Sarihten Sayfalar
üskudarın eski yalıları
Üsküdar kıyılarından eski a- sıılan n haşmeti duyularak ge çiliyor. Mihrlmahm önünde mi mar Sinan’ı hayal edlyorsumıa. Çeşme kitabelerinde (Üsküdan Âbı «irin eyledi) diyen Nedimi duyuyorsunuz. Meşhur hattat ların yazılarına dalıyor, meçhul
hakâklann mermeri oyuşla rındaki maharete «aşıyorsunuz. Camilerde çiniler, ebedi ba har renklerile ışıldıyor, tahta lara vurulmuş nakışların, yal dızların taravetinde yürümüş
adırîarı unutuyorsunuz. Üskü dar, camilerinin medrese, şlfa- hane, kervansaray ve kışlaları nın çerçevesinden bütün güzel liği ile görünüyor.
Yangınların, yıkıcıların rah at bırakmadığı bu büyük Boğaziçi semtinde artık eski evlere tesa düf edememenin üzüntüsünü duyuyorsunuz. (Filasıl Üsküdar iskelesinden Kavak sarayına varıncaya kadar müteaddit Sultan sarayları ve şükûfe bah çeleri) vardı diyen bir on se kizinci asır eserini hatırlayarak harap kıyılardan Kuzguncuğa doğru yürüyorsunuz.
Selimiyeden itibaren eski ya lılar, yazı olarak, resim olarak edebiyatımıza ve tarihimize geçmeden birer mukavva dekor ömürsüzlüğü ile yıkılıp gitmiş lerdir. Şimdi bazılarını birer isim olarak çıkarabiliyor bazı larının yerinde çarpılmış iske letlerini buluyoruz, Şemsipaşa ile Selimiye arasında 19. asrın ikinci yansından zamanımıza doğru şu yalıları sayabiliyoruz.
Feshane Nazırı Refik beyin (1) Edirne eşrafından Hacı Ali beyin oğlu Nadir beyin, Selimi ye kumandanı Mehmet paşa nın, Kaptanı Derya Hacı Vesim paşanın (2) Mahmut paşanın ı3) 93 harbi Meclisi mebusa- nından Edirne mebusu Rasim beyin, Bahriye feriklerinden Mftşuk paşanın, Yamık beyin Ahmet Zeynelabidin beyin ve Hassa müşiri Selim paşanın yalıları...
19 uncu asrın ikinci yarısın da Üsküdarın yalılarından bi risi de bugün iskele yakınında ki kırmızı tütün depoîarmm yerindeki Kaptanı Derya Mah mut paşanın yalısıydı (4) Köp rülü yalı diye de anılan bu gü zel büyük yalı deniz üstüne ku rulmuştu.
İki katlı olan yalı, cepheden dört bölük halinde görünürdü. Ortadaki bölüklerin üst katları büyük konsollar üzerine istinat ettirilmişti. Yalı, veresenin e- îinden çıktıktan sonra muhte lif hizmetlerde kullanıldı ve ni hayet yıkıcılara satıldı.
Bir zamanlar ilmiye ricalinin rağbet ettiği, sonraları bazı meşhur siyaset adamlarımızın oturduğu Üsküdarfa, Kuzgun cuk arasındaki eski yalılar da zamanla yıkılmış, yerlerine ye ni üslûpta bazı sahilhanelerle bir iki büyük depo yapılmıştır.
19 uncu asrın başlarında bu semtte Kudüs Mollası Elhaç Arif efendinin, Arap zadelerin Mehmet Molla zadenin, Dürrü zade mektupçusumuı, Feyzullah efendi zade müderrisinden
Sü-Bugünkü Üsküdar kıyılarında harap bir yalı T azan
Halûk Y.
Şehsuvaroğlu
leyman efendinin yalıları var dı.
O devirlerde Öküz limanı is miyle anılan Paşa Umarımda ise gemilerin kalafat edildiği bir çekek yeri, müteaddit kah veler, tabakhaneler, beylik za hire ambarları bulunuyordu. Sahildeki iskele de Mumhane iskelesi ismiyle anılıyordu.
Bugün Üsküdar iskelesinden Kuzguncuğa doğru olan yalılar arasında eski üslûbunu muha faza edenlere raslanmamakta- dır. Yalnız büyük kuleli tütün deposunun yanındaki pek ha rap ve bir kısmı yıkılmış aşı boyalı yalının eski sahibi Tuğ rakeş R-ecai bey idi. Sonradan bir paşaya ve ondan da muhte lif ellere geçmiştir.
