Güncel: Kazan ve Basınçlı Kaplarda Denetim Yetersizliği

1. Giriþ

T

2. Nedenler

üm dünyada olduðu gibi kamuoyunun dikkatini çekmesi için, Türkiye'de de iþ kazasý haberleri gazetelerin birinci sayfasýnda yer alýr. Bir süre önce Sakarya Akyazý'da bir süt iþletmesinde meydana gelen bir kazan patlamasý haberini okuduk gazetelerde. Kaza sonucunda üreticisinin belirlenemediði bir buhar kazaný patlama sonucunda, monte edildiði yerden 30m öteye fýrladý ve bu sýrada kazanýn yakýnýnda bulunan süt iþletmecisinin oðlu öldü. Bu 2006 yýlýnýn ilk kazan patlamasý idi. Umarýz tekrarlanmaz bu tür kazalar... Ancak bilimsel veriler ve istatistikler, bazý þartlar saðlanmadan bu dileðimizin gerçekleþmeyeceðine iþaret ediyor. Çünkü geçen aylarda Ankara Haymana'da bir kazan patlamasý oldu ve biri altý aylýk bebek olmak üzere dört kiþi yaralandý. Bundan önce de Bolu Atatürk Lisesi'nde öðle tatiline geldiði için ölü ve yaralý sayýsýnýn çok olmamasýndan ötürü tanrýya þükredildiði bir kazan patlamasý daha oldu. Bunlar bir yýl içinde basýna yansýyan kazan patlamalarý. Bir de yansýmayanlarý dikkate alýrsanýz oldukça ciddi sayýda kazan ve basýnçlý kap patlamasýnýn oluþtuðu ve bu

patlamalar sonucunda çok ciddi can ve mal kayýplarýnýn yanýnda hatýrý sayýlýr ölçüde yaralanmalarýn olduðu görülecektir. Bütün bunlarýn dýþýnda kazan ve basýnçlý kap patlamalarý nedeni ile oluþan ekonomik kayýplar da dikkate alýndýðýnda, çok ciddi bir sorunla karþý karþýya olduðumuz görülecektir. Bu yazýda bu sorunu irdelemek ve sorunun çözümü için önerilerde bulunmak istiyoruz.

Sanayileþme ile birlikte, bütün dünyada olduðu gibi ülkemizde de en önemli sorunlarýn baþýnda iþ kazalarý nedeni ile ortaya çýkan can ve mal kayýplarýnýn önlenmesi gelmektedir. Geliþmiþ ülkeler iþ güvenliði konusunda oluþturduklarý mevzuat sisteminin yanýnda, kurmuþ olduklarý kontrol ve denetim mekanizmalarý sayesinde, iþ kazalarýný ciddi ölçülerde azaltmýþ durumdadýrlar. Son yýllarda dünya ekonomik sisteminin en hýzlý büyüyüp geliþen yapýlanmasý olan Avrupa Birliði, gerek oldukça geniþlemiþ olan sanayii ve gerekse de çok geniþ sanayi yapýlanmalarýna raðmen iþ kazanlarýný çok ciddi ölçülerde azaltmasý ile dikkatleri üzerine çekmektedir.

Ne yazýk ki ülkemiz iþ kazalarý ve iþ kazalarýndan kaynaklanan yaralý ve ölü sayýsýnýn çokluðu bakýmýndan hiç de iç açýcý bir durumda deðildir. Hatta sanayileþme konusunda bizden çok daha geri olan ve hatta geliþmemiþ ülkelerdeki iþ kazalarý oraný bizimle kýyaslandýðýnda son derece düþük kalmaktadýrlar. MMO tarafýndan hazýrlanan MMO/2004/358 no.lu yayýn olan “Kaldýrma ve Ýletme Makinalarý ve Basýnçlý Kaplarda Denetimsizlik” adlý eserde, “ülkemizin iþ kazalarýnda Avrupa birincisi ve dünya üçüncüsü olduðu ” belirtilmektedir. Bu yazýda elektrikli makina ve tezgahlardan ziyade, kazan ve basýnçlý ekipmanlarda meydana gelen patlamalar üzerinde durulacaktýr. Bu

KAZAN VE BASINÇLI KAPLARDA DENETÝM YETERSÝZLÝÐÝ

Makina Mühendisi, ERENSAN A.Þ

Haymana'daki kazan patlamasýnda 4 kiþi yaralandý

duruma gelinmesinde birçok neden vardýr. Bu nedenleri birkaç baþlýk altýnda özetlemek mümkün gibi görünüyor: 1. Mevzuat sisteminden kaynaklanan nedenler 2. Üreticilerin büyük bir kýsmýnýn uygulamadaki

