinde Usûl” adıyla 1913 yı lında yayımlanan makalesidir. K ö p rülü, bu makalesinde Türk edebiya tı tarihinin Avrupa bilim yöntem le riyle fakat kendi millî bünyem ize uygun bir biçim de nasıl incelenece ğini gösterm eye çalışıyor, ileride ya pacağı çalışmaların temellerini tes pit ediyordu. »2 0 Aralık 1913 tari hinde İstanbul Darülfünûn’u Türk Edebiyatı Tarihi m üderrisliğine (profesörlü ğü ne) atandı. »1914 y ı lında kurulan Türk Bilgi Derne- ğ i’nin » V e yine 1915 yılında kuru lan Asâr-ı İslâmiye ve M illiye Ted- kik Encümeni’nde genel sekreterlik görevlerini, “Millî Tetebbular M ec m u asın ın müdürlüğünü üstlendi.
F
uad Köpriilü’ye uluslararası alanda ün sağlayan büyük monografisi 1918 yılında yazılıp, 1919 yılın da yayımlanan “Türk Ede biyatında İlk Mutasavvıflar” adlı ya pıtı oldu. *1923 yılında Edebiyat Fa kültesi Reisliğine (dekanlığına) seçil di. »Paris’te toplanan Dinler Tarihi Kongresi’ne ülkemiz adına “Bektaşî liğin Menşeleri ve Eski Türklerde Sihri Bir Anane: Yağmur Taşı” tebli ği ile katıldı. »1924 yılında Gazi Mustafa Kem al’in isteği ile Maarif Vekâleti Müsteşarlığına getirildi. Se kiz ay süren bu müsteşarlığı sırasın da, bu vekâletin teşkilâtında Fuad Köprülü’nün teklifiyle köklü deği şiklikler yapıldı. »Edebiyat Fakülte sin deki görevine dönen Köprülü, aynı yıl sonlarında Bakanlar Kumlu kararıyla kumlan Türkiyat EnstitüBütün Dünya» Temmuz 2001
sü’nün müdürlüğüne getirildi. » H o calık yaşamında aslî görevine ek olarak İlahiyat Fakültesi’nde Türk Dinî Tarihi (1924), İstanbul Mülkiye M ek tebi’nde Siyasi Tarih (1923- 1929), Sanayi-i Nefise M ektebi’nde M edeniyet Tarihi (1926-1929) ders leri de verdi. »1925 yılında Rus İlim ler Akadem isi’nin ikiyüzüncü yılını kutlama törenine ülkemiz adına ka tıldı. »W . Barthold, Kraçkovsky ve Oldenburg gibi Rus bilim adamları nın ortak teklifleriyle Sovyet İlimler Akadem isinin muhabir üyeliğine se çildi. »1926 yılında Bakü’de düzen lenen Türkiyat Kongresi’ne katılan ve burada büyük ilgi gören Köprü- lii’ye, bir yıl sonra bilime yaptığı hiz metlerden dolayı Heidelberg Üni versitesi (Alm anya) tarafından fahrî felsefe doktorluğu unvanı verildi. •İstanbul Darülfünûn’u yapılan bir reformla 1933 yılında İstanbul Üni versitesine dönüştürüldüğü sırada Köprülü de bu reform çalışmalarına katıldı ve yeni kumlan üniversitede Ord. Prof, unvanıyla edebiyat fakül tesi dekanlığına getirildi. »1934 yı lında Sorbonne Ü niversitesi’nin (Fransa) daveti üzerine, bu üniversi tede Fransızca olarak verdiği üç konferansla Fransız bilim çevreleri nin dikkatini üzerinde topladı. » Ü l kem izi temsilen İran’a gönderilerek Firdevsî’nin 1000’inci doğum yılını kutlama törenine katıldı. »A ta türk’ün bir gm p bilim ve fikir ada mını kendi yakın çevresinde ve TBM M ’nin çatısı altında toplamak is temesinin bir sonucu olarak, 1935 yılında yapılan bir ara seçim ile Kars’tan milletvekili seçildi. »M illet vekilliği dönem inde İstanbul Üni versitesi’ndeki Türk Edebiyat Tarihi kürsüsüne ek olarak Ankara
rih ve Coğrafya Fakültesi’nde Orta Zaman Türk Tarihi ve Siyasal Bilgi ler Okulu’nda Türk Müesseseler Ta rihi kürsülerinin de başkanlığını yü rüttü. «B ilim e yaptığı katkılar nede niyle 1937 yılında Atina Üniversitesi (Yunanistan), • 1939 yılında ise Sor- bonne Üniversitesi tarafından fahrî doktorluk unvanı verildi. »1941 ders yılına dek İstanbul ve Ankara’daki kürsü faaliyetlerini bir arada yürüten Prof. F. Köprülü, 1941 yılı sonlarına doğru, milletvekilliği ile üniversite hocalığının bir arada bağdaşamaya cağı biçiminde alınan bir karar üze rine gö rev yaptığı kürsüleri bırak mak zorunda kaldı. «1935 yılında başlayan siyasi yaşamı, bir ara Mec- lis’te Maarif Komisyonu başkanlığı yapmasına karşın, şeklî bir milletve killiğinden ileri gitmedi. *1943 Şu- batı’nda ise, Cumhuriyet Halk Parti si grubunda yaptığı uzun bir konuş mada, Türkiye’nin o sıralarda A l manya aleyhine savaşa girmesinin ülkenin yüksek çıkarları bakımından son derece zararlı olacağı fikrini sa vundu ve Bayar da dahil olmak üze re bâzı arkadaşlarıyla birlikte böyle bir kararın alınmasını önledi. • 1945 yılında ise 4 arkadaşıyla birlikte büt çeye red oyu kullandı. »İkin ci Dün ya Savaşı’nın bitmesi üzerine üç ar kadaşıyla birlikte verdiği artık CHP içinde de, anayasanın ruhuna uygun olarak daha demokratik bir düzene geçilmesini öngören “Dörtlü Takrir” 12 Haziran 1945 tarihinde 7 saatlik bir müzakereden sonra reddedildi. •Vatan gazetesinde yayımlanan ya zılarında tek partili siyasî yaşama ağır hücumlarda bulunan Fuad K öp rülü’ye daha sonra Menderes de ka tıldı. »U zu n bir mücadeleden sonra “Dörtlü Takrir”de imzaları bulunan