Yakın senelerde yıkılan, Üs- küdarın büyük ve eski sahüha- nelerinden birisi de Serasker Hüseyin Avnl paşa yalısıydı. Avnl paşa öküz limanına yalı sını inşa ettirdikten sonra bu rasının ismi (Paşalimanına) çevrilmişti.
Paşalimanmdaki büyük ve ahşap yalının Üsküdar tarafın daki dairesi selâmlıktı. Burada ki cümle kapısından girince güzel yuvarlak bir merdivenle üst kata çıkılırdı. Bu merdiven başına ve bazı salonların ta vanlarına devrinin üslûbuna uygun olarak manzara resimle ri yapılmıştı.
Üst katta deniz üzerindeki büyük salonun kapılan üstün de ayrıca icabında kapanır çift kanadlı demir kapılan vardı.
Hüseyin Avııi paşa yalısı Ab- dülâzizi tahtmdan indirme mü zakerelerinin yapıldığı bir bina olarak tarihimizde yer almıştı. 1876 mayısının 29, gecesi Avnl paşa, Sadrâzam Rüştü paşa ve Mithat Paşa yalıda son bir toplantı yapmışlar ve yağmur altında selâmlık bahçesinin rıhtımından kayıklarına bine rek, sarayında uyuyan Abdüla- ziz’l hal’ etmek üzere karşı sa hile geçmişlerdi.
V. Murat tahta çıktıktan son ra Serasker paşanın meşhur azameti büsbütün artmış, Ab- dülâzizi Topkapıdan Feriyedeki daireye kendi üç çiftesiyle ve
yalısının önünden geçirterek sevkettirmişti.
Bir zamanlar dehşeti ile etra fını titreten Abdülâzlz, seras- ke r e hediye e t t i ğ i üç çiftede, başı göğsünün ü- zerine düşmüş olarak bu yalı nın önünden geçerken, kim bi lir harem dairesinin kafesleri nasıl tıkırdamış, Seraskerin ha
nımları carlyelerl paşalarının bu hale getirdiği eski Padişahı görmek için nasıl heyecanlan mışlardı.
Paşalimanı yalısında gelece ğin dehşeti bilinmeden kim bi lir ne şenlikler yapılmış, ikbali peşinde koşan nice kimseler,) Seraskerin huzuruna çıkabil mek arzusiyle yalının eşiklerini kaç kere aşmdırmışlardı.
Bir sabah saatinde bu yalmın büyük salonunda karşı kıyıdaki, bir binaya hapsettiği Sultan j Azizi gözetleyerek, misafiri bu lunan Paris elçisi Veli paşayla görüşen Serasker paşa uzaktan) uzağa gelen çığlıklarla yerinden j fırlamış ve yine meşhur üç çlf tesile hemen Ortaköye geç mişti.
Abdülaziz'in ölümü karşısın da takındığı tavırların katılı ğını, yaptığı muamelenin yakı şıksızlığını. bazı tarihçilerimiz, kendisini Abdülâziz'in ölümün de medhatdar sayacak kadar delil olarak kabul etmişlerdi.
Paşalimanı yalısı Hüseyin Avni paşanm katlinden bir za man sonra Cemile Sultan tara fından satın alınmış ve bura da Sultanın kızı, Ayşe hanım Sultan oturmuştu. Yalı sonra ları II. Abdiilhamid’in oğlıı Mehmet Selim efendi tarafın dan alındı.
Arkasında bir korusu ve bir köşkü bulunan yalının korusu ve köşkü hâlen muhafaza edil mektedir. Yalı da uzun seneler
tütün deposu olarak kullanıl mış ve bir kaç sene evvel de yıktırılmıştır.
1 — İbnürrefik Ahmet Nuri beyin babasının yalısı, sonra yıkılmış ve yerine iki yalı yap tırılmıştır. Bunlardan birisi hâ len Cafer Tayyar paşaya aittir. 2 — Yalı yiiz elli sene evvel inşa edilmiştir. Hacı Vesim pa şa, bu büyük ve eski yalıyı Bas macı zadelerden satın almıştı. Bugün yalı kısmen yıkılmıştır. Muhafaza edilen bölüğünde
...
devrinin tavan ve duvar tezyi natını taşıyan büyiik bir oda vardır.
3 — Doktor Mahmut Atâ be yin büyük babası olduğunu zan nediyorum.
4 — Bu yalının güzel bir res mini Üsküdarlı ressam Ali Rıza bey yapmıştır. Ailesinde muha faza edilen koleksiyon arasın da olduğunu tahmin ediyorum. Bir fotoğrafını profesör doktor Süheyl Ünver, bana vermek lût- fuııda bulunmuştu.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