mevzuatlara uygun üretim yapma konusunda sorumlu davranmamalarý,

3. Tüketicilerin güvenli ürün yerine ucuz ürünü tercih etmeleri

4. Son kullanýcýlarýn cihaz kullanýmý konusunda üreticilerin kullanma talimatlarýna uygun davranmamalarý

Yakýn zamana kadar Türkiye'de iþçi saðlýðý ve iþ güvenliðinin saðlanmasý konusu sadece “iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði” tüzüðünün konusu olarak algýlanmýþtýr. Oysa bu tüzük, iþyerlerindeki mevcut cihaz ve ekipmanlarýn iþçi saðlýðý ve güvenliðini tehlikeye düþürmeden nasýl kullanýlabileceði hususlarýnýn düzenlenmiþ olduðu için daha fazla amaca hizmet etmesini beklemek çok da doðru deðildir. Bütünsel anlamda iþçi saðlýðý ve güvenliði iki aþamalý olarak ele alýnmak sureti ile saðlanabilir. Ýlk aþama iþletmeye alýnan kazan ya da basýnçlý kap gibi iþ makinalarýnýn tedarik aþamasýnda “güvenli” olmasýný, ikinci olarak da, kazan ve basýnçlý kap gibi iþ makinalarýnýn “güvenli” olarak iþletilmesini saðlamak. Ne yazýk ki geçmiþteki mevzuat sistemimiz sadece ilk aþamayý dikkate almadan ve iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði tüzüðü ile sorunu çözmeye çalýþmýþ ve doðal olarak da istenen amaçlara tam olarak ulaþýlamamýþtýr. Son dönemde 4703 sayýlý Çerçeve Kanun ile piyasaya arz edilen ürünlerin güvenli olmasýný saðlamak amacý ile oluþturulduðundan, yukarýda saydýðýmýz birinci aþama için eleþtirilecek veya eksik bulunabilecek de olsa, çaðdaþ bir mevzuat sisteminin getirildiði söylenebilir.

Kazan ve basýnçlý kaplar açýsýndan bakýldýðýnda, ikinci aþama için kapsamlý bir mevzuatýn olduðunu söylemek son derece güçtür. Bu konu bazý

mevzuatlarda kýsmen ele alýnmýþtýr. Bu mevzuatlardan birisi Ýþçi Saðlýðý ve Ýþ Güvenliði Tüzüðü bir diðeri ise doðalgaz ile çalýþtýrýlan kazanlar için EPDK(Enerji Piyasasý Denetleme Kurulu) tarafýndan oluþturulan Doðalgaz Ýç Tesisat Yönetmeliði. Esasen her iki mevzuat da farklý amaçlar için hazýrlandýklarýndan, kazan ve basýnçlý kaplarýn güvenli bir þekilde iþletilmesi için gerekli kurallarý büyük ölçüde kapsamýþ olsalar bile geliþtirilmeye muhtaç taraflarý olduðu rahatlýkla söylenebilir.

Bu aþamada konuyu biraz daha detaylandýrmak istersek mevzuatla ilgili sorunlarý birkaç baþlýk altýnda ele almak yararlý olacaktýr;

Mevzuat sisteminin yeterli olmamasý

Mevzuat sistemini oluþturan standartlar ve teknik kurallarýn birbirleri ile uyumlu olmamalarý nedeni uygulama boþluklarýnýn oluþmasý veya uygulama hatalarý

Uygunluk deðerlendirme faaliyetleri ile piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinin yeterli olmayýþý

Ülkemizde uygulanan 4703 sayýlý Çerçeve Kanundan önceki teknik mevzuat sistemi, ürünlerin piyasaya arzý öncesinde herhangi bir uygunluk d e ð e r l e n d i r m e i þ l e m i n d e n g e ç i r i l m e s i n i öngörmemekte idi. Üreticiler ürünlerini ürettikten ve pazara arz ettikten sonra, ürünle ilgili mecburi standart olmasý halinde TSE'ye baþvurarak TSE belgesi alýyor ve TSE belgelerinin yýllýk vizelerini yaptýrmak sureti ile üretimlerine devam ediyorlardý. Ürünlere TSE belgesi verilmesi aþamasýnda bir uygunluk deðerlendirmesi yapýlýyor ve yapýlan uygunluk deðerlendirmesinin olumlu olduðunu göstermek üzere de bir TSE belgesi düzenleniyordu. Tüketiciler satýn aldýklarý ürünlerin kalite ve güvenliði konusundaki yeterlilik için ürünün TSE markasý olup olmadýðýna bakarak karar veriyorlardý.

Mevzuat sisteminin yeterli olmadýðý hususlarýn olmasýnýn yaný sýra, sorunun aðýrlaþmasýna yol açan diðer bir husus da, teknik mevzuat sistemini oluþturan, standart, yönetmelik, teblið gibi teknik kurallarýn birbirleri ile çeliþkili hükümlere sahip olmalarýdýr. Örneðin sýcak su kazanlarý

2.1. Mevzuat Sisteminden Kaynaklanan Nedenler _•

•

•

için TSE tarafýndan yayýnlanmýþ olan TS 497 standardý, TS EN 303-1, TS EN 303-2, TS EN 303-3 ve TS EN 303-5 standartlarý ile çeliþkili olmalarýna raðmen, adý geçen standartlarýn tamamý bugün için mecburi standart kategorisindedirler ve hep birlikte yürürlüktedirler.