dört kişi 7 Ocak 1946 tarihinde D e mokrat Parti’yi kurdu. »1946 Tem- muzu’nda yapılan milletvekili seçim lerinde Köprülü, Demokrat Parti lis tesinden İstanbul milletvekili seçildi. • Encyclopédie de I’Islam’ın üç dilde birden yapılan birinci baskısına, La Littérature Turque Othamanlı (L e iden 1931, IV. 988-1010) ve öteki 10 küçük madde ile tek Türk bilim ada mı olarak katılan Köprülü, bu ansik lopedi 1940 yılından itibaren Dr. A d nan Adıvar’ın başkanlığında İslâm Ansiklopedisi adıyla Türkçe olarak yayımlanmaya başlayınca bu çalış maların da içerisinde yer aldı. • 1948 yılında Sovyetler Birliği, Rusya’nın Kars ve Ardahan’ı istemesi üzerine, Rusya ve komünizm üzerine yazdığı yazılardan dolayı Sovyet İlim ler Akademisi’nden çıkarıldı. 1950 yılın da dışişleri bakanlığına gelişinden sonra akademiye tekrar alınmak is tenmişse d e Köprülü bu isteği reddetmiştir.
D
ört kurucusundan biri olduğu Demokrat Par- ti’nin 14 Mayıs 1950 tari hinde iktidara gelmesi üzerine bilimsel çalış malarına ara vermek zorunda kalan Köprülü, dışişleri bakanı olarak g ö rev yaptığı dönem de Türkiye’nin Na- to’ya girmesi için çalıştı. »Ülkem izin Kore Harbi’ne, Birleşmiş Milletler ta rafında ve tugay gücünde katılmasıy la, Türk tugayının Kunuri Destanı’nı kazanması ve yoğun siyasi çalışma larla 1952 yılında Kuzey Atlantik Paktı’na katılmamızı sağladı. »A ta türk’ün Balkan politikasını canlan dırmak ve Balkan Paktı’nın kurulma sı için çaba harcadı ve bunu -üç d ev let arasında da olsa- kısmen sağladı.•Demokrat Parti hükümetinin iç politikadaki kimi kararlarını uygun bulmadığı için 1956 yılında dışişleri bakanlığından istifa etti. »1957 yı lında ise Demokrat Parti’den ayrıla rak siyasî yaşamdan çekildi. • 1958- 1959 ders yılında Harvard Üniversi- tesi’nde (Am erika) bu üniversitenin davetlisi olarak çalıştı. »1959 yılın da Türkiye’ye dönen Köprülü, 1960 İhtilali’ni takiben, 1955 yılındaki 6-7 Eylül olayları sırasında dışişleri ba kanı olduğu bahanesiyle tutuklandı,
Bütün Dünya» Temmuz 2001
ilk duruşmada o sırada dışişleri ba kanı olmadığı Resmi Gazete ile is patlanmasına karşın beraatine dek üç ay süre ile Yassı Ada’da tutuklu kaldı. »4 fahrî doktorluk ile 8 mu habir ya da şeref üyeliği ile 6 yıla yakın bir süre yürüttüğü siyasî göre vi dolayısıyla başta Fransa, Alman ya, Arjantin ve Yugoslavya olmak üzere çeşitli ülkelerden aldığı 8 ni şanı bulunan Ord. Prof. Fuad K öp rülü 28 Haziran 1966 tarihinde ya şamını yitirdi.»
KİTAPLARI:
•Hayat-ı Fikriye(İstanbul, 1909) •Nasreddin Hoca (İstanbul, 1918) •Tevfik Fikret ve Ahlakı(İstanbul 1918)
• Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar(İstanbul, 1919) •Türkiye Tarihi, Kanaat Kütüphanesi(İstanbul, 1923) •Bugünkü Edebiyat(İstanbul, 1924)
•Türk Tarih-i D inîsi(İstanbul, 1925) •Türk Edebiyatı Tarihi(İstanbul, 1926)
•MillîEdebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri ve D ivan-ı Türkî-i Basit (İstanbul, 1928)
•Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi(İstanbul, 1930) •Türk D ili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar(İstanbul, 1934) •Eski Şairlerimiz Divan Edebiyatı Antolojisi(İstanbul, 1934) •Les Origines de FEmpire Ottoman(Paris, 1935, Türkçesi 1959) •İslam Medeniyeti Tarihi(İstanbul, 1940)
•Türk Saz Şairleri, Antolojisi, I I ve III(İstanbul, 1940, 1941) •Demokrasi Yolunda-On The Way to Democracy
(T h e Hauge, 1964)
•Edebiyat Araştırmaları (Ankara, 1966)
• Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri (İstanbul, 1981)
•İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi (İstanbul, 1983)*
18
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