Kazan ve basýnçlý kap sektöründe bugüne kadar yapýlmýþ olan ve önemli bir konuya daha iþaret etmek istiyorum. Yukarýda sayýlan ve mecburi standart k a p s a m ý n d a o l a n ü r ü n l e r i n b e l g e l e n d i r m e aþamalarýnda TSE tarafýndan yapýlan belgelendirme faaliyetlerinin ilgili standartlara birebir uygun olarak yapýlmayýþý. Bir baþka ifade ile eksik veya yanlýþ uygunluk d e ð e r l e n d i r m e f a a l i y e t l e r i s o n u c u n d a ü r ü n belgelendirmelerinin yapýlmýþ olmasý. Örneðin TS 377, TS EN 303-1, TS EN 303-2, TS EN 303-3 standartlarýnda sýcak su ve buhar kazaný imalatlarýnda çalýþan kaynakçýlarýn TS 6868 EN 287-1 standardýna göre kaynakçý yeterlilik belgesine sahip olmasý gerektiði öngörüldüðü halde, çok büyük bir çoðunluðu bünyesinde bu vasýfta kaynakçý bulunmayan pek çok firmaya yukarýda sayýlan standartlara uygunluðu gösteren TSE belgesi verilmiþtir. TS 377 standardý kapsamýndaki kazanlar için tahribatsýz muayene þart olmasýna karþýn, ne yazýk ki bu muayeneler yapýlmadan ürünler belgelendirilmiþtir. Yine TS EN 303-1, TS EN 303-2, TS EN 303-3, TS EN 303-5, TS EN 304 standartlarýna uygunluk deðerlendirme çalýþmalarýnda, TSE ilgili standartlarda geçen, kýsmi kapasite testleri, emisyon testleri(standartlarda tanýmlanan cihazlar ve ölçme yöntemlerine uygun olarak), brülör durma kayýplarý gibi ilgili standartlarda tanýmlanan testlerin bir bölümü hiç yapýlmadan uygunluk belgeleri düzenlenmiþtir. Umarým bu tür eksik veya yanlýþ belgelendirme faaliyetleri baþka alanlarda yapýlmamýþtýr. Bütün bunlar tek baþýna mevzuat yayýnlamakla sorunun çözümlenmediðini, üretici, tüketici ve belgelendirme kuruluþlarýnýn yayýnlanan mevzuata bütünü ile uymalarý gerektiðini bir kez daha gözler önüne sermektedir.

Mevzuat sisteminin uygulanýp uygulanmadýðýnýn

bahsedildiði gibi mecburi standartlar kapsamýnda olan ürünler için TSE belgelendirmesi aþamasýnda yapýlan uygunluk deðerlendirmesi dýþýnda baþka bir denetim mekanizmasýnýn olduðunu söylemek çok güçtür. Ýþin doðrusu bu konudaki denetimleri kimin yapacaðý hususu da çok açýk deðildir. Kanaatimce, tüketiciler tarafýndan bir þikayet söz konusu olmadýkça, piyasa gözetimi ve denetimi yapýldýðýný iddia etmek oldukça abartýlý bir iddia olacaktýr.

Bu konuda bir de yanlýþ anlaþýlma vardýr ki, sýrasý gelmiþken bu konuya deðinmekte yarar olduðu kanýsýndayým. Ýþçi Saðlýðý ve Ýþ Güvenliði Tüzüðü, kazan ve basýnçlý kaplar için yýlda bir, yetkili bir mühendis tarafýndan periyodik olarak kontrol ve ayrýca hidrolik test yapýlmasýný öngörmektedir. Türkiye'deki iþletmelerin büyük bir kýsmýnýn bu testi en azýndan bünyesindeki bir mühendise yaptýrarak basýnçlý ekipmanlarýný kontrol ettikleri kanaatindeyim. Ancak yapýlan bu test ve kontroller daha çok kazan üzerindeki emniyet aygýtlarýnýn fonksiyonlarýný kontrol etmeye yönelik olduklarýndan, bu test ve kontroller sonucunda elde edilen veriler basýnçlý ekipmanlarýn bir yýl daha kullanýlabileceklerine dair yeterli bir veri olarak deðerlendirilmeleri çok da doðru olmayacaktýr. Özellikle kazan gibi aleve maruz kalan ve yüksek sýcaklýklarda iþletilen basýnçlý ekipmanlarýn bir yýl daha kullanýlabileceði konusunda karar vermeden önce, bir uzman tarafýndan kazanýn emniyet sistemlerinin saðlýklý çalýþýp çalýþmadýðýnýn kontrol edilmesi de dahil olmak üzere, özellikle de ýsý transfer yüzeyleri ile kaynak bölgelerinin durumu gözden geçirilmeli ve uzmandan olumlu görüþ alýndýktan sonra kazanýn kullanýlabilirliði

tüketiciler tarafýndan bir þikayet söz konusu

olmadýkça, piyasa gözetimi ve denetimi

yapýldýðýný iddia etmek oldukça abartýlý bir

iddia olacaktýr.

2.2. Üreticilerin Sorumluluðu

Piyasadaki denetim mekanizmasýnýn yetersizliði ve/veya yeterince etkin olmayýþý çoðunlukla da, her türlü denetim ve kontrolden uzak olan merdivenaltý imalatçýlarýna yaramaktadýr. Daha ziyade usta-çýrak iliþkisi ile yetiþerek usta pozisyonundaki kiþilerden oluþan bu tür imalatçýlar, ürettikleri ürünlerin taþýdýðý risklerin farkýnda bile olmaksýzýn üretim yapmakta ve maliyetlerinin düþük olmasý nedeni ile çok ucuz fiyatlardan piyasaya ürün arz ettikleri için de pazardan çok ciddi paylar alabilmektedirler.

Kazan ve basýnçlý ekipmanlarda patlama tehlikesi olduðu için bu gruptaki ürünler, risk kategorisi son derece yüksek olan ürünlerdir. Kazan ve basýnçlý kaplar ayný z a m a n d a a ð ý r l ý k l ý o l a r a k k a y n a k l ý i m a l a t a dayanmaktadýr. Kaynaklý imalatlarýn kalitesi ve güvenilirliði için fikir sahibi olabilmek için, yalnýzca görsel muayene yöntemleri yeterli deðildir. Kaynaklý imalatýn güvenilirliði ve kaynak kalitesini belirleyebilmek için, üretim aþamalarýnda uluslararasý standartlara göre hazýrlanmýþ kaynak prosedürlerine uygun kaynak iþlemleri yapýlmalý ve yapýlan kaynaklar, tahribatsýz muayene yöntemleri ile kontrol edilmelidir. Bu nedenle kazan ve basýnçlý ekipman gibi risk kategorisi yüksek olan ürünlerin kaynaðý uluslarasý standartlara göre yeterliliði kanýtlanmýþ sertifikalý kaynakçýlar tarafýndan yapýlmalýdýr. Tahribatsýz muayeneler de benzer þekilde uluslarasý standartlara göre yeterliliði kanýtlanmýþ yetkilendirilmiþ s e r t i f i ka l ý p e r s o n e l t a r a f ý n d a n u y g u l a n ý r v e deðerlendirilirler. Yukarýda sayýlan bütün bu özelliklerden dolayý kaynaklý imalatlar, genellikle kalite sistemleri tarafýndan “özel proses” olarak tanýmlanýrlar.

Sayýlan nedenlerden ötürü de dünyada kazan ve basýnçlý ekipman üreticilerinin sayýsý çok azdýr. Türkiye'deki kazan ve basýnçlý kap sanayicileri tarafýndan kurulmuþ olan KBSB(Kazan ve Basýnçlý Kap Sanayicileri Birliði Derneði) yetkilileri, Ýngiltere ve Almanya'da 8-10, Fransa'da 5-6, Ýtalya' da 20'ye yakýn kazan imalatçýsý varken, Türkiye'de 600'e yakýn kazan imalatçýsý olduðunu

ifade etmektedirler. TSE'nin web sitesi incelendiðinde TSE tarafýndan belgelendirilen kazancý sayýsýnýn 161 olduðu görülebilir. Merdivenaltý imalatçýlar dikkate alýndýðýnda KBSB tarafýndan verilen sayýnýn abartýlý bir sayý olmadýðý görülecektir. Demek ki Türkiye'deki kazan imalatçýlarýnýn sayýsý Avrupa'daki tüm imalatçýlardan daha fazladýr. Sadece bu rakamlar bile Türkiye'deki durumun vahametini özetlemek için yeterli durumdadýr.

Açýklanmaya çalýþýlan denetim boþluðu, sorumluluk taþýmayan merdivenaltý imalatçýlarýn artmasýný saðlamýþ ve merdivenaltý imalatçýlar da, ürünün taþýdýðý risk kategorisine uygunluk, ürün güvenliði gibi maliyet artýrýcý unsurlarý “es geçmektedirler” . Bu tür imalatçýlar býrakýn sertifikalý kaynakçý ve tahribatsýz muayene gibi parametreleri, kazan için uygun olan ana malzeme konusunda da bilinçli olmadýðý için, ne olduðu belli olmayan sac kullanarak, son derece düþük fiyatlarla kazan imal ederek piyasaya kazan arz etmektedirler.

Üye olmak için aday olduðumuz AB, bu sorunlarýn çözümü için piyasaya arz edilen ürünlerin güvenli olmasýný temin etmek amacý ile son derece kolay uygulanabilir düzenlemeler oluþturmuþtur. Bu düzenlemeler Yeni Yaklaþým Direktifleri olarak bilinmektedirler. Bu direktifler ürün güvenliðini tanýmlamak ve piyasaya sadece güvenli olduðu kanýtlanan ürünlerin arz edilmesini saðlamak amacý ile oluþturulmuþtur. Yeni Yaklaþým Direktifleri kapsamýndaki ürünler için piyasaya arz edilmeden önce, yani daha üretim aþamasýnda iken uygunluk deðerlendirmesi istenmektedir. Risk kategorisi düþük olan ürünlerin uygunluk deðerlendirmeleri üreticilerin bizzat kendisi tarafýndan yapýlabilirken, kazan ve basýnçlý kaplar gibi risk kategorisi yüksek olan ürünlerin uygunluk deðerlendirme faaliyetleri Avrupa Komisyonu tarafýndan yetkilendirilmiþ Onaylanmýþ Kuruluþlar tarafýndan yapýlabilmektedir. Uygun bulunan ürünler üzerine CE iþareti iliþtirilmekte ve CE iþareti ürün güvenliðini sembolize etmektedir. CE iþareti zorunlu olduðundan, bu iþareti taþýmayan ürünler pazarda dolaþamamaktadýr.

Ürünlerin teknik düzenlemelere uygunluðu için üretim aþamasýndaki uygunluk deðerlendirmeleri yeterli görülmemekte ve ürünün piyasaya arz edilmesinden sonra da kontroller öngörülmektedir. Bu aþamadaki kontroller Piyasa Gözetimi ve Denetimi olarak adlandýrýlmakta ve bu faaliyetler için Yetkili Kuruluþlar sorumlu tutulmaktadýr. Piyasa Gözetimi ve Denetimi faaliyetinin baþlatýlmasý için þikayet mekanizmasý yeterli olduðu gibi Yetkili Kuruluþlar piyasada dolaþan herhangi bir üründen þüphelendiði zamanlarda da yapýlabilmektedir.

T ü r k i y e A B m ü k t e s e b a t ý n a u y u m y a s a l a r ý kapsamýnda, 4703 sayýlý Ürünlerin Teknik Mevzuatýnýn Hazýrlanmasý ve Uygulanmasýna Dair Kanunu yayýnlayarak, yukarýda kýsaca özetlemiþ olduðumuz mevzuat sistemini ulusal mevzuatýmýza uyarlamýþtýr. Uyumlaþtýrma çalýþmalarý sonucunda 4703 sayýlý Kanun 2002 yýlýnda yürürlüðe sokulmuþtur. Bu yasa kýsaca Çerçeve Kanun olarak da isimlendirilmektedir. Çerçeve Kanuna göre üreticiler yalnýzca teknik düzenlemelere uygun olan ürünleri piyasaya arz edebilirler. Bu yasanýn yürürlüðe girmesinin ardýndan, Yetkili Kuruluþlar kendi sorumluluk sahasýndaki teknik düzenlemeleri uyumlaþtýrarak söz konusu direktifleri yürürlüðe sokmuþlardýr. Kazan ve basýnçlý kaplarla ilgili olarak yayýnlanan 87/404/AT Basit Basýnçlý Kaplar, 90/396/AT Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik, 92/42/AT Yeni Sýcak Su Kazanlarýna Dair Yönetmelik ve 97/23/AT Basýnçlý Ekipmanlar Yönetmelikleri 01.01.2004 tarihinden itibaren yürürlüðe girmiþ bulunmaktadýr. Bunun anlamý, 01.01.2004 tarihinden itibaren güvenli olduðu belgelendirilmemiþ olan ürünlerin, daha anlaþýlýr bir ifade ile CE iþareti taþýmayan ürünlerin piyasaya arz edilmeleri kanunen yasaklanmýþtýr. Yeni teknik mevzuattan kaynaklanan zorunluluklardaki üreticilerin sorumluluðu ilkeleri gereðince, piyasaya arz edilen ürünlerin teknik düzenlemelere uygun olmamasýndan üreticiler, üreticiye ulaþýlamamasý halinde satýcý veya daðýtýcýsý

Yazýnýn 2.2 no.lu maddesinde yasa, yönetmelik ve teknik kurallara uyum konusunda kendilerini özgür(!) hisseden üreticiler tarafýndan üretilerek piyasaya arz edilen “güvensiz ürünler” de piyasada bekledikleri ilgiyi görmektedirler. Çok düþük maliyetlerle üretilen ve güvenli olduklarý kanýtlanmamýþ olan bu ürünler, ucuz olduklarý için piyasada yoðun bir þekilde alýcý bulmaktadýrlar. Piyasada alýcý bulamasa idiler, ne diye onca sýkýntýya katlanarak üretim yapsýnlar ki zaten.

Tüketiciler ise konu hakkýnda yeterli bilince ulaþmadýklarý için, biraz da maliyetlerini aþaðý çekmek amacý ile güvenli olmayan ürün almaya yönelmektedirler. Oysa kazan patlamasý gibi bir riskin gerçekleþmesi halinde ortaya çýkan can ve mal kayýplarýný telafi etmek mümkün deðildir. Kaldý ki, söz konusu riskin gerçekleþmesi anýnda, riskin sonuçlarýna katlanacak olan kiþilerin kim olacaðýnýn garantisi de yoktur. Nitekim son olarak Sakarya Akyazý'da

bulunan süt tesislerinde meydana gelen kazan patlamasýnda iþletme sahibinin oðlu yaþamýný yitirmiþtir. Yine üç yýl önce Rize'de bir çay iþletmesinde meydana gelen bir kazan patlamasýnda ise, çay iþletme sahibinin bizzat kendisi yaþamýný yitirmiþtir. Patlamalarýn gerçekleþtiði iþletme sahipleri, aldýklarý ucuz ve güvensiz kazanlarýn kendileri veya yakýnlarýnýn hayatlarýna mal olacaklarýný bilselerdi, bu kazanlarý alýrlar mýydý dersiniz? Cevap kesinlikle hayýr olacaktýr.

Aþaðýda Sakarya Akyazý'da patlayan kazanýn bir resmi vardýr. Bu resme bakýldýðýnda kazanda

2.3. Uygun olmayan tüketici tercihleri

Tüketiciler ise konu hakkýnda yeterli bilince

ulaþmadýklarý için, biraz da maliyetlerini aþaðý

çekmek amacý ile güvenli olmayan ürün almaya

yönelmektedirler. Oysa kazan patlamasý gibi bir

riskin gerçekleþmesi halinde ortaya çýkan can ve

mal kayýplarýný telafi etmek mümkün deðildir.

bunlardan birkaç tanesi üzerinde durulacaktýr. Bu kazan tasarýmýn hiçbir standarda ya da teknik kurala uymadýðýný, yapýlan kaynaklarýn kaynak teknolojisi ile uzaktan yakýndan bir ilgisi olmadýðýný söylemek mümkündür. Büyük ihtimalle piyasada birkaç yýl kaynakçý olarak çalýþmýþ ve bu tecrübelerinden ötürü kendini “kazan tasarýmcýsý ve üreticisi olacak yeterlilikte gören bir usta” tarafýndan yapýldýðý sanýlmaktadýr. Çünkü kazan üzerinde üretici bilgilerini gösteren etikete rastlanmamýþtýr. Kazan olduðu iddia edilen bu ekipmanda, sadece malzeme firelerini azaltmak adýna çapraz kaynaklar yapýlmýþ ve kaynak dikiþleri üst üste bindirilmiþtir. Bunun dýþýnda gövde ayna kaynaðýnda yeterli bir nüfuziyet görülememektedir ve ayna gövdeden tutkalla yapýþtýrýlmýþçasýna ayrýlmýþtýr. Burada kullanýlan malzemenin kazan sacý olmadýðýný iddia etmek için malzeme analizi yapmaya bile gerek olmadýðýný söyleyebilirim. Bu kadar uygunsuzluk bir araya geldiðinde, bu tür kazan fiyatlarýnýn neden bu kadar ucuz olduðu daha kolay anlaþýlacaktýr.

Kazan ve basýnçlý kap alacak olan iþletme sahipleri sadece ucuz olan ürünler deðil, güvenli, kaliteli ve ucuz olan ürünlere yönelmek durumundadýrlar. Çünkü sadece ucuz olan ürünü almak ekonomik bir alýþveriþ olmadýðý gibi, tek tarafýn yani sorumluluðunu yerine getirmeyen üreticinin kazançlý çýktýðý bir alýþveriþtir.

Satýn alma faaliyetlerinde bilinçli davranarak sadece güvenli olan ürünleri satýn almak da tek baþýna yeterli deðildir. Doðru tedarik edilmiþ olsalar bile, uygun olarak iþletilmeyen kazan ve basýnçlý kaplar da iþletme güvenliðini tehdit eden bir durumdur. Özellikle kazanlar ateþlenerek iþletilmektedirler. Ateþleme sonucunda sýcak su, kýzgýn su veya buhar gibi oldukça tehlikeli akýþkanlar elde edilmektedir. Bu nedenle de, kazan üzerinde kullanýlan donanýmlarýn uygunluðu kadar, kazanlarýn iþletildiði alanlar kazan iþletmeciliðine uygun olarak düzenlenmeli ve kazanlarýn iþletilmesi bu konuda eðitilmiþ personel tarafýndan yapýlmalýdýr. Ne yazýk ki

2.4. Ýþletme hatalarý

iþletmelerin büyük bir kýsmý, ýsý merkezi olarak iþletmenin en ücra köþelerini seçmekte ve genellikle de “haydi aslaným, sen bu iþi yaparsýn” diyerek motive ettikleri personellerini herhangi bir eðitime tabi tutmadan kazan iþletmecisi olarak görevlendirmektedirler.

Ýþletme sahipleri kazan ve basýnçlý kaplarýn uygun iþletilmediklerinde bir bombaya dönüþebileceðini bir an için bile akýllarýndan çýkarmamalýlar. Bu nedenle kazan operatörlerini, genellikle MMO veya bazý kamu kuruluþlarý tarafýndan düzenlenen ve kazan türleri, yakýtlar ve yanma, yakma tekniði, kazanlarda güvenlik gibi konulardan oluþan eðitim programlarýna göndermelidirler.

Kazan ve basýnçlý kap üretimi, aðýrlýklý olarak kaynak prosesine dayanmaktadýr. Kaynak prosesinin kalitesinin ve güvenliðinin kontrolü bir takým özel teknikler kullanýlarak yapýlabilmektedirler. Bu özel teknikler üniversitelerimizde verilen mesleki eðitim ve öðretim kapsamýnda olmadýklarýndan, ek eðitim ve eðitim sonrasý yapýlan sýnavlarda baþarýlý olma þartý gerektirmektedirler. Örneðin kaynaklý imalatýn kontrolünde kullanýlan tahribatsýz muayene yöntemlerini uygulayabilmek, sonuçlarý deðerlendirmek ve tahribatsýz muayene uygulanmasý için prosedür hazýrlayabilmek için üniversite eðitimlerine ek olarak eðitimler alýnmakta ve sýnavda baþarýlý olanlar sertifikalar düzenlenmektedir. Bu þekilde alýnmýþ bir sertifikaya sahip olmayan personel tarafýndan yapýlan tahribatsýz muayenenin ne Türkiye içinde ne de uluslararasý alanda bir geçerliliði yoktur. Bu nedenle kazan ve basýnçlý

kaplarýn uygunluk deðerlendirmesinde veya piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinde görevlendirilecek mühendislerin hem kaynak hem de tahribatsýz muayene konularýnda sertifikalandýrýlmasý olmazsa olmaz bir koþuldur. Aksi taktirde yapýlan uygunluk deðerlendirmesi ve denetim, kazan ve basýnçlý kaplardaki kaynak kontrolünü ihtiva etmeyeceði için yeterli olduðu söylenemez.

Bu nedenle Onaylanmýþ Kuruluþlarýn kazan ve basýnçlý kaplarýn uygunluk deðerlendirme faaliyetlerinde görevlendirdikleri personel ile Yetkili Kuruluþlarýn kazan ve basýnçlý kaplarýn Piyasa ve Gözetimi ve Denetimi faaliyetlerinde görevlendirdikleri personel için yukarýdaki paragrafta açýklanan kriterleri saðlayýp saðlamadýklarýna özelikle dikkat edilmek durumundadýr. Ayný uyarýnýn Muayene ve Denetim Kuruluþlarý tarafýndan kazan ve b a s ý n ç l ý k a p l a r ý n p e r i y o d i k d e n e t i m l e r i n d e görevlendirilen personel için de geçerli olduðunu söylemek gerekir. Bence, kazan ve basýnçlý kap denetimlerindeki en kritik noktalardan birisi bu husustur.

AB Müktesebatýna uyum çalýþmalarý, ürünlerin üretim aþamasýnda iken uygunluk deðerlendirme iþlemlerine tabi tutulmasý, piyasaya güvenli ürünlerin arz edilmesi, piyasaya arz edilen ürünlerin eðitimli ve yetiþtirilmiþ denetim elemanlarý tarafýndan bizzat denetlenmesi, iþ güvenliði saðlanmasý için ürünlerin iþletme koþullarýnda kontrol edilmesi gibi bir takým yenilikler getirmektedir. Bizler bugüne kadar birçok çaðdaþ mevzuat sistemlerini getirip uygulanmak üzere yayýnladýk. Üzülerek ifade etmek gerekir ki, kendimiz çaðdaþ mevzuat sistemlerine uyamadýðýmýz için, ya o güzelim mevzuat sistemlerini “Türkleþtirerek” tanýnmaz hale getirdik ya da, gerçekte hiç uygulanmayan ama hukuksal olarak mevcut olan mevzuatlarý “ne güzel mevzuatlarýmýz var” diyerek dosta düþmana göstermek durumunda kaldýk.

Ülkemizin çizmiþ olduðu bu vahim tablo duyarlý teknik elemanlarý son derece üzmektedir. Çünkü bizler, gerek ülkemizin ve gerekse de vatandaþlarýmýzýn bu hazin

3. Sonuç

Ýþletme sahipleri kazan ve basýnçlý kaplarýn

uygun iþletilmediklerinde bir bombaya

dönüþebileceðini bir an için bile akýllarýndan

çýkarmamalýlar.

tabloyu hak etmedikleri inancýndayýz. Bu ülkede yaþayan teknik elemanlar olarak ülkemizin içinde bulunduðu bu olumsuz þartlardan kurtulmasý için, piyasa aktörleri olan üreticiler, devlet ve uygunluk deðerlendirme kuruluþlarýnýn çok ciddi sorumluluklar taþýdýðýnýn farkýndayýz. 4703 sayýlý yasa ve uygulama yönetmelikleri ile getirilen mevzuat sisteminin de kendi içinde bir takým eksik yönlerinin olduðu söylenebilir. Ancak hayat her zaman kitaplardan daha zengindir. Önemli olan bu mevzuatý uygularken sahip olduðunuz niyettir. Bütün bunlar iþ kazalarýný önlemek, can ve mal kayýplarýný minimum düzeylere çekmek ve ulusal kaynaklarýn heba edilmemesini saðlamak niyeti ile uygulanýrsa ve Ýþçi Saðlýðý ve Ýþ Güvenliði kurallarý ile bütünleþik Hale getirilebilirse, iþ kazalarýnýn son derece düþük olduðu çaðdaþ ülkeler arasýnda yer alabiliriz.

Bunun için yapýlmasý gerekenler þu þekilde özetlenebilir.

1. 4703 sayýlý yasa hükümleri tüm kurum ve kurallarý i l e u y g u l a n m a y a b a þ l a n m a l ý , g ü v e n l i olmayan(CE iþareti kapsamýnda olup CE iþareti olmayan) ürünlerin piyasaya arzý durdurulmalýdýr. 2. 4703 sayýlý yasa ve ilgili teknik düzenlemelerle

uyumlu olmayan yönetmelik ve standartlar yürürlükten kaldýrýlmalýdýr.

3. Uygunluk deðerlendirme faaliyetleri sýrasýnda gerekli kurallarýn gereði gibi uygulandýðý kontrol edilmeli Onaylanmýþ Kuruluþlar ile Uygunluk D e ð e r l e n d i r m e Ku r u l u þ l a r ý n ý n b e l i r l i b i r standardizasyona kavuþmasý saðlanmalý ve teknik düzenlemelere uygun olmayan ürünlerin sertifikalandýrýlmalarý önlenmelidir.

4. Bakanlýklar tarafýndan Piyasa Gözetimi ve Denetimi faaliyeti yapýlýyormuþ gibi göstermelik davranýþlara son verilmeli ve Piyasa Gözetimi ve Denetimi mekanizmasý etkin bir þekilde uygulanmalýdýr.

5. Piyasa Gözetimi ve Denetimi faaliyetlerinin etkinleþtirilebilmesi ve yeterli laboratuvar sayýsýna ulaþabilmek için mevcut laboratuvarlarýn geliþtirilmesi ve yeni laboratuvarlarýn kurulabilmesi için teþvikler saðlanmalýdýr.

6. Onaylanmýþ Kuruluþ, Uygunluk Deðerlendirme Kuruluþu ve Muayene Kuruluþlarýnýn bünyelerinde yeterli sayýda ve yeterli teknik spesifikasyonlara sahip personel bulundurduklarý denetlenmedir. 7. Piyasa Gözetimi ve Denetimi ile iþletme kontrolleri

arasýndaki sýnýrlar netleþtirilmeli ve yetki karmaþasý doðmamasý için önlemler alýnmalýdýr.

8. Ýþletmeye alýnmýþ olan kazan ve basýnçlý kaplar için periyodik bakým kurallarý ve iþletme izni konusunda mevzuat oluþturulmalý

9. Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý, Üniversiteler, MMO gibi kamu görevi yapan kurumlar ile KBSB gibi sektörel dernekler arasýnda yakýn iþbirliði yapýlarak uygulamada karþýlaþýlan sorunlarýn çözümlerine yönelik planlar geliþtirilmelidir.

10. Kazan ve basýnçlý kap operatörleri için mutlaka operatör sertifikasý þartý getirilmeli ve bu gereðe uyulup uyulmadýðý yetkililerce ciddi þekilde kontrol edilmelidir.

Kaynakça

Kaldýrma-Ýletme Makinalarý ve Basýnçlý Kaplarda Denetimsizlik - MMO Yayýný, Yayýn No: MMO/2004/358, Nisan 2004 Sanayi Kazanlarý ve Ek Donatým Ýþletme El Kitabý, MMO Yayýný, Yayýn No:110 ( 1990)

Sýcak Su Kazanlarý ÝSKAV yayýný 2004

Endüstri Kazanlarý - ÝSKAV yayýný 2004

Türkiye'de CE iþareti Uygulamasý Gerçekten Baþladý mý? - Mühendis ve Makina Sayý : 529 - Þubat 2004

97/23/AT Basýnçlý Ekipmanlar Direktifi (PED) Açýsýndan Risk Analizi - Tesisat Dergisi - Nisan 2004

Piyasa Gözetimi ve Denetimi Üzerine - Tesisat Dergisi Aðustos 2004

Kaynaklý Ýmalatta Kalite Yönetimi Tesisat Dergisi -Kasým 2004, Doðalgaz Dergisi Ocak 2005

Yrd. Doç. Dr. Ý. Yalçýn URALCAN,

Erhan BÖKE, A. ÖZGENÇ,

A.ÖZGENÇ, 8.